Porezni sistem

Porezna naela Adama Smitha (1779):

Svaki graanin duan je dravi plaati porez i to
prema svojim ekonomskim mogunostima

Obveza plaanja poreza treba biti regulirana

zakonom, porez ne smije biti proizvoljan

Porez se naplauje onda kada je to za poreznog

obveznika najpovoljnije

Trokovi ubiranja poreza trebaju biti to nii

kako bi teret poreznim obveznicima bio to
podnoljiviji, a prihod drave to vei
OSOBINE KOJE TREBA IMATI DOBAR POREZNI SISTEM

Doticanje poreznih prihoda treba biti zadovoljavajue

Raspodjela poreznog tereta treba biti ravnomjerna. Vrijedi
naelo jednakosti
Nije vano samo mjesto na kojem se porez razrezuje nego i
ko snosi teret
Porezi se trebaju ubirati tako da se minimizira uplitanje u
donoenje ekonomskih odluka koje omoguuje uinkovito
funkcioniranje trita
Struktura poreznog sistema treba olakati koritenje fiskalne
politike za ostvarenje stabilizacijskih i razvojnih ciljeva
Porezni sistem treba osigurati pravino i neproizvoljno
ubiranje poreza koje e biti razumljivo poreznim
obveznicima
Trokovi naplate i izmirenja poreznih obaveza trebaju biti
to nii i u skladu s ostvarenjem ostalih ciljeva
I. Porezni subjekt : osoba/e koja sudjeluje u
oporezivanju

AKTIVNI javnopravno tijelo/ ua ili ira

teritorijalna jedinica, ima pravo uvoditi nove
porezne oblike te propisuje obavezu ubiranja poreza
PASIVNI - fizika/ pravna osoba koja plaa porez iz
svoje ekonomske snage
Moe biti rezultat primjene zakona ili posljedica
odreenih okolnosti

II. Porezni obveznik : fizika ili pravna osoba koja

je na temelju propisa obvezna snositi poreznu
obavezu
Porezna obaveza :
zakonom propisana obaveza plaanja poreza
Obaveza prestaje plaanjem poreza smanjivanjem
ekonomske snage obveznika koja moe biti

Formalna nakon zadovoljenja svoje porezne obaveze

obveznik je iskoristio mogunosti prevaljivanja te je
uspostavio ekonomsku snagu kakvu je imao prije
zadovoljenja porezne obaveze. Ako porez nije mogue
prevaliti, obveznik poreznu obavezu snosi ne samo
formalno, nego i stvarno

Stvarna zbog oporezivanja je trajno umanjena

ekonomska snaga poreznog obveznika
Zasnivaju se na principu prevaljivanja poreza
III. Porezni destinatar je osoba koja je po namjeri
zakonodavca unaprijed, svjesno i namjerno utvrena da
snosi porezni teret

Razdvajanje osoba poreznog obveznika i poreznog

destinatara uglavnom se primjenjuje kod indirektnih
poreza (smanjenje trokova ubiranja poreza)
IV. Konani platac je osoba koja u krajnjoj liniji snosi
porezni teret i ija je ekonomska snaga trajno smanjena

Ako porezni obveznik ne prevali porezni teret na neku

drugu osobu, istodobno je i konani platac
Ako obveznik uspije prevaliti porez, osoba na koju je
porez prevaljen bit e porezni destinatar. Ako ta osoba
ne uspije prevaliti porezni teret, osoba je konani platac
poreza
V. Porezni platac je osoba koja u ime i za
raun poreznog obveznika plaa porez
Ako sam porezni obveznik uplauje porez,
onda je u on(a) porezni platac; ali to moe
biti i trea osoba
MATERIJALNI ELEMENTI OPOREZIVANJA

I. Porezni izvor obuhvata sva materijalna sredstva iz

kojih se plaa porez dohodak, prihod, imovina
Najvie problema javlja se kod definicije dohotka
Porezni sistem treba zasnivati preteno na
oporezivanju dohotka, a manje na oporezivanju
imovine

II. Porezni objekt (predmet oporezivanja) daje nam

odgovor na pitanje na to se ubire porez ?
Npr. kod poreza na promet porezni izvor je
prihod/dohodak, dok su objekt oporezivanja proizvodi,
usluge, prava i nekretnine koji se nalaze u prometu
III. Porezna osnovica kvantitativna i kvalitativna
konkretizacija poreznog objekta

