POLITIKI PROCES

FUNKCIONISANJE SISTEMA
I
POLICY ANALIZA
 Politiki proces
Politika je proces usmjeravanja drutva u
odreenom pravcu ili proces upravljanja
drutvom; to se postie donoenjem
itavog niza odluka, pa se moe rei da je
politiki proces zapravo proces odluivanja
o najvanijim drutvenim pitanjima. Ono
to istraivae zanima jeste kako se dolazi
do odreenih politikih rjeenja i moe li
se politikim procesom upravljati. Time se
bavi tzv. policy-analiza.
 Faze politikog procesa
Formalno posmatrano, politiki
proces se odvija u etiri faze:
1. iniciranje politike
2. formulisanje politike
3. realizacija politike
4. ocjena (evaluacija) politike
 Faze politikog procesa
Formalno posmatrano, politiki
proces se odvija u etiri faze koje ne
moraju biti hronoloke:
INICIRANJE
POLITIKE

FORMULISANJE
POLITIKE

REALIZACIJA
POLITIKE

EVALUACIJA
POLITIKE
 Policy-analiza
Ljudi pokuavaju da utiu na politiki proces
tako to postavljaju ciljeve i usmjeravaju svoje i
tue aktivnosti ka realizaciji tih ciljeva. Ali u
politiki proces je ukljueno mnogo aktera i
suprotstavljenih interesa pa je krajnji ishod
politikog procesa esto nepredvidljiv i iznenadi
ak i one koji su pokrenuli politiku akciju.
Policy-analiza ima zadau da pokua predvidjeti
posljedice preduzetih politikih mjera i ponuditi
mogue modele uticaja koji e dovesti do
ishoda koji je optimalan i drutveno poeljan.
 Policy-analiza
Politiki proces se rijetko kada odvija u skladu s
teorijskim modelima ili usklaenost izmeu teorije
i prakse postoji samo u grubim obrisima. Do tog
odstupanja dolazi zbog toga to je politiki proces
veoma kompleksan, s mnogo aktera koji ne znaju
ni za kakvu teoriju, ili ako znaju ne mare za nju ve
beskompromisno idu za svojim ciljevima.
Ali ta je s javnim poslenicima, tj. politiarima i
dravnim slubenicima koji su po definiciji u slubi
javnosti i koji bi morali da rade na ostvarivanju
javnog a ne linog interesa?
 POLITIKO ODLUIVANJE
Cilj politikog procesa ili javne politike jeste
da se donese odluka kojom se rjeava neki
javni problem. Rjeavanju javnih problema
moe se, pojednostavljeno posmatrano,
pristupiti na dva naina:
1. primjenom modela racionalnog izbora
(sinoptiki model),
2. primjenom inkrementalistikog modela ili
(model malih koraka).
 Model racionalnog izbora
Suoeni s nekoliko moguih pravaca
djelovanja, ljudi obino ine ono za to
smatraju da e imati najbolji ukupan ishod
(Jon Elster). Politika se prema tome, raa iz
sistematske potrage za najdjelotvornijim
sredstvima postizanja postavljenih ciljeva
(Rod Hague). Ovaj je model nastao kao
posljedica ekonomskih analiza ponaanja
ovjeka na tritu i kao pokuaj da se
ekonomske metode primijene na analizu
politikog procesa.
 Model racionalnog izbora
James Buchanan

Moda najvei doprinos ekonomske analize

politike jeste u tome to je prestala da
posmatra politiare kao moralno
superiorna bia i poela da tumai njihovo
ponaanje u realnom trinom i ivotnom
kontekstu. James Buchanan, dobitnik
Nobelove nagrade za ekonomiju 1986. to
je izrazio sljedeom tvrdnjom: Pojedinci,
koji na tritu istupaju sebino, teko da
mogu biti nesebini u politikom ivotu.
 Model racionalnog izbora
Milton Friedman

