Spoljna politika i

diplomatija evropskih
država poslije
Francuske revolucije -
Bečki sistem
ravnoteže snaga
 Francuska revolucija 1789. je značila ubrzani nacionalni preporod
Francuske u kojem je uništen stari režim, sa apsolutističkom monarhijom
i feudalnim odnosima.

 Za istoriju Evrope ona je značila razaranje krhkog mira koji je postojao

krajem XVIII vijeka. Promjene koje je ona donijela oštro su sukobile
revolucionarnu Francusku sa monarhističkim državama na evropskom
kontinentu: Austrijom, Velikom Britanijom, Pruskom i Rusijom.

 Glavne promjene koje je donijela ogledale su se u preobražaju Francuske

u ustavnu i parlamentarnu monarhiju, sa obezbijeđenim građanskim
pravima i slobodama uz neprikosnovenost privatne svojine.

 Izvršene promjene su potvrđene donošenjem Deklaracije o pravu čovjeka

i građanina (26. avgusta 1789) i Ustava Francuske (3. septembar 1791)
 Liberalno nastrojene snage oduševljeno su prihvatile ideje revolucije.
Nasuprot njima privrženici starog režima su pokušali da se promjene
zaustave odnosno da se izvrši restauracija.
 U vladajućih krugovima evropskih država početno je vladao otpor prema
revolucionarnim idejama iza kojih je stajala miroljubiva spoljna politika
Francuske. Njihovi stavovi su dobili drugačiji smisao po prelasku
revolucionarnog Pariza sa „miroljubivog idealističkog držanja" na
politiku osvajanja.
 U revoluciji proklamovani princip da svaki narod imao pravo da
slobodno raspolaže svojom sudbinom učinio je legitimnom francusku
okupaciju Avinjona i Konta u maju 1791.
 U pokušaju da se ponište tekovine revolucije austrijska i pruska vojska
provalile su u Loren. Francuska narodna garda kod Valmija 20.
septembra 1792. odbila je taj napad.
 Sukob kod Lorena, republikanci su iskoristili da pod vođstvom Maraa
dignu ustanak, a skupština je suspendovala i uhapsila kralja Luja XVI i
održala izbore za narodni konvent, tj. konstituantu koja je imala da riješi
pitanje budućeg državnog uređenja.

 Konvent koji je zasijedao od 21. septembra 1792. do 26. oktobra 1795.

već prvog dana donio je odluku o ukidanju monarhije i proglašenju
republike sa devizom: sloboda, jednakost, bratstvo. Kralj je osuđen na
smrt i giljotiniran, 21. januara 1793.

 Došavši u sukob sa žirondincima, jakobinci su ustankom u Parizu oborili

žirondinsku vladu i zaveli svoju diktaturu (od 2. juna 1793. do 27. jula
1794) koja je obilježena revolucionarnim terorom pod vođstvom
Robespjera i Odbora javnog spasa.
 Za Evropu, posebno Austriju, Prusku, Englesku i Rusiju Francuska je bila buntovnik koga
je trebalo kazniti i uništiti tekovine revolucije. To je označilo početak sukoba između
revolucionarne Francuske i kontrarevolucionarne Evrope, koji će narednih dvadeset pet
godina gospodariti evropskom političkom scenom.

 Pokušaj Austrije i Pruske da vojnom intervencijom kod Lorena sruše rezultate revolucije
jakobinci su zaustavili u septembru 1792.

 Rat je uskoro iz faze odbrane domovine prešao u fazu progona neprijatelja s one strane
granice. Francuska vojska je nakon zauzimanja gradova u Njemačkoj (Majnca i
Frankfurta na Majni) krenula u osvajanje Savoje i Nice. Ipak, najznačajniji pohod iz te
faze rata koji je kao i prethodni rezultirao aneksijama u korist Francuske bio je upad u
Belgiju u martu 1793.

 Uspjesi jakobinaca, doveli su do formiranja Prve koalicije evropskih država 1793. Činili su
je: Austrija, Pruska, Rusija, Engleska. Međutim jakobinci su uspjeli da zavođenjem opšte
vojne obaveze mobilišu 700.000 vojnika i da u bici kod Flerija (26. juna 1794) poraze
snage Prve koalicije.
 Razdor u jakobinskoj stranci i Termidorski prevrat 27. jula 1794.
(giljotiniranje Robespjera i Sen Žista) i neuspjeh jakobinskog ustanka u
Parizu 1795. okončani su donošenjem buržoaskog republikanskog ustava
od 1795. koji je bio osnova vlade Direktorijuma 1795-1799.

 Zavođenja vladavine direktorijuma bio je jedan od preduslova za pojavu

i afirmaciju Napoleona Bonaparte.

 Vojna sila je bila osnov francuskog trijumfa. Uspjesi Francuske su,

međutim, bili praćeni i diplomatskim radom.

 U aprilu 1795. potpisan je u Bazelu mirovni ugovor sa Pruskom.

