Regulacija napona u EES-u

prof.dr. Ivica Pavi

 Nazivni napon i prilike u mrei
Elementi EES-a dimenzionirani su za nazivni napon
Odstupanja utjeu na: naprezanje izolacije, gubitke
djelatne snage, zagrijavanje, gubitke u dielektriku i dr.
Iznos napona je jedan od pokazatelja kvalitete el.energije
(EN 50160 za srednji i niski napon)
Razlikuju se:
- polagane (spore) promjene napona
- nagle (brze) promjene napona
Za regulaciju napona bitne su polagane promjene napona
Nazivni napon Maksimalni pogonski napon
110 kV 123 kV
220 kV 245 kV
380 (400) kV 420 kV
 Pad napona na vodu
I1 R X I2
1 2

U1 U2 U1

U XP2 RQ2
XP2
U2
U2

0 U2
RQ2
Q2 U2
I U2

RP2 XQ 2
P2 U2 U2
U2

Uu

RP2 + XQ2 XP2 - RQ2

DU = + j = D U u + jD U p
U2 U2
 Pad napona na vodu

za VN mree: X>>R, R zanemariv

U1 U 2 U
D U u RP + XQ XP - RQ D U p
P1 P2 P = d sin d = =
U U2 U 2
U
Q1 Q2 Q

D Uu XQ
= Q - U regulacija
U U2

XP
d= P - f regulacija
U2
 Regulacija napona i jalove snage
Razliiti zahtjevi na regulaciju napona:
Distribucijske mree
- odravanje napona u dozvoljenim granicama (kvaliteta
napona - zahtjevi potroaa)
- u pravilu napajanje iz jedne napojne toke (regulacijski
transformator 110/x kV odravanje napona na NN strani,
regulacija na VN strani)
Prijenosne mree
- smanjenje gubitaka djelatne snage
- odravanje napona u dozvoljenim granicama (posebno
znaajna gornja granica - maksimalni pogonski napon)
- stabilnost pogona
Regulacija napona u distribucijskim mreama
Elementi za regulaciju napona i jalove snage:
regulacijski transformatori 110/x (na granici prijenosne i
distribucijske mree), npr. 11010x1,5% / 20 kV
poprene kondenzatorske baterije
sinkroni strojevi
- sinkroni generatori distribuirane proizvodnje (rijetko)
- sinkroni kompenzatori
- sinkroni motori
 Regulacija napona u prijenosnim mreama
Elementi za regulaciju napona i jalove snage:
Sinkroni generator (najvaniji)
Sinkroni kompenzator
Mreni transformatori (400/220, 400/110, 220/110 kV) s
uzdunom regulacijom napona
Transformatori s poprenom (kosom) regulacijom napona
Poprena kondenzatorska baterija
Poprena prigunica
Serijski (uzduni) kondenzator
Statiki kompenzator
FACTS
 Sinkroni generator
Pogonska karta
Ogranienja:
Pmax, Pmin, Emax, Emin, granica stabilnosti
 Sinkroni generator
Regulacija uzbude (PV vorite) primarna regulacija
Vrste uzbude:
- neposredni tiristorski sustav uzbude samouzbuda
- neposredni tiristorski sustav uzbude nezavisna uzbuda
- beskontaktni sustav uzbude s izmjeninim uzbudnikom i
rotirajuim diodnim ispravljaem (brushless)
vREF Regulator Uzbuda

VRmax EFD max

EFD
vt 1 +

KA 1 +

1
1 Rs - 1 A1s 1 A2 s - Es
+
VRmin EFD min 0
vs
SE K E
ostali Stabilizator
signali

sK F 1
1 F s 1 F 1s
 Sinkroni generator
Za modeliranje potrebno uzeti u obzir:
- vlastitu potronju (TE 7-8% Sn, HE < 1% Sn)
- regulaciju blok-transformatora (za generatore veih
snaga preporua se koritenje regulacijskih
transformatora)
 Sinkroni kompenzator
I jX s
Sinkroni stroj za
V = E + jI X s
proizvodnju/potronju jalove
V E
snage V- E
Qsk = 3V
Rad u induktivnom jX s
(poduzbuenom) i
kapacitivnom (naduzbuenom)
reimu rada
I Kapacitivni reim rada
Pozitivan regulacijski efekt (sa
smanjenjem napona u mrei -jIXs
proizvodi vie jalove snage i
jIXs V E
obrnuto)
Ekonomian ako je vee jIXs -jIXs
snage (centralna
E V
kompenzacija)
I Induktivni reim rada
 Mreni transformator
Jednofazni model transformatora

Z1 R1 jX1 Z2 R2 jX 2
I1 I0 I '1 I2
I c1 Im
V1 Rc1 jXm1 E1 E2 V2

2
U PCu2 PCu
ZT = + j uk2 -
n [W]
Sn Sn S

n


2
Sn PFe P
Y0 = 2 - j i02 - Fe
[S ]
U n Sn
Sn


 Mreni transformator
Regulacijski transformatori (promjena poloaja regulacijske preklopke
u pogonu) najee 220/110 kV i novi 400/110 kV
Transformatori s promjenom poloaja regulacijske preklopke izvan
pogona (kod nas 400/220, 400/110 kV stari)
Primjer: transformator 22010x1,5% / 115 kV
Openiti model jednofaznog transformatora
(nenazivni prijenosni omjer na obje strane transformatora)
j 2yT j' 2yT p
I1 :1 1: I2
Ij Ip
p'

