Panitikan At Rehiyon

CHERRY Y. OSTERIA
Panitikan

galling sa salitang pang|titik|an titik ay nangangahulugan

Literatura mula sa salitang Latin na Litterana
Nagpapahayag ng mga kaisipan, mga damdamin, mga
karanasan, hangarin at diwa ng mga tao.
Nagsasalaysay din ito sa pamahalaan, lipunan at mga
pananampatalaya at mga karanasang may kaugnay ng ibat
ibang uri ng damdamin tulad ng pag-ibig, kaligayahan,
kalungkutan, pag-asa, pagkapoot, paghihiganti, pagkasuklam,
sindak at pangamba.
Dalubhasang Pilipino

Noong 1983, para kay Arrogante, isang talaan ng buhay ang

panitikan kung saan nagsisiwalat ang isang tao ng mga bagay na
kaugnay ng napupuna niyang kulay ng buhay at buhay sa
kanyang daigdig na kinabibilangan. Ginagawa ito ng isang tao sa
pamamagitan ng malikhain pamamaraan.
Noong 1995, inilarawan ni Salazar ang panitikan bilang isang lakas
na nagpapagalaw sa lipunan. Dinagdag pa niyang isa itong
kasangkapang makapangyarihan na maaaring magpalaya sa
isang ideyang nagpupumiglas upang makawala. Para sa kanya, isa
rin itong kakaibang karanasang pantaong natatangi sa
sangkatauhan.
Panitikan sa
Rehiyon 1
(ILOKANO)
 Hilagang Kanluran ng Luzon
Kabisera
Lungsod
ng Laoag

Lokasyon at
topograpiya
H Vigan

K S

T San Fernando

Lingayen

bulubundukin at maburol
malawak na kapatagan ang Pangasinan
Mamayan at Katangian

Ang mga mamamayan dito ay halos mga Ilocano.

ILOKANO-Ang tawag sa lipi

ng naninirahan sa nasabing
Ang mga katangian ng mga Tagalog lugar.
nasa Region 1 ay ang pagiging 3%
Pangasinense
masipag at matipid. 28%
KURDITAN-Ang tawag sa
kanilang panitikan.
KURDIT-sumulat

Ang mga relihiyon dito ay

Romano Katoliko, Protestante at Ilocano
mga Iglesia ni Cristo. 69%

1. Ang mga taong nakatira sa bayan na ito ay matatagpuan sa maliit na baybayin na look. Ang unlaping
I nangangahulugang mula sa o ilog.
2. Nagmula sa loko na ang ibig sabihin ay bayan sa kapataganat dinadagdagan na lamang ng I.
Mga Katutubo

Tingguian / Itneg

Ang Tingguian ay nakuha mula sa kataga ng Tingue, na

nangangahulugan na mountaineers

Tingguian, samakatuwid, ay tumutukoy sa "Ang mga tao

ng bundok".

Itneg ay kung ano ang Tingguians ay kilala sa Samtoy

(Ilokano) salita.
Likas na Yaman, Kabuhayan at Industriya

Likas na Yamang Mineral

asbestos
ginto
apog
tanso
silica

Bigas ang pangunahing

produktong agrikultura.

Hanapbuhay ay paggawa
ng mga muebles mula sa
yantok at kawayan.
Likas na Yaman, Kabuhayan at Industriya

Tabako ang pangunahing produktong komersyal.

Ang Pangasinan ay kilala rin sa bangus at

pagawaan ng asin.
DOCTRINA CHRISTIANA
Ni Cardinal Berllarmine na isinalin ni P. Francisco Lopez.
Ito ang kauna-unahang libro ng mga ilokano.
Naglalaman ito tungkol sa unang tulang iloko at mga bahagi na naisulat ng mga katutubong
script.
A.KANTAHING BAYAN

