UNAPREĐIVANJE STANJA SISTEMA ZELENILA MODRIČE SA FORMIRANJEM

ZAŠTITNIH KORIDORA IZMEĐU INDUSTRIJSKIH I OSTALIH URBANIH ZONA

Diplomski rad Dejan Stojanović 1291
Banja Luka, februar 2012
 Cilj i zadatak istraživanja
-Da se teoretski razmotri mjesto i uloga urbanih zelenih površina Modriče u
sveopštem procesu urbanizacije.
-Da se definišu uticajni faktori koji utiču na postojeće zelene površine u
Modriči
-Da se definiše kategorija i funkcionalni tip grada Modriča
-Da se definiše stepen ugroženosti životne sredine u opštini Modriča.
-Da se istraži potreba formiranja parkova i zelenih površina
-Da se istraži potreba formiranja zaštitnih zelenih pojaseva između
industrijskih i ostalih urbanih zona
-Da se daju idejna rješenja za unapređivanje postojećih i formiranje
potrebnih zelenih površina u Modriči.
 Teorijski pristup i prikaz problematike
Kategorizacija zelenih površina:
- Prigradske zelene površine
- Gradske zelene površine

Činioci koji određuju formiranje i razvoj prigradskih i gradskih zelenih površina

Prirodni prostorni činioci
• geografski činioci, geografski položaj, nadmorska visina;
• konfiguracija terena: reljef, ekspozicija, inklinacija, plastika terena;
• geološke i pedološke karakteristike terena
• hidrografske karakteristike: stanje nadzemnih i podzemnih voda;
• klimatski činioci: temperatura, padavine (količina vodenog taloga, sniježni pokrivač), vlažnost vazduha,
oblačnost, osunčanost, magla , vjetrovi (učestalost i brzina):
• vegetacija: prirodne zajednice i vještački podignute populacije

Socijalno-ekonomski činioci
Tu spadaju: veličina, kategorija i funkcionalni tip naselja, istorijski razvoj naselja, fizička struktura naselja, stepen
urbanizacije, stepen društvenog, kulturnog i privrednog razvoja, vlasnišvo nad zemljom, kvalitet životne sredine i
stanje postojećih gradskih i prigradskih zelenih površina.
 Činioci koji karakterišu područje proučavanja

Geografski položaj
Opština Modriča se prostire od 44° 50" do 44° 57" sjeverne geografske širine, i od 18° 10" do 18° 25" istočne geografske dužine.
U Makroregionalnom pogledu, opština Modriča se nalazi u sjevernom dijelu BiH, odnosno Republike Srpske. Pripada prostoru dna i oboda
Panonske mikroregije u sjevernom dijelu Balkanskog poluostrva.
Geografski šire, prostor opštine Modriča posmatramo u jednoj prostornoj graničnoj oblasti, odnosno zoni u kojoj se dodiruju planine Dinarida i
ravna ploča Panonske nizije.

Reljef i zemljište
Na prostoru opštine Modriča zastupljeni su tipovi zemljišta, karakteristični za ravničarsko-brežuljkasti reljef. U ravničarskom dijelu opštine
zastupljena su aluvijalna, dolinska smeđa i mineralno-močvarska tla i dolinski podzoli. Padine planina su prekrivene flišnim naslagama, a u
osnovi su škriljaste građe. Aluvijalni nanosi su pretežno glinastog i glinasto-ilovastog sastava, jer se tu Bosna nalazi u svom donjem toku,
blizu ušća u rijeku Savu.
 Činioci koji karakterišu područje proučavanja

Klima opštine Modriča je umjereno kontinentalna.

