Univerzitet Crne Gore

Filozofski fakultet Niki

Odsjek za geografiju

POSTSOCIJALNOST I POTRONJA

Profesor:dr Miroslav Doderovi Student:Ensar Muri

Asistent:mr Mileva Brajukovi Broj indeksa:5/16
 Postsocijalnost i potronja

Inauguracija i institucionalizacija potroake kulture zapoela je

sa pojavom prvih robnih kua u kapitalistikim
drutvima,odnosno sa ustanovljenjem ,,sveprisutne dostupnosti
standardizovane robe,, kao bitnog preduslova njene
cjelovitosti,dok su tokom prve polovine XX vijeka utvrene i
osnovne ,,kulturoloke teme,, potronje posebno one koje se tiu
,,tenje obinih ljudi da ulau bogatstvo u razvoj sopstvenog
stila,,.Da bi se razumio proces strukturiranja potroakog
drutva,nedovoljno bi bilo istraiti samo fenomen potronje iz
razloga to ona predstavlja individualnu aktivnost .
Potroaka kultura zapravo oznaava pojave koje
podrazumijevaju optu reorganizaciju simbolike produkcije u
drutvu i koje se reflektuje na svakodnevna iskustva i
prakse,doprinosei kvalitativnim promjenama u domenu
drutvenih odnosa i rekonceptualizaciji odnosa,izmeu sfera
kulture,politike, ekonomije i drutva u cjelini.Njenim razvojem
se teite drutvene i kulturne reprodukcije prenijelo sa
proizvodnje na potronju,te su lanovi druva sve vie poinjali
da se identifikuju kroz potroake orjentacije i potroakog
sindroma,onda se potroako drutvo tretira kao ono koje svoje
lanove tretira prvenstveno kao potroae-to je drutvo koje sudi
o svojim lanovima uglavnom po njihovim kapacitetima i
postupanjem odnosno drutvo u kojem potroaka logika
razgraniava drutvene odnose.
Potronja energije po sektorima
Njegove specifinosti su:

-masovna proizvodnja komercijalne robe

-porast kupovne moi

Fenomeni potroake logike i konzumerizma su dugo godina

usko vezivani za kapitalizam, ali su zahvaljujui
globalizacijskim procesima tokom protekle dvije decenije
postali dominantni kulturni obrasci i u postsocijalistikim
drutvima.Iako je neosporno da je za zvaninu ideologiju
etrdesetogodinje vladavine komunizma imperativ
predstavljala industrijska proizvodnja i da su obiaji radnike
klase,kao njenog glavnog konstrukta,izgraeni na osporavanju
buroaskog naina ivota u kojem je konzumerizam igrao
kljunu ulogu,potronja se ne moe smatrati potpuno novom
pojavom u postsocijalistikim drutvima.
U uslovima politizacije ivota pojedinca tokom perioda
konzumerizma,upravo je ona bila jedan od glavnih instrumenata
samoidentifikacije i samopozicioniranja,a ujedno i svojevrstan
oblik linog otpora..Po njenom miljenju,konstantno poreenje
sa zapadnim standardom zasnovano na informacijama iz
masovnih studija,ukazivalo je na velike disparete u ponudi
robe,to je stvorilo frustraciju kod potroaa u socijalistikim
zemljama i rezurtiralo velikim jazom izmeu njihovih elja i
realne dostupnosti robnog asortimana.U tom kontekstu moe se
rei da je preludijum za ruenje Berlinskog zida predstavljalo
sporo pribliavanje konzumerizmu u Istonom bloku od ere
Hruova nadalje-on je doprinio padu komunistikih reima
onoga momenta kada sistem vie nije mogao da odgovori
oekivanjima koje je sam sebi postavio.
injenica je da su u vrijeme kada je u bivim socijalistikim
zemljama zapoinja proces politike i drutveno-ekonomske
tranzicije zapadna drutva ve uveliko prolazila kroz tzv.fazu
postmodernog konzumerizma na ije stvaranje su uticali
mehanizmi trine logike zrelog kapitalizma i koja je uspostavila
nove potrebe sa ciljem poveanja profitabilnosti poslovanja.Sa
druge strane,uprkos razliitim uticajnim faktorima,komparacija
potroakih iskustava stanovnika Zapadne Evrope i CIE iz
dananje perspektive ukazala bi na velike slinosti.Tranzicione
reforme donijele su znaajno poboljanje materijalnog standarda i
poveanje kupovne moi,te su aspiracije reafirmisanje srednje
klase za dostizanjem zapadnoevropskog naina ivota vrlo brzo
prevazile ponudu malih lokalnih dobavljaa.
Posljedino,strani kapital se usmjerio na zadovoljenje ovako
kontrolisanih potreba,te su tokom posljednjih petnaest godina
trini centri kao pravi i reprezentativni nusprodukti moderne i
hiperaktivne svakodnevnice i primjeri savremenog potroakog
prostora,poeli da dominiraju sreditima i predgraima
postsocijalistikih gradova.Uzimajui ovo u obzir,postavlja se
pitanje koje je posljedica njihove intenziviranje gradnje imala je
uticaja na postsocijalistiki urbani ivot,odnosno koja je
drutvena cijena opinga kao savremenog naina kanalisanja
potronje.
Najvei oping centar u sjevernoj Africi,Kazablanka,Maroko
 Savremena sredstva potronje