1. Pinagbiag-ito ay awiting nagpapahayag ng kuwento ng bayani. Nahahati sa dalawang uri:

ang awiting nagpapahayag ng kaisipan at saloobin.
2. Dallot-awit sa mga kasalan,binyag at ibang pang pagtitipon na sinasaliwan ng sayaw at
pagbibigay ng payo sa bagong kasal.
-Isang uri ng pagtatali ng lalaki at babae sa saliw ng tulali.
TULALI- isang plawtang iloko na may 6 na butas.
Halimbawa: Da mangngalap ken agsansana(ang mga mangingisda at mag-aasin) Salin ni
Deogracia del Castillo-Santo
3. Badeng-sang awit pag-ibig na ginagamit ng mga kalalakihang nanghaharana.
Halimbawa: Manang biday ; Pamulinawen; Naraniag a bulan
4. Dung-aw-awit para sa mga patay
Halimbawa: As-asug daguiti kararrua; Agtig-ab ti lubong
5. Dasal na patungkol sa mangmangkik -ang mga
mangmangkik ay espiritu sa kagubatan na dinadasalan
upang hindi sila magalit.
6. Arinkenken- paligsahan ng mga lalaki at babae . Ang
tema nlia ay tungkol sa karapatan at responsibilidad.
7.Hele o duayaya- Awit na pampatulog sa mga bata
8.Awit sa pagtatanim,paggapas, pangingisda, at bago
tumungo sa digmaan.
B.SALAYSAYING BAYAN
1.ALAMAT
Halimbawa:
1. Bakit umakyat sa damo ang mga suso? Ni Jose E. Tomeldan ng Binalonan, Pangasinan
2. Ang kauna-unahang unggoy ni Sotero Albano ng Dingras, Ilocos Norte
3. Ang alamat ng bigas
4. Alamat ng pinaupong bangkay
2.KUWENTONG BAYAN
Halimbawa:
1. Ang tatlong magkakapatid na lalaki
2. Ang tatlong magkakapatid na masuwerte
3. Si juan tamad
4. Ang gintong tuntunin
3.EPIKO
Halimbawa:Biag ni lam-ang ni Pedro Bukaneg
BURBURTIA O BURTIA -ito ang katumbas ng bugtong g tagalog kung saan
sinusukat nito ang kaisipan ng mga ilokano.
Halimbawa:
a.no baro ket narukop
no daan nalagda ,sagot( tambak)
PAGSASAO-salawikain sa tagalog.,may aral at bibigkas ng patula
Halimbawa: ti adda siniglot na isu ti adda bukraen na
ARASAAS- katumbas ito ng bulong sa tagalog. Halimbawa: Umaykan , dika
agbatbati, Puwera dildilaw
V.MAIKLING KUWENTO
SARITA-ang tawag ng mga ilokano sa kanilang maikling kuwento.Itoy
nanganagahulugang kuwento sa tagalog.
1. Ti langit iti innamnamatayo( ang langit ang pag-asa)
Pinakadagdag ng pulyento na biag ni aida
Panitikan sa
Rehiyon 2
LAMBAK NG CAGAYAN
Mga Lalawigan at Kabisera:
Batanes Basco
Cagayan Tuguegarao
Isabela Ilagan
Nueva Vizcaya bayombong
Quirino Cabarroguis

Mga halimbawa ng ilog na matatagpuan sa

rehiyon:
Cagayan River Pinagkukunang tubig para sa
irigasyon. Pinakamahabang ilog sa Pilipinas
Chico River
Magat River
Pinacanauan River

Halos lahat ng mga lugar sa Cagayan Valley ay

napalilibutan ng bulubundukin na katatagpuan ng
mga kagubatan.
Mga Katutubo sa Rehiyon II:
Ivatan sa Batanes
Gaddang at Ibanag sa Cagayan, Isabela, at
Nueva Vizcaya
Dumagat
Isneg
Ita Mga Produkto
Igorot Rehiyon
tabako
Mga punung-kahoy na matatagpuan sa
palay
bulubundukin ng rehiyon
Benguet Tree
mais
Narra Tree gulay at prutas
Ipil-ipil kape
Teak cacao
Mahogany sibuyas
Likas na Yaman Mineral ng Rehiyon halamang-ugat
Bakal table
Pilak rattan
Ginto
kawayan
Limestone
manganese
Graba
bato
 EPIKO -.Ang isa sa pinaka tanyag na epiko sa Cagayan ay ang kuwento ni Biuag at Malana o "Biuag
anni Malana" sa lokal na dayalekto.
SALOMON- Ito ay isang epikong inaawit kasabay ng cinco-cinco o instrumentong may limang
kuwerdas tuwing Pasko sa harap ng altar.
Anni i ibini wagi?
(What are you sowing, brother?)
Said the farmer: Batu i paddag gunak ku ibini.
(I am sowing pebbles.)
Said Mary: Batu nga imulam, batu nga emmu gataban.
(Pebbles that you sow, pebbles that you reap.)

