Yrd.Do.Dr.

Mehtap NSAR
Anatomi ABD

1
2
 PARASMPATK SNR SSTEM
k merkezi hem beyin sapnda (pars cranialis) hem de
medulla spinalisin sakral segmentlerin de (pars sacralis)dir.

Otonom sistemin kraniosakral blm de denir.

Sakral segmentlerden kan parasimpatik liflerin pelvisde

bulunmasndan dolay pars pelvica da denir.

Beyindeki merkezlerden (bulbus, pons ve mesencephalon)

kaynaklanan impulslar baz kranial sinirler ve medulla
spinalisdeki merkezlerden (2., 3. ve 4. sakral segmentlerden)
kaynaklanan impulslar ilgili organlara gider.
Preganglionik lifler
organn yaknnda veya
iinde yer alan
postganglionik
nronlarla sinaps
yapar.

Parasimpatik yant
kitlesel deil lokalizedir.
4
Otonom sinir sisteminin bu grubu sinirlerin k
merkezlerinin bulunduklar yere gre
kranial ve sakral diye iki ksmda incelenir.
Parasimpatiin santral parasn:
Parasimpatiin k merkezleri ve preganglioner
lifleri oluturur.
Periferik parasn ise
-parasempatik ganglionlar
-efferent yollarn postganglioner lifleri
-organlardan parasempatik merkezlere gelen afferent
yollar tekil eder. 5
 PARASMPATK SSTEMN KRANAL BLM
(Pars cranialis systema parasympathici)
Kranial parasimpatikusa ait sinirlerin k
merkezleri mesencephalon,
pons ve
bulbusta bulunur.
Bu merkezlerden kan lifler kafa iftlerine katlarak
beyinden ayrlr, organlarn yaknlarnda veya
duvarlarnda bulunan ganglionlara ular.
Burada preganglioner lifler II. nronla sinaps yapar ve
gangliondan kan postganglioner lifler organa ular.
6
Kranial Parasimpatik Merkezler
-Mesencephalanda
-n. oculomotoriustaki ekirdek
(nuc. oculomotorius accessorius,
Edinger-Westphal ekirdei).
-Ponsta
-n. facialisteki ekirdek (nuc.
salivatorius superior).
-Bulbusta
-n.glossopharyngeustaki
ekirdek (nuc. salivatorius
inferior)
-n. vagustaki ekirdek (nuc.
dorsalis nervi vagi)dir.
7
 Parasympatik ganglionlar ve postganglioner liflerin dald
organlar
1-Ganglion ciliare:
N. oculomotorius ile gelen parasempatik preganglionik
lifler ggl. ciliaredeki ganglion hcreleri ile sinaps yaparlar.
II. nronlarn postganglionik lifleri pupilladaki
m. ciliaris ile m. sphinchter pupillaya parasimpatik lifler
gnderir.

Ggl. ciliare

8
Mesencephalon-Edinger-Westphal (nuc.occulomotorius
accessorius)-preganglionik lifler-ggl.ciliare-postganglionik
lifler (2.nron)-n.ciliaris brevis-m.sphincter pupilla ve
m.ciliaris 9
2- Ganglion pterygopalatinum:
N. facialisin bir ksm parasimpatik preganglionik lifleri
nce n.intermedius daha sonra da n. petrosus major ierisinde
uzanarak canalis pyterigoideusden geer ve fossa
pyterigopalatinadaki ggl. pterygopalatinumda sinaps yapar.
Postganglionik parasempatik lifler srasyla,
n. maxillaris ve dallar olan nn. pterygopalatini, n. zygomaticus,
n. zygomaticotemporalis ve n. lacrimalis ile birlikte seyrederek
gl. lacrimalise parasempatik innervasyon salar.
Ggl.pterygopalatinum

10
pons-nucleus lacrimalis preganglionik parasimpatik lifler
n.intermedius- n.petrosus major- n.canalis pterygoidei-
ggl.pterygopalatinum-II.nron-n.maxillaris-n.zygomaticus-
n. zygomaticotemporalis-n.lacrimalis-gl.lacrimalis 11
3-Ganglion submandibulere :
N. facialisin bir ksm parasimpatik preganglionik lifleri
nce chorda tympani ile daha sonra n. lingualis (n.trigeminus-
n.mandibularis) ile dil altnda bulunan ggl.submandibulareye
gelir. Burada ganglion hcreleri ile sinaps yapar.
II. nronlarn postganglionik lifleri gl. submandibularis ve
gl. sublingualise parasimpatik lifler gnderir.

