TOKSIKOLOŠKI

OTPAD
MUNIB & CO
 OTPAD

• Otpad je svaka tvar ili predmet koje posjednik odbacuje, namjerava ili mora odbaciti. Ovisno o
svojstvima otpada, otpad se može podijeliti na opasni, neopasni i inertni otpad.

• Po mjestu nastanka, razlikuju se više vrsta otpada: komunalni otpad, proizvodni otpad, ambalažni
otpad, otpad iz rudarstva i eksploatacije mineralnih sirovina, otpadni električki i elektronički
uređaji i oprema, vozila kojima je istekao vijek trajanja, otpadne gume, građevinski otpad,
infektivni otpad iz zdravstvenih ustanova, otpadna ulja, mulj iz uređaja za pročišćavanje otpadnih
voda, itd.
 TOKSIKOLOGIJA

Toksikologija je fundamentalna nauka o otrovima koja se bavi proučavanjem štetnih efekata raznih
hemijskih, fizičkih ili bioloških agenasa na žive organizme i ekosistem
Proučava prirodu i mehanizme nastanka promjena na biološkim sistemima na ćelijskom,
biohemijskom i molekularnom nivou, faktore koji utječu na njihov nastanak, kao i prirodu
toksičnih efekata.
Toxicos- otrovno
Logos- objašnjenje, nauka
 TOKSIČNE MATERIJE
• Toksična materija je bilo koja supstanca koja može uzrokovati ozbiljna oštećenja ili smrt kao
rezultat fizičko-hemijske iterakcije sa živim tkivima. Toksične materije biljnog porijekla nazivaju
se toksinima, a hemikalije koje su štetne nazivaju se otrovima.
• Toksičke materije klasificiraju se prema:
• - efektima na ciljane organe
• - upotrebi
• - porijeklu
• - efektima
• - fizičkom statusu
• - zahtjevima označavanja
• - hemijskoj strukturi
• - potencijalnoj toksičnosti
 TOKSIČNOST

• Toksičnost se rijetko može definirati kao jedinstveni molekularni događaj. To je niz događaja
počevši od ekspozicije, distribucije supstance i njenog metabolizma, koji se završava
interakcijom s ćelijskim makromolekulama (obično s DNK ili proteinima), a izražava se kao
toksičnost krajnje tačke. Sve su supstance potencijalni otrovi, jer mogu uzrokovati oštećenja ili
smrt nakon pretjeranog izlaganja.
• Ekspozicija (izloženost) je funkcija količine supstance i učestalosti njene interakcije s ljudima ili
drugim organizmima. Za vrlo toksične materije tolerantna ekspozicija mora biti blizu nule.
 MEDICINSKI OTPAD

• Medicinski otpad se definiše kao: „sav otpad, opasan ili neopasan, koji se generiše pri pružanju
zdravstvenih usluga (dijagnostika, prevencija, lječenje i istraživanja u oblasti humane i
veterinarske medicine)". Drugim riječima, pod medicinskim otpadom se podrazumjeva sav
otpad koji nastaje u medicinskim ustanovama (državnim ili privatnim), medicinskim
istraživačkim centrima ili laboratorijama. To je heterogena mješavina otpada, pri čemu 10–25%
čini opasan otpad rizičan po zdravlje ljudi i životne sredine.
• Medicinski otpad jednom riječju nastaje prilikom postavljanja dijagnoza, lječenja ili pružanja
medicinske njege, kao i prilikom istraživanja koja se sprovode u zdravstvenim ustanovama
naučne, terapijske, dijagnostiške ili slične medicinske djelatnosti. Pomenuti otpad podrazumjeva
sav otpad koji nastaje prilikom pružanja zdravstvenih usluga, kako u zdravstvenim ustanovama ili
van njih (kućna nega), u domovima za smeštaj starih lica ili u ustanovama u kojima se pruža
medicinska njega u bilo kom obliku.
 OPASAN MEDICINSKI OTPAD

