UHIN-HIGIDURA

• Perturbazio baten hedapena

• Energiaren transmisio mota bat da
• Materiaren garraiorik ez

• Perturbazioa fokuan hasten da eta inguruneko puntuetara hedatzen

da.

• Fokutik distantzia batera dauden puntuetara atzerapen batez

ailegatuko da perturbazioa.

Uhin-higidura
 UHINEN SAILKAPENA
Hedatzearen norabidearen arabera:
• Zeharkakoak Zeharkako eta luzetarako uhinak
• Luzetarakoak
Hedatzeko ingurune materiala beharraren arabera:
• Ingurune materiala behar da  mekanikoak
(zeharkakoak zein luzetarakoak)
• Ez da ingurune materialik behar  elektromagnetikoak
(beti zeharkakoak) uhin elektromagnetikoak
Adibideak:
Soinua: uhin mekaniko eta luzetarakoa
Soka batekoa: uhin mekanikoa eta zeharkakoa
Argia: uhin elektromagnetiko eta zeharkakoa
Uhin-higidura
UHINEN MAGNITUDEAK

-Anplitudea: A

-Uhin-luzera: 
- Periodoa: T

-Maiztasuna: f

- Hedapen-abiadura: v

V
T
Uhin-higidura
 UHIN EKUAZIOA (1)
t toszilazio  t 
x
v
v

T
uhin ekuazioa

uhina

y  A sin  toszilazio  0    x 
y  A sin   t    0 
  v 
   
 2  x    t x 
y  A sin   t    0  y  A sin 2     0 
 T  
  
T

  T  
Uhin-higidura
 UHIN EKUAZIOA (2)
  t x 
y  A sin 2     0 
 T  

 t.2 x.2  2 2
y  A sin     0  eta K=
 T   T 

y  A sin  t  kx  0 

Elongazioa: denboraren eta periodikotasun bikoitza

posizioaren menpe
Uhin-higidura
 UHIN EKUAZIOA (3)
Eskumarantza hedatzen den uhinaren ekuazioa:

y  A sin  t  kx  0 

Ezkerretara hedatzen den uhinaren ekuazioa:

y  A sin  t  kx  0 

Uhin-higidura
 OSZILAZIO ABIADURA
Uhinaren partikula bakoitzaren oszilazio abiadura
elongazioaren denborarekiko deribatua da:

dy
v  A cos  t  kx  0 
dt

Abiadura maximoa fasearen angeluaren cosinua 1 (edo -1) denean lortzen da:

v max   A
 OSZILAZIO AZELERAZIOA
Uhinaren partikula bakoitzaren oszilazio azelerazioa
abiaduraren denborarekiko deribatua da:

dv
a  A sin  t  kx  0 
2

dt

Eta elongazioaren funtzioan jarrita: a  2 x

Azelerazio maximoa fasearen angeluaren sinua 1 (edo -1) denean lortzen da:

a max  A2
 OSZILAZIO-FASEA
FASE DIFERENTZIA
Oszilazio-fasea:
• Angelua da eta denboraren eta posizioaren menpe dago.
• Puntuaren oszilazio-egoera adierazten du.

Bi punturen arteko fase-diferentzia angeluen arteko diferentzia da.

bi punturen arteko
fase-diferentzia
 UHINEN ENERGIA
Uhin mekanikoen energia

1 2 1  2  2
2

E  KA  m 2 A  22mf 2 A 2
2 2 T

E  22mf 2 A 2

Energia
 POTENTZIA ETA INTENTSITATEA (1)
E nergia E
Potentzia   P   W
denbora t

Potentzia P E W
Intentsitatea  I 
Azalera S S.t  m2 
Energia
 POTENTZIA ETA INTENTSITATEA (2)
Uhina esferikoa bada, energia gero eta handiagoak diren
gainazaletera heltzen da eta intentsitatea gero eta txikiagoa izango da:

B1 puntuan: P P
I1   I1   I1
4 R 2
P
S1 4R 2 1
1

B2 puntuan: P P
I2   I2   I2
4 R 2
P
S2 4R 2 2
2

Eta aurreko biak berdinduz:

I R 2
I1 4R 2  I2 4R 22  1  22 edo I1R 12  R 22I2
1
I2 R 1
Uhinaren anplitudea distantziaren karratuarekiko alderantzizko proportzionala da.
Uhina indargabetuz joango da.
 SOINUA: PRESIO UHINA

• Uhin mekanikoa eta luzetarakoa

• Hedapen abiadura ingurunearen araberakoa
• Airean duen hedapen abiadura  v = 340 m/s
 SOINUAREN EZAUGARRIAK

