Πανεπιστήμιο Κύπρου

Φιλοσοφική Σχολή
AΡΧ 140.1: Εισαγωγή στη Λαϊκή Τέχνη-Λαϊκοί τεχνίτες
Tμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Διδάσκων: Αθανάσιος Βιώνης

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΝΕΩΤΕΡΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΑΡΓΥΡΟΧΟΪΑΣ

Πιερίδη Α. (1991). Κυπριακή Λαϊκή Τέχνη. Λευκωσία: Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών, σσ. 153-157

Φοιτητές: Ελένη Χαραλάμπους Μαρία Χατζηγαβριήλ Ευδόκιος Δημητρίου

Λευκωσία, Νοέμβριος 2017
Τέχνη αργυροχοΐας:
Από πανάρχαια χρόνια στην Κύπρο. Κατεργασία
μετάλλων για κατασκευή κοσμημάτων από τη Μυκηναϊκή
περίοδο. Αξιόλογα δείγματα κυπριακής αργυροχοΐας:
Κυπρο-Μυκηναϊκή, Αρχαϊκή, Κλασική, Ελληνιστική και
Πρωτο-Χριστιανική περίοδο.
Τεχνίτες: Χρυσοχόοι - «κουγιουμτζήδες» (τουρκ.)
Πλανόδιοι σε πανηγύρια χωριών και μοναστηριών.
Σημαντικά κέντρα αργυρο-χρυσοχοΐας στην Κύπρο:
Λευκωσία, Λεύκαρα, Λευκόνοικο, Λάρνακας της
Λαπήθου και Μηλιά Μεσαορίας.
Εργαστήρια-Καταστήματα τεχνιτών στη Λευκωσία
συγκεντρωμένα στην «Οδό Χρυσοχών» (αγορά),
πλησίον εκκλησίας Αγίας Σοφίας στην κατεχόμενη
Λευκωσία.
Στα εργαστήρια, δεν υπήρχε καμιά πολυτέλεια, τα
αντικείμενα τυλίγονταν σε χαρτιά και φυλάγονταν μέσα
σε ξύλινα κουτιά, σε συρτάρια.
 Γυναικεία κοσμήματα
Χρυσάφι: σπάνιο και ακριβό μέταλλο.
Αντικείμενα: Κοσμήματα πλουσίων. (Τα περισσότερα κοσμήματα και τα
πολύτιμα σκεύη των εκκλησιών ήταν από ασήμι ή από ασήμι επιχρυσω-
μένο. Κοσμήματα φτωχών από ασήμι και χαλκό ή από χαλκό και
Κασσίτερο επαργυρωμένα).
Ο λαός έπαιρνε τα παλιά χρυσά ή ασημένια αντικείμενα στον χρυσοχόο
και ανακυκλώνονταν για να κατασκευαστούν καινούργια.
Χρυσά αντικείμενα: κυρίως κοσμήματα ανδρικά και γυναικεία, βραχιόλια,
σταυροί, δακτυλίδια που τα στόλιζαν με διαμάντια, μαργαριτάρια και
σμαράγδια και με άλλες πολύτιμες πέτρες, μικρές ταμπακοθήκες με
σμάλτωση για τις γυναίκες και κεμέρια (= μακρουλά πορτοφόλια) για τους
άνδρες, κλωστές με χρυσά νομίσματα που κρέμαζαν γύρω από το κεφάλι
ή στο λαιμό οι γυναίκες, κλωστές με μαργαριτάρια στο λαιμό και στο
κεφάλι γύρω από το κάλυμμα της κεφαλής (=κεφαλομάντηλο).
Χαλκός: υλικό με προσιτή χρηματική αξία σε χαμηλά οικονομικά στρώματα
Χάλκινα αντικείμενα: εκκλησιαστικά σκεύη, οικιακά αντικείμενα,
ανδρικά και γυναικεία κοσμήματα κ.α. Επιχρυσωμένο τέμπλο
και σταυρός, Λεύκαρα
Ασήμι: μέταλλο εκκλησιαστικών σκευών και διαφόρων οικιακών διακοσμητικών.
Εκκλησιαστικά σκεύη: καλύμματα Ευαγγελίων και «πουκάμισα» εικόνων, δισκοπότηρα,
μικρές λειψανοθήκες, εξαπτέρυγα, κανδήλια, θυμιατήρια, θήκες λαμπάδων, ζώνες και
πόρπες για τους ιερείς, σταυρούς κ.ά.
Οικιακά σκεύη: δίσκοι, κύπελλα για νερό (χανάπια), κύπελλα για
τον καφέ (ζάρφια), πιρουνάκια, κουταλάκια και καπνιστήρια,
καπνιστομέρρεχα για καλωσόρισμα.
Γυναικεία κοσμήματα: «σπλίγγες» του μαντηλιού (στερέωναν τις
άκρες του κεφαλομάντηλου πάνω από το μέτωπο), σκουλαρίκια, «Χανάππι»
βραχιόλια, κερτανέδες και σκαλέττες για τον λαιμό και για τη μέση ζώνες από μεταλλικές
Γυναικεία κοσμήματα πλάκες πάνω σε δέρμα ή ύφασμα, στρογγυλές ή σε σχήμα καρδιάς
στολισμένες με σμάλτο και με χρωματιστές πέτρες από γυαλί.