IV. Porezna stopa veliina poreznog tereta izraena u

jedinicama prema poreznoj osnovici
Utvruje se u apsolutnom iznosu, u postotku ili promilu;
u pravilu se iznos dunog poreza izraunava primjenom
porezne stope izraene u postotku, npr. 15% na 100

V. Porezna sposobnost (porezni kapacitet) je mogunost

poreznog obveznika da iz svoje ekonomske snage plati porez
Pravilno odreivanje porezne sposobnosti ima znaajnog
utjecaja na uspjenost provoenja fiskalnih i nefiskalnih
ciljeva oporezivanja
Klasifikacija poreza :
Subjektni i objektni da li se vodi rauna o subjektivnim
okolnostima, npr. poreznoj snazi obveznika ili ne
Porez na dohodak je subjektni porez, dok je porez na
imovinu objektni porez
Posredni (indirekntni, neizravni)i neposredni (direktni,izravni)
Da li su porezni obveznik i porezni destinatar ista osoba?
- Da li se porezna sposobnost manifestira u stjecanju i
posjedovanju dohotka i imovine ili u njihovom prijenosu?
Posredni/indirektni porezi su oni kod kojih su porezni obveznik i
porezni destinatar razliite osobe prevaljivost!
Posredni porezi imaju negativan regresivni uinak na raspodjelu
dohotka
Specifini (plaaju se po jedinici proizvoda) i
ad valorem (plaaju se u postotku od iznosa
porezne osnovice)

Proporcionalni (porezne stope rastu jednako kao i

porezna osnovica),
progresivni (porezne stope rastu bre) i
regresivni (porezne stope rastu sporije)
POREZNE STOPE (porezna tarifa)
Porezna stopa izraava odnos izmeu porezne osnovice i
iznosa dunog poreza

Proporcionalne porezne stope

Ne mijenjaju se s promjenom porezne osnovice
primjenjuje se stalno ista porezna stopa bez obzira na visinu
osnovice

Ona neutralno djeluje na odnose meu ekonomskim snagama

odnosi koji su postojali prije oporezivanja ostaju isti i
nakon toga. Npr:
porezni obveznik A ima por. snagu 1000 novanih jedinica,
porezni obveznik B ima por. snagu 2000 n.j.
Porezna stopa iznosi 20 %

1000 : 2000 = 200 : 400 = 800 : 1600 = 1 : 2

Direktna progresija
Na poveanu poreznu osnovicu neposredno se primjenjuje
poveana porezna stopa

Razlikujemo :
Punu (stalnu) progresiju kada se poveana porezna stopa
primjenjuje na itav iznos osnovice
Nedostatak metode je taj da vrlo malo poveanje porezne
osnovice vodi oporezivanju viom stopom

Ralanjena (lomljena) progresija oblik primjene

progresivnih poreznih stopa kada se porezna osnovica
ralani na dijelove pa se samo na porasli dio osnovice
primjenjuje uveana porezna stopa
Indirektna progresija

Prema poreznoj stopi radi se o proporcionalnom

oporezivanju, ali zbog naina primjene porezne stope
uinak oporezivanja isti je kao da se radi o
progresivnom oporezivanju

Porezni teret se za vee osnovice poveava ne samo

apsolutno, nego i relativno

Odnosi koji su postojali prije oporezivanja mijenjaju se

nakon oporezivanja
FINANSIJSKO POLITIKA NAELA OPOREZIVANJA

trebaju omoguiti ostvarenje fiskalnog uinka oporezivanja.

Kao rezultat njihovog provoenja ostvaruje se priljev
finansijskih sredstava od oporezivanja.