Osim slabljenja snaga koalicije, njime je lijevu obalu Rajne dobila
Francuska. Tako je započeo proces razgradnje Svetog rimskog carstva
njemačkog naroda koji je 1806. okončao Napoleon.
 U vrijeme Direktorijuma spoljnu politiku zemlje vodili su generali. Jedino je savez sa
Španijom 1796. bio zaključen od strane Direktorijuma. Napoleon Bonaparta. je zaključio
ugovor sa Toskanom, mir sa Papskom državom i Austrijom, bez prethodnih
konsultacija sa Direktorijumom i bez njegovih instrukcija.

 Mirovni ugovor sa Austrijom u Kampoformiju (17. oktobra 1797) Napoleon je potpisao

nakon što je poslije pobjeda u gornjoj Italiji krenuo prema Beču. Mirovni pregovori sa
predstavnikom Austrije Kobenclom okončani su sporazumom po kome su Francuskoj
priznata sva osvajanja od 1795. do 1797. Austrija se odrekla Belgije u zamjenu za
Mletačku republiku koju je Napoleon ukinuo i podijelio tako da je Austrija dobila djelove
Istre i Dalmacije sa Bokom Kotorskom, a sve ostalo je pripalo Francuskoj.

 Osvajanje Jonskih ostrva i Malte u Sredozemlju kao i ekspedicije Bonaparte u Egiptu bila
su naredna etapa kolonijalne politike Francuske Poslije ekspedicije u Egiptu i prethodnog
učvršćivanja francuskog uticaja u Holandiji; Švajcarskoj i u Sredozemlju 1798. došlo je do
obrazovanja Druge koalicija evropskih država protiv Napoleona.
 Po povratku iz Egipta uz pomoć visoke buržoazije Napoleon je izvršio
državni udar i uzeo svu vlast u svoje ruke kao Prvi konzul Francuske
republike.
 Mir u Amijenu 27. marta 1802. između Francuske i njenih saveznika s
jedne i Velike Britanije s druge označio je kraj Druge antifrancuske
koalicije. Ovaj mir nije donio značajnije teritorijalne izmjene a značajan
je zbog toga što je doveo do jedinog perioda mira između Francuske i
Velike Britanije u vrijeme Napoleona. Do nastavka daljeg ratovanja
došlo je već u maju 1803.
 Oreol ratnog pobjednika otvarao mu je prostor da još snažnije učvrsti
ličnu vlast. Za doživotnog konzula proglašen je 2. avgusta 1803. a 18.
maja 1804 za cara.
 Ratovi koje je Francuska republika povela protiv evropskih monarhija
poslije proglašenjem Napoleona za cara, imali su osvajački karakter.
 Napoleonovi ratovi su definitivno srušili sistem odnosa koji je postojao u
Evropi u XVIII vijeku i radikalno izmijenili političku kartu evropskog
kontinenta.
 Napoleon je gospodario sjevernom Italijom, faktički je anektirao
Đenovu, Luku, ostrvo Elbu, Pijemont i Parmu. U jesen 1802. godine
Švajcarskoj je nametnuo svoj ustav i savez sa Francuskom. Pod
okupacionom upravom zadržao je Holandiju. Jug Njemačke bio je pod
francuskim uticajem, zbog uloge koju je ona imala u sekularizaciji
crkvenih posjeda. Istovremeno, Austrija je izgubila svoj raniji politički
značaj.
 Kao i u Kampoformiju i Požunski mir 1805. Napoleon je izdiktirao
Austriji nakon pobjede francuske vojske nad austrijskim i ruskim
trupama. Austrija je morala da se odrekne Istre i Dalmacije i da prizna
Napoleona za kralja Italije. Ovim je završen i rat sa Trećom koalicijom.
 Od potpune hegemonije u Evropi Napoleona je dijelila još samo Rusija.
Prvobitno je je nakon poraza ruske vojske u bici kod Fridlanda 1807. i
zaključivanja mira u Tilzitu, koji je obuhvatio i Prusku, došlo do
približavanja Rusije i Francuske. Ovim mirom je potvrđena pobjeda
Napoleona i nad Četvrtom koalicijom.
 Ni kasniji susret sa carem Aleksandrom I u Erfurtu 1808. radi dobijanja
podrške Rusije za intervenciju Francuske protiv Austrije nije donio
diplomatski uspjeh Napoleonu.
 Poslije toga počinju pripreme i Napoleona i ruskog cara za konačni
obračun. Rusija, koja je od 1806. bila u ratu sa Turskom da bi okončala
taj rat zaključila je veoma nepovoljan Bukureški mir 1812. Sa druge
strane, kao ratnog saveznika na svoju stranu uspjela je da privuče
Švedsku.
 Nakon Napoleonove pobjede i nad Petom koalicijom i mira u Šenbrunu (14.
oktobra 1809) poslije kojeg je oženio austrijsku princezu Mariju Lujzu, Napoleon
se konačno okreće Rusiji.
 Francuska je u Rusiji 1812. doživjela težak poraz. Nakon novih neuspjeha u
centralnoj Evropi antinapoleonovoj koaliciji pridružile su se Pruska i Austrija,
tako da su antifrancusku koaliciju sačinjavale tada Velika Britanija, Rusija,
Pruska, Austrija i Švedska.