Soinuaren ezaugarria Uhinaren magnitudea

Intentsitate fisikoa

Intentsitate maila
Tonoa (altua-baxua) Maiztasuna (handia-txikia)
Tinbrea Forma

soinua http://onlinetonegenerator.com/
https://www.youtube.com/watch?v=qNf9nzvnd1k
ARGIA: UHIN ELEKTROMAGNETIKOA

uhin elektromagnetikoa

• Zeharkako uhina.
• Hedapen abiadura ingurunearen araberakoa.
• Hutsean duen hedapen abiadura  c = 3.108 m/s
UHINEN BEREIZGARRIA: MAIZTASUNA

espektro elektromagnetikoa
KOLOREEN BEREIZGARRIA: MAIZTASUNA
 ARGIAREN IZAERA BIKOITZA

Uhin izaera Izaera korpuskularra


c   .f E nergia fotoi  h.f
T
UHIN-FENOMENOAK
 Uhinen dimentsioak
• Unidimentsionalak: soka edo malguki batekoak
• Uhin bidimentsionalak: likidoen gainazalekoak
• Uhin tridimentsionalak: argia, soinua

Uhin-fenomenoak
UHIN FRONTEA
Uhina heldu den eta fasean dauden puntu guztiak biltzen dituen lerro edo
azalera da.
Uhinaren arabera, lauak, zirkularrak, esferikoak,…. izan daitezke.
Ondoz ondoko bi uhin-fronteren arteko distantzia uhin-luzera da.

IZPIA
Uhinaren hedapen-norabidean dagoen irudizko lerroa da. Beti uhin-
frontearekiko perpendikularrak dira.

Uhin-fenomenoak
HEDAPEN ABIADURA EDO FASE ABIADURA
Uhinen abiadura ingurunearen propietaten araberakoa da.
Ingurunea homogeneoa eta isotropoa bada, abiadura berbera da norabide
guztietan.

 v: hedapen abiadura (m/s)

v  f : uhin-luzera (m)
T: periodoa (s)
T f: maiztasuna (Hz)

Uhin bat ingurune batetik beste batera pasatzen denean:

• bere hedapen-abiadura aldatzen da
• maiztasuna ez da aldatzen
• uhin luzera aldatzen da

Uhin-fenomenoak
UHINEN HEDAPENA: HUYGENS-en PRINTZIPIOA
Uhin fronteko puntu guztiak foku bilakatzen dira, uhin sekundarioa sortuz. Uhin
sekundario horiek jatorrizko uhinaren ezaugarri berdinak (hedapen abiadura eta
maiztasun berdina) dituztelarik. Uhin sekundarioen fronteak inguratzen dituen
kurbari inguratzailea deritzo eta uhin fronte berria izango da.

Uhin-fenomenoak Huygens printzipioa

 DIFRAKZIOA
Uhina, zirrikitu, oztopo edo izkina batera ailegatzean, bere hedapen
norabidea aldatzen da, betiere, oztopoaren tamaina uhin-luzeraren antzekoa
edo txikiagoa bada. Huygens-en printzipioaren arabera, uhina zirrikitura edo
oztopora heltzean, horien puntu guztiak uhin-foku bihurtzen dira.

Uhin-fenomenoak
Difrakzioa:applet-a
 UHINEN ISLAPENA
Ingurune batetik hedatzen den uhin bat ezaugarri desberdineko beste ingurune
baten banatze gainazalera iristean, uhina lehenengo ingurunera itzultzen da,
bere energiaren zati bat eramanez eta hedapen-norabidea aldatuz:
horrelakoetan esaten da UHINAREN ISLAPENA gertatu dela. Adibideak:
argiaren islapena ispiluetan; soinuaren islapena hormetan, oihartzuna.

Uhin-fenomenoak
 Islapenaren legeak
2
t=0
1
t=t

e i B C
1 ingurunea 1 ingurunea
A e i D

ABD triangelua ≈ ACD triangelua  e = i

Islapenaren legeak
1. Izpi erasotzailea, normala eta izpi islatua plano berean daude.
2. Eraso angelua, e, eta islapen angelua, i, berdinak dira.

Uhin-fenomenoak
 UHINEN ERREFRAKZIOA
Errefrakzio fenomenoan uhin bat bi ingurune banatzen dituen gainazalera
iristean, bigarren ingurunean sartzen da uhin-higiduraren energiaren zati bat
eramanez eta hedapen-norabidea aldatuz.
Errefrakzioa uhinaren abiaduraren aldaketaren ondorioz sortzen da.