Naela su :

Izdanost poreza primjena poreza u cjelini treba biti

takva da osigura koliinu financijskih sredstava dovoljnu za
finansiranje zadataka drave

Elastinost poreza porezni sistem treba biti izgraen

tako da se bez veih problema mogu ubirati potrebni iznosi,
ak i u sluajevima kada to zahtijeva izmjenu poreznih
oblika koji se koriste
EKONOMSKO- POLITIKA NAELA OPOREZIVANJA
odnose se na ekonomske posljedice oporezivanja
Plaanje poreza umanjuje ekonomsku snagu
poreznog obveznika
za fiziku osobu to znai umanjenje kupovne
snage;
za pravnu osobu smanjenje mogunosti ulaganja
u novi proces reprodukcije
Naela su:
Naelo izbora poreznog izvora
Naelo izbora poreznog oblika
SOCIJALNO POLITIKA NAELA OPOREZIVANJA
Pored fiskalnih, porezi imaju i nefiskalne uinke te
tako utjeu i na drutveni poloaj poreznih obveznika
Plaanje poreza za obveznika je uvijek teret i pri
definiranju poreznih karakteristika treba odgovoriti na
niz pitanja:
Ko je obveznik plaanja poreza?
Koliki porezni teret snosi/treba snositi?

Naela su:
Naelo ope porezne obveze
Naelo ravnomjernosti oporezivanja
Naelo ope porezne obaveze

Porez je civilizacijska teevina, a plaanje poreza opa je

obaveza dravljana/stanovnika neke drave

Ovakvo pravilo je samo naizgled pravedno u stvarnosti postie

se sasvim suprotan uinak

Pojedincima slabijeg ekonomskog stanja plaanje poreza ugrozilo

bi egzistenciju, stoga se od oporezivanja oduzima egzistencijalni
minimum

Egzistencijalni minimum predstavlja iznos dohotka/vrijednost

imovine za koji se pretpostavlja da je svakom lanu zajednice
potreban za podmirenje osnovnih ivotnih potreba, kako onih
osobnog karaktera tako i potreba lanova porodinog domainstva
Naelo ravnomjernosti

Porezni teret mora biti ravnomjerno rasporeen

svaki porezni obveznik treba snositi odreeni dio poreza

Pitanje je : koliki taj dio treba biti? to je najtee pitanje

ravnomjernosti u oporezivanju

Porezni teret treba se snositi u skladu s naelom porezne

snage

Progresivno oporezivanje
ADMINISTRATIVNO-POLITIKA NAELA
Naelo odreenosti poreza
Sva pitanja vezana uz oporezivanje moraju biti definirana
zakonom
Poreznom obvezniku mora biti omogueno da unaprijed izrauna
iznos svoje porezne obveze
Naelo ugodnosti plaanja poreza
Porezni sistem treba biti takav da se obveznici to manje
o(du)piru plaanju poreza
Da plaaju svoju obavezu u za njih povoljno vrijeme
Da je plaaju na mjestu koje im je lako i bez veih trokova
dostupno
Da im se omogui postupno plaanje poreza
Naelo jeftinoe plaanja poreza

to nii trokovi jer se njihovo poveanje

odraava kao optereenje poreznih obveznika
Dva su osnovna cilja koja se ostvaruju putem poreza:

1. FISKALNI osiguranje finansijskih sredstava potrebnih za

finansiranje javnih rashoda vezanih uz podmirenje javnih potreba, javnih
dobara i koristi

2. NEFISKALNI svi ostali ciljevi

Redistributivni, ekonomski, socijalni, zdravstveni, demografski, ekoloki,
politiki itd

Ciljevi se mogu postizati:

Direktnim putem neposredno - ciljevi oporezivanja se postiu direktnim djelovanjem na
proizvodnju i plasman

Indirektnim putem posredno - porezi se koriste kao instrument socijalne politike te se