Temperatura vazduha
Srednja godišnja temperatura u opštini Modriča iznosi 10,8 °C, a za vegetacioni period od marta do novembra l4,3 °C. Najviše srednje mjesečne
temperature vazduha su u mjesecu julu ( 22 °C) i avgustu ( 20,9 °C), a najniže u januaru ( -0,2 °C ) i februaru ( -0,4 °C).
Padavine
Prosječne godišnje padavine iznose 737 mm/m². Visina padavina raste u proljeće i jesen, a opada ljeti i zimi.
Vjetar
Duž korita rijeke Bosne struji dominantni vjetar. U uže gradsko jezgro dolaze vazdušna strujanja sa sjeverozapada.
Relativna vlažnost
Srednja godišnja vrijednost relativne vlažnosti vazduha u Modričkoj opštini iznosi 75 – 80%, što znači a je vazduh iznad opštine Modriča umjerene
vlažnosti

Vode Opština Modriča se nalazi pored rijeke Bosne.

 Činioci koji karakterišu područje proučavanja

Šumski kompleksi
U nizijskom dijelu uz obalu rijeke Bosne, šumski ekosistemi su redukovani. Šume opštine Modriča se nalaze na niskim planinama Trebava i Vučijak.
Uglavnom dominiraju šume bukve, cera, kitnjaka i graba.

Stanovništvo
Modriča je kroz svoju istoriju, ali i danas područje gdje se ljudi doseljavaju. Povećanjem broja stanovnika rastu i potrebe ljudi za prirodnim resursima, pa
zbog toga dolazi do mijenjanja prirode i životne sredine. Trend migracije stanovništva unutar Modričke opštine iz ruralnih u urbanije dijelove
opštine. Opština Modriča ima oko 30000 stanovnika.

Industrija
Modriča je grad koji je poznat po hemijskoj industriji. Najznačajniji industrijski objekat u Modriči je “Rafinerija ulja Modriča”. veliki ekološki problem zbog
neodgovornog ponašanja privrednih subjekata kao i zbog nepoštovanja potrebnih ekoloških i društvenih normi i standarda.
 Postojeće stanje zelenih površina u Modriči
Na području opštine Modriča, formirana je poprilično oskudna matrica zelenila. Naglo širenje gradskog jezgra i
povećavanje broja stanovnika nije pratio i razvoj zelenih urbanih površina koje su jedan od osnovnih
elemenata urbane matrice savremenog grada.

Postojeći drvoredi u Modriči

Postojeći drvoredi u Modriči su uglavnom skoncentrisani u užoj gradskoj zoni. Njih čine zasadi drveća pored
najfrekfrentnijih gradskih saobraćajnica koji su osnovani uglavnom u periodu 60-ih, 70-ih i 80-ih godina
prošlog vijeka. Rjeđi su manji drvoredi čije porijeklo vodi iz ranijeg perioda i oni koji su zasađeni u poslednjih
20 godina.
• Ulica Cara Lazara koju čine dugi redovi gorskog javora (Acer pseudoplatanus), zatim ima pojedinačnih
stabala jablana (Populus pyramidalis), lipe …
• Vidovdanska gdje dominiraju stara stabla divljeg kestena (Aesculus hippocastanum).
• Svetosavska ulica gdje imamo red stabala australijske košćele (Celtis australis), katalpe (Catalpa
bignonioides), breze (Betula ponudula), crnog jasena
• (Fraxinus ornus),...
• Ulica Gavrila Principa gdje imamo stabla košćele (Celtis australis), katalpe (Catalpa bignonioides) i red
breza (Betula pendula)...
 Postojeće stanje zelenih površina u Modriči
Parkovi i ostale zelene površine u
gradu Modriča
• Opština Modriča, konkretno, gradsko jezgro Modriče је
veoma siromašno urbanim zelenim površinama.
Najznačajnija zelena površina je gradski park koji podignut
1957. godine. Međutim, zbog male površine ta površina
bi se prije mogla nazvati skverom nego parkom. Modrički
skver se sastoji od dvije manje cjeline.
• Prva cjelina … Prostire se na površini od oko 2500 m². Na
njemu se nalaze brojna stabla platana (Platanus
acerifolia), katalpe (Catalpa bignonioides), lipa (Titia
cordata, Tilia plathyphillos), bijelog jasena (Fraxinus
excelsior), crnog jasena (Fraxinus ornus ), mliječa (Acer
platanoides), gorskog javora (Acer pseudoplatanus ),
magnolije (Magnolia grandiflora), smrče (Picea abies),
tuje (Thuja occidentalis) i nekoliko mladih stabala ginka
(Ginko biloba).
• Druga cjelina .... Prostire se na površini od oko 3500 m². U
njoj dominiraju stara i monumentalna stabla platana.
Plan izgleda centra Modriče do 2020.
 Postojeće stanje zelenih površina u Modriči