Γυναικεία κοσμήματα
Κανδήλα: απεικόνιση εξαπτερύγου
Ανδρικά κοσμήματα: ασημένια δακτυλίδια με πέτρες
και ζώνες με κρεμαστά κοσμήματα - αλυσίδες.
Δακτυλίδια με σφραγίδες για Έλληνες και Τούρκους
αξιωματούχους - μια από τις σπουδαιότερες ασχολίες
των χρυσοχόων. Χάραξη μονογράμματος κατόχου στη
σφραγίδα (αρχαία δαχτυλιδόπετρα). Σε δακτυλίδια που
προορίζονταν για Τούρκους χάρασσαν φράσεις από
Κοράνι.
Χαραγμένες επιγραφές: χρονολογίες, ονομασίες ιερών
σκηνών και προσώπων.

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ της νεώτερης Κυπριακής αργυροχοΐας:

1 Εγχάρακτη (χαρακτή): χάραξη με καλέμια (διάφορα εργαλεία χαρακτικής)
2 Έκτυπη (πλουμιστή, χτυπητή, καπνιστή): προϋποθέτει προσχέδιο στο μέταλλο,
θέρμανση για να μαλακώσει το ασήμι, τοποθέτηση στο αμόνι και κτύπημα με σφυρί και
καλέμι. Για κεντράρισμα σχεδίου στο κόσμημα κτυπούσαν την πλάκα τρεις ή και
περισσότερες φορές και από τις δυο πλευρές (φουσκωτή διακόσμηση) .
Τις λεπτομέρειες τις έκαναν μετά το κτύπημα.
Αντικείμενα: εκκλησιαστικά σκεύη, οικιακά αντικείμενα, δίσκοι, κοσμήματα όπως οι πόρπες.
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΡΓΥΡΟΧΟΪΑΣ
3 Διάτρητη («ξιγυριστή»): προϋποθέτει προσχέδιο στο μέταλλο και
κόψιμο (=ξιγύρισμα) με πριόνι
Αντικείμενα: εκκλησιαστικά είδη όπως κανδήλια, εξαπτέρυγα, θυμιατήρια κ.ά.
4 Συρματέινη («φουρφουρένια» ή «τριφουρένια»): το ελαστικό
καθαρό ασήμι περνά από τον «σύρτη» και το στρίβει σε σύρμα.
Αντικείμενα: κοσμήματα (σκελετός με χοντρό σύρμα και διακόσμηση με
ελικωτά σχέδια με λεπτότερο σύρμα).
Επίθετη διακόσμηση με πέτρες από κοράλι, χρωματιστό γυαλί, σμάλτο
(πράσινο, κίτρινο, κόκκινο, ουρανί, μαβί κ.ά).
Το σμάλτο στη διακόσμηση εμφανίστηκε τον 17ο-18ο αι. και
καθιερώθηκε τον 19ο. Το επίθετο σμάλτο στα χυτά αντικείμενα είναι
νεώτερη μέθοδος σε φθηνά ρωσικά κοσμήματα που μεταφέρθηκε και
στην Ευρώπη ως δώρα ή με εμπόριο (φυλακτά, σταυροί, δίπτυχα).
5 Χυτή: μέθοδος κατασκευής κοσμημάτων και οικιακών σκευών σε καλούπια
6 Χυτή διάτρητη («χυτή ξιγυριστή»): κατασκευή ειδών αργυροχοΐας σε καλούπια, που
έκοβαν τμήματα για να φαίνεται το χρώμα του φόντου. Αντικείμενα: ζώνες, οικιακά σκεύη.
Διακοσμητικά θέματα σε εκκλησιαστικά σκεύη:
•σκηνές από Αγία Γραφή και ιερές μορφές
•πολύπλοκες ανθεμωτές συνθέσεις (άμπελος κ.ά)
•ελικωτά πλαίσια
•δικέφαλοι αετοί

Διακοσμητικά θέματα σε κοσμήματα και οικιακά σκεύη:

•γραμμικά, φολιδωτά, ανθεμωτά (ρόδακες, γλάστρες με λουλούδια, κλαδιά με
φύλλα και καρπούς)
•αντιμέτωπα πουλιά (παγόνια ή άλλα)
•Δικέφαλοι αετοί, δράκοντες
•κτίρια

Στη διακόσμηση, εκτός από τα θρησκευτικά θέματα, συνηθίζονταν και

θέματα επηρεασμένα από την ανατολική, περσική και ισλαμική τέχνη.

Στην τεχνική εισήχθηκε από την Ευρώπη ως μέθοδος το niello για

επιφανειακή διακόσμηση μετάλλων (λατ. nigellum = μαύρος). ----------->
 Έκτυπη τεχνική Ξυγυριστή τεχνική

Συρματέινη/ τριφουρένια τεχνική Διακόσμηση με πέτρες

Η Κύπρος συγκαταλέγεται
στα μεγάλα κέντρα αργυρο-
χοΐας του 17ου-19ου αι., αφού
αναπτύχθηκε η τέχνη παράλ-
ληλα και εφάμιλλα με την
Ελλάδα και τη λοιπή
Βαλκανική.

Ομοιότητες τεχνικής και σχε-

δίων σε ελλαδικό, κυπριακό
και βαλκανικό χώρο εξαιτίας
της κοινής βυζαντινής παρά-
δοσης που συνεχίστηκε από
τους τεχνίτες. Βυζαντινές
μέθοδοι διακόσμησης που
εξελίχθηκαν: εγχάρακτη,
έκτυπη και διάτρητη.
Σας ευχαριστούμε.

Καλή επιτυχία
στις εξετάσεις!

Ελένη Χαραλάμπους
Μαρία Χατζηγαβριήλ
Ευδόκιος Δημητρίου