ULTRAZVUK

ZVUK I ULTRAZVUK
MEHANIKI TALASI OSNOVNE KARAKTERISTIKE

v
a.

s
l v = l/T
b.
x, t
t=0 t=T

ZVUK JE MEHANIKI LONGITUDINALNI TALAS FREKVENTNOG OPSEGA 20 20.000 Hz

Pravac Pravac
oscilovanja prostiranja
estica talasa
Definicija: UZ je mehaniki elastini talas sa frekvencijom veom od
20kHz. Konvencija:
20kHz < f < 1GHz - ultrazvuk
f > 1GHz - hiperzvuk

Izvor talasa - tijelo koje osciluje visokom (ultrazvunom) frekvencijom

u elastinoj sredini.

Elastina sredina - supstanca ije su estice meusobno povezane

elastinom silom. To su praktino sve supstance i u svim agregatnim
stanjima.

Oscilacije izvora se prenose na estice elastine sredine (sa estice

na esticu u smjeru irenja talasa). Od ravnog izvora u homogenoj
izotropnoj sredini, iri se ravni talas, a od takastog izvora sferni
talas.
Talas se iri (putuje) kroz elastinu sredinu po talasnim zakonima nosei sa
sobom energiju (estice sredine osciluju oko ravnotenih poloaja).

Za jedan oscilatorni period T talas pree put od jedne talasne duine:

v
l v T
f

v brzina irenja talasa (fazna brzina),

f frekvencija talasa (frekvencija oscilacija estica).

Talasna duina je rastojanje izmeu dvije najblie estice sredine koje

osciluju u fazi.
 Brzina irenja talasa je odreena osobinama sredine.
Kroz vrstu sredinu:

E
v

E - Youngov modul elastinosti, - gustoa sredine
Kroz tenu sredinu:
B
v

B modul kompresibilnosti
Pri temperaturi 293K, brzina prostiranja talasa u razliitim
tekuinama je u intervalu od 1000 m/s do 2000 m/s (za vodu
v=1450 m/s).
Kroz meka bioloka tkiva je u intervalu od 1490 m/s do 1610 m/s,
dok je kroz kosti oko 4000 m/s.
Kroz gasovitu sredinu brzina irenja talasa zavisi od
termodinamikog stanja talasa :

RT
v const T
M
U zraku (atmosferi) brzina prostiranja talasa je:

v 20 T m
s
za T=273K, v=331 m/s
za T=293K, v=343 m/s
 Energija talasa
estica elastine sredine mase m, koja oscilira sa krunom
frekvencijom , ima mehaniku energiju:
1
E m 2 A 2 A - amplituda oscilacija
2
Ako u jedinici volumena elastine sredine ima n estica sa ovom
energijom, onda je zapreminska gustoa energije:

1
nE 2 A 2 =n m gustoa elastine sredine
2
Sredina kroz koju se prostire mehaniki talas ima dopunsku energiju
proporcionalnu gustoi sredine, kvadratu frekvencije i kvadratu
amplitude talasa. irenjem talasa prenosi se i ova energija brzinom
jednakom brzini talasa, dok estice sredine ostaju na svom mjestu,
oscilirajui oko svojih ravnotenih poloaja.
Kroz jedinicu povrine normalne na pravac prostiranja talasa, u
jedinici vremena protee energija jednaka proizvodu gustoe
energije i brzine talasa v:

1
I v 2 A 2 v
2
I - protok energije talasa ili gustoa energetskog toka ili intenzitet
talasa, energija koju talas prenese u jedinici vremena kroz
jedininu povrinu normalnu na smjer irenja talasa.
Jedinica za protok energije talasa u SI sistemu je W/m2 .

Oscilacije estica u talasnom polju uzrokuju oscilacije gustoe

sredine. Gustoa oscilira sa frekvencijom talasa. Zajedno sa
gustoom oscilira i pritisak. U sredini zahvaenoj talasom javlja se
dodatni ili akustiki pritisak .
Ako je amplituda oscilacija akustikog pritiska
P0
onda je protok energije talasa :
1 P02
I
2 v
Za v - akustika impedanca sredine
Intenzitet talasa je obrnuto proporcionalan akustikoj impedanci
sredine.
Snaga talasa P je proizvod intenziteta I i povrine S normalne
na pravac irenja talasa :

SP02
P I S
2 Za
 Osobine UZ

visoka frekvencija: 20kHz < f < 1GHz

v
mala talasna duina: l v T
f
u zraku: 1cm > > 10-7 m

mali difrakcioni efekti: UZ se moe emitirati u

obliku usmjerenih snopova
slinih snopovima svjetlosti

visok intenzitet: do 106 W/m2

 ZVUK I ULTRAZVUK

Frekvencija Intenzitet

Zvuk 20-20.000 Hz 10-12 W/m2- 10 W/m2

Dijagnostiki 10 - 40 W/m2
Ultrazvuk 20.000 Hz 109 Hz
Terapeutski > 1.000 W/m2

Zbog svoje velike prodornosti i interakcije sa materijalnom sredinom (tkivom),

ultrazvuk se iroko primenjuje u skoro svim granama medicine i to, prije svega, u
dijagnostici, ali se takoe koristi u terapiji i hirurgiji.