njima moe utjecati i na odluke iz podruja demografske politike, te za ostvarenje
ekolokih ciljeva, kao i onih iz oblasti zdravstva
Osnovna ideja vodilja pri izgradnji modernog poreznog sistema bila
je traenje odgovora na pitanje o tome:
a) kako ostvariti naelo plaanja poreza shodno ekonomskim
mogunostima poreznih obveznika naelo koje su francuski
revolucionari potkraj 18. stoljea ukljuili u poznatu Deklaraciju o
pravima ovjeka i graanina lan 13.: porezni teret mora biti
podjednako rasporeen na graane u skladu s njihovim imovinskim
mogunostima, i
b) kako ostvariti zahtjev za takvim oporezivanjem, koje e biti
ekonomski neutralno koje nee utjecati na cijenu faktora
proizvodnje. Drugim rijeima, novi sistem oporezivanja trebao je biti
pravedan i ekonomski uinkovit. (Jeli Barbara i Jeli Boidar,
Porezni sustav i porezna politika, Informator, Zagreb, 1998, str. 112.)
Porezno optereenje - (porezni teret, porezna presija)
jest iznos svih ili pojedinih poreza kojeg mora platiti osoba koja je za to
poreznim propisima utvrena.
To moe biti porezni obveznik ili porezni destinatar, ali i svaka druga osoba,
koja faktino plaa porez ako je na nju prevaljen.
Izraz porezni teret odnosno porezno optereenje povezuje se uz osobu koja
definitivno i trajno izdvaja iznos poreza iz svoje ekonomske snage.
U osnovi porezne evazije nalazi se otpor plaanju poreza, koji je inherentan
svakom poreznom obvezniku, odnosno konanom platcu poreza. Intenzitet
otpora zavisi od mnogih elemenata:
a) visine poreznog optereenja (djelovanjem zakona opadajuih prinosa otpor
plaanju poreza pri visokom poreznom optereenju djelovao bi tako da bi rast
poreznih prihoda bio sve sporiji do njihovog apsolutnog pada);
b) namjene troenja sredstava prikupljenih porezima ((ne)postojanje unaprijed
odreene namjene na ije izvrenje e sredstva prikupljena po osnovu poreza
biti usmjerena utjee na otpor plaanju poreznih obaveza, odnosno, na
poveanje ili smanjenje takvog otpora);
c) poreznog oblika (otpor plaanju poreznih obaveza izraeniji je u primjeni
direktnih poreznih oblika nego indirektnih - koji se plaaju pod anestezijom);
d) percepcije javnosti da li je porezni sistem pravian ili nije (otpor plaanju
poreza vezuje se i intenzivniji je u poreznim sistemima u kojima se vri
nepravina raspodjela poreznog tereta);
Otpor podmirenju poreznih obaveza se ne manifestira na isti nain kod poreznih obveznika
direktnih poreza i indirektnih poreza, iz razloga to se indirektni porezi plaaju "pod anestezijom",
dok se direktni porezi plaaju u procentu od zaraenog dohotka, odnosno ostvarene dobiti i
mogue ih je s lakoom, bez posebnih znanja i vjetina, utvrditi.
I pod pretpostavkom da se primjenom odreenog poreza moe ostvariti
utvren cilj porezne politike, da je izabran pogodan porezni oblik ijom
je primjenom mogue ostvariti taj cilj oporezivanja,
mogu se pojaviti vea ili manja odstupanja od svrhe oporezivanja
(poveanje, odnosno smanjenje oekivanog djelovanja poreza zbog
odreenog ponaanja osoba pogoenih oporezivanjem, zbog njihove
reakcije npr. zbog porezne utaje ili nenamjernog prevaljivanja),
odnosno u ekstremnim sluajevima uinak oporezivanja moe biti
suprotan cilju porezne politike zbog porezne evazije i nenamjeravanog
prevaljivanja poreza.[ Jeli, Boidar, Financijsko pravo i financijska
znanost, Informator, Zagreb, 1998., str. 210.]