VERZO- Ang verzo ay katumbas ng coplas ng mga Espanyol. Ito ay isang awit na may apat na linya at
tugma. Karaniwang ginagawa o nililikha ng versista ang verso sa mismong okasyon tulad ng kasal at
binyag.

Arri ka mavurung ta
Kabaddi ku lalung, kuak
Ku mamayappak, kannak
Ku utun, gukak.

(Worry not my being a small cock,

For when i fly to attack)
 AWIT- Ang mga awit ay mga kantang para sa pag-ibig at madalas ang mensaheng dinadala nito
ay pangako, pagtatapat, paninigurado, mga pagtuturo at pag-alalay na maibibigay.

PAGAYAYA

Pagayaya ay a metallugaring
I pattaradde tam ngamin,
Pagayaya I palu paggia
Pangawanan ta zigariga,
Pare nakuan tu yao nga gayam,
Makeyawa tam mulamuagang
Kegafuanan na kapawan
Na ziga nganufulotan.

(REJOICING )

Happiness is the end

Of our being together
Happiness is the well-being
And elimination of suffering.
May it be that this occasion,
Bring us satisfaction
Which will make us forget
Our hatred and suffering.)
 SALAWIKAIN- Ang mga salawikaing Ibanag o "unoni" sa lokal na dayalekto
ay pwedeng isang prosa o maaari rin itong tula. Ito ay paturo at
kinapupulutan ng aral.
I buruasi nga inikkao, nu ari atazzi, alawa nikaw.
(Borrowed clothes are either loose or tight.)

Awat tu serbi na ru nga kukua, nu marake i pinangngapangngua.

(Wealth is useless if character is worthless.)

BUGTONG- Ang "palavvun" o bugtong ay ginagamit nang mga Ibanag

bilang isang anyong pang-kasiyahan o kung sa ibang kaso, maaari rin
itong isang anyo ng tagisan ng talino. Ito ay itinuturing na pang-relaks
kung pagod
Pira y levu na
Vulauan y unag na - Illuk
(What is golden that is surrounded with silver? - Egg)
Panitikan sa
rehiyon 3
GITNANG LUZON
 Lalawigan Etno-
Pampanga linggwistoko
Bulacan Tagalog
Bataan Ilokano
Nueva Ecija Kapampanga
Tarlac n
Zambales Pangasinense
 Pangingisda, panghahayupan,
pagsasaka, pagmimina, pagtrotroso, at
paggawa ng asukal at produktong yari
sa rattan. Idagdag pa ang paggawa ng
parol na may pandaigdigang kalidad
Kilala rin ang lugar sa mga pangunahing
produkto katulad ng bigas, mais, isda,
kawaya at mga mineral tulad ng ginto,
tanso, platinum, at iba pa.
 PANITIKAN NG KAPAMPANGAN
AWITING BAYAN
Basulto itoy naglalaman ng mga matatakinghagang salita
na pankaraniwang ginagamit sa pagpastol ng mga kambing,
baka, kalabaw, at iba pang mga hayop

Goso tumutungkol sa moralistikong aspekto ng kanilang

kalinangan. Ito ay may tiyak na aral at inaawit sa saliw sa
gitara, biyolin, at tamburin tuwing Araw ng mga Patay

Pamuri nag-ugat sa salitang puri at inihahanay sa isang uri

ng awit ng pag-ibig ng mga Kapampangan

Pang-obra nagpapakita ng pagpapahalaga sa mga

gawaing ng mga kapampangan
 Paninta awit bilang pagpaparangal ng mga
Kapampangan sa isang hayop, bagay, lugar o tao na
kanilang labis na pinahalagahan. Ipinalalagay din itong
isang awit ng pag-ibig

Sapataya awiting nag-uugnay sa mga kapampangan

sa kanilang paniniwalang politikal. May himig ito ng
pangangatwiran o pagtatalo habang sinasaliwan ng
isang sayaw sa saliw ng kastanyente.

Diparan naglalaman ng mga salawikain at kasabihan

ng mga kapangpangan. Ang kanilang paksa ay hango
sa katotohanan na kanilang naranasan sa buhay.
 DULA
Karagatan inihahayag sa paraang patula ang pagsasadula ng kanilang karagatan. Ito ay
nag-ugat sa isang kasaysayan ng isang prinsesa na sadyang naghulog ng singsing sa dagat
upang mapakasal sa katipang mahirap na maninisid ng perlas.