U poreenju sa ostalim tehnikama oslikavanja, kao to su kompjuterizovana

tomografija (CT) i megnetna rezonanca (MR), aparatura za ultrasonografiju je
mnogo jednostavnija i jeftinija, a opasnosti od izlaganja organizma ultrazvunim
talasima su mnogo manje u poreenju sa jonizujuim zraenjem.
 StvaranjeUZ

Ultrazvuk se dobija pomou ultrazvunih generatora koji rade na

principu inverznog piezoelektrinog efekta ili na principu efekta
magnetostrikcije.

Piezoelektrini efekt je osobina nekih

kristala (kvarc, barijev titanat, natrijev i
kalijev tartarat) da se pod pritiskom
elektriki polarizuju. Obrnuto, ako se
kristal elektriki polarizuje, doi e do
mehanike elastine deformacije
kristala, to predstavlja inverzni
piezoelektrini efekt.
Ako se kristal nalazi u promjenljivom elektrinom polju (npr.
izmeu ploa kondenzatora u elektrinom oscilatornom kolu), u
jednom poluperiodu doi e do dilatacije kristala, a u drugom
poluperiodu do njegove kompresije. Na taj nain kristal oscilira sa
frekvencijom elektrinog polja, koja moe biti proizvoljno visoka.
Ove mehanike oscilacije se prenose kroz sredinu u kojoj se
nalazi kristal, u vidu UZ.

Magnetostrikcija je osobina nekih feromagnetnih materijala (Fe,

Ni, Co) da se u magnetnom polju elastino deformiraju. Ako se
ipka ovakvog materijala postavi u promjenljivo magnetno polje
(npr. unutar zavojnice u elektrinom oscilatornom kolu), ona e
vriti mehanike oscilacije, sa frekvencijom polja. Ove oscilacije
se prenose na sredinu u obliku UZ talasa.
STVARANJE I DETEKCIJA ULTRAZVUKA

Kontinuirani i pulsni zvuni talas

vibrirajua povrina vibrirajue estice pravac prostiranja zvuka

transdjuser a/ prostiranje kontinuiranog talasa

b/ prostiranje pulsnog talasa

 STVARANJE I DETEKCIJA ULTRAZVUKA
Generatori i detektori ultrazvuka (transdjuseri)
transdjuseri napravljeni od jednog elementa (a)
transdjuseri napravljeni od vie elemenata: linearni niz (b) i prstenasti niz (c)

transdjuser

soivo

Fxy (fiksirani)
y sistem za elektronsko voenje

x
transdjuser transdjuser
a
z
Fy (fiksiran)

elevaciona ravan
Fx (promjenljiv) Fxy (promenljivi)
y y

x x
azimutalna ravan
z z
b c
STVARANJE I DETEKCIJA ULTRAZVUKA
Ultrazvuni snop - osnovne karakteristike

a. b. c.

T=d2/4l

d blisko polje daleko polje

q sinq = 1,22l/d
ravan transdjuser

0,6 T
fokus
radijus krivine R = T

a) slabo fokusirajui transdjuser

0,24 T
fokus
radijus krivine R = 0,25T

b) srednje fokusirajui transdjuser

Interakcija ultrazvuka sa materijalnom sredinom

granine povrine

ultrazvuna sonda

transmisija

refleksija
rasijanje u nehomogenoj
sredini
Efekti u supstanci
Zbog visokog intenziteta UZ, u sredini kroz koju se prostire javljaju
se jake oscilacije akustikog pritiska.
Posljedice:
efekt kavitacija (upljina) u tenoj sredini,
efekt koagulacije u gasnoj sredini i
termiko djelovanje ili zagrijavanje sredine.

Efekt kavitacija je obrazovanje gasnih mjehuria u neprekidnoj

tekuini. Zbog visoke energije osciliranja, pri ekspanziji dolazi do
kidanja tene sredine i stvaranja upljina u koje se izdvajaju gasovi.
Pri sabijanju sredine dolazi do rasprskavanja ovih mjehuria pri emu
se javljaju kratkotrajni udari pritiska (do 108 Pa).
Na efektu kavitacija zasniva se primjena ultrazvuka za obrazovanje
finih emulzija kod koloidnih rastvora, za usitnjavanje disperznih
estica suspendiranih u tekuini pri pripremanju lijekova, za
pospjeivanje hemijskih reakcija, za ubrzavanje procesa difuzije.

Efekt koagulacije je mehanizam meudjelovanja vrstih lebdeih

estica u gasovitoj sredini i ultrazvuka. Pod djelovanjem ultrazvuka
ove estice se spajaju, obrazujui vee tvorevine, koje se zatim
pod utjecajem polja Zemljine tee, taloe. Na ovome se zasniva
jedna od metoda preiavanja zraka oneienog sa lebdeim
esticama praine, pepela, ai i drugih nepoeljnih tvari.
Termiko djelovanje zasniva se na apsorpciji ultrazvune energije
u sredini kroz koju se ultrazvuk prostire. Apsorbovana energija
dovodi do poveanja unutranje energije sredine, odnosno do
njenog zagrijavanja. Ovo se posebno koristi u medicinskoj terapiji za
zagrijavanje tkiva kod upalnih i reumatskih bolesti i stanja nakon
povreda.