Ulica Svetosavska Ulica Gavrila Principa Gradski park

 Značaj zelenih površina u naseljima
Gradsko zelenilo ima posebnu ekološku funkciju u gradu jer ublažava klimatske ekstreme,
pospješuje provjetravanje naselja, štiti od buke, pretjerane insolacije i vjetrova, pročišćava
vazduh i absorbuje prašinu i štetne gasove, reguliše vlažnot vazduha i temperaturni režim
naselja.
Glavne funkcije gradskog zelenila su: ekološke, sanitarne, higijenske, rekreativne, strukturno-
planerske, dekorativno-estetske.
Osnovni elementi gradskog zelenila su parkovi, bašte, ozelenjene teritorije u stambenim i
industrijskim zonama, priobalja rijeka, bulevari, skverovi, zaštitne zelene zone.
Gradsko zelenilo poboljšava mikroklimu gradske teritorije, stvara povoljne uslove za odmor na
otvorenom vazduhu, štiti zemljište, zgrade i prostore od pregrijavanja.
Zelenilo ima značajnu ulogu za prečišćavanje vazduha. Razrađeni su osnovni principi izbora i uzgoja
zelenih površina otpornih na razne industrijske emisije, koje posjeduju sposobnost apsorpcije
gasova i prašine.
Zeleni zasadi ne poboljšavaju samo mikroklimu, već mijenjaju toplotni režim, vlaže i prečišćavaju
vazduh kiseonikom, ubijaju patogene mikroorganizme i imaju povoljno psihogeno dejstvo na
stanovništo gradova.
 Značaj zelenih površina u naseljima
Ekološko zaštitna funkcija
Temperatura
Vazduh je u gradu tokom ljeta u prosjeku 2- 4 °C topliji, a zimi 1- 3 °C hladniji od onog oko naselja.
Biljke i sunce
Tokom dana, sunčevu radijaciju različite površine upijaju u većoj ili manjoj mjeri.
Krošnje drveća i žbunja najprije apsorbuju dio sunčeve radijacije, a zatim i stvaraju sijenku u prostoru na kom se nalaze.
Prosječne snižene temperature iznad zelenih površina u odnosu na beton dostiže vrijednost od 10-12% .
Biljke i vlažnost vazduha
Biljke putem evapotranspiracije ublažavaju ljetne temperature, uvećavanjem relativne vlažnosti vazduha.
U istom trenutku, relativna vlažnost vazduha nad gradskim neozelenjenim površinama manja je za 36% od vlažnosti u
šumi.
Utvrđeno je da povećanje relativne vlažnosti vazduha od 15% čovjek osjeća kao sniženje temperature od 2,8 do 3,8 °C.
Biljke i vjetar
Biljke zelenih površina , prije svega drveće i žbunje, imaju pozitivan uticaj na umanjivanje snage i brzine vjetrova. Često
se pojasevi zelenila postavljaju sa ciljem da ublaže snagu vjetra – vjetrozaštitni pojasevi. Zimske vjetrove bolje
redukuju četinarske vrste, dok suve, ljetne vjerove bolje redukuju lišćari.
Značaj zelenih površina u naseljima
Uticaj zelenila na sastav vazduha
Opšte je poznato da biljke povećavaju količinu kiseonika u vazduhu, istovremeno smanjujući sadržaj ugljen-
dioksida u njemu. Najbolje efekte pokazuju tisa, borovi, krupnolisna lipa, berlinska topola…
Biljke i aerozagađenje
• Odpadni gasovi i čestice zagađuju atmosferu. Širenje zagađivača oko izvora zagađenja zavisi od mnogih
elemenata: vrste i jačine vjetra, položaja zagađivača, kvaliteta čestica, karaktera zaštitne zone itd.
• Različite vrste biljaka zadržavaju različite količine čestica na lišću i granama. Ispitivanja pokazuju da četinari
na iglicama sadrže i do 30 puta veće količine čestica od pojedinih lišćarskih vrsta. Vrste koje najbolje
zadržavaju mehaničke čestice zagađivača su: brijest, žalosna vrba, divlji kesten, mlječ, javor, kanadska
topola,…
• Izbor biljaka zavisi od lokalnih uslova, a neke od najotpornijih vrsta kod nas su: pajsen (Ailanthus
glandulosa), košćela (Celtis australis i Celtis occidentalis), dren (Cornus mas), mečija lijeska (Corylus
colurna), platani (Platanus sp.), bagrem (Robinia pseudoacacia), kleka (Juniperus sp)., hrast lužnjak
(Quercus robur), divlja ruža (Rosa canina), bršljen (Hedera helix), tuja (Thuja occidentalis), orah (Juglans
nigra), mlječ (Acer platanoides).
 Značaj zelenih površina u naseljima
Biljke i jonizacija vazduha
• Vazduh , osim što sadrži molekule različitih gasova i vodene pare, u svom sastavu ima i veću ili manju količinu jona.
Utvrđeno pozitivno djelovanje jona na ljudski organizam.
• Utvrđeno je da vazduh iznad prigradskih naselja i zelenih površina ima znatno više lakih jona i da se odnos između
pozitivnih i negativnih jona kreće najčešće oko optimalne vrijednosti od 1,0.