Ggl.submandibulare

12
4-Ganglion oticum
N. glosspharyngeusdan
gelen parasimpatik lifler nce
Ggl. oticum
n. tympanicus sonra da n. petrosus
minor ismini alr ve fossa
infratemporaliste bulunan ggl.
oticuma gelir. Burada nron
deitirir. Sonra II. nronlarn
postganglioner lifleri
n. auriculotemporalis (n.
trigeminus-n. mandibularis) ile gl.
parotise parasimpatik lifler
gnderir.
Bir ksm lifleri de dil ve az
mukozas bezlerine gider.
13
14
5-N. vagusa ait parasempatik lifler
N. vagusun dier lifleri ile birlikte boyun damar sinir
paketi iinde gs boluuna girer. Bu sinirin parasimpatik
lifleri bulbusda bulunan nuc.dorsalis nervi vagiden kar.
Preganglionik lifler gs ve karn boluunda bu sinirin
innerve ettii organlarn yaknnda veya duvarnda bulunan
ganglionlara gelir. Burada ganglion hcreleri ile sinaps yapar ve
II. nronlarn postganglionik lifleri de
-akcier, bronchus, kalp ve zefagus gibi gs ii
organlarna;
-Mide, ince barsaklar, kaln barsaklarn flexura coli
sinistraya kadar olan blm, dalak, sindirim ve metabolizma
ile ilgili btn bezlere (karacier ve pankreas) ve endokrin
bezlere; bbrekler, ve genital organlardan ovaryumlara
giderek bu organlarn parasimpatik innervasyonunu salar.
15
16
17
 Baz organlarn parasempatik inervasyonlar

Kalbin parasempatik inervasyonu

Parasimpatik impulslar n.vagusun dal olan rami
cardiaci superiores, inferores ve rami cardiaci
thoracici ile gelir. Bu lifler simpatikler ile birlikte
plexus cardiacusu meydana getirir. Buradan kan
parasimpatik preganglionik lifler kalbin damarlar
evresinde ilerler ve kalp duvarnda ve septum
interatrialedeki ganglionlarda nron deitirir. Bu II.
nronlar ise nodus sinoatrialis nodus
atrioventriculariste (crus dextrum ve sinistrum) da
sonlanr. Kalbin atm hzn kuvvetini azaltr.
18
19
 Akcierlerin parasempatik inervasyonu
Preganglionik lifler N.vagustan n ve arka dallar
olarak ayrlan rami bronchialesdir.
Bu lifler plexus pulmonalisden geerek bronlarn
etrafndaki ganglionlarda sinaps yapar.
Buradan 2. nronlar balar ve bron kaslar ile bezlere
gider.
Bronlar daraltr ve sekresyonu artrr.

20
21
 Sindirim sisteminin parasimpatik innervasyonu
N.vagus ve sakral parasimpatiklerden gelen
parasimpatik lifler barsak duvarndaki plexus
entericusu oluturur.
Plexus subserosus, plexus submucosus (meissner) ve
plexus myentericus (Aurebach) olmak zere 3 ayr
plexus eklindedir.
Bunlarn son ikisinde bulunan ganglionlardan
balayan postganglionik lifler sindirim kanal dz
kaslarna ve ve bezlerine giderler.