 Još u toku rata protiv Napoleona četiri savezničke sile Rusija, Velika
Britanija, Pruska i Austrija u Šomonu su zaključile ugovor kojim su se
obavezale da će ne samo voditi rat do konačne pobjede već i nadgledati
uslove izvršenja mira koji budu nametnuti Francuskoj (mart 1814).

 Poslije poraza Napoleona i njegove abdikacije, u Fontenblou je potpisana (11.

aprila 1814) konvencija kojom je Napoleon svrgnut i izvršena je restauracija
Burbona. Kralj Francuske postao je Luj XVIII. Tako je Šesta koalicija porazila
Napoleona.
 Prvim pariskim ugovorom od 30. maja 1814. određene su granice
Francuske kakve su bile 1. januara 1792.
 Predviđeno je održavanje kongresa u Beču. Takođe je zaključeno da se
Francuska isključi iz donošenja odluka na Kongresu
 Bečki kongres je otpočeo sa radom u oktobru 1814. Na Bečkom
kongresu bili su prisutni predstavnici 216 evropskih vlada od kojih su
mnogi bili svrgnuti za vrijeme Napoleonovih ratova. Austriju je zastupao
Meternih, Prusku knez Hardenberg, Rusiju Aleksandar I, a predstavnik
Velike Britanije je bio lord Kaslrej, dok se francuski kralj Luj XVIII
oslonio na Talerana. Zadatak kongresa sastojao se u vaspostavljanju
feudalnog poretka i svrgnutih dinastija. Trebalo je takođe stvoriti solidne
garancije protiv Napoleona i ponovne invazije od strane Francuske.
 Prvi put Evropa je bila spremna da isplanira svoj međunarodni poredak.
Na Kongresu je donijeto jedno opšte rješenje za Evropu u potpunosti
zasnovano na principu ravnoteže.
 Ideja o samoopredjeljenju naroda nije postojala.
 Austrija je učvrstila svoje pozicije u Italiji, a Pruska u njemačkim
zemljama, Holandija je dobila austrijsku Nizozemsku (uglavnom
današnju Belgiju), Francuska je morala da se vrati u „stare
granice", tj. na teritorije koje je posjedovala prije revolucije. Rusija
je dobila središnje djelove Poljske. Velika Britanija se zadovoljila
teritorijom ograničenom na Rt Dobre nade na jugu Afrike.
 Da bi se mir i stabilnost u Srednjoj Evropi ostvarili moralo se poništiti
ono što je u XVII vijeku stvorio Rišelje. Državnici u Beču su se potrudili
da Njemačku konsoliduju ali ne i da je ujedine.

 Od nekih 300 državica koliko je postojalo prije Napolenovih ratova

stvoreno je 39 međusobno povezanih u jedan novi entitet nazvan
Njemački savez (Njemačka konfederacija).

 U slučaju agresije, Njemački savez je mogao da obezbijedi odbranu od

napada Francuske, ali je bio suviše slab i decentralizovan da bi ugrozio
svoje susjede.

 Savezom je uspostavljena ravnoteža između nadmoćne Pruske vojne

snage i većeg ugleda i legitimiteta Austrijskog carstva.
 Cilj Velike Britanije je bio slabljenje Francuske. Radi toga je bilo
neophodno ostvariti ravnotežu u Evropi koja bi Britaniji omogućila ulogu
arbitra.
 Kaslrej je na Kongresu podržavao zahtjeve Austrije i Pruske koji su
predstavljali protivtežu politici Francuske i Rusije. Da Rusija ne bi
postala dominirajuća sila u Evropi Britanija se protivila planu Aleksandra
I o priključenju Poljske Rusiji.
 Austrija je bila protiv jačanja Pruske i Rusije. Zbog toga se svim silama
trudila protiv pretenzija Pruske prema Saksoniji, provinciji južno od
Berlina, koja je trebalo da bude zadržana kao tampon država.
 Isto tako Meternih se protivio priključenju Poljske Rusiji, jer bi Rusija
ojačala toliko da bi predstavljala opasnost za Austriju.
 Meternih je nastojao da njegova zemlja dobije Lombardiju, Veneciju, a
takođe i neke teritorije odakle je Austrijance istjerao Napoleon.

 Pruske ambicije bile su u teritorijalnom proširenju, na istočnoj strani

prema Saksoniji, a na zapadu u Rajnsku oblast prema zapadno-
njemačkim provincijama, ekonomski jakim i bogatim, i strateški važnim.

