Diplomatsko –

konzularno pravo

U Beogradu, decembra 2013.

Diplomatija:
- Kovanica Edmunda Berka (diplomatija kao upravljanje međ. Odnosima
putem pregovora), pre njega Lajbnic
- Koren reči starogrčka reč diploma (dokument presavijen na dvoje)
- Izrazi diplomatija i diplomata u opštoj su upotrebi od XVIII veka
Odnosi se na:
- Spoljnu politiku određene države,
- Sredstvo opštenje između različitih subjekata MP-a,
- Skup lica koja rade u diplomatskoj službi neke zemlje,
- Veštinu zastupanja države i vođenje pregovora,
- Društvenu nauku...

- Razvija se i nastaje paralelno sa nastankom prvih organizovanih

ljudskih zajednica (Stari Egipat, Vavilon, Asirija, Grčka, Rim, Kina,
Indija...)
- Brojni dokumenti tog vremena, npr. indijski zakonik Manu (položaj i
uloga diplomata, IV vek pre nove ere)
- Već u antičkom svetu prvi oblici stalnih diplomatskih misija (vrste prvih
ambasada)
- Moderne diplomatske službe nakon podele Rimskog carstva 395.;
Vatikan i Vizantija, Franačke države, Arapski kalifat...
- Ubrzano se razvija od sredine XVII veka

Funkcije:
- Preciziranje i sprovođenje spoljne politike,
- Predstavljanje i zaštita date države,
- Prikupljanje i obrada relevantnih podataka,
- Pripremanje analiza i izveštaja,
- Praćenje događaja i procesa u međ. Zajednici...
Vrste:
- Bilateralna i multilateralna,
- Stalna i ad hoc,
- Univerzalna, regionalna i lokalna,
- Javna i tajna,
- Ekonomska, verska, humanitarna, sportska,
- Parlamentarna i diplomatija na vrhu...

- Nije isto što i spoljna politika; samo je jedno od sredstava za ostvarenje

spoljnopolitičkih ciljeva
- Uži pojam, uključena u spoljnu politiku

Oblici predstavljanja države:

- Nezvanično (putem sporta, kulture, nauke...),
- Poluzvanična (poluzvanična predstavništva države u inostranstvu:
informacioni, ekonomski i kulturni centri, biroi, domovi kulture...),
- Zvanično (unutrašnji i spoljni organi).
- Unutrašnji (šef države kao najviši organ predstavljanja, vlada,
predsednik vlade, ministar inostranih poslova, drugi ministri, parlament)
- Spoljni (diplomatsko – konzularna predstavništva, specijalne misije,
multilateralna diplomatija)

- U prošlosti na lošem glasu, od XVII veka položaj diplomata se

poboljšava
- “Ambasador je častan čovek, poslat u inostranstvo da laže za dobro
svoje zemlje”, Henry Wotton

Predstavljanje međ. org. I drugih subjekata:

- Zvanično (stalne ili specijalne diplomatske misije; UN, OEBS, EU...)
- Ambasadori dobre volje (ugledne, poznate ličnosti, propagiraju interese
za koje se MO zalaže; UNESCO, UNICEF...; u okviru UNICEF-a
razlikujemo međunarodne, regionalne i nacionalne)
- Diplomatsko pravo je skup pravnih normi
- Uspostavljanje i odryavanje diplomatskih odnosa sa drugim dryavama i
MO, privilegije i imuniteti, jedna od najstarijih i najrayvijenijih grana MP
Pravni izvori:
- Pravilnik o klasama i rangu diplomatskih predstavnika (1815. na
Bečkom kongresu), dopunjen Ahenskim protokolom,
- Bečka konvencija o diplomatskim odnosima 1961.,
- Bečka konvencija o diplomatskim odnosima 1963.,
- Konvencija o specijalnim misijama 1969.,
- Konvencija o privilegijama i imunitetima UN 1946.,
- Konvencija o privilegijama i imunitetima specijalizovanih agencija
1947...
- Bečka konvencija o predstavljanju država u njihovim odnosima sa MO
univerzalnog karaktera 1975...