V1=Vj-Vk VT VT' V2=Vp-Vq

Ik Iq
k q

yT yT yT
y y y
2 2

 Mreni transformator
Primjer:
transformator 22010x1,5% / 115 kV preklopka na poloaju -3
(3% od 220 kV = 9.9 kV)
210.1 115
210.1 115
a = 110 = = 0.955 b = 220 = = 1.04545
220 220 110 110
110 220
ZT
j
:1 1: k

yT
y12

yT 1 1
y01
j
yj-k
k

yj0 yk0 yT 1 1
y02

 Uzduna i poprena regulacija

Uzduna regulacija promjena iznosa napona

Poprena (kosa) regulacija promjena kuta napona

B C B
C
 Poprena kondenzatorska baterija
Slui za proizvodnju jalove snage
Negativan regulacijski efekt (sa smanjenjem napona u mrei
proizvodi manje jalove snage) moe se ublaiti koritenjem
veeg broja kondenzatorskih jedinica manje snage

Spoj zvijezda Spoj trokut

a a

Uf C1
C1 C1
UL
C1 C1

b b
C1
c c

Qn = U n2 wC1 Qn = 3U n2 wC1

U2
Qkb = 2 Qn
Un
 Poprena prigunica
Za kompenzaciju jalove snage dugih, slabo optereenih vodova
Najee se prikljuuje direktno na vod ili na tercijar
transformatora

A B
a

A B

a
 Sekundarna regulacija napona EES-a
Napon je lokalnog karaktera
U velikim (krutim) mreama odvojeno djelovanje
regulacijskim ureajima ne dovodi do bitne promjene
napona ve samo do preusmjeravanja tokova jalovih
snaga
Kriteriji za odravanje napona:
- odravanje konstantnog iznosa napona u svim
voritima regulacijskog podruja (potrebni izvori jalove
snage u voritima)
- odravanje konstantnog iznosa napona u jednom
odabranom voritu regulacijskog podruja (najjeftiniji
nain i uz dobar izbor vorita daje zadovoljavajue
rezultate)
- odravanje iznosa napona u zadanim granicama u svim
voritima regulacijskog podruja (najsloeniji, ali i najbolji
nain, minimalni gubici)
 Analiza osjetljivosti
Analiza osjetljivosti napona na injektiranu jalovu snagu

Pi Vi V jYij cos i ij j Qi Vi V jYij sin i ij j

n n

j 1 j 1

J1 J2 P
J
3 J4 V Q

Faktor osjetljivosti napona u voritu i na injektiranu jalovu snagu u voritu j

kij Vi Q j
Ako se zanemari promjena djelatne snage na injekciju jalove snage

J 1-1J 2 V Q J 3 J 4 V

Q J 4 J 3 J1-1J 2 V J r V
V
V J r-1Q Q
Q
 Analiza osjetljivosti

k ii k ij

V1 V1 Q1 V1 Qi V1 Qn Q1


Vi Vi Q1 Vi Qi Vi Qn Qi


Vn Vn Q1 Vn Qi Vn Qn Qn
 0.000
0.005
0.010
0.015
0.020
0.025
0.030
0.035
0.040
pu
220 kV akovo
110 kV akovo 2
110 kV Sl. Brod
110 kV Poega
110 kV upanja
110 kV Vinkovci
110 kV N.Gradika
110 kV Naice

110 kV Vukovar
110 kV Slatina
110 kV D. Miholjac
110 kV Virovitica
110 kV Ernestinovo
110 kV Valpovo
110 kV Osijek1
110 kV Daruvar
400 kV Ernestinovo
110 kV Osijek3
snagu u TS akovo 110kV

110 kV Meuri
110 kV Beli Manastir
110 kV Kutina
Faktor osjetljivosti napona na injektiranu

110 kV Ludina
400 kV erjavinec
 0.000
0.002
0.004
0.006
0.008
0.010
0.012
0.014
pu
110 kV Velika Gorica
110 kV eljezara
110 kV Ivani
110 kV Ludina
110 kV Petrinja
110 kV Prano
110 kV Raf.Sisak
110 kV eljezara
110 kV Kutina
110 kV Bjelovar
220 kV Mraclin
110 kV Trpimirova
220 kV erjavinec
110 kV Meuri
110 kV Tumbri
110 kV Daruvar
110 kV Zdenina
110 kV Ksaver
400 kV erjavinec
110 kV Dubec
110 kV erjavinec
110 kV Resnik
110 kV Dugo Selo
110 kV N.Gradika
1 400 kV Tumbri
snagu u TS Mraclin 110kV

1 110 kV Virovitica
110 kV Krievci
110 kV Poega
110 kV Samobor
110 kV Zaprei
Faktor osjetljivosti napona na injektiranu

110 kV Stenjevec
110 kV Rakitje
110 kV Pokuplje
 Vanjski ekvivalent
PV- Ward ekvivalent PV - WARD ekvivalent

Se1
PV
vorita

Unutarnji EES
Se2

Se3

Ekvivalentni multipol: Yekv Yggv Ygv Ygg1 Yvg

* 1 1
Ekvivalentni injektor: *
Sekv Vg Iekv Vg Ygv Yvv 1 Iv Vg ( Ygv* ) Yvv* Vv* Sv*
 Naponska stabilnost
Naponska stabilnost EES-a je sposobnost sustava da
odri napon u svim tokama sustava nakon poremeaja.
Sustav je nestabilan kada poremeaj uzrokuje ubrzano i
nekontrolirano smanjenje napona.
Prijenos velikih snaga na velike udaljenosti pogoduje
naponskom slomu.
P-V i Q-V krivulje V (p. u.)

0.9 kap
0.5
0.97 kap
Jedinini pf
0.95 ind
0.8 ind

0.5 1 1.5 P (p. u.)

(a)