Prolaskom kroz materiju intenzitet ultrazvuka opada zbog

apsorpcije. Opadanje intenziteta u homogenoj sredini odvija se po
eksponencijalnom zakonu i bitno zavisi od akustike impendance
sredine. Kroz sredinu vee akustike impendance ultrazvuni talasi
bolje prolaze (sredina ih manje apsorbira) i imaju vei domet, nego
kroz sredinu sa manjom akustikom impendancom.
Domet ultrazvuka u vodi i vazduhu u zavisnosti od
frekvencije
Frekvencija Domet u vodi Domet u zraku
(kHz) (m) (m)
10 400.000 220,00
100 4.000 2,20
500 160 0,08
1000 40 0,02

Apsorpcija ultrazvuka u nekoj sredini zavisi i od njegove

frekvencije, odnosno intenziteta. to je frekvencija ultrazvuka
vea, to ga sredina bolje apsorbira.
Kada ultrazvuni talas intenziteta I naie na granicu izmeu dvije
homogene sredine razliitih akustikih impendanci, jedan njegov dio
se reflektuje na granici, a drugi prolazi u drugu sredinu. Odnos
intenziteta reflektiranog talasa IR i proputenog talasa IT zavisi od
odnosa akustikih impendanci Z1 i Z2 prve i druge sredine. Pri veim
razlikama akustikih impendanci (Z1<< Z2 ), vei dio ultrazvunog
talasa e se reflektovati, a manji transmitovati (propustiti) (IR>> IT).
Koeficijent refleksije R=IR/I i koeficijent transmisije T=IT/I =1-R,
zavise od akustikih impedanci sredina kao:

1v1 2 v 2
2 2
Z1 Z 2
R
Z1 Z 2 1v1 2 v 2
Ako se brzine prostiranja talasa u sredinama ne razlikuju mnogo:
1 2
2

(v1 v 2 ) R
1 2

Ako su gustoe sredina priblino jednake:

( 1 2 ) ( R 0) (T 1)
Sa porastom razlike gustoa
sredina, raste refleksija i smanjuje
se transmisija.

Zavisnost koeficijenata R i T
(izraenih u procentima) od odnosa
akustikih impendanci
Kod sredina jednakih akustikih impendanci:

Z1 Z2 , Z1 Z2 1 R=0%, T=100%

Kako je akustika impendanca zraka malena, pri prelezu UZ u

sredinu mnogo vee akustike impendance, npr. ljudsko tijelo
(Z1<<Z2, Z1/Z2 <<1), vei dio talasa se reflektira, a manji transmitira
(R>>T).
Imajui u vidu i veliku apsorpciju ultrazvuka u zraku,
zrak predstavlja dvostruku prepreku prostiranju UZ
ako se on eli iz zraka uputiti u drugu guu sredinu, npr. u ljudsko
tijelo.
Zato je potrebno ultrazvunu sondu postaviti direktno na tijelo ili je
uroniti u tenu sredinu, odnosno primijeniti teno kontaktno sredstvo.
Ponaanje ultrazvuka na granici dviju homogenih sredina

Koeficijent refleksije (R) i koeficijent trasmisije (T) R+T=1

R, T (%)
100

80
T

60

40
R
20

Z1/Z2
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1

AR Z 2 Z1 AT 2Z1

A0 Z1 Z 2 A0 Z1 Z 2
2
I R AR I T Z 2 AT
2

I 0 A0 I 0 Z 1 A0
 Ponaanje ultrazvuka na granici dviju homogenih
sredina - primjeri
Primjer 1. Izraunajte kolika e biti amplituda i intenzitet reflektovanog i transmitovanog
talasa u odnosu na upadni talas pri prelasku ultrazvuka iz vazduha u mii.
Vrijednosti odgovarajuih akustikih impedanci uzeti iz Tabele.
AR / A0 = (Z1-Z2)/(Z1+Z2) = (1,64x106 - 430)/(1,64x106 + 430) = 0,9995, AR = 0,9995 A0
AT / A0 = 2Z1 / (Z1+Z2) = 2 x 430 / (1,64x106 + 430) = 0,0005, AT = 0,0005 A0
IR / I0 = (AR / A0)2 = 0,99952 = 0,9990 IR = 0,9990 I0
IT / I0 = (Z2/ Z1) (AT / A0)2 = (1,64x106/430) 0,00052 = 0,0009 IT = 0,0009 I0