- Privilegije i imuniteti (pojam i razlozi postojanja)

Vrste dipl.-konz. privilegija i imuniteta:
- S obzirom na vrstu predstavljanja: diplomatske i konzularne,
- S obzirom na kategoriju kojoj pripada član misije: diplomate, članovi
administrativno – tehničkog osoblja, poslužno osoblje,
- S obzirom na objekt zaštite: misija, članovi osoblja misije i članovi
porodice,
- S obzirom na prirodu prava: pravo na zaštitu, imuniteti i privilegije.

Opšta pravila:
- Trajanje,
- Oduzimanje,
- U trećoj državi,
- Bliže pravno regulisanje (bilateralnim propisima).
 Organi unutar države
- parlament, šef države, vlada, predsednik vlade i ministar spoljnih
poslova

Parlament:
- Predstavničko telo
- Parlamentarna diplomatija
- Odlučuje o važnim spoljnopolitičkim pitanjima
- Razni oblici bilateralne i multilateralne saradnje

Interparlamentarna unija:
- MO osnovana u Parizu 1889., glavni cilj mirno rešavanje sporova
- Centar svetske parlamentarne diplomatije, poslanici nemaju karakter
službenih predstavnika svoje zemlje
- Glavni organi: Skupština, Upravni savet, Izvršni komitet i Sekretarijat
Parlamentarne skupštine MO:
- Relativno nova pojava
- Generalna skupština UN, Evropski parlament...
- U stalnom porastu
- Doprinose zbližavanju i boljoj saradnji raznih delova sveta

Šef države:
- Najčešće pojedinac, može biti i kolektivan
- Nadležnosti utvrđene ustavom
- Pregovara i sklapa ugovore bez posebnog punomoćja
- Diplomatija na vrhu (samiti)
- Pun obim privilegija i imuniteta u inostranstvu
- Inkognito (običan i strogi)
- Pratnja šefa države
Vlada i šef vlade:
- Kolegijalni organ izvršne vlasti, vrhovna vlast države
- Kreira i sprovodi spoljnu politiku, njene izjave i postupci stvaraju
obaveze za odnosnu državu
- Položaj vlade u izbeglištvu, “vlada bez države”

Šef vlade:
- kancelar, premijer, prvi ministar, predsednik vlade...
- Predstavlja vladu, ovlašćen da u njeno ime daje izjave i preduzima
određene radnje
- Predstavnici države samo na osnovu svojih funkcija, bez obaveze da
pokažu punomoćje
- Uži obim počasti u odnosu na šefa države, isti privilegija i imuniteta

- Ostali članovi vlade (resorni ministri: odbrane, spoljne trgovine,

unutrašnjih poslova...); iste povlastice i privilegije kao i šef vlade uz
manji obim počasti
Ministar inostranih poslova:
- Predstavlja svoju zemlju u odnosima sa drugim državama i MO,
učestvuje na međ. Skupovima, izdaje punomoćja za pregovore,
potpisuje akreditive otpravniku poslova, predlaže vladi spoljnu politiku,
lica za ambasdore...
- Predstavlja državu bez posebnog punomoćja
- Njegovi akti i izjave vezuju njegovu državu; slučaj Norveške i Danske

Ministarstvo inostranih poslova:

- Prva nastaju u XV i XVI veku u Evropi
- Složena organizaciona struktura
- Unutrašnji deo, centrala (sektori: geografski, funkcionalni, korporativni,
IT; generalne direkcije, direkcije, odeljenja, referati) i inostrani deo,
diplomatska mreža (diplomatske, stalne i specijalne misije, konzularna
predstavništva)
 Stalne diplomatske misije
- Diplomatski odnosi (službeni odnosi između država, prvenstveno preko
diplomatskih misija)
- Svaka država odlučuje sa kojom će da stupi u diplomatske odnose

Prekid:
- Najčešće povlačenjem misije,
- Automatski (izbijanjem rata),
- Na osnovu odluke Saveta bezbednosti (Glava VII Povelje),
- Ne povlači nužno prekid konzularnih odosa.

