4.

Operativni sistemi

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 1

EFSA
 4.2. Operativni sistem - osnove
Glavna komponenta sistemskog softvera je program
koji se zove operativni sistem (operating system -
OS). U najkraem, operativni sistem je skup
programa koji upravljaju raunarskim sistemom.
Aktivnosti operativnog sistema su usmjerene na
druge dvije glavne komponente raunara: hardver i
aplikativni softver (slika 4.1).

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 2

EFSA
 Slika 4.1. Glavne aktivnosti operativnog sistema
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 3
EFSA
 Slika 4.2. Operativni sistem i korisnici
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 4
EFSA
 Vrste operativnih sistema -
klasina podjela
Prema broju korisnika koji mogu raditi na sistemu u isto
vrijeme dijele se na: jednokorisnike i viekorisnike OS
(Single-User and Multi-User Operating Systems).
Prema broju operacija (zadataka) koji se mogu izvravati u
isto vrijeme dijele se na: jednozadane i viezadane OS
(Single-Tasking and Multi-Tasking Operating Systems).
Multiprocesorski operativni sistemi
Prema broju raunara kojim upravljaju, mogu se podijeliti na
stand-alone i mrene operativne sisteme (Network
Operating Systems - NOS) Dva su osnovna tipa NOS-a:
"Peer-to-peer" i "client-server".
Distribuirani operativni sistemi

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 5

EFSA
 Klasifikacija savremenih
operativnih sistema

server operativni sistemi i

desktop operativni sistemi.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 6

EFSA
 Desktop OS se mogu koristiti u tri naina rada

kao desktop operativni sistemi, ako se radi o

tzv. stand-alone konfiguracijama personalnih
raunara;
kao client operativni sistemi u client/server
okruenjima, pri emu ulogu server OS-a ima
neki od gore navedenih operativnih sistema;
za povezivanje u tzv. "peer-to-peer" lokalne
mree, s ciljem dijeljenja podataka, programa,
hardverskih ureaja i sl.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 7

EFSA
 Osnovne funkcije operativnih sistema
Upravljanje zadacima: pripremanje, rasporeivanje i
nadgledanje svih zadataka za neprekidno odvijanje obrade od
strane raunarskog sistema.
Upravljanje resursima: kontrola koritenja resursa raunarskog
sistema od strane drugih komponenata sistemskog i aplikativnog
softvera koji je u procesu izvravanja. Ovi resursi ukljuuju:
primarnu memoriju, sekundarnu memoriju, vrijeme centralne
procesne jedinice i input-output ureaje.
Upravljanje podacima: kontrola koritenja podataka (input-
output, pohranjivanje, pretraivanje). Ovi programi kontroliraju
alokaciju sekundarne memorije, fiziki format i katalogiziranje
pohranjivanja podataka, kao i transfer podataka izmeu ureaja
primarne i sekundarne memorije.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 8

EFSA
 Osnovne komponente
upravljanje procesima
upravljanje glavnom memorijom
upravljanje pomonom memorijom
upravljanje I/O sistemom
upravljanje datotekama
sistem zatite
mrena komponenta
komandni interpreter, odnosno korisniki
interfejs.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 9

EFSA
 Korisniki interfejs savremenih operativnih
sistema

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 10

EFSA
 Desktop operativni sistemi

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 11

EFSA
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 12
EFSA
 Windows XP verzije

Slika 4.13. Windows XP: Professional i Home verzija

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 13

EFSA
 Windows XP poboljanja:

novi interface,
poboljan Multitasking,
bri i stabilniji rad,
poboljana sigurnost sistema,
podrka za Hibernaciju,
System Restore,
Remote Desktop Connection,
Windows Product Activation,
poboljan I/O podsistem,
WebDAV redirektor podrka.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 14

EFSA
 Control Panel

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 15

EFSA
 Windows Vista

Business
Enterprise
Home-Basic
Home-Preminum
Ultimate
Starter.
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 16
EFSA
 Glavne prednosti ukljuuju:

poboljan korisniki interfejs,

poboljan sistem sigurnosti,
efikasniji sistem traenja fajlova,
poboljana kolaboracija i dijeljenje dokumenata,
poboljane backup i restore opcije,
poboljane mogunosti umreavanja,
poboljane performanse u pogledu kreiranja
DVD-a, multimedijskih aplikacija itd.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 17

EFSA
 MacOS

(www.apple.com)

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 18

EFSA
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 19
EFSA
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 20
EFSA
 Slika 4.28. MacOS X Dock

6/21/2017 Slika 4.29. MacOSPoslovna

N. Bajgori, X komandni prompt
informatika, 21
EFSA
 Uporedni pregled GUI karakteristika Windowsa i
MacOS-a

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 22

EFSA
 Slika 4.34. Icone (Shortcuts - Aliases)

