GENSKE MUTACIJE

Mutacije,mutagen,mutageneza Dana Kurtali, 10/29/17

Hasen Zejirovi
IV1
 10/29/17

Pojam genskih mutacija

PROMJENE GENETIKOG MATERIJALA
ABERACIJE
Promjene vidljive pod mikroskopom;
MUTACIJE
Specifine izmjene hemijske strukture odreenog dijela DNK;
Svaka nasljednja promjena iji nastanak nije mogue pripisati rekombinaciji
gena;
Nisu naslijeene od roditelja,ali se nasljeuju u potomstvu;
Mutantni gen na X-hromozomu koji vodi nastanku hemofilije 3-5
spermatozoida na 100000;
 10/29/17

Mutacije
lat. mutatio: promjena
iznenadne nasumine fizikalno-hem. promjene
genetikoga materijala elije.
One su uzrokom to se promijenjena elija, kao i
sve ostale koje iz nje nastaju, razlikuje od
nepromijenjene elije pojavom i ponaanjem.
Naziv mutacija prvi je upotrijebio H. De Vries, a
preuzeo ga je te preciznije definirao T. H.
Morgan.
 Podjele mutacija
10/29/17

Genetiki drift (genetiko pomjeranje, genetiko-

automatski procesi, efekat sluaja, efekat Sewalla Wrighta
), u novije vrijeme sve ee i usko grlo ili botleneck efekat,
Podjela po nasljedivosti neadaptacijski je faktor, odnosno vanselekcijski evolucijski
Somatske-nisu nasljedne sluajnog favoriziranja fenotipova, koji takoer moe
Gametske-nasljedne znaajno uestvovati u formiranju karakteristinih
Podjela po uzrocima genskih fondova osobenih populacija ivih bia
Spontane-bez mutagena
Inducirane-pod dejstvom fizikih,hemijskih ili biolokih faktora sredine
Podjela u primijenjenoj genetici:
tetne ili pogubne mutacije smanjuju adaptacionu vrijednostorganizma,degradiraju
svojstva organizma
Korisne ili prednosne mutacije poveavaju adaptacionu vrijednost
organizma,promoviu poeljne osobine organizma-Ankonska ovca
Neutralne mutacije, u tom smislu, ne donose niti tetni ili koristan uinak na
organizam. Takve mutacije se javljaju po stalnoj stopi, formirajui osnovu za molekularni
sat. Neutralne mutacije se u razliitim populacijama razliito frekventne ponajvie pod
uticajem genetikog drifta i osnova su za veinu varijacija na molekularnom nivou.
Simulacija
Gotovo djelovanja
neutralne genetikog
mutacije drifta:
su one koje moguproces fiksiranje
biti neznatno tetneplavog "alela"
ili korisne, iako je
(odnosno
veina gotovoeliminacije crvenog)
neutralnih mutacija tokomtetna.
neznatno pet generacija
 10/29/17

Podjela po koliini zahvaenog genetikog materijal

Genske mutacije
Hromozomske mutacije
Genomske mutacije
Plazmatske mutacije
 GENSKE MUTACIJE
10/29/17

Zahvataju pojedinane gene po emu su i dobile naziv

Nisu vidljive pod mikroskopom
Nastaju izmjenom u hemijskoj strukturi funkcionalne sekvence DNK
Novonastali aleli mogu biti dominantni, recesivni...
nNovonastali mutanti se mogu oznaiti kao : izomorf, amorf, hipomorf, hipermorf, neomorf i antimorf...
Stroga pravila komplementarne autoreprodukcije genetikog materijala, na kojima inae poiva stabilnost
i ponovljivost karakteristinih osobina svih ivih bia, u relativno rijetkim sluajevima bivaju naruena.
Greke pri repliciranju DNK,po pravilu bivaju ispravljene rijetko ostaju neispravljene
Genske mutacije su, prema tome, posljedica greke u kopiranju (duplikaciji) lanaca DNK. Promjena samo
jednog para nukleotida u zahvaenom genu moe imati krupne posljedice u njegovoj funkciji.
U prosjeku 105 (jedna mutacija na 100.000 gameta) npr kod kukuruza ili kod mia
Vinska muica drosophila melanogaster svaki stoti gamet ima legalnu mutaciju,svaki dvadeseti gamet
tetnu.Somatske elije imaju jedanu mutaciju na 100.000
Prosjean stepen mutabilnosti po genu kod ovjeka iznosi 4/100000 u gametama
Somatske elije kod ovjeka - jedna mutacija na 30.000
3 x 104 x 105 svaki trei ovjek nosi jednu mutaciju
-plave oi,rupice na obrazima,elavost kod mukaraca,daltonizam,crvena kosa,ravna kosa,predispozicija sranim
bolestima,dijabetesu...
 10/29/17