Nije dovoljno samo kreirati poreznu politiku, primjeniti sredstva za

postizanje postavljenih eljenih ciljeva, nego se pored poreza javljaju
drugi faktori iji utjecaj na postizanje tih ciljeva moe biti itekako
bitan.
Ti faktori su slijedei:
okolnosti pod kojima se odreeni porezni oblik primjenjuje,
socio-ekonomski ambijent, mikro i makroekonomska kretanja, kao i
vladavina prava, demokratsko ozraje, pridravanje normi drutvenog
morala, kako od strane izabranih predstavnika vlasti, tako i od ire
populacije, i potivanje drutvenih vrijednosti i razliitosti,
nekorumpiranost i kredibilitet vlade naroito porezne administracije, te
drugi socioloki i kulturoloki faktori u veoj ili manjoj mjeri utjeu ili
mogu utjecati na ponaanje fizikih i pravnih osoba - poreznih obveznika i
na njihov odnos prema uspostavljenim poreznim obavezama.
Do izbjegavanja plaanja porezne obaveze, bilo da se radi o aktivnostima
vezanim za prevaljivanje poreznog tereta s osobe koja je oznaena kao
porezni obveznik na neku drugu osobu koja e snositi porezni dug, ili, pak,
da se radi o iznalaenju praznina meu zakonskim odredbama, te
zloupotrebi poreznih olakica, povlastica i djelominih oslobaanja od
porezne obaveze,
- u pravilu dolazi zbog nedovoljne educiranosti stanovnitva o porezima i
neinformiranosti o pozitivnim propisima,
- nekonzistentnosti poreznih odredbi, kompliciranog poreznog sistema i
zakonodavstva, propusta uinjenih od strane porezne administracije,
- nepovjerenja prema postojeoj vlasti i percepcije javnosti o pravinosti
poreznog sistema,
- niskog poreznog morala i s tim u vezi neadekvatne kaznene politike i
blagih sankcija za prekritelje zakona, te i
- izraenog, relativno visokog poreznog optereenja, nedestiniranosti
poreza tj. nepoznavanja namjene troenja sredstava prikupljenih po
osnovu poreza to, pojedinano ili ukupno, kod poreznog obveznika stvara
otpor i motivira ga da pokua izigrati zakon i izbjei porezne obaveze.
Uvoenje poreza izaziva niz psiholokih reakcija kod poreznog obveznika,
koje opet dovode do bihejvioralnih promjena, odnosno promjena u
ponaanju poreznih obveznika (fizikih i pravnih osoba), usmjerenih na
ouvanje njihove ekonomske snage i opiranje najavljenom poreznom
pritisku.

Postojanje poreza, kao i promjene ve postojeih poreznih oblika koji se

primjenjuju u odreenoj dravi, odnosno njenom poreznom sistemu,
uvijek ostvaruje izvjesni utjecaj na pasivne subjekte poreznopravnog
odnosa, tj. porezne obveznike, koji izmjenom svojega ponaanja nadalje
proizvode povratne utjecaje na ekonomski i drutveni sistem.

Psiholoka reakcija uglavnom se odnosi na negodovanje i

neprihvatanje novog, odnosno, dodatnog tereta koji porezna obaveza
podrazumijeva, te se ponaanje subjekata mijenja u pravcu iznalaenja
naina za ouvanje postojeeg dohotka, dobiti i/ili imovine na postojeoj
razini.
Otpor obveznika prema nastaloj poreznoj obavezi moe se ispoljiti putem
zakonitog i nezakonitog ponaanja.

U pokuaju definiranja izbjegavanja poreza polazite treba biti koncept

stratekog poreznog ponaanja (ili agresivne strategije poreznog
planiranja) koje predstavlja akcije, dizajnirane iskljuivo za smanjenje
porezne obaveze ija je zakonitost pod znakom pitanja.

Tri su kategorije stratekih poreznih ponaanja:

1. porezna utaja,
2. zakonito izbjegavanje porezne obaveze i
3. doputene porezne utede putem poreznog planiranja.

Porezna utaja je namjeravano nelegalno ponaanje koje ukljuuje

direktnu povredu, odnosno grubo krenje poreznog prava radi
izbjegavanja plaanja poreza.
Porezi neminovno dovode do promjene modaliteta ponaanja poreznih
obveznika na tritu, bilo da rezultiraju modificiranjem njihovih aktivnosti i
potronje, bilo da intenziviraju radni napor i zalaganje.

Od psiholoke dolazi do fizike-faktike reakcije obveznika na porezni

teret, te on poduzima odreene aktivnosti i postupke kako bi takav teret
smanjio, ublaio ili, pak, izbjegao.

Kada obveznik poduzme aktivnosti kojima nastoji izigrati zakon,

bilo da se radi o :
- pogrenom prikazivanju
ostvarenog prometa i prihoda (fiktivno smanji),
- pogrenom prikazivanju trokova poslovanja (fiktivno uvea),
- neprikazivanju stvarnog broja zaposlenih radnika i
- neprikazivanju stvarnog iznosa zaraenog dohotka,

takvo ponaanje indirektno producira umanjen dotok poreznih prihoda

ime se slabe fiskalni efekti oporezivanja.
Signalna dejstva nastaju i prije nego to je porez uveden.