22
a)Oesophagusun st ksm: Preganglionik
parasempatik lifler n.larnyngeus recurrens ve plexus
oesophageiden gelir.
b)Mide: Parasimpatikleri n tarafta bulunan sol
n.vagusdan 4, arkada bulunan sa n.vagusdan ise 6
dal gelir.
c)nce barsaklar, colon ascendens, colon transversum,
appendix vermiformis:Plexus coeliacus aracl ile sa
vagustan innerve olur.
d)Safra kesesi: N.vagus ve plexus coeliacus aracl ile
innerve olur.
e)Pancreas:Her iki vagustan plexus coeliacus aracl
ile gelir.
23
 PARASMPATK SSTEMN SAKRAL BLM
(ParsII- sacralis (pelvica) systema parasympathici)
SAKRAL PARASEMPATKUS
Sakral parasimpatikusa ait sinir liflerinin k merkezleri
medulla spinalisin alt sonunda n ve arka boynuzlarn birletii
gri cevher parasnda ite bulunur.
Medulla spinalisin 2. sakral segmentinden 4. sakral segmentine
kadar uzanr.
Meydana gelen kolona columna medioventralis veya columna
intermediomedialis, columna intermedioventralis (nucleus
parasympaticus sacralis) denir.
Merkezdeki (medulla spinalisin 2.-4. segmentleri) hcrelerin
preganglioner lifleri sakral 1.-4. sinirlerle gider. Daha sonra
spinal sinirlerden ayrlan bu lifler N.splancnici pelvici (nn.
errigentes) ad altnda plexus hypogastricus inferiora (plexus
pelvicus) katlr.
-Parasimpatik liflerin bir ksm plexus hypogastricus vastasyla
plexus mesentericus inferius ve plexus pudendalise karr.
Bir ksm da plexus pelvicuslar vastasyla pelvis organlarnn
evresinde bulunan sekonder plexuslara karr.
Bu parasimpatik lifler ya plexuslarda veya organlarn
duvarlarnda bulunan ganglionlarda (intramural ganglionlar)
sonlanr.
Parasimpatikusun sakral parasna ait sinirler:
Colon descendens, colon sigmoideum, rectum, mesane, glandula
vesiculosa, ductus deferens, ductus ejaculatorius, uterus ve
vagina duvar kaslarna motor; prastata, cowper ve bartolini
bezlerine secretor ve bu organlarla d genital organlarn
damarlarna vasodilatator lifler verirler.
25
26
 DALLARI:
a)Prostat, gl.vesiculosa, vesica urinaria: Bu bezlere
sekresyon, mesane kaslarna kontraksiyon yaptrr ve
sfinkterleri gevetir.
b)Uterus, vagina, tuba uterina: Plexus uterovaginalisteki
ganglionlarda sinaps yaptktan sonra bu organlara gider.
c)D genital organlara (Corpus cavernosum penis/clitoridis)
Buralara parasimpatik sinirler plexus hypogastricus
inferiordan gelir. Erkek ve kadndaki erektil dokulara
giderek ereksiyon yaptrr.
d)Colon descendens, colon sigmoideum, rectum: Buraya da
plexus hypogastricus inferiordan gelir. Buradan kan lifler
n.hypogastricus ve plexus hypogastricus superiordan
geerek a.mesenterica inferiorun dallarn takip ederek
ilgili organlara parasimpatik lifler gnderir.
27
 Otonom sisteme ait byk plexuslar

Previsseral plexuslar boyun, gs, karn ve

pelviste bulunan organlarn yaknlarnda veya tam
yanlarnda parasimpatik ve simpatik liflerin
meydana getirdii plexuslardr.
A- Boyun previsseral pleksuslar :
-Plexus pharyngicus
-Plexces laryngicus
-Plexus thyroideus
28
OTONOM PLEXUSLAR

29
Figure 16.9
B-Gs previsseral pleksuslar :
1-Plexus cardiacus :
Plexus cardiacus superficialis
Plexus cardiacus profundus
Plexus cardiacus coronari
2-Plexus pulmonalis (anterior ve posterior)
3-Plexus oesophageales
4-Plexus aorticus thoracicus