Uestalost mutacija
Postoje 2 pravila
Geni se spontano mijenjaju u alelne forme brzinom
koja je konstantna za svaki lokus(od lat. Mjesto,je
odreeno mjesto na hromozomu koje
zauzima gen odnosno sekvencija DNK),a moe da se
razlikuje od jednog gena do drugog.
Mutacije su esto reverzibilne,a stepen promjenljivosti
u oba pravca je razliit
Genski lokusi koji mutiraju odredjeni broj puta na
milion gameta:
Rr-492;I-106;Pr-11;Su-2,4;C-2,3;Sh-1,2;Wx-0 puta
 10/29/17

Repair mehanizmi
oporavljajui mehanizmi
Smanjuju broj mutacija
Sastoje se od specifinih enzima i procesa,koji ispravljaju
greke u odreenom dijelu DNK
Osim toga itav niz enzima doprinosi replikaciji
DNK(nukleaze,lipaze,DNK-polimeraze,RNK-
polimeraze,ligaze,endonukleaza...)
Pri prvobitnom vezivanju,bez djelovanja repair
mehanizama,greka na svakom stotom paru.
Na kraju procesa frekvencija greaka opada na 10 -8 ili 10-9
to odgovara prosjeku od 10-5 ili 10-6
 10/29/17

Hromozomske mutacije
Zahvataju hromozome
Vidljive pod mikroskopom-ABERACIJE
Numerike
Poliploidija (autopoliploidija, alopoliploidija),
Genomske mutacije-triticum monococcum,Aegilops-
2n+2n+2n=6n (42 hromozoma) mehka penica
Aneuplodija
Strukturne
Inverzija
Duplikacije i delecije
Translokacije
 10/29/17

Mikrocefalija(maiji pla),Mijeloidna leukemija,Downov sindrom,Patoov

sindrom,Edwardov sindrom,Tarnerov sindrom,Klinefelterov sindrom...
 10/29/17

Plazmatske mutacije
plazmamutacije, ekstranuklearne mutacije
posebna su kategorija mutacija.
Za razliku od genskih, hromosomskih i
genomskih, koje se dogaaju u jedru
odigravaju se u citoplazmatskim nosiocima
genetikog materijala (kao npr. u
mitohondrijalnoj i plastidnoj DNK)
 10/29/17

Mutageneza
Proces nastajanja mutacija, u kojem se genetika informacija
organizma mijenja u stabilni oblik.
Moe se javljati sluajno u prirodi ili namjenskim izlaganjem
nekom od mutagenih agenasa, pojedinano i/ili u moguim
kombinacijama, a u odgovarajuim laboratorijskim procedurama.
U prirodi, mutageneza moe izazvati i kancer ili razliite bolesti, ali
je takoer i vodea snaga evolucijskih procesa.
Mutageneza kao nauka se razvijala u istraivanjima Hermanna
Mullera,Charlotte Auerbach i J.M.Robsona u prvoj olovini XX
vijeka.
Zanimljivo je da se ovaj termin i do danas upotrebljava za opis i
procs i nauke koja te procese prouava.
Za proces mutageneza i nauku mutagenija.
 Mutageni
10/29/17

MUTAGENI
dovode do nasljednih promjena
TERATOGENI
dovode do promjena u razviu organizma,nisu nasljedne
KANCEROGENI
Izazivaju teko izljeiva zloudna oboljenja
je svaki fiziki,hemijski i bioloki agens koji mijenja genetii materijal na bilo
kojem nivou njegove strukture i organizacije. Mutageni faktori obino djeluju na
nivou molekula DNK organizma i na taj nain poveavaju uestalost mutacije
iznad prirodnog nivoa.
Kao to mnoge mutacije mogu izazvati kancer, i mutageni isto tako mogu biti
kancerogeni.
Nisu sve mutacije uzrokovane mutagenima: takozvane "spontane mutacije"
nastaju zbog nasumine hidrolize, greaka u replikaciji DNK i njenom popravku i
rekombinacijala.
 10/29/17

Mutageni
Prvi mutageni bili su kancerogeni
500. godina pne-Hipokrat opisuje tumore nalik raku kao karkinos-preko
latinskog izvodnica kancer
1567. vicarski ljekar Parcelsus-gas radon u miniranim rudnicima
izazivao je atrofijske bolesti rudara
1761.John Hill-mrkanje duhana izaziva kancer nosnica
1775. Sir Percivall Pott-kancer skrotuma kod dimnjaara
1915. ustanovljeno da upotreba ugljenog katrana na uima zeeva izaziva
maligne bolesti
Izloenost zraenju-ernobil,Hiroima,Nagasaki,Fukuima...
 Mutageni 10/29/17