 Politika Rusije sastojala se u želji za dominacijom nad Evropom i

onemogućavanju stvaranju neprijateljskih koalicija. Rusija je nastojala
da ne dozvoli preveliko slabljenje Francuske, kao protivteže Austriji i
Pruskoj, da podstiče suparništvo između Pruske i Austrije i da obezbijedi
priključenje Poljske.
 Na Kongresu Taleran je istakao princip legitimiteta i tražio njegovu
primjenu. To je značilo da se sve promjene koje su rezultat Napoleonovih
ratova anuliraju.
 Osnovni zadatak Francuske bio je onemogućavanje teritorijalnog
proširenja Pruske, jer je ona ubrzo mogla predstavljati dominantnu silu
u Evropi. Taleran je zato bio protiv prisajedinjenja Pruskoj Saksonije i
Rajnskih provincija.
 Engleska i Austrija bile su protiv priključenja Poljske Rusiji, dok je
Pruska bila spremna da podrži teritorijalno širenje Rusije na djelova
Poljske koji su prije Napoleonovih ratova pripadali Pruskoj, uz
uslov ruske podrške pruskim pretenzijama u Saksoniji.
 Na prijedlog Talerana 3. I 1815. između Francuske, Velike Britanije i
Austrije zaključen je Bečki tajni sporazum. Sile ugovornice su se
obavezale na diplomatsku podršku u osnovnim pitanjima, a u slučaju rata
i vojnu pomoć. Bio je usmjeren protiv Rusije i Pruske.
 Tokom Bečkog kongresa Napoleona je napustio ostrvo Elbu
i iskrcao se u Francuskoj. Njegov povratak je uticao na
prevazilaženje razdora među silama pobjednicama i
obnavljanje sporazuma iz Šomona .
 Rad Kongresa je ubrzan, pa je nekoliko dana prije bitke kod
Vaterloa 18. juna 1815 - posljednje Napoleonove bitke -
gdje je on poražen od strane Sedme koalicije, bio završen.
 „Finalni akt" potpisan 9. juna 1815. imao je 121 odredbu.
Utvrdio je novu karta Evrope:
 Rusija i Pruska su morale da odustanu od svojih
maksimalnih zahtjeva. Pruska je dobila sjeverni, manji dio
Saksonije, dok je južni dio ostao i dalje pod suverenitetom
saksonskog kralja.
 Rusija je dobila samo jedan dio Poljske. Grad Krakov je proglašen slobodnim
gradom, a Poznanj je priključem Pruskoj. Belgija je priključena Holandiji u
kojoj je uticaj Velike Britanije bio dominantan i stvorena je Kraljevina
Nizozemska.

 Rajnske provincije i Vestfalija bile su priključene Pruskoj.

 Švajcarska je teritorijalno proširena i ojačana. Na sjeverozapadu Italije

ojačana je Sardinska kraljevina i priključene su joj Savoja i Nica. Na
sjeveru Italije Lombardija i Venecija priključene su Austriji, kao i italijanske
države u centru Italije.

 Engleska je priključila sebi holandske i francuske kolonije na putu za Indiju.

 U Njemačkoj je stvorena konfederacija njemačkih država, neka vrsta saveza u

kome je rukovodeću ulogu imala Austrija.
 Poslije Napoleonove vladavine od sto dana i poraza
kod Vaterloa 20. novembra 1815. sklopljen je
Drugi pariski mirovni ugovor.

 Francuska je sa manjim odstupanjima vraćena u

granice iz 1790. Izvjesni djelovi Francuske
podvrgnuti su savezničkom okupacionom režimu i
nametnuto joj je plaćanje ratne štete od 700 miliona
franaka.
 U septembru 1815, tri evropske sile donose deklaraciju u Parizu za
vrijeme sastanka između ruskog cara Aleksandra I, austrijskog cara
Franca I i pruskog kralja Fridriha Vilhelma III. U deklaraciji su
objavile da će se u rješavanju kako unutrašnjih tako i spoljnih problema
pridržavati načela „svete vjere, pravde i morala". Deklaracija na
prikriven način izražava intervencionističku politiku. Njoj nije prišla
Engleska. Deklaracija je konstutivni akt saveza Sveta alijansa.

 Deklaraciju je predložio ruski car koji se smatrao pozvanim da popravi

međunarodni poredak. Meternih je prijedlog pretočio u koncept nazvan
Sveta alijansa, u okviru koga je vjerski imperativ protumačen kao
obaveza potpisnika da očuvaju postojeće stanje.
 Sveta alijansa je povezivala konzervativne vladare radi zajedničke
borbe protiv revolucionarnih promjena, ali ih je obavezivala da
djeluju isključivo u saglasju. Time je Austrija teoretski stekla pravo
da stavi veto na avanture svog ruskog saveznika. Evropsko saglasje
nazvano je „evropskim koncertom" i ono je podrazumijevalo da u
slučaju da dođe do sukoba interesa države konsenzusom rješavaju
sporove koji zadiru u opštu stabilnost. Legitimitet je postao spona koja
je povezivala međunarodni poredak.

 Meternih je, na osnovu jedinstvenih konzervativnih interesa, od Rusije,

od koje je strahovao, nastojao da stvori partnera, dok je Britaniju u koju
je imao povjerenja pretvorio u posljednje uporište za suprostavljanje
prijetnjama ravnoteži snaga.
 Pošto je savez ličio na sistem kolektivne bezbjednosti,
Britanija se sve više udaljavala. Austrija je postala zavisnija
od Rusije. Velika Britanija je pristajala da djeluje samo u
slučaju stvarne ugroženosti evropskog poretka koji je ona
vidjela u Francuskoj.

 Zbog takve politike britanska vlada je umjesto pristupanja

Svetoj alijansi bila spremna da prihvati sporazum po kome
bi u slučaju napada od Francuske, sve četiri strane
ugovornice Austrija, Rusija, Pruska i Engleska bile dužne
da odmah stupe u rat. Takav pakt zaključen je u novembru
1815. pod nazivom »Četvorni savez«.
 Da bi ublažio neslaganja među velikim silama Kaslrej je
predložio održavanje povremenih sastanaka ministara
spoljnih poslova na kojima bi se razmatrala situacija u
Evropi.