Primjer 2. Koristei podatke iz iste tabele izraunajte kolika e biti amplituda i intenzitet
reflektovanog i transmitovanog talasa u odnosu na upadni talas pri prelasku
ultrazvuka iz vode u mii.
AR / A0 = (Z1-Z2)/(Z1+Z2) = (1,64 - 1,48)x106/(1,64 + 1,48)x106 = 0,0513, AR = 0,0513 A0
AT / A0 = 2Z1/(Z1+Z2) = 2 x 1,48x106/(1,64x106 + 430) = 0,9487, AT = 0,9487 A0
IR / I0 = (AR / A0)2 = 0,05132 = 0,0026 IR = 0,0026 I0
IT / I0 = (Z2/ Z1) (AT / A0)2 = (1,64 /1,48) x 0,94872 = 0,9973 IT = 0,9973 I0
 Ultrazvuna slika
Oblik ultrazvune slike (ultrasonic scan)

a. sektorski oblik b. linearni oblik c. konveksni oblik

 Dobijanje linearne i sektorske UZ slike

oscilujua rotirajua
glava motora glava motora
toak sa tri
transdjuseri transdjusera
voda ili ulje

kontakt sa
pacijentom

a b c
TRANSDJUSERI ZA DOBIJANJE SEKTORSKE, LINEARNE I
KONVEKSNE ULTRAZVUNE SLIKE
Elektronska obrada ultrazvune slike

Blok dijagram ehografa

DISPLEJ

prijemnik procesiranje signala

transmiter
Djelovanje ultrazvuka na bioloke sisteme

Direktno djelovanje: mehaniki i toplotni efekti Indirektno

djelovanje: promjena fiziolokih procesa

Mehaniko djelovanje: osciliranje, odnosno istezanje i sabijanje

elija izloenih UZ. Ako je energija osciliranja dovoljno velika moe
doi do stvaranja kavitacija koje su karakteristine za tene
sredine. Rasprskavanjem kavitacija oslobaa se energija koja
moe otetiti elije.

Toplotno djelovanje UZ se zasniva na apsorpciji i pretvaranju

akustike energije u toplotu na emu se zasniva metoda
ultrazvune dijatermije.

Fizioloke promjene zavise od intenziteta UZ.

UZ intenziteta manjeg od 15 kW/m2 izaziva burno kretanje unutar
elija, to dovodi do ubrzavanja normalnih fiziolokih procesa. Ovo je
posebno izraeno kod brzorastuih i novostvorenih tkiva.

UZ intenziteta od 15 kW/m2 do 30 kW/m2, pojaava cirkulaciju

protoplazme u elijama i poveava propustljivost elijske membrane
za jone kalija i kalcija. Time se ubrzava meuelijska razmjena
supstance.

UZ intenziteta veeg od 30 kW/m2 moe izazvati na elijama

morfoloke i funkcionalne promjene elijskog jezgra, kao i efekt
kavitacija karakteristian za tenu sredinu. Jaki udari pritiska koji
nastaju rasprskavanjem kavitacija mogu dovesti do patolokih
deformacija praenih destrukcijom elijske membrane i isticanjem
protoplazme.
 UZ u medicini

Ultrazvuk se u medicini koristi za dijagnostike, terapeutske i

istraivake svrhe.

U medicinskoj dijagnostici se koristi UZ malog intenziteta, od

0,01kW/m2 do 0,04kW/m2. Pri tome se mjeri apsorpcija ili refleksija UZ
valova na tkivima i organima u organizmu. Razliita tkiva, kao i isto
tkivo zdravog i oboljelog dijela organa imaju razliite akustike
impedance pa e razliito reflektirati i apsorbirati UZ talase. Na taj
nain se odreuju heterogenosti u organizmu.

U medicinskoj dijagnostici se koriste transmisiona i refleksiona tehnika.

Transmisiona tehnika omoguuje identifikaciju tkiva na osnovu
koeficijenta apsorpcije. UZ talas se proputa kroz ispitivano tkivo i
analizira se proputeni snop. Zbog nejednake apsorpcije
proputeni snop je razliitih intenziteta u svom normalnom
presjeku. Kod ove tehnike ultrazvuni generator se nalazi s jedne
strane, a detektor s druge strane tijela.

Refleksiona ili ehotehnika analizira reflektovane talase UZ impulsa

sa graninih povrina tkiva. Kod ove tehnike jedna ultrazvuna
sonda igra ulogu i generatora i detektora, ali u razliitim
vremenskim intervalima. Aparati koji se zasnivaju na ovoj tehnici
nazivaju se sonografi , ili ehografi, ili ultrazvuni tomografi.
ee se koristi refleksiona tehnika, koja je utoliko kvalitetnija to
je manja talasna duina ultrazvuka. Naime, talasna duina
odreuje mo rezolucije. Meutim, sa smanjenjem talasne duine
poveava se frekvencija i intenzitet upadnog snopa ultrazvuka, a sa
njima i mogunost tetnih efekata u tkivima.

Frekvencija UZ u dijagnostici je reda veliine 1 MHz. Brzina zvuka

u tkivu prosjeno iznosi oko 1540 m/s. Odavde slijedi da je talasna
duina UZ u tkivu reda veliine 1,5 mm, to istovremeno predstavlja
i donju granicu dimenzija objekata koji se na ovaj nain mogu
razluiti u tijelu.
Reflektovani UZ talas se vizualizira pomou scanning convertora pri
emu se na ekranu ureaja dobije slika - ehogram ispitivanog
organa.

