BLM 4

ekme ubuklar
Belgradede elik bir Tren Kprs
4.1 Hesap ve Tekil
Boylama dorultusunda ekme ubuu tayan
ubuklara ekme ubuklar denir. rnein, kafes
kirilerin bir ksm ubuklar ekme ubuudur.
ekme ubuklarnda gerilme tahkiki DIN 1050, TS 648
ve AISC(Specification for Structural Steel Buildings)
standartlarna gre yaplr:
DIN 1050 Uyarnca
P/Fn <= em
Burada;
P= ubua etkiyen eksenel ekme kuvveti
em = ekme emniyet gerilmesidir.
Fn = ubuun faydal en kesit alandr, yle ki:
Fn =F-F
F= ubuun kritik yrtlma izgisi zerindeki kaypsz
enkesit alan
F= bu izgi zerinde yer alan bulon deliklerinden
veya konstrktif mdahalelerden dolay kesit kaybdr.
TS 648 Uyarnca
ekme ubuklarnda ekme tahkiki DIN 1050 uyarnca
hesaplanan ekilde (P/Fn<=em) yaplacaktr. Ancak faydal
enkesit alannn hesabnda farkllk vardr. Buna gre F n in hesab
yledir:
Eer delikler bir diyagonal zerinde artmal olarak
yerletirilmilerse, faydal genilik: toplam genilikten dnlen
yrtlma izgisi zerindeki btn deliklerin aplarnn toplam
karlarak ve delikler arasndaki her diyagonal aralk iin
s= s2/4xg miktar eklenerek hesaplanr.
Bu formlde:
s= ilave edilecek genilik miktar(cm)
s= birbiri ardndan gelen iki delik arasnda kuvvet
dorultusundaki mesafe (cm)
g= delikler arasnda kuvvete dik dorultudaki mesafedir.
AISC (Specification for Structural
Steel Buildings) Uyarnca
Bu standarta gre ekme ubuklarnda gerilme
tahkikini ubuun kaypsz enkesit alan F zerinde
(0.6x F) deerinde ve etkili faydal enkesit alan F e
zerinde ise (0.5x B) deerinde emniyet gerilmeleri
kullanlarak, aadaki gibi yaplr:
Kaypsz enkesit alan zerinde gerilme tahkiki:
= P/F <= em =0.6xF
Etkili faydal enkesit alan zerinde gerilme tahkiki:
= P/Fe <= em =0.5xB
Burada;
F = akma snr gerilmesi
B = ekmede kopma snr gerilmesidir.
4.1.1 Etkili Faydal Enkesit
Alan(Fe)
Eer bir ekme ubuu tarafndan tanan ekme dier
bir elemana veya bir dm noktasna, kesitini
oluturan dikdrtgen elemanlarn herbirinden birleim
elemanlaryla aktarlyorsa, bu takdirde Fe etkili faydal
enkesit alan Fn faydal enkesit alanna eit alnr.
Eer bir ekme kuvveti, ekme ubuunun en kesit
alann oluturan dikdrtgen elemanlarn bazlaryla
bulon veya perinler kullanlarak aktarlyorsa, bu
takdirde etkili faydal enkesit alan Fe
Fe = UxFn ifadesiyle hesaplanr.
Fn : faydal enkesit alan(TS 648teki gibi)
U : azaltma faktr
ekme kuvveti kaynakl olarak ekme ubuu
kesitini oluturan dikdrtgen elemanlarn
bazlar ile aktarlyorsa, etkili faydal enkesit
alan Fe