Iako trini centri kao savremena sredstva potronje predstavljaju

relativno novu pojavu na teritoriji CIE,njihova globalna
proizvodnja zapoela je jo davne 1965.godine,izgradnjom prvog
zatvorenog oping modela u Sautdejlu u predgrau
Mineapolisa.Arhitekta V.Gruen je svoj projekat drutveno
utemeljio na ideji da ovaj prostor stanovnicima naglo naraslog i
rasprenog suburbanog podruja kompenzuje nepostojei centar
grada.Njegov koncept je vrlo brzo transformisan u skladu sa
naelima ostvarivanju profita,te su trini centri tokom daljeg
razvoja vie doprinijeli afirmaciji moderne kulture kupovine nego
socijalnoj integraciji koju su imali za primarnu svrhu.
Oni su konstituisali novu verziju gradske ulice kao prostora koji
je u potpunosti podreen prohtjevima savremenog potroaa i
zatien od svih problema i neizvjesnosti svakodnevnog
ivota.Po ugledu na primjere iz razvijenih zemalja,a u cilju
podsticanja masovnog,ali i unificiranog potroakog
drutva,ovi objekti su postsocijalistikim gradovima svoje
sadraje adaptirali savremenim nainima provoenja slobodnog
vremena,kombinujui kupovinu sa ranije odvojenim zabavnim i
drutvenim aktivnostima i objedijavajui ih u nov oblik
potronje.Iako trini centri danas zasluuju epitet mjesta
socijalizacije,bitno je napomenuti da njihova magija,zasnovana
na kreiranju nove stvarnosti i hiper-realnog prostora obeleenog
pseudo-dogaajima,doprinosi stvaranju kontradikcije u
doivljaju stvarnog i imaginarnog,pravog i lanog.
Trini centri su dizajnirani da proizvedu osjeaje,psiholoke
efekte i mentalna stanja,sve to drutvene odnose koji se u njima
odvijaju ini simuliranim,izmanipulisanim i kontrolisanim.Taj
sovijlani ivot zapravo se deava u prostoru ija svrha nije
drutvena ve potroaka,te se moe rei da je jedna od njegovih
primarnih uloga da svakodnevnicu grada unificira,homogenizuje
i disciplinuje sa ciljem poveanja potronje.Ako se u obzir uzme
dostignut nivo razvoja trinih centara u CIE gradovima,moglo
bi se zakljuiti da je,bez obzira na veliko zakanjenje u odnosu
na ostatak Evrope,potroako iskustvo u postsocijalistikim
gradovima danas vrlo slino onom zapadnog tipa.
Tradicionalni maloprodajni lanci su homogenizovali ponudu na
oba trita i uinili dostupnom svu onu robu koje na teritoriji
CIE u periodu socijalizma nije bilo.Sloboda izbora voena
individualnim preferencijama potroaa zamijenila je
socijalistiku propagandu kolektivizma i kolektivistike
volje.Novouspostavljeni modeli potronje su istovremeno
izazvali i stvaranje drutvene stratifikacije bazirane na
materijalnim mogunostima.S obzirom na to je da je uslovljena
visinom zarade,potronja je prerasla u obiljeje drutveno-
ekonomskog poloaja i kljuni ivotni cilj velikog dijela
populacije.Upravo s ovog aspekta bi se mogle analizirati i
percepcija trinih centara kao drutveno ekskluzivnih prostora-
onog momenta kada je potronja konstituisala svakodnevnicu u
postsocijalistikom drutvu ,stvorila se segrerizacija izmeu
drutvenih grupa za koje koncept modernog opinga jeste ili nije
okosnica socijalizacije.
Drugim rijeima,nakon to je kupovina postala rekreativna
aktivnost i savremen i vid okruenja dru,zabave,provoenja
slobodnog vremena,trini centri su prerasli u simbole
reafirmacije srednje i vie klase i njihovih aspiracija za