- Posredni diplomatski odnosi (preko diplomatskih predstavništava

država u trećim državama, preko konzulata, preko stalnih predstavnika
u UN...)
Diplomatske funkcije:
- Član 3/1 Bečke konvencije
1) Predstavljanje države imenovanja kod države prijema,
2) Zaštita interesa države imenovanja i njenih državljana u državi
prijema,
3) Pregovaranje sa vladom države prijema,
4) Obaveštavanju o uslovima i događajima u državi prijem i podnošenje
izveštaja o tome državi imenovanja,
5) Unapređenje prijateljskih odnosa.

- Diplomatska misija može vršiti i konzularne funkcije, štititi interese

treće države i njenih državljana...
 Diplomatska misija
- Stalno diplomatsko predstavništvo jedne države u drugoj ili pri MO
- Prva stalna diplomatska predstavništva u Firenci 1450. i Đenovi 1455.;
već tada se koristi izraz ambasador za šefa misije
- Rezidencijalne (u zemlji prijema) i nerezidencijalne (misija u nekoj
drugoj zemlji, ali pokriva i datu državu)

Rang:
- U prošlosti su samo velike sile mogle da otvaraju ambasade, manje
države poslanstva
- Danas samo preko ambasada
- Nuncijature, visoke komisije...(različiti nazivi za istu pojavu, ne utiču na
stvarni položaj diplomatskih predstavništava)
- Tri značenja: stalna d. misija najvišeg ranga, zgrade misije i osoblje
misije na čelu sa ambasadorom
Pivilegije i imuniteti misije i njenih prostorija:
- Zgrade ili delovi zgrada i okolno zemljište koji se koriste za potrebe
misije, uključujući i rezidenciju šefa misije
- Nepovredive, u njih se može ući samo uz odobrenje šefa misije
- Ne mogu biti predmet pretresa ili rekvizicije
- Pravo da se istaknu zastava, grb

Diplomatski azil:
- Može li se u prostorijama misije dati utočište licima koja beže od vlasti
države prijema
- U prošlosti je bilo puno takvih primera, napušta se postepeno od XIX
veka; savremeno MP ne poznaje ovaj institut
- U Južnoj Americi regulisano brojnim ugovorima (samo licima
progonjenim iz političkih razloga)
Osoblje diplomatske misije:
Tri kategorije:
1) Diplomatsko osoblje,
2) Administrativno i tehničko,
3) Poslužno.
- Sporazum o broju članova osoblja; ako ga nema onda u granicama
razumljivog

Diplomatsko osoblje:
- čl. 29-37 Bečke konvencije, drugi međ. sporazumi, običaji...
- Diplomatski agenti, uživaju posebne privilegije i imunitete
- Diplomatsko osoblje: ambasador (ili drugi šef misije, uvek jedan),
opunomoćeni predstavnici, savetnici, prvi sekretari, drugi sekretari,
treći sekretari i atašei
- državljanstvo
Privilegije i imuniteti:
- Ličnost diplomate neprikosnovena ( ne može biti uhapšen, odveden u
pritvor, zlostavljan..., prema njemu se mora ophoditi sa dužnim
poštovanjem)
- Imunitet od krivičnog sudstva države prijema (čak i za najteža krivična
dela)
- Imunitet od građanskog i upravnog sudstva (nešto uži)
- Zabrana mešanja u unutrašnje stvari države prijema, može biti
proglašen nepoželjnom osobom (persona non grata)
- Samo se država imenovanja može odreći sudskog imuniteta, uvek
izričito
- Niz drugih privilegija i imuniteta: sloboda kretanja i opštenja,
oslobađanje od carina, poreza, taksi...
- Privatan stan uživa istu nepovredivost i zaštitu kao i prostorije misije
- privilegije i imuniteti članova porodice
- Funkcionalni imunitet diplomatskog agenta koji je državljanin države
prijema
- Diplomatski kor (skup šefova diplomatskih misija koji su akreditovani
kod iste države)
- Doajen diplomatskog kora (protokolarni staresina)
- Ni d. kor ni doajen se ne pominju u Bečkoj konvenciji
- Diplomatska lista