Fe = UxFg ifadesiyle hesaplanr. Burada Fg
kesitin kaypsz enkesit alandr.
Eer test sonularna dayanlarak veya dier
geerli kriterlerle daha byk deerlere karar
verilmemise, U azaltma faktr iin u
deerler kullanlr:
a) Balk genilii profil yksekliinin 2/3nden daha az
olmayan dar veya geni balkl I profiller ve bunlardan
kesilerek oluturulan T kesitler, birleimin balk
elemanna yaplm olmas halinde ve bulonlu veya
perinli birleimin kuvvet dorultusunda her bir srada
en az birleim arac iermesi kouluyla, azaltma
faktr iin U=0.9 deeri kullanlr.
b) Madde ada verilen koullara uymayan dar veya geni
balkl I profiller, bunlardan kesilerek oluuturulan T
kesitler ve yapma profiller dahil olmak zere dier btn
kesitler. Bulonlu veya perinli birleimlerin kuvvet
dorultusunda herbir srada en az birleim arac
iermesi kouluyla, azaltma faktr iin U=0.85 deeri
kullanlr.
c) Kuvvet dorultusunda her bir srada sadece iki birleim
arac ieren bulonlu veya perinli birleimli btn
kesitler iin azaltma faktr U=0.75 alnr.
Eer ekme kuvveti kuvvet dorultuna dik kaynaklarla,
dar veya geni balkl I profiller ve bunlardan kesilerek
oluturulan T kesitleri oluturan dikdrtgen elemanlarn
bazlarna aktarlyorsa, bu durumda F e enkesit alan
direkt olarak yk aktarmak zere kaynakl dikdrtgen
enkesit elemanlarnn alanlarnn toplamna eit
alnacaktr.
Fe etkili enkesit alan deerlerini hesaplamak iin
kullanlacak U azaltma faktr deerleri, test
sonularna veya etkili kriterlere dayanlarak daha
byne karar verilemiyorsa, w dikdrtgen kesitli
ekme ubuunun eni ve l kaynak boyu olmak zere
aadaki gibi alnacaktr:
a) l > 2w ise U=1.00
b) 2w> l > 1.5w ise U=0.87
c) 1.5w> l > w ise U=0.75
DIN 1050ye Gre Saysal Uygulumalar
Saysal rnek 1:
SORU:
Bu saysal rnekte ekilde grlen birleimde
yer alan ekme ubuu irdelenecektir. ekilde
grld gibi ekme ubuu iki adet L
65.65.7lik korniyerlerden olumaktadr.
L 65.65.7 lik korniyerlerin enkesit alan:
F=8.7 cm2
Birleimde kullanlan perinler 17dir
zm:
ekme ubuu dm levhasna perinlerle
balanm olduundan enkesit zayflamas
meydana gelmitir. Bu durumda perinler
nedeniyle oluan kesit kayb u ekilde
hesaplanr:
F=1.7x0.7= 1.19 cm2
Bylece ubuun faydal enkesit alan:
Fn =2(8.7-1.19)= 15.0.2 cm2 olur. Gerilme
tahkiki ise:
P/Fn => 17.1/15.02= 1.138 t/cm2 < em =
1.4 t/cm2 eklindedir.
TS 648e Gre Saysal
Uygulamalar
Soru:
ekilde grlen ok paral ekme ubuu,
etkiyen 350 tonluk eksenel ekme kuvvetine
gre TS 648 uyarnca tahkik edilecektir:
zm:
(1) Levha 500.15
s=50 mm,g1=100m,g2=95 mm