Pomou ehograma odreuje se:

poloaj unutranjih organa,
oblik unutranjih organa,
veliina unutranjih organa i
stanje unutranjih organa,
zapaaju se razlike u strukturi tkiva,
otkrivaju se tumori,
otkrivaju se krvarenja i druge anomalije.

Ehogram odreuje morfoloke i funkcionalne osobine

unutranjih organa.
Dobiveni podaci su slini podacima rendgenske dijagnostike, ali je
ovaj nain "prosvjetljavanja" organizma manje tetan po organizam
pa se moe ee primjenjivati.

Zbog velike apsorpcije UZ u zraku, sonda se postavlja direktno na

ljudsko tijelo u predjelu gdje se vri dijagnosticiranje. Poto i najtanji
zrani sloj izmeu sonde i tijela apsorbira veliki dio UZ energije,
koristi se tekue kontaktno sredstvo, iji je akustiki otpor priblino
jednak akustikom otporu koe.
UZ dijagnostika u ginekologiji i akuerstvu je najrasprostranjenija.
Razlog: najmanja tetnost UZ valova na plod u materici. Pomou
UZ se odreuje poloaj i stanje ploda, mjere dimenzije (prenik
glave, duina kostiju), otkrivaju grublje malformacije, utvruje stanje
posteljice itd. Frekvencija UZ snopa je 3,55MHz, a pogodan je
Doppler ureaj sa impulsnim snopom.

UZ dijagnostika u kardiologiji omoguuje prikaz presjeka srca i

pokreta sranih struktura, odreivanje dimenzija srca, debljine i
poloaja sranih zalisaka, mjerenje protoka krvi kroz srce i pojedine
krvne ile, otkrivanje tumora i tromba u srcu, registriranje
stenokardije itd. Najprikladniji je Doppler ureaj u boji, pri emu se
koristi impulsni ili kontinuirani UZ talas, frekvencije 3,55MHz.
UZ ehografijom moe se odrediti odstupanje pojedinih organa u
trbunoj upljini od normalnih vrijednosti, uoiti postojanje tumora i
promjena u strukturi tkiva. Pouzdano se mogu dijagnosticirati uni
i bubreni kamenci, ciste u bubrezima i jetri, metastaze jetre,
uveanje pankreasa, promjene na velikim krvnim sudovima
abdomena itd.

UZ se koristi i u oftalmologiji, naroito kad se zbog zamuenosti

oka (unutranje krvarenje i sl.) ne mogu primjeniti optike metode.
Tkiva oka se rezlikuju po gustoi i intenzitetu reflektiranog UZ vala.
Tako se mogu dijagnosticirati tumori u oku, promjene dimenzija oka
i promjene u strukturi onih tkiva. Ovdje se upotrebljavaju visoke
frekvencije od 510 MHz.
UZ dijagnostika je poela u neurologiji, za vrijeme II. svjetskog
rata, kada su uinjeni prvi pokuaji u dijagnosticiranju mozga.
Danas se pomou ehoencefalografije mogu locirati krvarenja i
tumori u mozgu. Uspjeno se mjeri protok krvi i promjene u vratnim
ilama, poremeaji krvotoka u mozgu itd. Frekvencije koje se
primjenjuju su od 57,5MHz.

U ortopediji je primjena UZ postala rutinska metoda pri

pretragama djeijih kukova i promjena na zglobovima. Ovdje UZ
uspjeno zamjenjuje rendgensku dijagnostiku koja pacijenta
optereuje tetnim jonizirajuim zraenjem. Koristi se UZ frekvencije
57,5 MHz.
 ULTRAZVUNA DIJAGNOSTIKA
Refleksiona (eho) tehnika u medicinskoj dijagnostici
Veina dijagnostikih primjena ultrazvuka bazira se na pulsnoj eho tehnici.

Ultrazvuna sonda je i generator primarnog pulsa i registrator reflektovanog pulsa.

Vrijeme emitovanja pulsa je veoma kratko, reda veliine 1 ms. Sondi je potrebno oko 1% perioda za
emisiju pulsa. 99% perioda sonda djeluje kao prijemnik reflektovanog pulsa. Komercijalne
dijagnostike sonde su ekstremno osjetljivi prijemnici i mogu da registruju reflektovane pulseve
ija energija iznosi svega 1% od energije emitovanog pulsa.

Eho se vraa u sondu sa kanjenjem koje odgovara dubini reflektujue povrine.

Atenuacija (slabljenje) snopa u biolokim tkivima zavisi od upotrijebljene frekvencije.

Proporcionalno vea frekvencija koristi se za ispitivanje manjih struktura.