Admin.-tehničko osoblje:
- admin. službenici, šifranti, prevodioci, domari, daktilografi...
- Lična neprikosnovenost, krivičnopravni imunitet i druge povlastice, ali
ne i pun obim diplomatskih privilegija i imuniteta
- Ne uživaju imunitet od građanskog i upravnog sudstva
- Carinska oslobođenja samo za predmete unete prilikom prvog
doseljenja
- Članovi porodica uživaju isti obim privilegija i imuniteta kao i članovi
admin.-tehničkog osoblja
Poslužno osoblje:
- Nije isto što i privatna posluga nekog člana misije (nisu službenici
države imenovanja)
- Kuvari, batleri, čistači, sobarice, baštovani...
- Imunitet u pogledu postupaka učinjenih u vršenju svojih funkcija;
članovi porodica ne uživaju nikakve privilegije i imunitete

Članovi porodica članova osoblja:

- Određene privilegije i imuniteti, ako nisu državljani države prijema ili na
njoj stalno nastanjeni
- privilegije i imuniteti diplomatskog agenta se priznaju i članovima
njegove porodice
- Članovi porodice admin.-tehničkog osoblja izjednačeni sa tim osobljem
- Članovi porodice članova poslužnog osoblja ne uživaju nikakva
posebna prava
Šef diplomatske misije:
- U naše vreme imenuje se u rangu ambasadora
- Država imenovanja može da akredituje isto lice kod više država
- više država može da akredituje isto lice u svojstvu šefa misije u
jednoj državi

Klase i rang:
- Bečki pravilnik o rangu diplomatskih predstavnika 1815., podeljeni u
tri klase
- Bečka konvencija o diplomatskim odnosima 1961. usvaja takvo
rešenje
Tri klase:
1) Ambasadori ili nunciji,
2) Poslanici, ministri ili internunciji,
3) Otpravnici poslova.
Imenovanje:
- Saglasnost države prijema i akreditivna pisma
1. Dobijanje agremana:
- Saglasnost se traži diskretno i usmeno (non-paper)
- Država prijema može da odbije da da agreman; svoju odluku nije
dužna da obrazloži
- Najčešći rok 4-6 nedelja

2. Predaja akreditivnih pisama:

- Isprava o postavljanju novog šefa diplomatske misije
- Dokument strogo formalnog karaktera
- Kopija se dostavlja ministru inostranih poslova
- Kada ministar utvrdi verodostojnost i ispravnost akreditiva, zakazuje
se posebna ceremonija
- Šef misije preuzima svoje funkcije čim podnese svoja akreditivna
pisma ili notifikuje svoj dolazak i podnese kopiju ministru
Povlačenje ambasadora:
- Privremeno (poziv na konsultacije)
- Diplomatska misija ostaje da radi
- Ambasador se obično vraća na dužnost
- Trajno, u smislu prekida njegovih funkcija, razlozi različite prirode
- Prekid funkcija na zahtev države prijema (persona non grata ili da
traži od države imenovanja da ga povuče)
- Demonstraciona ostavka, nije uobičajena

Otptravnik poslova:
- Dve vrste: stalni i privremeni
1) Stalni (diplomatski predstavnik treće klase),
2) Privremeni (ad interim), privremeno deluje kao šef misije; otpravnik
poslova a.i.
- Otpravnik tekućih administrativnih poslova, nema svojstvo
diplomatskog agenta
- Kustos misije (nediplomatski službenik)
Diplomatska prepiska:
Spoljna:
- Prepiska između organa dveju ili više zemalja
- Poseban stil, učtivost, forma
- Može se dostaviti lično, poštom, preko kurira...
- Uredno zapakovana i zapečaćena, karakter službene prepiske
- Diplomatska nota: lična (u prvom licu, potpisana) i verbalna (u
bezličnom obliku, u trećem licu); prema broju adresanata: kolektivna,
identična, cirkularna i manifest
- Demarš (individualni i kolektivni, usmeni i pismeni ili i usmeni i pismeni)