Signalna dejstva pojedinaca mogu se javiti u periodu formiranja dohotka i u

periodu potronje dohotka

1. sluaj se javlja kada pojedinci naputaju profesiju i posao koji se eli

oporezivati;

2. sluaj promjena profesije, promjene mjesta boravka, dakle izbjegava se

potronja koju drava namjerava oporezivati

Npr. ako neko izbjegava cigarete i duhan ili nee vie da konzumira alkohol ili
nee da troi luksuzne proizvode ve troi razne surogate ili sve to smanjuje na
manju mjeru, on time ne eli da porez na potronju snosi onako kako je to
predvidjela poreska vlast.
- radi se o tzv. "stvarnoj supstituciji". Ali ako je rije o hljebu, eeru, soli, ulju i
drugim artiklima koji su za ivot neophodni oni se ne mogu tako lako zamijeniti
drugim artiklima i signalna dejstva postaju neznatna ili se uope ne javljaju.

Svakome je dozvoljeno da bira svoju profesiju i potronju, mjesto boravka i

obavljanja djelatnosti. Ovakvo izbjegavanje nije zabranjeno, pa se stoga ovdje
radi o tzv. zakonitom izbjegavanju ili evaziji poreza.
Porezna evazija
Nastaje kao rezultat otpora koji porezni obveznik osjea prema plaanju
poreza

ZAKONITA / DOPUTENA POREZNA EVAZIJA

Obveznik ne dolazi u sukob sa zakonom
Moe biti namjeravana i nenamjeravana

Namjeravana porezna evazija

Postoji
u sluaju kada obveznik poduzima aktivnosti upravo sa
svrhom da izbjegne plaanje poreza
(npr. prestaje kupovati luksuzne proizvode zbog visokog
poreznog optereenja tih proizvoda, promijeni sjedite
poslovanja ili smanji broj proizvodnih faza)
Nenamjeravana porezna evazija
Porezni obveznik poduzima aktivnosti koje ga oslobaaju
plaanja poreza, ali to nije bio osnovni motiv njegovog
ponaanja
Zakonito izbjegavanje porezne obaveze moe se definirati kao nelegitimno,
ali ne nuno i nezakonito ponaanje, s ciljem reduciranja porezne obaveze,
te se moe smatrati ponaanjem kojim se ne povreuje slovo zakona, ali
jasno naruava duh zakona.

Pod poreznim planiranjem razumijevaju se opeprihvaeni oblici

ponaanja poreznih obveznika koji nisu u suprotnosti niti sa zakonom, niti
duhom zakona i imaju za cilj smanjenje poreznog optereenja.

Problemi se u svakom poreznom zakonodavstvu susreu pri suoavanju

sa identificiranjem linije razgranienja izmeu zakonitog i nezakonitog
poreznog ponaanja u izbjegavanju tereta porezne obaveze.

Otpor obveznika prema plaanju poreza prerasta u krivino djelo

tek preduzimanjem radnje ija je posljedica uskraivanje poreza
dravi.
 NEZAKONITA/ NEDOPUTENA POREZNA EVAZIJA

UTAJA (DEFRAUDACIJA) koja se javlja kada porezni obveznik ne

prijavljuje sve ili dio injenica bitnih za oporezivanje
- predstavlja izbjegavanje poreza, koje se ogleda u lanom voenju
poslovnih knjiga i evidencija, kod trgovakih, zanatskih, advokatskih,
lijenikih i drugih preduzea, ustanova i dr., s namjerom da se lano
prikau trokovi, ukupan prihod i dohodak i umanji porezna obaveza.