30
1-Plexus cardiacus: kalbin tabannda aorta yakn olarak
bulunur. ki blm vardr. Bu pleksusu servikal ve torakal
blgedeki simpatik ganglionlardan gelen postsnaptik dallar ile
n. vagustan gelen presinaptik parasempatik dallar oluturur.
Bu presinaptik dallar plexus iindeki ganglionlarda 2. nron ile
sinaps yapar.
a)Plexus cardiacus superficialis, bu pleksusu sol n.vagusdan
gelen (n. cardiacus superior) ve sol ggl.cervicale superiordan
gelen n.cardiacus cervicalis sup. oluturur.
b)Plexus cardiacus profundus, bu pleksusu sa n.vagus ve sa
simpatik servikal ve torakal dallardan gelen liflerin birlemesi
ile oluur.
Plexus cardiacuslardan kan lifler plexus coronarius dexter
ve sinister olarak koroner arterler boyunca uzanr. Koroner
iskemiye bal yansyan ar C8 ve T1 dermatomlarnda
hissedilir. 31
Plexus cardiacus

32
2-Plexus pulmonalis: Postsinaptik simpatik lifleri
2-5 torakal segmentlere karlk gelen simpatik
ganlionlardan, presinaptik parasimpatik lifleri
n.vagustan gelir.
Presinaptik parasimpatik lifler bronchuslarn
evresindeki ganglionlardaki 2. nronlarla sinaps
yapar.
3-Plexus-oesophagealis:Oesophagusun
etrafndadr.
4-Plexus aorticus thoracicus: Thoracic aortaenin
evresindedir.
33
34
Plexus oesophagealis Plexus pulmonalis Plexus aorticus
thoracicus

35
C-Karn previsseral pleksuslar :
Plexus solaris, plexus epigastricus veya cerebrum
abdominale denir.
Plexus coeliacusun byk ve esas ganglionlar
unlar :
1- Ganglion coeliacum veya semilunare
2- Ganglion mesentericum superius
3- Ganglion renale
Plexus coeliacus ve ganglionlardan kan lifler
aortay ve dallarn takip ederek btn karn
organlarna dalrlar.
Organlarn evresinde sekonder plexuslar
meydana getirilir. 36
 Plexus coeliacum
Ganglion coeliacum

37
a)Plexus coeliacus: Otonom pleksuslarn en
bydr. Aorta abdominalisin nnde truncus
coeliacusun kk etrafnda bulunur. Pleksus iinde
ggl.coeliacum iki adettir. Bu pleksusun simpatik
ksmn n.splanchnicus major ve minor yapar ve bu
presinaptik simpatik lifler ggl. coeliacumdaki
nronlarla sinaps yapar.
Parasempatik ksmn ise n.vagus oluturur.
N. vagusa ait lifler bu plexusta sinaps yapmaz ve
bu plexusun uzants olarak devam eden ve
organlara yakn olarak yerlemi olan sekonder
plexusularda sinaps yapar.
38
Plexus coeliacusdan kan dallar:
Mide, ince barsaklar, kaln barsan colon
ascendens, colon transversum, karacier, dalak,
bbrek, pankreas ve genital bezlere (ovarium) ait
plexuslar yaparlar.
Bunlar vastasyla bu organlara simpatik ve
parasimpatik lifler gelir.
Bu sekonder plexuslar, ait olduklar
organlarn ismini alrlar.