Interna:
- Prepiska organa iste države: depeše, instrukcije, izveštaji, informacije...
- Diplomatska pošta (u širem smislu zbirni naziv za razne oblike
komunikacije pismenim putem; u užem diplomatska pošiljka)
- Diplomatski kurir (pošta i kurir su neprikosnoveni u svim slučajevima)
 Specijalne misije
- Najstariji oblik diplomatskog opštenja; u prošlosti ih razmenjivale samo
države
- Privremena, radi obavljanja konkretnog zadatka
- Ad hoc misija
- I kada ne postoje diplomatski ili konzularni odnosi dve strane
- Sastav zavisi od konkretnih prilika
- Funkcije se uređuju posebnim sporazumom
- Privilegije i imuniteti uglavnom odgovaraju onima koje uživa
diplomatsko osoblje

Posebni slučajevi:
- Misija dobre volje,
- Posmatračka misija,
- Emisar.
 Multilateralna diplomatija
- Još u antičkom svetu, posebno se razvija od Vestfalskog kongresa
- Radi zaključenja mira, ali i drugih pitanja
- Od osnivanja prvih međ. organizacija najčešće pod njihovim okriljem

- Stalna i povremena
- Univerzalana i regionalna

Multilateralna ad hoc diplomatija:

- Uglavnom na međ. kongresima, samitima, konferencijama
Međunarodni kongres.
- U prošlosti veliki međunarodni skupovi, posebno karakteristični za
XVII-XIX vek
- Obično nakon velikih i važnih ratova
- Vestfalski, Bečki, Berlinski, Pariski...
Samit.
- Sastanak na vrhu šefova država i vlada
- Predstavnici dve, tri ili više država
- Samit diplomatija (ustaljena, povremena ili sporadična)
- Odnosi se i na lični neposredni kontakt predstavnika velikih sila

Međunarodna konferencija.
- Svaki zvaničan ili poluzvaničan sastanak na kojem učestvuju subjekti
više država
- O različitim pitanjima
- Pitanja od međunarodnog značaja
- Na kraju se usvaja završni akt
- Širi pojam od kongresa; radi zaključenja mira, važnih pitanja iz domena
međ. odnosa...
- Diplomatske: Petrogradska, Haške, Ženevska 1947., Ženevska 1958.,
Bečka 1961...
- Ravnopravnost učesnika
 Stalne misije pri međ. organizacijama
- Stalna diplomatska predstavništva država pri određenim MO
- Prva kod DN u Ženevi 1920., misija Poljske
- Bečka konvencija o predstavljanju država u njihovim odnosima sa MO
univerzalnog karaktera 1975.
- Odluku o akreditovanju svaka država donosi samostalno rukovodeći se
svojim potrebama i interesima
- Šef misije, admin.-tehničko i poslužno osoblje
- Ne traži se saglasnost strane kod koje se akredituje; uslovi i postupak
akreditovanja daleko jednostavniji
- Privilegije i imuniteti koji odgovaraju diplomatskim
- Država sedišta ne može da proglasi člana misije nepoželjnom osobom
 Konzuli
- Predstavnici država, vrše svoje funkcije u tačno predviđenim oblastima
- Razvoj trgovine i međ. odnosa utiču na razvoj konzularnih odnosa i
konzularnog prava
- Prekid diplomatskih odnosa ne povlači prekid konzularnih
Konzularno pravo:
- Skup normi i principa kojima je uređena materija konzularnih odnosa
između dve države
- Uglavnom međunarodni, ali i unutrašnji izvori; najznačajniji je Bečka
konvencija o konzularnim odnosima 1963.
Razlike u odnosu na diplomatske predstavnike:
1) Teritorijalna nadležnost (konzularni okrug, područje, uža oblast),
2) Opštenje samo sa lokalnim organima,
3) Stvarna nadležnost (funkcije su nepolitičke: izdavanje pasoša i
putnih isprava, , svojstvo javnog beležnika, dostavljanje sudskih i
vansudskih akata, pomaganje razvoja ekonomskih, kulturnih,
trgovinskih i naučnih odnosa...),
4) Privilegije i imuniteti (znatno manji stepen).
- Konzularne funkcije mogu vršiti konzularna odeljenja diplomatskih
misija (tzv. kumulacija dipl. I konzul. funkcija)