KRIJUMARENJE (KONTRABANDA, VERC) koji se odnosi na

izbjegavanje plaanja poreza na potronju i carine
- kada se roba koja podlijee poreznom i carinskom nadzoru kriom
protura, vercuje i pri tome koriste razne manipulacije i nepravilnosti
sa namjerom da se izbjegne plaanje odgovarajuih fiskalnih obaveza.
- obuhvata izbjegavanje plaanja carina i drugih carinskih pristojbi pri
uvozu, izvozu, eventualno i tranzitu robe, kao i izbjegavanje plaanja
posrednih poreza unutar dravnih granica (npr. prodaja duhana i
alkohola neposredno od proizvoaa krajnjim korisnicima, a da pri
tome nije plaen porez na promet).
Efekti prije oporezivanja: signalna dejstva poreza
Efekti nakon oprezivanja
Faze kod efekata nakon oporezivanja
Efekti nakon plaanja poreza
Uticaj incidence na rad i proizvodnju

Porezna amnestija
 Raspodjela poreznog tereta vri se na temelju poreznih zakona, dok se
paralelno s tom pravnom, odvija
ekonomska raspodjela poreznog tereta.
prevaljivanje poreza - je ekonomski proces izazvan poreznim
optereenjem koji se javlja na tritu u vidu promjene u cijenama
proizvodnih dobara i usluga.