Eho tehnika se upotrijebljava za statika i dinamika mjerenja:

Statika mjerenja mogu biti jednodimenzionalna (A-scan), dvodimenzionaalna 2D (B-
scan) i trodimenzionalna (3D).
Za dinamika mjerenja se koriste M-scan metod i Doplerova tehnika, kao i real time B-
scan i 4D prikaz.
 ULTRAZVUNA DIJAGNOSTIKA
A-scan

(a) (b) (c)

d
d1 s

A-scan: Pikovi odgovarajuih amplituda pokazuju poloaj zidova suda (a);

Prikaz poloaja prepreke u sudu (b); Prikaz prepreke koja osciluje (c).
 A-scan u oftalmologiji
A-scan se rjee upotrijebljava u medicinskoj dijagnostici.
Koristi se u oftalmologiji za mjerenje dimenzija elemenata oka. Na
osnovu dobijenih podataka i jednostavnog softvera moe se brzo i dovoljno
precizno odrediti potrebna dioptrija naoala za eventualnu korekciju vida.
 A-scan u ehoencefalografiji
Ovaj metod se takoe sa uspjehom koristi (naroito prije
pronalaenja CT) u otkrivanju tumora mozga.
Potrebno je napraviti dva snimka postavljanjem sonde sa
jedne pa zatim sa druge strane glave. Ukoliko srednja
linija glave nije u istom poloaju na oba snimka, to
ukazuje na mogunost da se u jednoj polovini mozga
nalazi neka lezija.
 B-scan
Pomjeranjem sonde du posude dobija se niz horizontalnih linija jednodimenziono
moduliranog intenziteta. Slaganjem ovih linija po vertikali dobija se druga
dimenzija, a time i dvodimenziona slika.
Za statian objekt brzina pomjeranja sonde moe biti onakva kakvu elimo. Mogue
je i due zadravanje na nekim od linija kod kojih je uoena neka nepravilnost.
Pri runom skeniranju slika se mora uskladititi putem analognog ili digitalnog
scan-konvertora. Tada govorimo o tehnici specijalno orijentisanog B-moda, koji
daje dvodimenzionu sliku poprenog presjeka objekta.

U sluaju kretanja objekta sonda se mora pomjerati to je mogue bre, ime se slika
presjeka dobija u kratkom vremenskom intervalu i sinhrono prati promjene usljed
pomjeranja objekta. Ova tehnika se naziva brzi (iva slika ili "real time" B-mod).
 A-scan, B-scan i 2D B-scan
Primjer upotrebe A-scana, B-scana i dvodimenzionalnog B-scana za analizu
stacionarnog objekta prikazan je na slici. Slika u A-modu i jednodimenzionom B-modu
dobija se pri fiksiranom poloaju sonde. Dvodimenzioni B-scan se dobija pomjeranjem
sonde po povrini pacijenta.
granice skeniranja
sonda
A-scan

mehaniki
B-scan
skener

2D B-scan

2D B-scan tehnika ima najveu primjenu u opstetriciji, gde daje informacije o razvoju fetusa,
poloaju placente i anatomiji fetusa, u vizuelizaciji jetre, bubrega, beike, pankreasa,
tiroidne lijezde, oka, dojke i krvnih sudova. Mogue je detektovanje lezija (mogu se uoiti
razlike izmeu vrstog tumora i tene ciste).
 Real time B-scan
Brzo skeniranje se moe realizovati ili brzim mehanikim pomjeranjem jedne ili vie
jedno-elementnih sondi, ili elektronskim ukljuivanjem i kontrolom niza sondi.

aktivni
element

"Real-time" sistemi omoguuju da se strukture koje se brzo kreu (naroito srce)

oslikavaju i ispituju u dvije dimenzije. Upotreba "real-time" sistema umjesto
"statinog" B-scana je pogodnija jer omoguuje bru identifikaciju struktura i
njihovih odnosa.
 M-scan
M-scan se koristi u ispitivanju kretanja biolokih struktura. Koristi se za
ispitivanje irenja i skupljanja krvnih sudova pri proticanju krvi kroz njih,
za praenje pomjeranja zidova srca u toku srane aktivnosti i sl.

c
a b
v
r
e
m
e
A-scan, 2D B-scan i M-scan
Kombinovani prikaz 2D B-scana
i M-scana
 Kombinovani prikaz
Real time B-scana i M-scana
 Trodimenziona (3D) ultrasnografija
Za trodimenzionu rekonstrukciju posmatranog objekta potrebno je imati veliki
broj podataka. Oni se mogu dobiti primjenom tomografije, odnosno snimanjem
velikog broja slika tankih slojeva pod razliitim uglovima. Ti slojevi su najee
paralelni sa povrinom transdjusera (C-scan).

(a) (b) (c)

pixel voxel

Ovaj nain ultrasonografske dijagnostike se pokazao naroito koristan u

kardiologiji i angiologiji, ali se moe upotrebiti i u drugim oblastima medicine.
 Vizuelizacija 3D prikaza pomou presjeka

Slika Tri meusobno normalna presjeka

zapremine; na ekranu se vide kombinacije
A+B i A+C presjeka.
Prevoenje 3D u 2D prikaz

x
z voxe
y l
x pixel

ZAPREMIN y
A

2D PRIKAZ
 2D, povrinski 3D i 4D prikaz

etvorodimenzionalna ultrasonografska slika dobija se kada se prethodnim

parametrima, koji odreiju tri dimenzije ispitivanog tijela, doda vrijeme
kao etvrta dimenzija. U tom sluaju se moe posmatrati pomjeranje
tijela u realnom vremenu.
OB - Fetal Face
fourSight 4D ultrasound imaging technolog
UZ dijagnostika ima prednost nad rendgenskom zbog manje tetnosti i
mogunosti da razlui tkiva ija je gustoa priblino jednaka gustoi
vode. Ipak ona ne moe zamjeniti rendgensku dijagnostiku zbog slabije
rezolucije.