39
 Plexus coeliacusdan ayrlan sekonder plexuslar
1-Plexus phyrenicus: a. Phyrenica inferior evresinde
2-Plexus hepaticus: A.hepatica propria evresindedir.
3-Plexus gastricus sinister:A .gastrica sinistra etrafnda
4-Plexus splenicus: A. splenica (lienalis)
5-Plexus suprarenalis: Suprarenalis evresinde preganglionik myelinli lifler
gelir.
6-Plexus renalis: A. renalis etrafndadr.
7-Plexus uretericus: a. ureterin evresindedir.
8-Plexus testicularis/ovaricus:A. ovarica ve testicularisin evresinde bulunur.
9-Plexus mesentericus superior:A.mesenterica superiorun dallarnn
evresindir. Burada ggl. mesentericus bulunur.
10-Plexusa orticus abdominalis: Aortae abdominalisin evresindedir.
11-Plexus intermesentericus:A.mesenterica superior ve inferior arasndadr.
12-Plexus mesentericus inferior:A.mesenterica inferiorun dallarnda bulunur.
40
b)Plexus mesentericus superior
Plexus coeliacus aaya doru devam eklinde
grlr.
A.mesenterica superior ile seyreder ve bu arterin
balangcnda ggl. mesentericum superius bulunur.
Bu plexus ince barsaklar ve flexura coli
sinistraya kadar olan ksmn otonomik
innervasyonunu salar.
Buraya simpatik lifler n.splanchnicus minor,
parasimpatik lifler n.vagustan gelir.

41
Plexus mesentericus
superior

42
c)Plexus aorticus
abdominalis:
Liflerini sa ve sol ggl.
coeliacum ve plexus
coeliacus ile Plexus aorticus
abdominalis
n.splanchnicus lumbalis
I ve II den gelen lifler
oluturur.
A.mesentarica superior
ile bifurcatio aorta
arasnda aorta
abdominalisin n ve
yan yzlerinde grlr
43
d)Plexus mesentericus inferior
A.mesenterica inferior ile seyreder.
Simpatik liflerini n.splanchnici lumbalis I ve II ve
plexus-aorticus-abdominalisden,
parasimpatiklerini ise nn.errigentes ile sakral 2-
4den alr.
Parasimpatik lifler plexus hypogastricus inferior
(plexus pelvicus) ile plexus hypogastricus superior
ve oradanda plexus mesentericus inferiora gelir.
Bu plexus arterin dald sahada yani colon
descendens, colon sigmoideum ve rectumun st
ksmlarna otonomik lifler verir.
44
Plexus mesentericus inferior

45
Plexus myentericus = Auerbach pleksusu
Plexus submucosus = Meissner pleksusu

Plexus testicularis (veya plexus ovaricus)

st blm plexus aorticus abdominalis ve plexus
renalisden
Alt blm ise plexus hypogastricus superior ve
plexus hypogastricus inferiordan
lifler alrlar.

46
 D-Pelvis Previsseral Pleksuslar
Pelviste bulunan previsceral plexuslar, plexus
solarisin karn boluunda oynad rol oynar.
Bu plexuslardan kan sinirler genital bezler hari
(ovarium ve testis) pelviste bulunan btn
organlara simpatik ve parasimpatik lifler verir.
1-Plexus hypogastricus superior (n. presacralis)
Plexus aorticus abdominalis ve plexus mesentericus
inferiorun aa doru devamdr.

47
Bifurcatio aortaenin n tarafnda ve orta hatta
yerlemitir. Bu plexus; plexus aorticus abdominalis,
n. splanchnicus lumbalis III ve IV den gelen
simpatik lifler ile plexus hypogastricus inferiordan
gelen parasimpatiklerden (S2-4) oluur.
Buradan balayan ve yukarya doru kan
parasimpatik lifler plexus mesentericus inferiora
katlr.
Parietal peritoneumun arkasnda fascia subserosa
ierisinde L4 ile S1 seviyesinde bulunur.
S1 hizasnda n. hypogastricus dexter ve n.
hypogastricus sinistere ayrlr.
Aada plexus hypogastricus inferiusa katlr.
48
2-Plexus hypogastricus inferius (plexus pelvicus)
N. hypogastricuslar extraperitoneal ba dokusu iinde
yelpaze gibi dalr.
2., 3. ve 4. sakral spinal sinirlerden ayrlan ve nn.
splanchnici pelvici (nn. errigentes)i alr.
Bylece plexus hypogastricus inferior oluur.
Simpatik preganglionik lifler alt 3. torakal, st 2.-3. lumbal
medulla spinalis segmentlerden gelir.
Preganglionik parasempatik lifler 2., 3. ve 4. sakral spinal
sinirlerden gelir.
a)Plexus rectalis medius d)Plexus vaginalis
b)Plexus vesicalis e)Plexus uterinus
c)Plexus prostaticus
Son iki plexusa plex. uterovaginalis denilir.
49
Plexus mesentericus inferior