Dravni organi, polazei od opeg interesa, utvruju finansijsku

raspodjelu tereta, ali porezom optereeni pojedinci - obveznici, polazei
od posebnih interesa, individualno naknadno vre novu, ekonomsku
raspodjelu poreznog tereta - to se naziva prevaljivanjem poreza.
Efekti u vezi sa prevaljivanjem poreza mogu se, uglavnom svrstati u etiri
grupe prema broju faza kroz koje prevaljivanje moe da proe.
Faze kod efekata nakon oporezivanja
Perkusija ili impact - predstavalja prvu fazu oporezivanja i oznaava efekte koji
nastaju sa oznaavanjem fizikog ili pravnog lica koje je duno po zakonu da plati
porez, tj. za utvrivanjem poreznog obveznika.
Reperkusija ili prevaljivanje - je faza u kojoj je porezni obveznik koji je po
zakonu duan da plati porez, prihvatio porezni teret, ali ne i da ga konano
podnese.
Porezni obveznik oslobodie se u ovoj fazi poreznog tereta tako to e iznos
poreza unijeti u cijenu svojih proizvoda, kada kaemo da ga je prevalio
unaprijed, ili
e se poreznog tereta osloboditi preko smanjenja nabavne cijene robe ili
smanjenja plata radnika, kaemo da ga je prevalio unazad.
bono prevaljivanje poreza - kada obveznik nije u stanju da prevali porez kojim
se oporezuje jedan proizvod, niti preko poveanja njegove prodajne cijene, ni
preko smanjenja cijena nabavnog materijala za njegovu proizvodnju ili preko
smanjenja plata, ve iznos poreza unosi u cijenu robe koja nije oporezovana i na
taj nain se liava poreskog tereta.
- cijene su ekonomske kategorije koje omoguavaju prevaljivanje poreza, bez
njih prevaljivanje ne bi bilo mogue.
Incidenca (latinski indicere - prekinuti)
ona faza u procesu prevaljivanja poreza kada vie ne postoji
mogunost da se porez prevali bilo na koga unaprijed, unazad ili bono
predstavlja fazu koja sadri efekte koji nastaju kod prevaljivanja kad
lice pogoeno porezom nije u stanju ni na jedan od gore spomenutih
naina da se oslobodi poreznog tereta.
To su efekti koji oznaavaju krajnji rezultat oporezivanja kod jednog
poreznog obveznika, odnosno destinatora i osnovni efekat poreza jeste
umanjivanje ekonomske snage, odnosno kupovne moi.
Difuzija
- faza koja nastaje kao izraz efekta iz svih ranijih grupa - naziva se
difuzija ili opti efekat oporezivanja - izrazie se preko oscilacija u
ponudi i potranji. Oscilacije u ponudi i tranji sa svoje strane uticae
na proizvodnju to moe da se odrazi u vidu strukturnih promjena, ili to
je najgore, da se izazove smanjenje globalne proizvodnje.
Neki porezi su tee prevaljivi: sluaj sa porezom na dohodak. Isto je sa
porezom na nasljee, porezom na poklone, porezom na lutrijske
zgoditke i jo nekim. Pa ipak vrlo je rijedak porez koji nije prevaljiv.
Porezi na potronju naelno su prevaljivi, ali niti se moe rei na koju
kategoriju potroaa, niti u kojoj mjeri (onaj koji je ekonomski jai,
prevalie na ekonomski slabijeg i tako izbjei obavezu koju mu je
poreski organ utvrdio).
 Za prevaljivanje je nuno da postoji cijena preko koje se porez prenosi i
na drugo lice. Da nije trita ne bi bilo ni prevaljivanja. Cijena se uslijed
poreza normalno poveava, ali prevaljivanje u tom sluaju prikriveno
postoji i onda kada cijena ostane ista, ali se kvalitet ili kvantitet robe
izmijeni.
Kod ovih poreza osobit znaaj ima stepen elastinosti ponude, odnosno
potranje izvjesne robe. Od toga zavisi hoe li porez uticati vie ili
manje na jednu od ovih strana i omoguiti prevaljivanje ili ne. Tu
postoje dvije situacije:
Ukoliko je elastinija potranja za robom, utoliko jae reaguje - sve
manjom kupovinom robe - na pokuaj prodavca da podigne cijene i
porez prevali te e porez vie teretiti prodavca.
Obratno, ukoliko je elastinija ponuda, tj. ukoliko prodavac nudi sve
manje robe, utoliko e porez prije pasti na kupca.
Za prevaljivanje je od osnovnog znaaja da li naplata poreza stoji u vezi
sa pojavom proizvodnje i razmjene: tako gdje nje nema ni porez se ne
moe prevaliti. To je sluaj sa porezom na nasljee koji je (naelno)
neprevaljiv. Tako je i sa porezom na poklone, na lutrijske dobitke i sl. Ali
su zato porezi na prihode od zgrada, zemljita, preduzea slobodnih
zanimanja i td. prevaljivi, jer su osnovani na razmjeni i proizvodnji.
 U fazi incidence, treoj fazi, ispituju se dejstva ve plaenog
poreza, analizira se situacija koju stvara incidenca na razne
subjekte u drutvu, a posebno u privredi.
Postavlja se pitanje kako se plaeni porezi reflektiraju na
razliite uesnike u privredi? Kako utiu na novac, cijene, rad
preduzetnike incijative, investicije, potronju, tednju, da li
stimuliu proizvodnju ili ne, kakav je psiholoki efekat poreza itd.
Incidenca izaziva lananu reakciju i posljedice i kod privrednih
drutava, poduzetnika i kod pojedinaca, te zajednice u cjelini.
Kod pojedinaca i preduzea pojavljuje se niz mogunosti putem
kojih mogu voditi borbu za povrat ekonomskih pozicija koje su
imali prije oporezivanja. To mogu biti mjere: da se povea
dohodak uinkovitijim i duim radom, zatim da se smanji
potronja, da se umanji tednja i investicije, to sve skupa utie
na formiranje nacionalnog dohotka i njegovu raspodjelu i
preraspodjelu.
Uticaj incidence na rad i proizvodnju
U vezi s uticajem incidence na rad i proizvodnju postoje dvije teze.
Po jednoj (optimistikoj) porezi usljed difuzije i kompenzacije
doprinose porastu proizvodnje, a time i nacionalnog dohotka, a
po drugoj (pesimistikoj) porezi proizvode samo negativne
posljedice u privredi i oni su "nuno zlo" koje treba svesti na
najmanju mjeru. i pozitivno i negativno gledanje je rezultat
krajnosti.
Porezi mogu uticati i motivirajue i demotivirajue na radni elan,
tednju i investicije. Sve zavisi, s jedne strane, od oblika poreza i
poreskih tarifa, a, s druge strane, od vrste obveznika i visine
njihovog dohotka, prihoda, dobiti, potronje itd.
Porezni moral bit e vii:
Ako porezni obveznici vjeruju da je porezni teret ravnomjerno i
pravedno rasporeen
Ako su svjesni da kvaliteta i ponuda javnih dobara ovise o porezu
koji treba platiti
Ako je plaanje poreza vezano uz neku socijalno-politiku,
patriotsku, etiku i slinu svrhu

Kako se porezni obveznik moe osloboditi obaveze plaanja poreza ?

Ako je porezni obveznik poduzeo neke akcije prije nego to je
porez platio, radi se o poreznoj evaziji
Ako poduzme radnje nakon to je platio porez, radi se o
prevaljivanju poreza