Duplo itoy nilalaro rin sa lamayan ng mga patay kung saan nagpapaligsahan ang mga
kalahok sa laro sa kanilang husay sa pagtula

Kumidya laging hango sa pag-iibigan ng isang prinsipe at prinsesa. Ang lanbanan ng

mga Kristiyano at muslimang binibigyan ng mahahalgang bigat dito at laging nagtatapos
sa pagtatagumpay ng mga Kristiyano at pagbibinyag ng mga Muslim sa Kristiyanismo.

Zarzuela mula sa zarzuela ng mga Kastila na nag-ugat sa lugar kung saan ito ang unang
itinanghal sa Espanya, ang Zurzuela de la Provincia de Guenco.
 LALAWIGAN NG
NUEVA ECIJA
Ito a may pinakamalawak na lupain sa rehiyon 3
Tinaguriang palabigasan ng Pilipinas na nasa hilagang-silangang bahagi ng gitnang Luzon
Ito ay may kabuuang sukat na 560,220 kilometro parisukat
1705 pinangalanang Nueva Ecija ang lalawigan ng isang kastila nangangalang Cruzan
alinsunod sa ngalan ng kanyang bayan sa Espanya, ang Ecija, Seville

AKDANG PANRELIHIYON
PASION
Isang akdang panrelihiyon na naglalaman ng buhay at
pagpapakasakit ni Hesukristo
CENAKULO
Isa pang paraan ng pagpapahayg ng akdang ito
Pagsasabuhay ng paghihirap ni Kristo hanggang sa
kanyang kamatayan
Panitikan sa
Rehiyon 4-A
CALABARZON
KLIMA
Ang Lalawigan ng Batangas, Cavite at Occidental Mindoro ay may dalawang
tiyak na panahon: tag-init mula Nobyembre - Abril samantalang

tag-ulan sa ibang buwan ng taon

Ang Rizal at Laguna ay may mga bahaging nakakaranas ng ikatlong uri ng

klima.Hindi tiyak ang panahon. Tagtuyo mula sa isa hanggang tatlong
buwan. May bahaging nakakaranas ng dalawang tiyak na panahon

Ang Marinduque,Romblon at Oriental Mindoro ay may hindi rin tiyak na

panahon. tag-ulan sa buong taon, tagtuyo mula isang
hanggang
tatlong buwan.
LIKAS NA YAMAN,INDUSTRIYA AT PRODUKTO

Niyog ang pangunaning produkto ng rehiyon.

nagtatanim din sila ng

iba pang produkto tulad
ng palay,mais tubo, kape
prutas at gulay.
Palay ang inaani sa Laguna at Batangas

Matatamis na Lansones naman ang sa Paete, Liliw at

Nagcarlan

Saging, pinya at abokado naman sa bayan ng Cavite

Mga kilalang manunulat
sa rehiyon IV-A
Jose Rizal ( Laguna)
> Sa aking mga kababata
> Noli Me Tangere ( Huwag mo akong salingin)
> El Filibusterismo -1891
> Huling Paalam -1896
> Sobre la indolencia de los filipinos ( Hinggil sa
katamanran ng mga Flipino.)
> Ala Juventud Filipina ( Sa kabataan Pilipino)
> Filipinas Dendro de cien anos ( Ang Pilipinas sa
loob ng Isangdaang taon).
 Teo S. Baylen ( Cavite)
- Bawat Hukay
-Takipsilim at lumang lambat
Rev. Fr. Arnel S. Vitor (Rizal)
- Ang tutong
Buenaventura S. Medina Jr. ( Cavite)
- kapangyarihan at punong-kahoy
Alejandro S. Abadilla (Cavite)
- Ako ang daigdig at sanaysay sa Tula
Claro M. Recto (Quezon)
- Noong bata pa ako
Clemente M. Bautista
> kilalang komentarista sa estasyon ng DZRH.
> Pinatunayang di lamang sining ng musika at
pagguhit ang talento ng mga taga-Angono Rizal,
gayundin sa larangan ng panitik.
MAY DAIGDIG SA KARAGATAN
Ligaya Tiamson Rubin
> Taga- Angono , Rizal
> Kasalukuyang nagtuturo sa U.P
> Tagapangulo ng Departamento ng Filipino
at Literatura.
PAANO NAGSUSULAT ANG ISANG INA
Panitikan sa
Rehiyon 4-B
MIMAROPA
 Oriental Mindoro