• Otpad iz ustanova u kojima se pruža zdravstvena zaštita obavezno se razvrstava na mjestu

stvaranja na opasan i neopasan medicinski otpad. Opasan medicinski otpad uključuje infektivni,
patološki, hemijski, toksični ili farmaceutski otpad, kao i citotoksične lijekove, oštre predmete i
instrumente za jednokratnu upotrebu i drugi opasan otpad.
 FARMACEUTSKI OTPAD
• U ovom momentu, sav farmaceutki otpad koji nastaje u zdravstvenim ustanovama i apotekama
tretira se i odlaže kao opasan otpad, a shodno sa važećom zakosnkom regulativom.
Farmaceutski otpad može da sadrži supstance iz dodatka I Direktive o opasnim supstancama
(67/548/EC), što uključuje i druge opasnosti pored H9 – infektivno.
• Citotoksični otpad i druge kemikalije koje se koriste u laboratorijama takođe se smatraju
opasnim otpadom. Sa slijedećim vrstama otpada takođe se mora postupati kao sa opasnim
otpadom (a treba da se skladište kao opasan otpad): nap, barijum, kadmijum, kobalt, olovo,
živa,nikl, srebro i većina njihovih jedinjenja, itd. (ali ne i barijum sulfat)
 RADIOAKTIVNI OTPAD

• Radioaktivni otpad (kratica: RAO) je otpad koji nije predviđen za daljnje korištenje. Posebna je
vrsta industrijskog otpada. Dio radioaktivnog otpada nastaje u zdravstvu. Radioaktivni otpad
sadrži radioaktivne izotope takvih aktivnosti koje premašuju granične vrijednosti propisane
pripadajućom zakonskom regulativom zbog čega za nj važi posebni režim gospodarenja.
• Radioaktivni materijali koji se koriste u različitim primjenama postaju, nakon nekog vremena,
djelomično ili potpuno neupotrebljivi, ali često i dalje zadrže veliki dio radioaktivnosti koju su
imali (ili stekli) za vrijeme uporabe (npr. istrošeni izvori zračenja ili iskorišteno nuklearno
gorivo). Ako ih se ne može (ili ne isplati) preraditi za ponovnu ili daljnju uporabu, odnosno ako
nakon prerade preostanu neupotrebljive radioaktivne tvari, dobiva se radioaktivni otpad.
 TOKSIČNI OTPAD
• Otpad je opasan ako ima bar jedno od svojstava koje ga čine opasnim:

• Eksplozivnost (supstanca se pod određenim uslovima razlaže uz oslobađanje znatnih količina energije i velikih
količina produkata razgradnje, pri čemu može da se pojavi i plamen)
• zapaljivost,
• sklonost oksidaciji,
• organski je peroksid,
• akutna otrovnost,
• infektivnost,
• sklonost koroziji (definiše se preko pH i podrazumjeva interakciju sa drugim komponenetam opasnog otpada uz
oslobađanje nove opasne komponente),
• u kontaktu sa vazduhom oslobađa zapaljive gasove,
• u kontaktu sa vazduhom ili vodom oslobađa otrovne supstance,
• sadrži toksične supstance sa odloženim hroničnim delovanjem,

• ekotoksične karakteristike (različite koncentracije iste supstance su toksične za različite organizme),

• kao i ambalaža u kojoj je bio ili je spakovan opasan otpad.

• Proizvodi koji poslije upotrebe postaju posebni tokovi otpada su:

• gume,
• azbest (opasan zbog zvjezdaste strukture koja razara pluća),
• mineralna i sintetička ulja i maziva (sadrže štetne organske supstance),
• elektični i elektronski proizvodi (sadrže teške metale),
• baterije i akumulatori (sadrže teške metale: Pb, Ni, Cd, H2SO4 i dr).
 UPRAVLJANJE OPASNIM OTPADOM

• Prije nego što se opasan otpad tretira treba ga označiti u skladu sa izvršenom karakterizacijom
(detaljna analiza sastava i karakteristika otpadnih materija i svrstavanje u jednu od kategorija).

• Upotrebljena (rabljena) ulja se najčešće koriste kao alternativna goriva u cjementarama ili
spalionicama, koje imaju odgovarajuće sisteme za prečišćavanje produkata sagorijevanja.
• Prema procjenama stučnjaka, oko 90 % farmaceutskog otpada nastaje u domaćinstvima. Riječ je
o lijekovima iz kućnih apoteka koje često završavaju na deponiji i u kanalizaciji, dospijevaju u
vodotokove, zemljište, a nekad i na buvljak. Farmaceutski otpad u širem smislu podrazumjeva
otpad koji nastaje u proizvodnji i prometu lijekova i medicinskih sredstava. Tu spadaju:
farmaceutski proizvodi, lijekovi, vakcine i serumi sa isteklim rokom trajanja, neupotrebljeni ili
kontaminirani, kao i oprema koja se koristi pri njihovoj upotrebi boce, kutije, rukavice, maske,
epruvete.