Uništavanje mikroorganizama
Mnogi biljni organizmi stvaraju i emituju u okolinu čestice koje uništavaju pojedine štetne mikroorganizme …fitoncide…

Sociološka funkcija
• Objedinjuje estetiku i sporsko-rekreativnu funkciju urbanih zelenih površina.
• Urbane zelene površine, posebno gradski parkovi svih veličina, služe kao obližnji izvori odmora i rekreacije. Zelene
poršine u gradovima omogućavaju kontakt sa prirodom.
• Često služe kao veza između različitih naselja, čineći ulice i naselja više životnijim, odnosno prirodnijim.
• Sociološka vrijednsot urbanih zelenih površina usko je vezana za korištenje slobodnog vremena.
 Sistem zelenila predviđen urbanističkim planom
za 2020. god.
• Opština Modriča, posebno njeno gradsko jezgro je siromašna koda su u pitanju zelene površine. Nagli razvoj opštine u privrednom i demografskom smislu
nije pratio i razvoj zelene urbane matrice.
• Potreba za naknadnim podizanjem novih i unapređivanjem postojećih zelenih površina. Te nove zelene površine treba uklopiti u postojeću urbanu matricu.
• Urbanistički plan za 2020. predviđa:
Unapređenje i proširenje postojećeg parka
Ovaj projekat predviđa sađenje novih stabala u postojećem parku, zamjenu starih bolesnih stabala mladim stalima i proširivanje površine parka koliko
dozvoljavaju vlasnički odnosi.
Izbor vrsta drveća pogodnih za ozelenjivanje grada
Vrste koje objedinjuju korist od smanjenja zagađenja, buke, žege, ali moraju i da zadovolje estetsku funkciju.
Vrste drveća pogodne za formiranje zelene urbane matrice : Acer platanoides (mlječ), Acer pseudoplatanus ( gorski javor), Ailanthus altissima (pajsen),
Aesculus hippocastanum (divlji kesten), Celtis australis (košćela), Fraxinus excelsior (bijeli jasen), Platanus acerifolia (platan), Quercus borealis (crveni
hrast), Tilia cordata ( malolisna lipa), Tilia platyphylls (velelisna lipa),…
Sistem zelenila predviđen urbanističkim planom za
2020. god.
Adaptiranje i podizanje novih parkova