 Sistem kongresa nije podrazumijevao ništa više od prisustva

na sastancima ministara spoljnih poslova četiri zemlje
pobjednice i nije imao obavezujući karakter.

 Čak i takvi skupovi su britanski kabinet suviše podsjećali na

nekakvu evropsku vladu. Kada je Kaslrej došao na prvu
konferenciju u Eks-la-Šapelu (Ahenu) 1818. Francuska je
bila uključena u sistem, a Velika Britanija je iz njega izašla.
 Revolucionarni pokret u evropskim zemaljama: u Italiji, Pijemontu, Napulju, doveli su do
saziva kongresa u Tropauu (Opavi) 1820, koji je zatim prenesen u Ljubljanu 1821.
godine. Odlučeno je da Austrija interveniše u Italiji u cilju zaštite postojećeg poretka.

 Na kongresu u Tropauu pravo intervencije priznato je kao legitimno pravo. Pruska,

Austrija i Rusija su na tom kongresu izdali deklaraciju prema kojoj su se sile potpisnice
obavezale da promjene unutrašnjih režima izvršene putem sile ne priznaju, ako prijete
drugim zemljama - i zadržale pravo da upotrijebe silu.

 Pitanjima u vezi sa revolucionarnim zbivanjima u Španiji i španskim kolonijama u Južnoj

Americi bio je posvećen kongres u Veroni 1822. godine.

 Poslije promjena u Ministarstvu spoljnih poslova Britanije, i dolaska za ministra Džordža

Kaninga politika britanskih nacionalnih interesa je došla do punog izražaja Kaning je
smatrao da je u interesu Engleske da pomaže revolucionarne i oslobodilačke pokrete čiji je
cilj stvaranje nezavisnih država, sa kojima bi Engleska mogla da uspostavi bliže
ekonomske i političke veze.
 Ova linija je bila suprotna politici Svete alijanse i ona se ispoljila na kongresu u Veroni na
koji je Velika Britanija uputila kao svog izaslanika Velingtona, bivšeg
glavnokomandujućeg koalicione vojske.

 Na Veronskom kongresu postavilo se pitanje položaja Grčke čijim pobunjenicima

Aleksandar I zbog principa legitimiteta nije mogao da pruži podršku. Upravo grčko pitanje
je bilo glavni uzrok britanskog prisustva na kongresu budući da u Tropauu i Veroni nije
imala predstavnika (sem poslanika u Beču).

 Dolaskom Kaninga za ministra mijenja se odnos prema grčkom pitanju. Da bi pomogao

uspostavljanju nezavisne Grčke u kojoj je vidio važnu stratešku tačku u Sredozemnom
moru, na imperijalnom putu Velike Britanije kroz Sredozemlje on Grcima priznaje
svojstvo zaraćene strane u sukobu s Turcima. To je značilo priznanje grčkog pokreta kao
legimitimnog a ne pobunjeničkog čina. Time je izvršeno njegovo priznanje. Grčko
pitanje će predstavljati još jedan poraz Svete alijanse i njene intervencionističke politike.
Francuska revolucija 1830. i formalno će dovršiti raspad Svete alijanse.
Izlazak SAD na
međunarodnu
političku scenu
početkom XIX
vijeka
 Nakon što je španski moreplovac Kristifor Kolumbo 1492.
otkrio Ameriku početak njenog naseljavanja uslijedio je
znatno kasnije, tek u prvim decenijama XVII vijeka.
 Prvi engleski pokušaji osvajanja bili su u vrijeme Elizabete I
(1533-1603, vladala od 1558), engleske kraljice iz dinastije
Tjudor, kćeri Henrija VIII.
 Za britansku kolonizaciju Аmerike poseban značaj imala je
povelja Džejmsa I Stjuarta (1566-1625), engleskog kralja,
kojom je dao pravo na kolonizaciju područja između 34. i
41. stepena sjeverne geografske širine.
 Prvo stalno englesko naselje u Sjevernoj Americi bio je
Džejmstaun u Virdžiniji koje je 1607. osnovala jedna
londonska kompanija.
 Do kraja XVII vijeka na sjevernoameričkom kontinentu
stvoreno je jedanaest kolonija: Nju Hempšir, Masačusets,
Rod Ajlend, Konektikat, Njujork, Nju Džersi, Pensilvanija,
Merilend, Virdžinija, Sjeverna i Južna Karolina. Prvih pet
bile su uglavnom nastanjene Englezima, dok su ostale
naseljavali Holanđani, Šveđani, Njemci. Poslije 1680.
veliki broj doseljenika dolazi iz Škotske, Irske, njemačkih
država, Švajcarske.
 Tokom XVII vijeka američki kontinent je predmet stalnih
sukoba između francuskih i engleskih kolonista i to će trajati
sve do kraja XVIII vijeka.
 Glavni uzrok sukoba kolonija sa metropolom bilo je
protivljenje kolonija ekonomskoj politici engleske vlade.