UZ dijagnostika se stalno usavrava, posebno u vizualizaciji

reflektovanog ili transmitovanog snopa. Smatra se da je ovaj nain
dijagnosticiranja neagresivan, bezopasan i bezbolan. Ipak, i ovu metodu
dijagnosticiranja treba koristiti sa oprezom. Iako se u dijagnostici koriste
UZ talasi malog intenziteta, refleksija talasa na graninim povrinama
moe dovesti do interferencije dva ili vie talasa, to pri pogodnim
uslovima moe viestruko poveati intenzitet. Tada se mogu javiti tetni
efekti prouzrokovani stvaranjem kavitacija unutar elija. Vjerojatnoa za
ovo je malena, ali se o njoj mora voditi rauna pri upotrebi UZ.
U terapiji se koristi UZ intenziteta 10kW/m2 do 30kW/m2.

Najea primjena je u fizikalnoj terapiji. Osnovni terapijski uinak je

zagrijavanje tkiva (UZ dijatermija) i poveanje cirkulacije. Mehanika
energija UZ pretvorena u toplotu, efikasnije zagrijava neke organe od
konvencionalnih izvora toplote. Efikasan je kod upalnih i reumatskih
bolesti i stanja nakon povreda. Takoer se koristi za mikromasau tkiva.

Fokusiran UZ snop veeg intenziteta moe posluiti i kao hirurki no.

Intenzitet snopa je oko 250 kW/m2. UZ svojom energijom razara bolesna
tkiva kao to su npr. tumori.

UZ se primjenjuje i kod razbijanja kamena u bubregu. Apsorbirana

energija UZ karakteristinih rezonantnih frekvencija usitnjava kamen.
Tako usitnjen kamen se prirodnim putem izluuje iz organizma (bez
klasinog operativnog zahvata). Intenzitet UZ za razbijanje kamena u
bubregu je oko 50 GW/m2.

UZ je naao primjenu i u stomatologiji za uklanjanje zubnog kamenca

i lijeenje paradentoze.

Pomou UZ se vri i unoenje lijekova kroz kou u meka tkiva -

ultrasonoforeza. Vri se pomou UZ intenziteta 3-8kW/m2. Upotreba
veih intenziteta je limitirana termikim efektima. Ultrasonoforeza ima
prednost nad klasinim metodama u sluajevima kada se eli ostvariti
postupna prodiranje lijeka u odreena tkiva, to je vano za mnoga
oboljenja.
UZ se takoer koristi u dezinfekciji i sterilizaciji, pri emu
destruktivno djelovanje UZ veeg intenziteta unitava bakterije i
viruse.

U eksperimentalnoj je fazi primjena UZ u ozraivanju malignih

tumora i razbijanju tromba u krvnim ilama.

Iako se smatra da su UZ metode neagresivne ipak treba izbjegavati

direktno ozvuivanje nekih organa. Najosjetljiviji su centralni i periferni
nervni sistem. Treba izbjegavati due djelovanje UZ na mozak, oi,
slune organe, kimenu modinu, zatim jetru, slezenu, gravidni
uterus, te krvne ile i srce.
UZ - veoma interesantno multidisciplinarno istraivako podruje u
ekspanziji.
Vre se intenzivna istraivanja biolokih promjena koje nastaju
djelovanjem UZ. One zavise prije svega od frekvencije i intenziteta
UZ, ali i od stanja organizma, vrste organa kao i vremenske
raspodjele ozvuivanja.
Vre se istraivanja u cilju poboljanja metoda UZ dijagnostike i
terapije. Razvojem tehnike i tehnologije, razvijaju se i nove metode
primjene UZ.
U nekim laboratorijama razvija se primjena holografije u UZ
dijagnostici. Nakon dvodimenzionalnih ehograma, bie mogue dobiti
i trodimenzionalne slike unutranjih organa.
Vre se istraivanja u podruju UZ optike kako bi se napravili
ureaji koji bi UZ koristili na principu optikih aparata (npr.
ultrazvuna televizijska kamera).
 Dopplerov efekt