Kesit 1 Fn=63.8 cm2

Kesit 2 l =50-4x(2.5)+2x(52/4x10)=41.25 cm
Fn =1.5x41.25=61.9 cm2
Kesit 3 l =50-5x(2.5)+2x(52/4x10)+
2x(52/4x9.5)=40.07 cm
Fn =1.5x40.07=60.1 cm2
(2) Levha 290.12
S=50 mm g=95 mm

Kesit 4 Fn=28.8 cm2

Kesit 5 l =29-3x(2.5)+2x(52/4x9.5)=22.82 cm
Fn =1.2x22.82=27.4 cm2
(3) ve (4) L 100.100.12
s=50 mmg=98 mm l=2x4.5+9.8=18.8 cm

Kesit 6 Fn =19.7 cm2

Kesit 7
l =18.8-2x(2.5)+2x2.5x(52/4x9.8)=14.44
cm
Fn =1.2x14.44=17.3 cm2
(5) Levha 250.15
Fn=30.0 cm2
Yukarda hesaplanan deerlere gre ubuun
faydal enkesit alan:
Fn=(2x60.1)+(2x27.4)+(2x19.7)+(4x17.3)+(30)
= 313.6 cm2
Gerilme Tahkiki:
P/Fn => 350/313.6= 1.12 t/cm2 < em = 1.44
t/cm2 eklindedir.(uygun)
AISCe Specification For Structural
Buildings gre Saysal Uygulamalar
SORU:
ekilde grlen, birleimi kaba bulonla tekil
edilen ekme ubuunun emniyetle
tayabilecei yk hesaplaynz.
Malzeme: St 37 (Fe37), Ykleme Durumu: H
(EY)
F=2.4 t/cm2 B=3.7 t/cm2
Kaba Bulonda (4D) sem=1.4 t/cm2,lem=2.8
t/cm2
L 80.80.8de: F=12.3 cm2
zm:
a) Bulonlu birleimlerin tayabilecei yk
Ns1=semxxd2/4=1.4x x22/4=4.4 ton
N1=lemxdxtmin=2.8x2x0.8=4.48 ton
Nem=min( N1 ; Ns1)=4.4 ton
maxP1=nxNem=3x4.4=13.2 ton
b) Kaypsz enkesit alanna gre yayabilecei
yk
em=0.6xF=0.6x2.4=1.44 t/cm2
maxP2=Fxem=12.3x1.44=17.71 ton
c) Etkili faydal enkesite gre yayabilecei
yk
U=0.85
Fn=F-F=12.3-2.1x0.8=10.62 ton
Fe=UxFn=0.85x10.62=9.027 ton
em=0.5xB=0.5x3.7=1.85 t/cm2
max P3=Fexem=9.027x1.85=16.70 ton
Bu durumda ekme ubuunun tayabilecei
max eksenel yk aadaki gibi belirlenir.
max P=min(Pi)=min(13.20;17.71;16.70) =13.20
ton
4.2 ekme ubuklarnn Ekleri
Profillerin ve lamalarn standart boylar snrl
olduundan, uzun ekme ubuklarnn tekil
iin ek yaplmas zorunludur.
ekme ubuklarnn perinli veya bulonlu
eklerinde, ek lamalar ve ek korniyerlerinin
kullanlmas gerekir. Bunlara ek paralar denir.
ekilde iki korniyerle tekil edilmi bir ekme
ubuunun perinli veya bulonlu eki
grlmektedir. Byle bir ek de aada
belirtilen artlarn salanmas gerekir.
ki Korniyerle Tekil Edilmi Bir
ekme ubuu
1. Ek paralarnn faydal enkesit alan, eklenen
ubuun faydal enkesit alanndan az olmamaldr.
2. Delik kayb dnlmeksizin, ek paralar
enkesitinin arlk merkezi ile eklenen ubuun
enkesitinin arlk merkezi, mmkn olduu kadar
birbirine yakn olmaldr.(bu iki noktann birbirine
uzakl birka mm olabilir)
3. Ek paralarnn herbirini, ek yerinin bir tarafnda
ubua birletiren perinler veya bulonlar, bu
parann hissesine den kuvveti aktarabilmelidir.
Paralarn hisselerine den kuvvetler, ubua
etkiyen kuvvet, paralarn enkesit alanlaryla
orantl olacak ekilde blnerek hesaplanr.
Saysal rnek(DIN 1050
Uyarnca):
100.100.12 ile tekil edilen ekme
ubuunun ek hesab:
Ek paralar:
2 L 80.80.8, 90.14 ve 200.8dir
Malzeme St(37) veya Fe(37)dir.
Ekte 21lik perinler kullanlmtr.
zm:
ekme ubuklarnn ekleri konusu iin olan 3 art iin tahkik yaplacak:
1. ubukta:
Fn=2x(22.7-2.1x1.2)=40.36 cm2
Ek ubuklarda:
Fn=2(12.3-2.1x0.8)+1.4(9-2.1)+0.8(20-2x2.1)
43.54 cm2 >40.36 cm2

2. ubuk enkesiti arlk merkezinin alttaki levha eksesine uzakl 33

mmdir. Ek paralar enkesit alan arlk merkezinin ayn eksene uzakl

[2x(12.3)x(3.86)+9x(1.4)x(5.9)]/[2x(12.3)+9x(1.4)+20x(0.8)]=
=169.296/53.2 =>3.18 cm

olur. ki arlk merkezi arasndaki uzaklk (33-31.8=1.2 mm) olur. Buda

iki arlk merkezinin birbirine yeterince yakn olmas anlamna gelir.
3. Ek tekilinde 1. art, ek paralarndaki emniyetin
ubuktaki emniyetten az olmamasn salamak demektir.
Buna gre, perinlerin de ayn emniyet esasna gre
hesaplanmas doru olur. Bunun da anlam perinleri, ubua
etkiyen ekme kuvveti yerine, ubuun tayabilecei
maksimum kuvvete gre hesaplamak demektir:

maxP=Fnxem=40.36x1.4=56.5 ton

ekilde ubuk enkesiti taranarak, ek paralar enkesitleri de

taranmadan gsterilmitir. Bu ekde, eksenleri dey perinler
ift tesirli, eksenleri yatay perinler ise drt tesirlidir. Burada
drt tesirli bir perin, hem makaslama ve hem de ezilme
bakmndan iki adet ift tesirli perine denktir. Buna gre,
ekilde ekin bir tarafnda 8 adet ift tesirli perin var
demektir.
Global olarak perin hesab:
Ns2=2x[(x2.12/4)x1.4]=9.7 ton > Nl=1.2x2.1x2.8=7.06 ton
Geerli perin says:n=56.5/7.06=8 perin (uygun)

Ek paralarnn herbiri iin perinlerinin tahkiki:

a) L 80.80.8 (4 adet tek tesirli perinli bal)