 Posebno nezadovoljstvo izazvala je Proklamacija iz 1763.

koja je teritorije koje je Engleska tokom Sedmogodišnjeg
rata oduzela od Francuske zatvorila za naseljavanje
kolonista.

 Borba Velike Britanije sa Francuskom radi dominacije na

moru i u prekomorskim kolonijama bila je izražena i poslije
Sedmogodišnjeg rata. Iako je Britanija, dobila francuske
kolonije, da bi pobijedila u ratu, Engleska je morala da se
finansijski zaduži. Zbog toga je svojim kolonijama u Americi
nametnula dio troškova.
 Zategnutost u međusobnim odnosima dovela je 1770. god.
do oružanih sukoba između engleskih trupa i kolonista u
Bostonu.

 U decembru 1773. došlo je do takozvane Bostonske čajanke,

kada je grupa građana preobučena u Indijance bacila u more
čaj donijet na brodovima istočnoindijske kompanije.

 U sukobima sa metropolom, koje su kolonisti započeli,

Amerikanci nijesu bili jedinstveni: jedna trećina je bila
»lojalna« prema metropoli, druga »neutralna«, a treću su
činili tzv. »patrioti«.
 Na Prvom kontinentalnom kongresu koji su kolonije sazvale u Filadelfiji
sastavljena je peticija za kralja Džordža III. Kolonisti su zahtijevali veći
stepen autonomnih prava i ukidanje zakona kojima im je nametnut
nepovoljan ekonomski položaj.
 U toku narednih mjeseci došlo je do sukoba britanskih trupa pod
komandom generala Tomasa Gejdža i kolonijalne policije, zbog namjere
kolonista da zauzmu skladište municije u Konkordu.
 Prvi oružani sukob između kolonista i britanskih trupa odigrao se 19.
aprila 1775. kod Leksingtona, u koloniji Masačusets. Britanci su imali
250 mrtvih i ranjenih vojnika.
 Drugi kontinentalni kongres, u maju 1775. je izdao deklaraciju o
razlozima dizanja na oružje.
 Do formalnog raskida sa metropolom došlo je 4. jula 1776.
Na kongresu u Filadelfiji usvajanjem Deklaracije
nezavisnosti. Ona je predstavljala akt o proglašenju
nezavisnosti i osnivanju SAD. Deklaracijom su proglašena
načela o suverenitetu, slobodi savjesti, slobodi štampe, dakle
ista ona koja su kasnije tokom Francuske revolucije
proglašena od strane francuskih revolucionara.
 Aktu o nezavisnosti prethodile su žestoke borbe sa
engleskom vojskom. U prvim oružanim sukobima tokom
1775. ustanici su pretrpjeli nekoliko poraza. Zatim dolazi do
obrta u korist ustanika.
 Na Drugom kontinentalnom kongresu održanom 1776. u
Filadelfiji, na kome je donijeta Deklaracija nezavisnosti,
mnoge nekadašnje kolonije bile su predstavljene kao
samostalne države. Deklaracijom se raskidaju odnosi sa
Britanijom i obrazuje samostalna država.

 U vojnim operacijama snagama kolonista komandovao je

Džordž Vašington. Poslije uspješne ofanzive britanskih trupa
u jesen 1777. god. vojna situacija se mijenja u korist
kolonista. Poslije predaje generala Burgojna u bici kod
Saratoge Vašington je odnio veliku pobjedu nad engleskim
trupama kod Jorktouna 1781, a 1783. je ušao sa američkom
vojskom u Njujork.
 Diplomatska borba protiv metropole bila je usmjerena na
iskorišćavanje suprotnosti između evropskih sila i dobijanje
podrške Francuske i Španije.

 Poslije proglašenja nezavisnosti, SAD su poslale u

Francusku kao svog diplomatskog predstavnika
Bendžamina Frenklina, poznatog sjevernoameričkog
političara, književnika i fizičara.

 Frenklin je iskoristio suprotnosti koje su u to vrijeme

postojale između Engleske i Francuske i borbu koja je
između njih vođena na moru i prekomorskim kolonijama.
 Pošto je izgubila kolonije u Sjevernoj Americi Francuska je
bila riješena da izbijanje rata za nezavisnost
sjevernoameričkih kolonija iskoristi za podrivanje engleskih
pozicija u prekookeanskim zemljama i za povratak nekih
izgubljenih kolonija.

 U tome je bila pozadina političke pomoći Francuske borbi

sjevernoameričkih kolonija za nezavisnost i kasnijeg saveza
sa SAD-om, koja je bila praćena širokom podrškom
liberalnih krugova francuskog javnog mnjenja.
Organizovane su brojne dobrovoljačke jedinice koje su slate
u SAD.
 Francuska vlada je davala novčanu pomoć za
nabavku ratnog materijala koji je nedostajao
Amerikancima i koji je brodovima slat u SAD.
 Aktivnošću Frenklina, nakon niza pobjeda američke
vojske, Francuska je otišla i korak dalje. Luj XVI je
1778. zaključio Ugovor o savezu, trgovini i plovidbi
sa SAD.
 Ugovorom o savezu Francuska je priznala i
garantovala nezavisnost SAD-a kao i pravo da
postave zahtjeve za priključenje preostalih engleskih
kolonija u Sjevernoj Americi.
 Stupanjem Francuske i Španije u rat protiv Engleske položaj
engleskih trupa bio je jako oslabljen, a šanse SAD-a za
pobjedu u rata sa Engleskom izvjesnije.