Plexus hypogastricus su
Nn. hypogastrici
Nn. erigentes
Plexus pelvicus
N.pudendus
N.rectalis inferior
Nn.sacrales

50
Organlar Sempatik etki Parasempatik etki

Kalp almasn hzlandrr almasn yavalatr

Koroner arterleri geniletir Koroner arterleri daraltr
Damarlar Daraltr Geniletir
Gz bebei Geniletir Daraltr
Mide, barsak Peristaltik hareketleri ve Peristaltik hareketleri ve
bezlerin almasn azaltr bezlerin
almasn artrr
Bronchuslar Geniletir Daraltr
Tkrk bezi Az miktarda ve koyu tkrk Bol miktarda sulu
tkrk
Salglanr Salglanr
Karacier Glikojeni glikoza evirir ve etki etmez
Ter bezleri Blgesel terleme Genel terleme
Dalak Klr ve kan miktar Byr ve kan depo eder
azalr
Erkek genital Meni yollarn harekete Damar geniletir
organlar getirir (ejaculation) (erection)
 Plexus hypogastricus superior

N.hypogastricus sinister

N.hypogastricus dexter
Plexus hypogastricus inferior

53
Visseral afferent sistem
Organlardan alnan duyular otonom sinirlerin
afferentleriyle birlikte gelir. Bunlarnda gvdeleri ayni
somatik afferentler gibi spinal ganglionlarda veya kafa
iftleri ganglionlarnda bulunur buradan arka kklerle
medulla spinalise tanrlar. Bunlar ar gerilme duyusu
(Mesane dolmas vs) , kontraksiyon , oksijensizlik, patolojik
durumlarda grev yapar.
Yansyan ar
Organlardan otonom liflerle gelen ar duyusu hangi
medulla spinalis segmentinden omurilie geliyorsa o
segmentin somatik duyusunun geldii yerden geliyormu
gibi alglanr. Bu nedenle kalbin arsn omuzda, kol i
yznde, gste hissederiz. Genellikle organ arlar
dank hissedilir. Somatik duyular lokal olarak iddetli
hissedilir. 54
 Baz organlarn otonom inervasyonu:
Organ Sempatik parasempatik
Gz kapa ggl. cervicale superior ptosis
ris: ggl. cervicale superior n. occulomotorius
Gl submandibularis , ggl. cervicale superior n. facialis
Sublingualis
Parotis ggl. cervicale superior N. Glossopharygeus
Gl. Lacrimalis n. facialis
Kalp N. cardiacus cervicalis superior, N. Vagus
medius, inferior
Akcier 2-5 thoracal sympatikler N. Vagus
Mide kolon N. splanchnicus majr, minr T 5-12 N. Vagus
transversumun
sonuna dek
brsaklar
Colon transversumun Sempatik sistemin lumbal blm Medulla spinalis
sonu, colon S1,2,3
sigmoideum, segmentleri
rectum.

55
 Baz organlarn otonom inervasyonu:
Organ Sempatik parasempatik

M. Spincter ani Plexus hypogastricus Plexus

internus hypogastricus
Bbrek Thoracal sympatiklerden N. Vagus
Sprarenal bez N. Splanchnicus majr Parasempatik
uyars yok
Mesane Plexus hypogastricus inferior Plexus
hypogastricus
inferior
Penis/clitoridis L1,2 den gelen sympatiklerde Sacral (S1,2,3)
ejakulasyonu salar parasempatikler
ereksiyonu
salar
st taraf arterleri T 2-5 ten boyun ggl.lerinden ()
Alt taraf arterleri T10,11,12 L1,2 den gelirler

Sempatik etki deri damarlarn

daraltr, iskelet kas
damarlarn geniletir

56
57