6/21/2017 Slika 4.35.Poslovna

N. Bajgori, Prozori
informatika, 23
EFSA
 Windows fajlovi Macintosh fajlovi

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 24

EFSA
 Sistemski folder (MacOS)

Control Panels (za sve vrste setovanja kao npr. memorija, screen,
mrea, fontovi itd.)
Extensions (razliite vrste drajvera od periferala)
Preferences (preferences fajlovi od pojedinih aplikacija)
Apple Menu Items (shortcuts od aplikacija ili dijelova sistemskog
foldera kojima se moe pristupiti direktno sa AppleMenua)
Startup folder (sadri takoer shortcuts od aplikacija koje se ele
startati automatski po ukljuenju raunara)
Fonts (fontovi)

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 25

EFSA
 Povezivanje Macintosha u mreu

AppleTalk (LocalTalk), ukoliko se radi o iskljuivo Macintosh

raunarima i

EtherTalk, koji predstavlja Appleovu verziju Ethernet protokola.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 26

EFSA
 Slika 4.46. Word na Macu

Slika 4.47. Excel na Macu

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 27
EFSA
 Server operativni sistemi

Server OS su kompleksniji u odnosu na desktop

platforme. Radi se o viezadanim i viekorisnikim
operativnim sistemima i njihova osnovna namjena je da
podre aplikativna rjeenja na nivou organizacijskih
odjela i organizacije kao cjeline. Instaliraju se na
posebnim hardverskim platformama koje se nazivaju
serveri ili poslovni serveri, a njihov osnovni zadatak je
izvravanje aplikacija koje po pravilu koristi vei broj
korisnika.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 28

EFSA
 UNIX
UNIX je operativni sistem pod kojim obino rade monije maine,
one koje spadaju u klasu servera i radnih stanica.
Glavne odlike ovog operativnog sistema su:
Sistem je pisan na jeziku visokog nivoa (C jezik), te je stoga vrlo
fleksibilan i portabilan.
Ima relativno jednostavan korisniki interfejs.
Omoguava portabilnost aplikacija.
Koristi hijerarhijski fajl sistem to omoguava lako odravanje i efikasnu
implementaciju.
Ima jednostavan i konzistentan interfejs ka perifernim jedinicama.
To je viekorisniki (multi-user), viezadani (multi-tasking) operativni
sistem.
Podrava mnoge programske jezike kao to su C, C++, Fortran, Cobol,
Lisp, Prolog.
Ima veliki broj programskih biblioteka za aplikativni razvoj.
Razvojem X Windows okruenja, UNIX konano dobija grafiki
korisniki interfejs.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 29

EFSA
 Verzije UNIX operativnog sistema koje su danas
najee u upotrebi su:

HP (www.hp.com) HP-UX; Tru64UNIX

IBM (www.ibm.com) AIX
Sun (www.sun.com) Solaris
Silicon Graphics (www.sgi.com) IRIX

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 30

EFSA
 Free/open-source UNIX i Linux

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 31

EFSA
 Osnovne komande UNIX operativnog sistema

Upravljanje podacima - kreiranje, brisanje i

manipuliranje sa fajlovima i direktorijima;
Komande za koritenje komunikacijskih i mrenih
aplikacija;
Komande za definiranje i mijenjanje parametara
korisnikog okruenje;
Komande za programiranje i razvoj softvera;
Obrada teksta, razni tekst editori (standardni vi editor,
specifini editori: jot na IRIX-u, pico na AIX-u itd.);
Komande za sistemsku administraciju.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 32

EFSA
 Grafiki interfejs na UNIX-u

Slika 4.49. HP VUE - osnovni elementi

Slika 4.50. CDE front panel kod HP-UX 10.20

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 33

EFSA
 Slika 4.51. Terminal window (HP-UX)

6/21/2017 N. Bajgori,
Slika 4.54.Poslovna informatika,
"Explorer" na HP-UX-u 34
EFSA
 Windows NT Server
(Windows Server)

Windows NT Server (Windows Server) je viezadani i

viekorisniki server operativni sistem firme Microsoft.
Neke od najznaajnijih karakteristika Windows NT
Servera su:
posjeduje performanse server sistema,
podrava remote access service (RAS),
podrava tzv. fault tolerance sistem (tolerancija pogreaka),
ukljuuje Internet informacijski server (IIS),
GUI-bazirana sistemska administracija,
podrka za Macintosh klijente,
dodatne mrene usluge,
Windows NT direktorij sistem (NTDS).