Ns1=(x2.12/4)x1.4=4.85 ton
Nl=2.1x0.8x2.8=4.7 ton
Nem=min(Ns1,Nl)=4.70 ton

Hissesine den kuvvet: (12.3/53.2)x56.5=13.06 ton

Geerli perin says: n=13.06/4.7=2.28 (3 perin)
,uygun
b) 90.14 (2 adet ift tesirli perinle bal)

Ns2=9.7 ton > Nl =1.4x2.1x2.8=8.23 ton

Nem=8.23 ton

Hissesine den kuvvet: [(1.4x9.0)/53.2]56.5=13.38 ton

Gerekli perin says: n=13.28/8.23=1.6 (2 perin),uygun

c) 200.8 (4 adet tek tesirli perinle bal)

Ns1=4.85 ton > Nl =4.70 ton

Hissesine den kuvvet: [(0.8x20.0)/53.2]56.5=16.99 ton

Gerekli perin says: n=16.99/4.7=4.6 (4 perin),uygun
4.2.1 Kt Ek(niversal Ek)
ekilde 1/2Kup I profilleriyle tekil edilmi bir ekme ubuunun
kt eki grlmektedir.
rnein, malzeme St 37 ve ykleme (H) ise,ubuun tayabilecei
kuvvet Fx1400dr. Kt kaynak dikilerinin toplam alan F KFdir.
Kt dikilerde, rntgen muayenesi yaplmadna gre, DIN 4100
ve TS 3357 uyarnca kaynak emniyet gerilmesi Kem=1100/2=550
kg/cm2dir. Kaynak dikiinin aktarabilecei kuvvetmiktar, ubuk
enkesitinintayabilecei kuvvet miktarna oranlanrsa:
(FKxKem)/(Fxem)=(Fx550)/(Fx1400)=0.39

bulunur. Bunun anlam, ek eklinde ubua

gelebilecek ekme kuvveti, ubuk enkesitinin
tayabilecei kuvvetin en fazla % 39u olabilir.
4.2.2 Enine Levhal Ek
ekilde 1/2Kup I profilleriyle tekil edilmi bir
ekme ubuunun enine levhal eki grlmektedir.
Ek, profil paralar enine levhaya ke dikiiyle
kaynaklanarak yaplmtr. Enine levha kalnl , en
az profil balk kalnl kadar alnr. Ke kaynak
dikilerinin kalnl a=0.7 ton olarak alnm olsun.
Burada t, kaynak dikiinin bulunduu yerde
profil balk kalnl veya gvde kalnldr.
Buna gre, kaynak dikilerinin alan FK1.4F
olur. Kaynak dikilerinin aktarabilecei
kuvvetin, ubuun tayabilecei ekme
kuvvetine oran:

(FKxKem)/(Fxem)=(1.4Fx990)/(Fx1400)=0.90
(DIN 1400)
=(1.4Fx1100)/(Fx1400)=1.10 (TS
3357)
olur. Yani, bu ek eklinde ubua gelebilecek
ekme kuvveti, ubuk enkesitinin
tayabilecei kuvvetin en fazla % 90
olurken, TS 3357de ise bu kuvvetin tamam
4.2.3 Lamal Ek
ekilde 1/2Kup I profilleriyle tekil edilmi bir
ekme ubuunun lamal eki grlmektedir.
Perinli veya bulonlu eklerde olduu gibi, bu
ekte de 3 artn salanmas gerekir.
1. Ek lamalarnn enkesit alan, eklenen ubuun enkesit
alanndan az olmamal.
2. Ek lamalar enkesitinin arlk merkezi ile ubuk enkesitinin
arlk merkezi, mmkn olduu kadar, birbirine yakn olmal.
3. Ek lamalarndan herbirini ek yerinin bir tarafnda ubuk
profiline birletiren kaynak dikileri, bu lamann hissesine
den kuvveti aktarabilmelidir.

ekilde grlen ekte sadece yan dikiler kullanlmtr. Bu

ke dikilerinin ekilecei keler salanabilmesi iin,
paralardan birinin kenarnn dierine nazaran en az 3a
kadar tam olmas gerekir. Ekin bir tarafnda kalan yan
dikilerin boyu iin burada da

15a <= l <= 60a (DIN 4100)

15a <=l <= 100a (TS 3357)
bahis konusudur. Ek lamalarn ularna aln
dikileride ekilip, bu dikiler de hesaba
katlabilir. Bu taktirde daha ksa ek lamalar
kulllanlabilir. Lamal ek ile ubuun
tayabilecei ekme kuvvetinin tamam
aktarlabilir.