Hemijskinakon direktne interakcije hemikalije sa DNK molekulom

usljeuju mikroskopski vidljive promjene.
pesticidi:
insekticidi
herbicidi
fungicidi
baktericidi
hemijski dodaci hrani i piu (konzervansi, aditivi, zaslaivai i dr.)
hemijski zagaivai vazduha: SO2, CO2, CO, NO2,etileni i olovo,akrolein-u velikim
gradovima(automobili,dimnjaci,termoelektrane...) akrolein je zastupljen i u duhanskom
dimu te je njegovo mutageno dejstvo posebno izraeno u mlaih organizama)
neki kozmetiki preparati
neki lekovi
neki antibiotici
fiziki:
visoke i niske temperature poveavaju mutabilnost kod poikilotermnih organizama
ultraljubiasto zraenje
jonizujue zraenje
bioloki:
GENETIKA
Virusi TOKSIKOLOGIJA-bavi se otkrivanjem mutagenog efekta svih
faktora sredine.Dobijeni rezultati
toksoplazmoza,rubeola,B mogu dovesti do zabrane
virus hepatitisa,citomegalovirus,azijski upotrebe nekih
grip,zauci
supstanci,ukazuju na tetnost
Poliovirus-zastupljen jo tokomnekih supstanci,te
embrionalnog razvoja. na neophodne mjere zatite
 10/29/17
HEMIJSKE SUPSTANCE KOJE IMAJU MUTAGENO DEJSTVO
 10/29/17

Jonizujua zraenja kao izazivai nasljednih

promjena

Talasna duina 10-9 m

Energija je hiljadu puta vea od X-
zraenja,radijumskog ili gama zraenja.
Doza apsorbcije jonizujueg zraenja
1Gy (itaj:Grej) 1 grej odgovara 1 J energije apsorbovane jonizujuim
zraenjem stalne gustine energetskog fluksa u tijelo
mase 1 kg

1 rendgen ili rad(jedinica koja se prije upotrebljavala)

odgovara stotom dijelu greja,tj
1r=1cGy
 10/29/17

Dejstvo jonizujueg zraenja

Raskidanje hemijskih veza
Nastanak velikog broja visokoreaktivnih jona
H20 se razbija na H+ i OH- jone
Ovakvi visokoreaktivni joni mogu stupiti u reakciju sa molekulom DNK to moe dovesti do
promjena na nivou sekvence nukleotida.
Broj izazvanih mutacija proporcionalan je dozi ozraenja organizma(zbirno dejstvo)
Ne postoji donji prag djelovanja jonizujueg zraenja,ve je i najmanja koliina zraenja tetna.
to je organizam sloeniji to je manje otporan na djestvo jonizujueg zraenja.
Ista doza zraenja je 15 puta tetnija na mievima,nego na drozofilima,a 20 puta tetnija na
drozofilima nego na protozoama.
Zraenjem jedra tetnost je 100 do 1000 puta vea nego zraenje citoplazme.
Organizam u preproduktivnom razdoblju znatno je osjetljiviji od polno zrelog organizma
U prirodnom okruenju ovjek primi za 30 godina oko 3 cGy
Probe atomskih i hodrogenskih zraenja poveale su koliinu prirodne radijacije za 20%.
Najopasniji izvor zraenja za ovjeka su zraenja u medicinske svrhe snimanje zglobova,zuba...
0,1 do 10 cGy pri snimanju;
10 cGy + u terapeutske svrhe;
30cGy udvostruuje stepen mutabilnosti gena;
 10/29/17

Smrt usljed jonizujueg zraenja

Ako je ovjek izloen radijaciji od 4 do 5 Gy na povrini cijelog
tijela,u 50 % situacija umire,jer se elije ne mogu normalno
dijeliti(jer su elije najosjetljivije u periodu diobe,na ovom
principu rade terapije radijacijom protiv tumora-spreavaju
diobe zloudnih elija,preciznim specifinim terapeutskim
zraenjem odreenog tkiva-bolesnog tkiva).Terapije zraenjem su
pored hirurkog ili citostatikog-upotrebom hemijskih
mutanata,tretmana jedine terapije protiv malignih oboljenja.
Prvo trpe tkiva sa brzim diobama,kao to su kotana sr,limfne
lijezde i epitelne elije crijeva,usljed ega dolazi do naglog
smanjenja broja bijelih krvnih zrnaca,osjeaj munine u
stomaku,ovi simptomi predstavljaju prve pokazatelje ozraenosti
organizma
 10/29/17