- Konzulat (samo uz izričizu saglasnost države prijema

- Rang: generalni konzulat, konzulat, vicekonzulat i konzularna
agencija
- Konzularne prostorije, privilegije i imuniteti, manji obim
nepovredivosti
- Niz drugih prava:upotreba nac. zastave i grba, nepovredivost arhive i
dokumenata, sloboda opštenja...
Osoblje konzulata:
1) Konzularni funkcioneri,
2) Konzularni službenici,
3) Poslužno osoblje.

Konzularni funkcioner:
- Šef konzulata i svako lice ovlašćeno da vrši konzularne funkcije
Vrste: karijerni (profesionalni, životni poziv) i počasni (najčešće
državljani države prijema, ugledne ličnosti, funkcije znatno uže)

Imenovanje konzularnih funkcionera:

- imenovanje: država imenovanja ga snabdeva patentnim pismom,
država prijema izdaje egzekvaturu (potpisuje ga šef države ili
minister spoljnih poslova)
- Država prijema može da odbije da izda egzekvaturu ili da je povuče
- Država imenovanja je slobodna da po svom izboru imenuje ostale
konzularne funkcionere
Klase konzularnih funkcionera:
- Generalni konzuli – najviši rang, postavlja ga šef države, nadležnost u
više važnih gradova; pomažu mu konzularni službenici, može da
obavlja i određene diplomatske funkcije,
- Konzuli – druga klasa, zajednički naziv za sve konzularne funkcionere,
postavlja ga isti organ kao i generalnog konzula,
- Vicekonzuli – šef vicekonzulata ili pomoćnik konzula u konzulatu,
- Konzularni agenti – postavlja ih generalni konzul ili konzul u čijem
okrugu rade; ne izdaje mu se patentno pismo već licenca

- Rang šefova konzulata (zavisi od momenta izdavanja egzekvature)

- Privilegije i imuniteti (ne podležu sudskoj i upravnoj vlasti države
prijema za dela učinjena u vršenju funkcija, lična nepovredivost, razne
slobode i oslobađanja...); manji obim čak i od onih koje uživa admin.-
tehničko osoblje diplomatske misije
- Počasnim još uži obim privilegija i imuniteta
- Konzularni kor (može ih biti više, u različitim gradovima)
Konzularni službenici i poslužno osoblje:
- Svako lice koje vrši admin.-tehničke poslove
- Ne podležu nadležnosti sudskih i upravnih organa za dela izvršena u
obavljanju funkcija
- Dužni da svedoče u sudskom i upravnom postupku

Poslužno osoblje:
- Ne uživaju sudski imunitet, podležu jurisdikciji sudskih i upravnih
organa države prijema
- ne smeju odbiti da svedoče

Članovi porodica:
- Samo srodnicima koji su članovi njihovog domaćinstva
- Ne uživaju ličnu nepovredivost niti imunitet od nadležnosti sudskih i
upravnih vlasti

- Konzularna pošta (valiza) i konzularni kuriri

 Međunarodna zaštita
predstavnika država
- Najčešći oblik napada je atentat, politički motivisano ubistvo
- Teško krivično delo
- Atentatorska klauzula (negiranje političkog karaktera atentata)
- U zemlji i inostranstvu
- Države su dužne da pruže zaštitu visokim zvančnicima
- Konvencija o međunarodno zaštićenim licima 1973.

Krug zaštićenih lica:

a) Šef države, predsednik vlade, ministar inostranih poslova i članovi
porodice koji ga prate,
b) Predstavnici, funkcioneri i druga službena lica država i MO
- otmica, ubistvo, napad...