OSNOVE STEHIOMETRIJE

1
 Relativna atomska i molekulska masa,
množina, molarna masa

Relativna atomska masa (Ar) je broj koji kaže koliko je puta

prosječna masa atoma nekog elementa veća od unificirane
atomske jedinice mase (u).

ma ( A E)
Ar (E) 
u

→ u = 1/12 ma(12C) = 1,6605 × 10−27 kg

2
Relativna molekulska masa (Mr) je broj koji kaže koliko je puta
masa molekule nekog spoja veća od unificirane atomske
jedinice mase (u).

A
ma ( E)
Mr (E) 
u

3
Mol je ona količina (množina) tvari definirane kemijske
formule koja sadrži onoliko jedinki koliko je atoma prisutno
u točno 0,012 kg (= 12 g) nuklida ugljika 12C.

U 0,012 kg 12C ima (6,022 045 ± 0,000 031) × 1023 atoma 12C.

Avogadrova konstanta − broj formulski jedinki u 1 molu tvari

1
L  NA  6,022  10 23
mol

N
n
NA
4
Kada se odvagne onoliko grama neke tvari definirane kemijske
formule koliko iznosi relativna atomska/molekulska masa te
tvari − odvagan je točno 1 mol te tvari, odnosno Avogadrov
broj formulskih jedinki.

Molarna masa (M)

M  Ar  g mol1

1
M  Mr  g mol

m
n
M 5
a)Koliko je potrebno odvagati natrijeva
karbonata da bi množina tvari bila 0,250 mol?
b)Izračunaj brojnost ionâ natrija u tom uzorku.

6
 Kemijska formula

Kemijskom formulom se iskazuje sastav čiste tvari.

→ empirijske formule i molekulske formule

−empirijska formula − najmanji cjelobrojni omjer broja atomâ

elemenata u spoju

−prava kemijska formula − vrstu atoma i pravi broj atomâ u

formulskoj jedinki spoja

7
8
Nikotinamid (tzv. vitamin PP) jedan je od dvaju
oblika vitamina B3. Njegov elementni sastav je:
59,01 % C; 4,95 % H; 22,94 % N i 13,10 % O.
Izračunaj empirijsku formulu toga spoja.

9
Jedna anorganska sol karakterizirana je
sljedećim postotnim sastavom: 29,08 % natrija,
40,56 % sumpora i 30,36 % kisika.
Odredi najjednostavniju formulu te soli.

10
 Stehiometrija kemijskih reakcija
→ jednadžba kemijske reakcije − zapis koji pokazuje
kvalitativno (što?) i kvantitativno (u kojem omjeru?)
koje tvari ulaze u kemijsku reakciju (reaktanti) i koje
nove tvari nastaju u toj kemijskoj reakciji (produkti)

 mora biti izjednačena po masi i po naboju,

npr.:

• Na SO
2 4
+ CaCO3 + 2C  Na2CO3 + CaS + 2CO2
• 5Fe2+ + MnO-4 + 8H+  5Fe3+ + Mn2+ + 4H2O

11
→ stehiometrijski koeficijenti u jednadžbi kemijske
reakcije − predstavljaju odnos broja molova (odnos
množinâ) sudionikâ reakcije
 neovisno o masi ili volumenu pojedinog reaktanta u
reakcijskoj smjesi, reaktanti uvijek reagiraju u
množinskom omjeru zadanom stehiometrijskim
koeficijentima, a produkti nastaju u omjeru koji je
također određen steh. koeficijentima

12
 Omjer množina

Natrijev sulfat s kalcijevim karbonatom uz

elementarni ugljik kao reducens reagira prema
jednadžbi:
Na2SO4 + CaCO3 + 2C  Na2CO3 + CaS + 2CO2.
Kada se za reakciju upotrijebi 100 g Na2SO4,
izračunaj:
a) masu utrošenog kalcijeva karbonata
b) koliko grama CaS može nastati
c) volumen oslobođenog CO2, preračunato na
t = 25 ºC i p = 1,0 bar.

13
Postupak:

1.) Napisati jednadžbu kemijske reakcije

2.) Izjednačiti jednadžbu kemijske reakcije
3.) Napisati omjer množinâ traženog i zadanog
sudionika reakcije.

14
15
16
 Iscrpak reakcije

Butan-1-ol s bromovodičnom kiselinom reagira

prema jednadžbi:
CH(CH
3
) OH + HBr  CH(CH
23 3
) Br + H2O.
23
U jednom je eksperimentu za reakciju
upotrebljeno 15,3 g alkohola dok je kiselina
bila u suvišku. Izolirano je 14,5 g organskog
produkta. Izračunaj iscrpak reakcije.

17
18
 Mjerodavni reaktant

Reakcijom željezovog(III) oksida i ugljičnog

dioksida nastaje željezov(III) karbonat.
Izračunaj množinu produkta koji, u
odgovarajućim uvjetima, nastane ako se pomiješa
1,00 mol Fe2O3 i 2,00 mol CO2.

19
 LIMITIRAJUĆI (MJERODAVNI) REAKTANT
– reaktant koji se tokom reakcije u potpunosti
potroši

vs.

REAKTANT U SUVIŠKU
– reaktant kojeg je prilikom provođenja reakcije
bilo upotrebljeno više nego što je izreagiralo
s drugim (mjerodavnim) reaktantom

20
21
22
23