Nasljednost posljedica ozraenja

Ne mora se ispoljiti u sljedeoj generaciji
Veina izazvanih mutacija je recesivna,zato se
tetno dejstvo ispoljava tek u narednim
generacijama, i to tek kada je u homozigotnom
stanju.
AA-homozigot-A je tetno-ispoljava se
Aa-heterozigot-a je tetno-ne ispoljava se
Zbog toga se posljedice ozraenih prostora
(ernobil,Hiroima,Nagasaki,Fukuima...) osjeaju
dugo nakon katastrofe
 IZOALELI
10/29/17

Aleli nastali teko uoljivim mutacijama.

Primjena fine biohemijske analize:
Razlike u elektroforetskom prostiranju proteina iju strukturu
determinira mutirani gen.
Elektroforeza-kretanje estica u elektrinom polju;
Elektroforetska pokretljivost definira se kao udaljenost koju estica
prijee u vremenu pod djelovanjem gradijenta napona.
IZOENZIMI-razliite forme enzima/proteina
 10/29/17

MAKROMUTACIJE
Promjene u odreenom genu koje se manifestuju na odgovarajuem
svojstvu u fenotipu.
Razlikujemo
Letalne mutacije
U homozigotnom i heterozigotnom stadijumu vode do prerane smrti.
Pojam genetike smrti-obustavljanje razvia u bilo kom prereproduktivnom
stadijumu,jedinka se onemoguava u prenosu tog letalnog gena na potomstvo.
Subletalne mutacije
Smanjena adaptivna sposobnost organizma.
Dolazi do smrti u juvenilnom stadijumu (hemofilija).
Uslovno letalne mutacije
Nemogunost sintetisanja materija neophodnih za metabolizam,koje se mogu unijeti
hranom.
Gljiva iz roda Neurospora-materija Triptofan,koju mogu unijeti kroz hranu.
 10/29/17

MIKROMUTACIJE
Mutacije na jednom od gena koji kontrolie neki od kljunih procesa u
metabolizmu
Prisutnost tog gena uslovljava promjene u narednim generacijama
Ili kod bliih i daljih srodnika induvidue probanta
HONDRODISTROFIJA
ALBINO OSOBE
Teko je uspostaviti korelaciju izmeu promjene u u strukturi gena i
fenotipske karakteristike.
Veliki broj fenotipskih karakteristika pod kontrolom je veeg broja gena-
POLIGENI
Promjene na poligenima su mikromutacije,ne zato sto su male
promjene,ve zato to se tee uoavaju na nivou fenotipa.
FEKUNDITET/PLODNOST-INSEKATA
Ispoljava se veim ili manjim brojem gameta koji se stvaraju u
reproduktivnim organima.
 10/29/17

Konkluzija makro i mikromutacija

Pojam makro i mikro je relativan.
MAKRO-na jednom od kljunih gena,manji broj
promjena,oiglednije su na nivou genotipa i
fenotipa.
MIKRO-na vie gena-na poligenima,vie
promjena,teko uoljive na nivou
genotipa,relativno uoljive na nivou fenotipa.
 10/29/17

Mutacije u elijama germinacijske linije

Mutacije u reproduktivnim elijama pri nastanku
gametapromjenu itavih gameta i novonastalih zigota

Prenose se na potomke
Od genetikog su znaaja
Npr .hemofilija
 10/29/17

Somatike
mutacije
Somatike mutacijemozainost u fenotipu organizma-isto tikvi
sastavljeno od 2 tipa elija
Normalne elije
Mutirane elije
Po pravilu se ne prenose na potomke,ali postoje izuzeci
(predispozicija za odigravanje specifine mutacije).
Mozainost duice/arenice;
Kancerogeneza
Nakupljanje somatskih mutacija u nekom
tkivu uzrokuje nefunkcionalnost organa
i razvoj tumora
arolikost cjetova i listova biljaka
 10/29/17

Somatike mutacije
Jako znaajne
Na nivou mikroorganizama
itav organizam razvija se iz somatskih elija.
NEUROSPORA
Razvie iz aseksualnih spora-somatske elije tzv.hife

Vie biljke
Somatika mutacija desila se u eliji klice
Iz klice diobama i diferenciranjem nastaje itava grana na
kojoj je mutacija prisutna
Vjetakim ili prirodnim putem od ove grane moe izrasti
mutantna biljka,kod koje e ova somatska mutacija biti
nasljedna.
 10/29/17

HVALA NA PANJI