Danas je gotovo nemogue zamisliti savremenu medicinsku

dijagnostiku bez ureaja koji rade na principu Dopplerovog efekta.
Efekt se odnosi na sve talasne pojave, a manifestuje se u promjeni
frekvencije talasa kada se izvor talasa kree u odnosu na
posmatraa, ili kada se posmatra kree u odnosu na izvor talasa, ili
kada se i izvor i posmatra relativno kreu u odnosu na sredinu. Ako
se izvor talasi i posmatra pribliavaju jedan drugome, frekvencija
koju opaa posmatra je via, a ako se meusobno udaljavaju, ona
je nia od frekvencije izvora talasa.
Sferni zvuni talas u homogenoj sredini od takastog izvora iri se
brzinom v (slika a). Brzina irenja talasa zavisi samo od osobina
sredine, a ne i od brzine kretanja izvora ili posmatraa. Ako izvor i
posmatra miruju u odnosu na sredinu, posmatra e izmjeriti
frekvenciju talasa f, koja je jednaka frekvenciji izvora, i
odgovarajuu talasnu duinu
l v f vT
Ako se izvor kree brzinom vi prema posmatrau koji miruje (slika b),
talasna duina, koju e izmjeriti posmatra, e biti manja od l za
vrijednost viT. Do skraenja talasne duine dolazi jer izvor slijedi
talase. Suprotno, ako se izvor udaljava od posmatraa, talasna duina
koju opaa posmatra e biti vea za viT od talasne duine talasa iz
nepokretnog izvora. Talasne duine u ova dva sluaja, respektivno,
e biti:

v vi v vi
l 1 l vi T i l 2 l vi T
f f
Odgovarajue frekvencije su:
v v v v
f1 f i f2 f
l 1 v vi l 2 v vi

f1 f f2 f
Posmatra, kojem se izvor pribliava, mjeri viu frekvenciju od
frekvencije izvora, a posmatra od kojeg se izvor udaljava mjeri niu
frekvenciju od frekvencije izvora.
Kada izvor zvuka miruje, a primalac se kree ka izvoru ili se udaljava
od izvora brzinom vp , onda primalac registruje, respektivno,
frekvencije:

v vp v vp
f 1 f f 2 f
v v
Poopeni izraz za frekvenciju koju registrira primalac:

v vp znak + medjusobno pribliavanje

f ' f znak - medjusobno udaljavanje
v vi
Ako se izvor talasa i posmatra ne kreu po istom pravcu:

v vp
f ' f
v vi
Promjena frekvencije je maksimalna kada se izvor i posmatra kreu
po istom pravcu (pravcu irenja talasa).
Iz promjene frekvencije moe se odrediti brzina kretanja izvora ako
posmatra miruje.

Primjenom Dopplerovog efekta u UZ dijagnostici mogu se odrediti

brzine kretanja odreenih tijela unutar organizma, npr. eritrocita u
krvotoku.
Od nepokretnog generatora, UZ se prostire do pokretnog objekta u
tijelu. Frekvencija vala koji dolazi do pokretnog objekta e zavisiti od
brzine kretanja objekta. Ako se objekt kree brzinom vo prema izvoru
UZ, onda je ta frekvencija:

v v0 f frekvencija UZ izvora
f1 f v brzina UZ vala u tijelu
v

Dio UZ se reflektira od pokretnog objekta u tijelu, pa objekt djeluje

kao pokretni UZ izvor. Frekvencija reflektiranog vala f2 koji stie u
detektor zavisie prema Doppleru od brzine kretanja izvora
vala (pokretnog objekta u tijelu).
 Frekvencija reflektovanog vala:
v v v0
f2 f1 f
v v0 v v0

Razlika frekvencija odaslanog i po refleksiji primljenog UZ talasa:

2v 0
f D f f2 f Dopplerov pomak
v v0
Dopplerov pomak se mjeri i iz njega se odreuje brzina vo posmatranog
pokretnog objekta u ljudskom tijelu. U medicinskoj dijagnostici brzina
posmatranih objekata je mnogo manja od brzine ultrazvuka (vo<<v), pa je
aproksimativno:

2v 0
fD f
v
Dopplerov pomak e openito zavisiti i od kuta pod kojim je sonda
postavljena u odnosu na smjer kretanja objekta. Npr. kod mjerenja
brzine protoka krvi, UZ snop se usmjerava pod kutom prema osi
krvne ile (pravcu kretanja krvi), a reflektira se od eritrocita pod kutom
. Zbog toga e Dopplerov pomak zavisiti od - = q :

2 fv 0
fD cosq
v

Dopplerov pomak najvei kada je q =0, tj. kada se pravac UZ snopa

poklapa sa pravcem protoka krvi. Praktino to nije mogue ostvariti,
te se postavlja zahtjev da kut q ne bude vei od 30o, odnosno da
Dopplerov pomak bude umanjen najvie za 25% od maksimalne
vrijednosti.
 Dopler i kolor Dopler u ultrasnografiji
Ultrazvuna doplerska sonografija je grupa tehnika koje koriste Doplerov efekt u cilju
mjerenja ili oslikavanja brzine toka krvi u krvnim sudovima i srcu. Osnovne tehnike
su:
Kontinuirani ultrazvuni (CW) dopler,
Pulsni ultrazvuni (PW) dopler,
Kolor dopler.

ultrazvuna sonda

transmitovani snop reflektovani snop

q
krvni sud brzina eritrocita = fD c / 2ft cos q

Primjena Doplerove metode na odreivanje brzine kretanja eritrocita.

KOLOR DOPLER

crveno

Plavo
 Sistolna mitralna regurgitacija dobijena pomou kolor doplera,
zajedno sa dvodimenzionim B-scan sektorskim ultrazvunim prikazom.
Bubreg - Renalni tok
Doppler - snimak