dostizanjem zapadnoevropskog stila ivota.Ovako koncipirani
potroaki prostori privlae strukture odreenih drutvenih i
ekonomskih obiljeja,istovremeno iskljuuju i druge.
Rezultirajua socijalna jodnolinost i uniformonost sasvim je
suprotna drutveno inkluzivnoj funkciji gradske ulice koju trini
centar pokuava da imitira.Kao dodatno obiljeje ekonomskog
poloaja i drutvenog sistema u gradovima CIE,Nagy u ovom
kontekstu navodi i odabir mjesta kupovine iz razloga to je usko
povezan sa mobilnou.Ona ak tvrdi da, za razliku od
kapitalistikog,u postsocijalistikom urbanom drutvu do podjele
u ovom mjestu ne dolazi zbog razlikea u ponaanju ili
individualnim percepcijama potroaa,ve zbog mogunosti ili
nemogunosti da se koriste kapaciteti odreenih maloprodajnih
objekata.
Maloprodajni objekti ,,Modesta,, u CrnojGori
Primjera radi, kada su maloprodajni objekti velikog formata
locirani u suburbanim zonama,oni su dostupniji graanima koji
posjeduju automobile,dok manje mobilne grupe,koje su ujedno i
one sa niim primanjima,esto imaju ovaj otean pristup.
Iako su trini centri u predgraima i nastali sa ciljem da
opsluuju prevashodno automobilsku kulturu.to je uticalo na
uspostavljanje klasnih diferencijacija baziranih na mobilnou
,njihovo stvaranje izazvalo je jo jedan vii nivo drutvenih
implikacija oni podrivaju sve urbano iz razloga to imaju
negativan efekat na razvoj gradskog centra tako to ga prazne od
trgovakih sadraja,umanjuju mu vitalnost i znaaj i negiraju
njegovu tradicionalnu funkciju sredita drutvenog ivota.
Bilo previe smjelo zakljuiti da je koncept opinga imao dubok
uticaj na gradski ivot i u mnogim aspektima,sluio da ga
osvjei.Uzimajui obzir drutvene posljedice intenzivnog razvoja
trinih centara, oni takoe dodaju kako je podjednako ispravno
rei da je vitalnost koju je maloprodaja ubrizgala u urbano
okruenje naglo nestala i konstatuju da trini centri kao
nestvarno okruenje,ni potpuno javno ni potpuno privatno po
prirodi,predstavljaju jo jednu ilustraciju naina na koji potronja
predstavlja izazov za tradicionalne koncepte drutvenog prostora
i mjesta.
Stoga bi interesantno bilo analizirati uticaj ekspanzije ovog tipa
maloprodajnih objekata u postsocijalistikim gradovima na
stvaranje potpuno novih naina upotrebe javnog prostora
,posebno iz onog razloga to je on u doba komunizma
predstavljao ideoloko mjesto kolektivnog identiteta.
Iako su do sada obavljena istraivanjan veze izmeu
novouspostavljenih obrazaca potronje i urbanih
transformacija,izvedenan na primjerima Varave,Zagreba,
Praga,Ljubljane ili Debrecena,pokazala da direktne i indirektne
drutvene posljedice intenzivirane izgradnje trinih centara nisu
univerzalne i da ne postoji jedinstvena formula za njihovu
evaluaciju,ona su,sa druge strane,ukazala na sve vei znaaj
neokonzumerizma u procesu konstituisanja svakodnevnog ivota u
postsocijalistikim gradovima.
S tog aspekta,nivo izazvanih promjena u njihovoj drutveno-
prostornoj strukturi mogao bi se komparirati sa onim koji je
intenzivna industrijalizacija tokom perioda socijalizma donijela.Z
a trine centre se stoga moe da predstavljaju vizuelne znakove
povlaenja proizvodnih pred potroakim sadrajima,odnosno
socijalistikih pred kapitalistikim prioritetima urbanog razvoja.