 Godine 1780. u rat je ušla i Holandija. Tad se već u Americi

nalazilo 7.000 francuskih vojnika pod komandom
Rošamboa, a kolonistima je dat kredit od 7 miliona dolara.

 Velika francuska pomoć nagovještavala je da je kraj sukoba

blizu. Nakon predaje generala Kornvolisa u oktobru 1781,
blokiranog sa kopna i sa mora, rat je praktično bio okončan.
 Pregovori o miru započeli su 1782. a okončani u
sporazumom koji je potpisan u Versaju 3. novembra 1783.
 Ugovorom je Engleska poslije izgubljenog rata (1775 –
1783) priznala nezavisnost SAD.
 Sporazum su potpisale i Francuska i Španija. SAD-u je
ustupljena oblast istočno od Misisipija. Francuska je zauzela
Senegal, dobila antilska ostrva: Tobago i Sv. Luciju i pravo
da utvrdi Denkerk. Španiji su ponovo pripale Florida i
Minorka.
 Utvrđene su i državne granice SAD. Tako je ostvarena
nezavisnost.
 Poslije revolucije iz 1789. postavilo se pitanje da li Amerika
treba da pruži pomoć Francuskoj.
 Proenglesku struju zastupao je Hamilton, a profrancusku
Tomas Džeferson.
I jedna i druga struja su imale u vidu interes Amerike.
Suštinu tog interesa izrazio je Vašington u svom testamentu,
objavljenom 1796. godine - Evropa ima niz posebnih
interesa koji nemaju nikakve ili imaju vrlo daleke veze sa
nama. Zbog toga bi bilo nerazumno vezivati sebe vještačkim
vezama sa uobičajenom nestalnošću evropske politike i
kombinacijama i koalicijama prijateljstava i neprijateljstava.
Naš poseban i daleki položaj nalaže nam i daje mogućnost
da idemo drugim putem.
 I Džeferson je ocjenjivao da »principi SAD treba da budu mir, trgovina i
prijateljstvo sa svim državama, a savez ni sa kim«.
 Pobijedila je čisto američka teza. Riječ je o politici neutralnosti,
odnosno izolacionizma.
 Na formulisanje ovakvih principa uticalo je to što, po svom geografskom
položaju i svojoj ekonomskoj snazi, krajem XVIII i početkom XIX
vijeka SAD nijesu imale interesa da se vezuju ugovorima o savezu sa
evropskim zemljama.

 Sprovodeći politiku koja je podrazumijevala održavanje ekonomskih

odnosa sa svim zemljama, SAD su početkom XIX vijeka normalizovale
trgovinske odnose sa Engleskom, zemljom koja je dominirala morima.
 Potreba za takvim sporazumom bila je naročito naglašena tokom ratova
evropskih država sa Napoleonom, kada je engleska flota plijenila sve
neutralne, pa i američke brodove.

 Napori američke vlade da regulišu sva neriješena pitanja sa Engleskom

doveli su do zaključivanja tzv. „Džejovog sporazuma", tj. sporazuma o
prijateljstvu trgovini i plovidbi između SAD i Engleske. Njime su
riješena sporna pitanja u vezi sa trgovinom i plovidbom, a posebno
pitanja američke prekomorske trgovine. Sporazum je potpisan 1794, a
ratifikovan 1796. godine.
 Do nove zategnutosti u odnosima dolazi zbog trgovinskih sporova tokom
Napoleonovih ratova, što kulminira ratom 1812-1815. godine.
 Ovaj rat je završen bez teritorijalnih promjena mirom u Gentu 1814.
godine koji je zamijenio Džejov sporazum.
 U Veroni se ispoljilo neslaganje članica Svete alijanse oko
gušenja ustaničkih i oslobodilačkih pokreta u španskim i
južnoameričkim kolonijama koje je tražio španski kralj
Ferdinand VII.
 Džordž Kaning se protivio intervenciji dok su Rusija i
Austrija bile za intervenciju.
 Inicijativa Velike Britanije da sa SAD izdaju deklaraciju da
su protiv svake intervencije evropskih država u Južnoj
Americi podstakla je američku vladu da sama preduzme
takvu akciju.
 Kaning je isticao da je potrebno „voditi politiku za
oslobođenje novog svijeta, da bi se izmijenio odnos snaga u
starom svijetu", u korist Engleske.
 Tako je nastala Monroova doktrina, koja se sastojala u
sljedećem: američki kontinent i stari evropski kontinent
dva su različita svijeta. Američki kontinent se neće
miješati u unutrašnje stvari starog svijeta, tj. Evrope.
Međutim, ni stari svijet nema pravo da se miješa u
američke stvari. Zbog toga SAD odbijaju ma kakvo
miješanje evropskih zemalja u poslove Južne Amerike.