M. Friedman, koji je bio pod velikim uticajem Adama

Smitha, pokuao je da nae rjeenje za ovaj sukob
izmeu javnog i privatnog interesa u politici. Pri tome je
poao od Smithovog objanjenja da na tritu svaki
pojedinac pokuava da ostvari lini interes i pri tome
nesvjesno, voen nevidljivom rukom trita, ostvaruje i
javni interes. Friedman kae da i politiari takoe tee
ostvarivanju linog interesa. Zbog toga, uostalom i
postaju politiari. Da ne bi itavu dravu podredili
svojim egoistinim interesima potrebno je u vladi
stvoriti institucije u okviru kojih e pojedinci, idui za
vlastitim ciljevima, biti navoeni nevidljivom rukom da
slue optem dobru.
 Model racionalnog izbora
Problem je u tome to ni ponaanje ljudi
na tritu nije uvijek racionalno ve je
motivisano izvanekonomskim i
iracionalnim faktorima
Drugi problem teorije racionalnog izbora je
taj to uesnici politikog procesa
postupaju u skladu s informacijama koje
imaju, a koje su vrlo esto nedovoljne ili
netane, pa su i odluke ljudi pogrene i ne
vode postavljenim ciljevima
 Inkrementalistiki model
Autori ovog modela polaze od toga da se
odluke ne donose u idealnim okolnostima ve
na osnovu nepotpunih informacija i
nedovoljnog razumijevanja situacije. To
donosioce odluke spreava da se uputaju u
smjele akcije poto ne znaju kako se one
mogu zavriti. Zbog toga se itav politiki
proces pretvara u nalaenje rjeenja u hodu,
na osnovu promjenljivih okolnosti i na osnovu
spoznaja koje se mijenjaju (lat. increscere =
rasti; porast, napredovanje).
 Inkrementalistiki model
Ovaj je model pragmatian; politiari
koji razmiljaju na inkrementalistiki
nain bave se svakodnevnim
problemima i rjeavaju ono to moe
da se rijei; upueni su na
pregovaranje i postizanje prihvatljivih
rjeenja u pluralistikom okruenju:
Njihova energija usmjerana je na
odravanje kursa broda, a ne na
razmatranje kuda takav kurs vodi
 1. Iniciranje politike
Inicijative za pokretanje nekog politikog
pitanja mogu potei iz bilo kojeg dijela
politikog sistema, ali generalno se razlikuju
dva nivoa inicijative: odozgo i odozdo. Ove
nivoe je ponekad teko razlikovati poto
inicijativa koju je formalno pokrenula vlada
moe imati porijeklo u pritisku odozdo.
Znaajnu ulogu u iniciranju politike imaju vlada
i drugi organi vlasti, javno mnijenje, istaknuti i
uticajni teoretiari i mislioci, mediji, politike
partije i interesne grupe
 1. Iniciranje politike
Ova je faza vana zbog toga to se o nekom problemu ne
moe donijeti odluka ako za to nije pokrenuta inicijativa
Mnoga vana drutvena pitanja ostanu izvan fokusa politike
jer niko ne pokree formalnu inicijativu da se ona
rjeavaju!? Najee se radi o sistematskom zanemarivanju
interesa marginalnih drutvenih grupa: one same nemaju
snage da nametnu svoje probleme kao vane, a uticajni
akteri ne smatraju njihove probleme bitnim i nee
samoinicijativno da ih pokreu. Tek kada problemi postanu
gorui, tj. kada zaprijete stabilnosti sistema, vlada
pokree politiku koja treba te probleme da rijei.
Vai i obratno: ponekad se dravni organi bave efemernim
stvarima jer neko insistira na tome.
 2. Formulisanje politike
Od toga ko formulie politku moe
zavisiti tok politikog procesa i krajnji
ishod poto formilisanje moe da
izmijeni intenciju inicijative
U formulisanju politike postoje dva
razliita pristupa: a) pristup koji se
zasniva na pregovorima i
konsultacijama;
b) pristup nametanja
rjeenja.
 2. Formulisanje politike
U ovoj fazi moe doi do iste
formalizacije politikog procesa. Ako
je politika iz nekog razloga ve
formulisana u kuloarima,
demokratska procedura se ipak
provodi da se ne povrijede pravila. Ali
u tom sluaju je vrlo teko bilo ta
promijeniti u predloenim
formulacijama, pa se ponekad oko
toga vode gugotrajne i iscrpljujue
 3. Realizacija politike
Politika se esto realizuje u okolnostima koje
su daleko od savrenih i koje se mijenjaju
tokom politikog procesa. Zato je u primjeni
politike potreban visok nivo fleksibinosti i
potrebna je kontrola kako se politika
ostvaruje.
Problem s javnim politikama je u tome to one
djeluju u netrinim okolnostima, a to
smanjuje odgovornost javne vlasti i slabi uticaj
korisnika koji ne mogu da preu kod drugog
davaoca usluga.
 4. Evaluacija politike
Ocjena politike je vana iz dva razloga:
1. Potrebno je vrednovati realizaciju
postavljenih ciljeva, to ukljuuje i ocjenu
zadovoljstva korisnika, doprinos ouvanju
stabilnosti sistema i poboljavanju njegovih
performansi;
2. Potrebno je izvui pouke za naredni
politiki ciklus, odnosno analizirati sve faze
politikog procesa kako bi naredna politika
aktivnost bila izvedena efikasnije i bolje.
 Nacionalni politiki stilovi
Vlada trai konsenzus

vedska SAD, GB (za mandata

T. Blaira)

Vlada anticipira
Vlada reaguje
probleme
na probleme

Francuska GB (za mandata

M. Thatcher)

Vlada namee politiku

Izvor: Hague&all, Komparativna vladavina i politika