Marinduque
Occ. Mindoro

Romblon

Palawan
Ang MIMAROPA ay binubuo ng
mga sumusunod :

> Occidental Mindoro

> Oriental Mindoro
> Marinduque
> Romblon
> Palawan
 LIKAS NA
YAMAN

PAGHAHALAMAN PAGBUBUHANG
PAGMAMARMOL
IN

PANGINGISDA
SAGING
NIYOG BUKO MAIS KAPE KALAMANSI SUHA
RAMBUTAN
O THE THREE MINA DE
R MAIT ORO
ISLAND
I
E
N ARAYAN
HUNUO
T ALAANAN
TADYAWAN
A BUHID
L

M
I
N
D
PAGMAMARMOL
O
PAGGAWA NG MGA
R KASANGKAPAN SA BAHAY
O PAGHAHAYUPAN
 OCCIDENTAL MINDORO
PANGUNAHING
MAMAMAYAN
PRODUKTO
HANAPBUHAY KLIMA

-PALAY
-TAGALOG
-NIYOG
( 70%)
-MGA PRUTAS
-PAGTATANIM -TAG-TUYOT
-MGA
-ILOKANO (Dec-Mayo)
BUNGANG
( 15%) PANGINGISDA
UGAT
-TAG-ULAN
(ROOT
-BISAYA -PAGMIMINA
CROPS)
( 10%)
-GULAY
-MANGYAN
MARINDUQUE
 TRIBO NG MANGYAN

KATUTUBO NEGRITO NG PANAY

HANAP- PAGMAMARMOL
BUHAY PANGINGISDA,
PAGTATANIM

NAGALUMYOM
KASAYSAYA
N MADALAS MAKARANAS NG
BAGYO

MARMOL
PRODUKTO

NIYOG
 PALAWAN

HANAPBUHA
KASAYSAYAN
Y
KLIMA
PANGINGISD
PA-LAU-YU A TAG-ULAN
PAGSASAK TAG-ARAW
A
PARAGUA
PANGANGA
SO
PAKIKIPAG
PALAWANS
KALAKALA
N
 WIKA SA PALAWAN
PALAWANO
4%
HILIGAYNON
11%

CUYUNAN TAGALOG
30% 55%
Mga Panitikan

Ang Ambahan at Urukan ng MINDORO

Ambahan- tulang paawit na ginagamitan ng iskrip, paksa nitoy

panunuyo at pag-ibig.
Urukan- tulang paawit na puspos ng mga salita ng karunungan at
katutubong ulat ng mga matatanda
- sinasaliwan ng gitara, plawta, lira o anumang string instrument.
Ambahan I
Kawayan sa may inwag bamboos with the climbng vines
Labong una naragdag Even if the leaves fall down
The trunk will be strong and fine
Poon danga lungalag
Firmly rooted, straight they stand,
Paggamot di mabayad
In the good and fertile land
Sulat mangyan
 Ambahan II
Ako gabay putyukan Im a common honeybee
Ako dayo mangaptan I dont want to settle down
Baliti nan-gubayan At the side of the big tree
Nakan kis-ab sugutan The reason: because I saw
Bunglo kasagunsunan Many marks of ownership
Ho bay si dis mangaptan The place where I settle
down
Sa sanga panulusan
Is a branch close to the top
Bilog bag-o sangbayang,
Only there where I land.
Panubong
- Isang tulang paawit bilang pagpaparangal sa isang
dalagang may kaarawan o panauhin sa kanilang
baryo.
- Ang panubong ay pamutong o putungan sa mga
tagalog na ang kahulugan ay pagpuputong ng mga
bulaklak sa dalagang may kaarawan
- May 3 bahagi ito, karaniwan ang tagaputong ay
binata:
1. sisimulan ang pag-awit sa tarangkahan ng bahay ng
dalaga.
2. pag-umaakyat na sa haggdan ang dalaga.
3. sa loob ng bahay
 Manunulat
n.v.m. gonzales
- kilalang makata, mamamahayag, manunulat at isang
guro
- isinulat ang mga sumusunod at naisalin sa ibat ibang
wika sa india
> warm hand
> children of the asa-covered
loom.
- noong ipinagbawal ang wikang ingles sa panahon ng
hapon
> lungsod nayon at dagat-
dagatan