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 35

EFSA
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 36
EFSA
 Windows NT Server kao osnova BackOfficea

Windows NT Server - server operativni sistem,

Internet Information Server - Web server,
SQL Server - DBMS server,
Exchange - e-mail messaging server,
Systems Management Server - softver za sistemsko
upravljanje,
SNA Server - slui za povezivanje Windows NT
Servera sa IBM mainframe i AS/400 sistemima,
Microsoft Proxy Server.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 37

EFSA
 Windows 2000 tehnologija

Windows 2000 Professional - desktop OS i

istovremeno klijent OS u Windows mrenom
okruenju;
Windows 2000 Server - server OS sa sljedeim
verzijama:
Windows Server Standard,
Windows Advanced Server,
Windows Datacenter Server.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 38

EFSA
 Windows Server 2003

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 39

EFSA
 Windows Server 2003: servisi

File i print server,

Web server i Web application services,
Mail server,
Terminal server,
Remote access i virtual private network (VPN) server,
Directory services,
Domain Name System (DNS),
Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP) server,
Windows Internet Naming Service (WINS),
Streaming media server.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 40

EFSA
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 41
EFSA
 Slika 4.60. Administrativni alati Windows 2003 Servera
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 42
EFSA
 .NET Platforma
Windows Server 2003 je osnova nove
Microsoftove .NET platforme. Pored ovog
server operativnog sistema, druge dvije
komponente .NET platforme su:
Visual Studio .NET kao razvojno-aplikacijsko
okruenje (platforma),
skup serverskih aplikacija kao redefinirani
BackOffice.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 43

EFSA
 Visual Studio .NET

Visual Basic .NET,

Visual C++ .NET,
C# (Ovaj jezik je djelo Microsofta i
predstavlja evoluciju C/C++ jezika, slian
je Javi. Microsoft je nastojao objediniti
snagu C++-a i jednostavnost Visual
Basica).

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 44

EFSA
 Windows Server bazirane serverske
aplikacije:
Application Center,
SQL Server,
Exchange Server,
BizTalk Server,
Commerce Server,
Content Management Server,
Host Integration Server,
Internet Security and Acceleration Server,
Operation Manager,
Project Server,
Mobile Information Server,
SharePoint Portal Server.
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 45
EFSA
 Windows Server System

Windows Server System

1. Operacijska infrastruktura

2. Aplikacijska infrastruktura

3. Komunikacijsko-kolaboracijska
infrastruktura

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 46

EFSA
 Slika 4.61-b. Windows Server 2003 for Small Business server
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 47
EFSA
 Ostali server OS

OpenVMS je server operativni sistem firme

Digital, koja je od poetka 1998. godine u
sastavu Compaqa, a danas je dio OS-programa
firme HP. Smatra se jednim od najstabilnijih i
najpouzdanijih server operativnih sistema te je
stoga naao znaajnu primjenu u poslovnom i
tehnikom kompjutingu.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 48

EFSA
 IBM MVS (OS/390, z/OS) je operativni sistem
firme IBM koji je instaliran na veini IBM
mainframe i server raunara. Pod ovim
operativnim sistemom rade i mainframe sistemi
firmi Amdahl i Hitachi, koje smo naveli u
poglavlju o raunarskim konfiguracijama. Smatra
se jednim od najsloenijih operativnih sistema
ikada razvijenih.

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 49

EFSA
 IBM OS/400. OS/400 je operativni sistem koji
radi na IBM-ovim mainama srednjeg ranga
AS/400. Raspoloiv je iskljuivo na toj
hardverskoj platformi.
IBM OS/2 Warp Server. OS/2 Warp Server je
jo jedan od operativnih sistema koje u svom
programu ima IBM. Prije nekoliko godina IBM je
obustavio daljnji razvoj ovog OS-a.
HP-MPE/iX. MPE (Multi-Programming
Executive) predstavlja viekorisniki operativni
sistem koji je kreirao Hewlett-Packard poetkom
70-ih godina za klasu kompjutera HP 3000.
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 50
EFSA
 Novell NetWare. NetWare je client/server
operativni sistem koji je razvila firma Novell.
Instalira se na fajl serveru i s njega kontrolira sve
resurse i obradu podataka na itavoj lokalnoj
mrei.
MacOS X Server. Mac OS X Server predstavlja
prvi server operativni sistem firme Apple.
Namjera Applea je da u izgradnji monog server
operativnog sistema kombinuje sve dobre
osobine UNIX-a i korisniki interfejs, odnosno
jednostavnost u koritenju MacOS-a.
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 51
EFSA
 Poslovna dimenzija OS-a

6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 52

EFSA
6/21/2017 N. Bajgori, Poslovna informatika, 53
EFSA