• Procjenjuje se da oko 21 miliona ljudi godišnje zarazi se nekim oblikom hepatitisa, a nerijetko i
virusom HIV preko medicinskog otpada.
• Neznatne koncentracije određenih supstanci u lijekovima mogu imati štetnog efekta na kvalitet
voda, a samim tim i na ljudsko zdravlje. Koliko truju i uništavaju okolinu zavisi od koncentracije i
koji su lijekovi u pitanju. Svaka medicinska ustanova treba da vrši: prikupljanje, rukovanje,
skladištenje, odlaganje medicinskog otpada u cilju smanjenja nastajanja otpada i da ima
proceduru o upravljanju otpadom. Potrebno je da postoji objekat za privremeno skladištenje
otpada.

• Prema propisima EU otpad mora da se odvoji na mjestu nastajanja, zatim na poseban način
pakuju i bilježe. Hemijski, farmaceutski i citostatički otpad pakuje se u vreće ili kontejnere koji
su obilježeni crvenom bojom, otpad koji je oštar ili infektivan obilježen je žutom bojom.
• Medicinski infektivni otpad, da bi se preveo u inertno stanje (neopasan otpad), treba da se
steriliše (zagrijava do 120oC) ili uništava u spalionicama.

• U skladu preporukama Svjetske zdravstvene organizacije za uništavanje otpada najbolje je

spaljivanje opasnog otpada. Kod nas u bolnicama on se steriliše i odlaže na deponiju.
Farmaceutski otpad se izvozi u zemlje koje imaju postrojenja za uništavanje kao Mađarska,
Austrija i Francuska. Apoteke su dužne da preuzimaju lijekove od građana i potrebno je
postaviti odgovarajuće kontejnere.
• U Zakonu o upravljanju otpadom navodi se da ukoliko ne postoje kapaciteti za spaljivanje
farmaceutskog otpada, on može da se najduže godinu dana skladišti i nakon toga treba da se
izvozi u zemlje EU. Dovoljno je lekove kojima je istekao rok trajanja odneti u najbližu apoteku i
već tada je učinjem prvi korak, jer otrovi iz tog otpada nisu dospeli u zemljište i vodu.
 Ambalaža od pesticida, herbicida

• Opšte je poznato da toksični otpad sadrži složena organska jedinjenja kao što su organo-hlorna,
aromatična i organofosforna, koja dopiru u zemljište i podzemne vode i na taj način ih zagađuju, ali
ne samo to, već dokazano je da unošenje takvih polutanata u organizam dovodi do velikih
poremećaja kao npr astme, i to najčešće kod djece, potom se javljaju bubrežna oboljenja, nervna
rastrojstva i kancerogena oboljenja. Dolazi i do raznih mutacija tako da se rađaju i to ne samo
djeca, već i životinje sa anomalijama.
• Ova ambalaža se brzo nagomilava na deponijama, zbog slabe razgradljivosto plastičnih
materijala. Odlaganje plastične ambalaže postaje rastući problem u oblasti manipulacije
otpadom. Upotrebljena plastična ambalaža može da se iskoristi u energetske svrhe, za reciklažu
i za ponovnu upotrebu. Međutim, zaprljanost plastične ambalaže različitim supstancama
predstavljaju prepreku za bezbjedno skladištenje i reciklažu.
• Drugi rasprostranjen, ali u pogledu bezbjednosti i posljedica u vidu štetne emisije gasova
krajnje nepravilan i zakonom zabranjen način eliminisanja iskorištene ambalaže, jeste njeno
spaljivanje na otvorenom prostoru. Taj postupak se generalno koristi samo radi eliminisanja
volumena otpada koji čine pakovanja manjih zapremina (najviše od 1l), ali ne i za dobijanje
toplotne energije.
 THE END
• Munib Selimović
• Nedžad Imamović
• Azra Veladžić
• Lejla Dikedžić
• Adelina Kovačević