Urbanistički plan za 2020-tu godinu predviđa adaptiranje

nekih postojećih površina u užem centru grada kao i
ozelenjavanje slobodnih površina.
Realizacija ovih projekata zahtijeva velika finansijska
sredstsva, kao i rješavanje određenih imovinsko-pravnih
odnosa.
Izbor vrsta drveća pogodnih za ozelenjivanje grada

Mapa koja prikazuje raspored zelenih površina koje se planiraju podići

do 2020 po urbanističkom planu
 Formiranje i dalji razvoj zaštitnih zelenih koridora

Gdje god postoje aktivni industrijski pogoni, postoje i problemi zagađenja životne sredine.
Kada govorimo o ugroženim prigradskim naseljima u Modriči, posebnu pažnju treba posvetiti novim naseljima Modriča 3 i Modriča 5. Ta naselja
su smještena neposredno pored rafinerije ulja i u blizini odlagališta otpadnih voda iz rafinerije poznatog pod imenom Gudron.
Problem zagađenja se može riješiti podizanjem zaštitnih zelenih pojaseva između izvora zagađenja i naseljenih područja.
Pri izgradnji zelenog zaštitnog plašta treba voditi računa o sljedećim činjenicama:
- treba voditi računa da se zaštitni pojasevi podignu upravno na pravac dominantnog vjetra;
- da se koristi kombinacija otpornih vrsta drveća i žbunja i biljaka sa rijetkom krunom sa biljkama sa gustom krunom;
- da se sadnice koncenrišu što bliže izvoru zagađenja;
- da pojasevi budu širi.
Pri tome treba voditi računa da se novopodignuti zaštitni zeleni pojasevi uklope u sveopštu zelenu urbanu matricu. Zbog blizine zaštitnog pojasa
naseljima, postoji potreba spajanja zaštitne i estetske funkcije.
 Formiranje i dalji razvoj zaštitnih zelenih koridora
Idejno rješenje za podizanje zaštitnog zelenog pojasa između rafinerije ulja Modriča i naselja
Modriča 3
Problem predstavljaju aerozagađenje koje je posljedica ispuštanja štetnih gasova u vazduh i buka koju stvaraju industrijski
pogoni.
Da bi se ovi problemi riješili potrebno je podići zeleni pojas koji će zaštiti okolno naseljeno područje od buke i
aerozagađenja.
Kompleks rafinerije ulja Modriča na zapadnoj strani se naslanja direktno na naseljeno gradsko jezgro. U tom dijelu ovog
indusrijskog kompleksa nema dovoljno mjesta za podizanje zelenog pojasa. Tu bi bilo dovoljno podići zeleni pojas koji
bi poboljšao estetiku tog dijela grada. Takođe bi apsorbovao buku koja dolazi iz proizvodnog dijela indusrijskog
kompleksa.
Južno od industrijskog kompleksa se nalazi poljoprivredno zemljište iza koga se prostire dio prigradskog naselja Modriča 3.
Pogodnost je postojanje dovoljno prostora za podizanje zelenih površina. Zbog širine raspoloživog prostora, ali i usljed
nedostatka zelenih površina u gradu, na ovoj površini bi trebalo integrisati zaštitnu , estetsku i sportsko-rekreativnu
funkciju podignute zelene površine.
Kada je u pitanju realizacija zelenog zaštitnog pojasa na istočnom dijelu ovog industrijskog kompleksa, postoji problem
nedostatka prostora. Dio naselja istočno od rafinerije je najugroženiji od aerozagađenja zbog pravca dominantnog
vjetra. Na tom prostoru bi se mogao podići pojas širine oko 50 m od visoko otpornih vrsta ( samo zaštitna funkcija).
Nedostatak u širini pojasa može se nadomjestiti formiranjem sistema drvoreda duž ulica naselja Modriča 3.
Na sjevernoj strani nalazi se velika parcela gdje se može podići pojas širine od 50 do 200 m. Ovaj dio zaštitnog zelenog
pojasa nema krucialni značaj.
 Formiranje i dalji razvoj zaštitnih zelenih koridora