 Sveta alijansa je bila prinuđena da se odreknu intervencije u

Južnoj Americi. Veronski kongres, zbog Monroove doktrine,
nije mogao da donese nikakvu odluku po tom pitanju.
Građanski rata u SAD
 Rat je počeo aprila 1861. i trajao do oktobra 1865. Vođen je
između sjevernih i južnih država SAD-a.
 Izbor Linkolna za predsjednika 1860. je zbog njegovih
liberalnih shvatanja prema daljem položaju crnaca izazvao
nezadovoljstvo među robovlasnicima. Vlasnici plantaža su
se odvojili od SAD i obrazovali zasebnu državu.
 Nakon bombardovanja tvrđave Samter, Linkolnova vlada je
pozvala 75.000 dobrovoljaca. Odazvalo se 300.000 ljudi. Na
strani Sjevera našlo se 23, a na strani Juga 11 država.
 Na početku rata snage Sjevera trpjele su poraze. Linkoln je izdao naređenje da se preuzme
opšta ofanziva protiv Juga. U protivofanzivi jula 1862. godine južnjaci su nanijeli težak
poraz vojsci Sjevera.

 Linkolnova vlada je 3. maja 1862. objavila opštu vojnu obavezu. Te godine vlada je
donijela i nekoliko socijalnih mjera. Jedna od najznačajnijih bila je uredba o dodjeljivanju
zemlje, Homestead Act. To je bila prva mjera ka likvidaciji ropstva.

 U periodu od 1862. do 1863. izvršena je reorganizacija vojske i pripadnici Sjevera su

počeli da nižu pobjede. U trećoj godini rata jasno se ispoljila nadmoćnost Sjevera.

 Na izborima održanim 1864. Linkoln je ponovo izabran za predsjednika. Krajem iste

godine Sjever je preduzeo marš protiv glavnog uporišta Juga u državi Džordžiji, dok je
drugi dio vojske krenuo prema Ričmondu, prijestonici Konfederacije.

 Građanski rat u Sjedinjenim Američkim Državama, okončan je kapitulacijom Juga (9.

aprila 1865).
 Južne države su računale na podršku evropskih zemalja,
konkretno Engleske i Francuske, koje su u industrijskom
Sjeveru vidjele opasnog konkurenta.

 Za Veliku Britaniju, Francusku i Španiju građanski rat je

mogao biti pogodan momenat da, pomažući Jug, unište
industrijski Sjever.

 Jasan primjer te podrške bilo je proglašenje neutralnosti od

strane Velike Britanije, čime je u odnosu na legalnu vladu
Sjevera, južnim državama priznato svojstvo zaraćene strane.
Za britanskim primjerom pošle su Francuska i Španija.
 Engleska i ostale evropske države nijesu se zadržale na proklamovanju
neutralnosti, već su se opredijelile za pružanje konkretne pomoći.
 Prema zakonu o neutralnosti iz 1819. godine, Engleska je mogla samo da
prodaje trgovačke brodove zaraćenim stranama.
 U građanskom ratu zbog zaoštrenih odnosa sa Francuskom i Engleskom,
povodom ustanka u Poljskoj, Rusija je uputila ratnu flotu u luke Sjevera,
u San Francisko i Njujork i na taj način podržala borbu SAD koja je bila
usmjerena protiv Engleske i Francuske, njenih suparnica iz Krimskog
rata.
 Ipak, ni Britanija ni Francuska nijesu formalno priznale Konfederaciju.
Iako je to pitanje više puta otvarano, naročito zbog značaja pamuka koji
je uvožen sa Juga u ove dvije zemlje, otpor robovlasništvu u javnom
mnjenju kao i strah od velikog konflikta do kojeg bi moglo doći sa
Unijom spriječile su to.
 Francuska podrška Konfederaciji bila je dio tzv. velikog američkog
plana Napoleona III u koji je ulazilo i uspostavljanje profrancuske
monarhije u Meksiku i izgradnja kanala između Atlantika i Pacifika.
Ipak, Napoleon III je u pogledu priznanja Konfederacije i ulaska u
rat pratio stav Velike Britanije.
 Da bi dobila priznanje, Konfederacijaje morala da ostvari vojni
uspjeh – a da bi pobijedila u ratu, bila joj je, protiv u ljudstvu i
resursima znatno jačih snaga Unije, neophodna inostrana pomoć
do koje je moglo doći samo ako bi dobila međunarodno priznanje.
 Na taj način, usljed neodlučnosti evropskih sila, Konfederacija je
bila primorana da sama vodi rat u kome joj je, nakon 1863.
godine, sreća okrenula leđa. Do konačnog poraza došlo je maja
1865. godine.
 Po okončanju rata, postavilo se pitanje regulisanja
odnosa između Engleske i SAD. SAD su tražile
naknadu štete u vezi sa brodom „Alabama".
Arbitražni sud koji je u vezi sa tim ustanovljen
dosudio je SAD odštetu od 5 miliona dolara. Ovaj
sporazum potpisan je u Vašingtonu 1880. godine i
regulisao je sva sporna pitanja između Velike
Britanije i SAD.

 Amerika će potom nastaviti da vodi politiku

izolacionizma sve do početka Prvog svjetskog rata.