Idejno rješenje za podizanje

zaštitnog zelenog pojasa
između rafinerije ulja
Modriča i naselja Modriča 3

Mapa sa prikazom rasporeda mogućih zaštitnih zelenih površina

između rafinerije ulja i naselja Modriča 3
Formiranje i dalji razvoj zaštitnih zelenih koridora
Idejno rješenje za formiranje zaštitnog zelenog pojasa između Gudrona i
naselja Modriča 5
Gudron je nastao ispuštanjem odpadnih voda iz rafinerije ulja Modriča.
Isparavanjem tečnosti deponovane u gudronu u vazduhu oko njega se nalaze brojne otrovne supstance. Pored toga,
prijeti velika opasnost da odpadne vode iz Gudrona prodru u podzemne vode ovog područja kao i da zagade
zemljište na ovom dijelu opštine.
Gudron nalazi u neposrednoj blizini novog izbjegličkog naselja Modriča 5.
Ovdje se ne može govoriti o uklanjanju opasnosti, već određene ekološke mjere mogu samo donekle sanirati
posljedice zagađenja.
Te mjere obuhvataju podizanje pojasa oko Gudrona od visoko otpornih vrsta drveća. Ta mjera bi zaštitila okolne kuće
iz naselja Modriča 5. od otrovnih isparavanja iz Gudrona.
Pojas bi trebao biti u širini 50 – 200 m i da potpuno obuhvati Gudron.
 Formiranje i dalji razvoj zaštitnih zelenih koridora
Idejno rješenje za formiranje
zaštitnog zelenog pojasa
između Gudrona i naselja
Modriča 5

Mapa sa prikazom rasporeda mogućih zaštitnih zelenih

površina između Gudrona i naselja Modriča 5
Formiranje i dalji razvoj zaštitnih zelenih koridora
Idejno rješenje za formiranje sistema drvoreda u prigradskim naseljima Modriča 3, Modriča
4 i Modriča 5
Ova naselja su nastala usljed nagle potrebe za stambenim zonama. Zbog toga su ova naselja formirana stihijski i taj
proces nije pratio razvoj zelene urbane matrice.
Zbog neplanskog podizanja ovih naselja, neki dijelovi naselja su smjesteni neposredno pored objekata zagadjivača ili uz
korito rijeke Bosne gdje duvaju jaki vjetrovi. Zbog toga je u ovim naseljima neophodno formirati sistem drvoreda koji
će objediniti zaštitnu i estetsku funkciju.
Zelene zaštitne pojaseve koji predstavljaju prvu liniju odbrane od zagađenja je potrebno dopuniti mrežom drvoreda koji se
nadovezuju na zaštitne pojaseve i čine sa njima jednu funkcionalno povezanu cjelinu.
Funkcija formiranih sistema drvoreda bi trebala biti zaštita naselja od štetnih aerozagađenja, buke, jakih vjetrova…
Takodje se ne smije zanemariti estetska funkcija drvoreda pošto oni u naselju postaju element životnog prostora i
utiču na opštu estetiku naselja.
U konkretnom slučaju naselja Modriča 3 i Modriča 5, zaštitna funkcija drvoreda se odnosi na njihovu namjenu da štite
naselje od aerozagađenja. Zbog toga je pri formiranju ovih drvoreda potrebno koristiti vrste drveća koje su otporne
na aerozagađenja i koje dobro zadržavaju čestice zagađivača.
U slučaju naselja Modriča 4, problem ne predstavlja zagađenost vazduha, već jaki vjetrovi koji struje duž korita rijeke
Bosne. Ovi drvoredi treba da se formiraju od vrsta otpornih na vjetar, koje ne trpe od lomljenja grana, lomova, izvala
i koje svojim krošnjama dobro lome snagu vjetra.
Hvala na pažnji!!!