Uhin-fenomenoak
Errefrakzioaren legeak t=0

t=t

C
1 ingurunea e = eraso-angelua
e
v1 r = errefrakzio-angelua
A e D
r
v2
r

2 ingurunea B

AB = izpi errefraktatuak egindako distantzia t denboran

CD = izpi erasotzaileak egindako distantzia t denboran

Uhin-fenomenoak
 CD  v1.t
CD  AD. sine
v1.t  AD. sine

AB  v 2 .t
AB  AD. sin r
v 2 .t  AD. sinr

v1.t AD. sine sine v1

    n21
v 2 .t AD. sinr sinr v 2

Uhin fenomenoak
Argiaren kasuan hutsarekiko indize erlatiboari errefrakzio indize absolutua deritzo:

c c
n hortik v
v n
Eta aurrekoan ordezkatuz:

c
sin e n1 n2
sin r

c

n1
 n1 sin ê  n 2 sin r̂
n2

Errefrakzioa hainbat ingurunetan

Uhin-fenomenoak Bending-light
 ISLAPEN OSOA. MUGA ANGELUA

Eraso angelua balio batera ailegatuta, errefrakzio angelua 90º-koa da

eta, ondorioz, errefrakziorik ez dago. Angeluari “muga-angelua” deritzo.

Fenomeno horren aplikazio bat

zuntz optikoa da.
 UHINAREN MAGNITUDEAK
ISLAPENEAN ETA ERREFRAKZIOAN

•Islapenean: maiztasuna, hedapen-abiadura eta uhin-

luzera ez dira aldatzen, berre horretan jarraitzen dute.

•Errefrakzioan: maiztasuna ez da aldatzen, hedapen-

abiadura, berriz, aldatzen da eta, ondorioz, baita uhin-
luzera ere.

Uhin-fenomenoak
 POLARIZAZIOA
Polarizazioa uhin zeharkakoen ezaugarri bereizgarria da. Beraz, soinua
ezin da polarizatu, argia, berriz, bai. Uhin zeharkako batean, partikulak
norabide guztietan oszilatzen dute.

Polarizazioa oszilazio-norabidea mugatzea da.

• Polarizazio zuzen edo lineala: oszilazioa norabide bakar batean

gertatzen da.

• Polarizazio zirkularra: oszilazioa zirkuluetan gertatzen da.

Uhin-fenomenoak Polarizadore bi
 UHIN-GAINEZARPENA
EDO INTERFERENTZIAK
 UHINEN GAINEZARTZE-FENOMENOAK
•Orain arte foku bakarra zegoela suposatu dugu.

•Praktikan, berriz, hainbat foku igorletatik datozen uhin ezberdinak ingurune beretik heda
daitezke, bertako puntu batean elkartzen direnean elkarren artean gainezarriz.
Ingurune bereko puntu batera ailegatzen diren hainbat uhinen gainezarpenari
interferentzia deritzo.
•Fenomeno honen adibideak: uretan bi harri jaurtitzen direnean distantzia batera sortzen
diren uhinak gainezartzen dira irudi bereziak sortuz, orkestra batean soinu ezberdinen
igorle asko daude eta gure belarrira guztien gainezarmena heltzen da, argi txuria kolore
ezberdineko uhinen gainezarpena da,…
•Fenomeno hauek guztiak GAINERZARTZE PRINTZIPIOAN oinarriturik azter daitezke:
Espazioaren eskualde beretik, une berean, uhin bi edo gehiago igarotzen direnean,
inguruneko puntu bakoitzaren benetako elongazioa uhin bakoitzak bere aldetik
sortutako elongazio guztien batura bektoriala da.
Gainezarri ondoren uhinak banatu egiten dira eta hedatzen jarraitzen dute inolako
aldaketarik jasan gabe.

Interferentziak interference ondas circulair

Uhinen interferentzia
 Eraikitzailea

INTERFERENTZIA

Deuseztatzailea

Uhinen interferentzia

Uhinen interferentzia
 PULTSAZIOAK
Interferentzia kasu berezi bat da, elkartzen diren uhinen maiztasunen
arteko diferentzia oso txikia denean.

Pultsazioak

Uhinen interferentzia
 Young-en esperimentua:
Zirrikitu bikoitzaren esperimentua

https://www.youtube.com/watch?time_continue=9&v=fUZZgDOrY30
 UHIN GELDIKORRAK
Uhin geldikorrak norabide berean baina aurkako noranzkoan
hedatzen ari diren bi uhinen interferentziaz sortzen dira.
Uhin geldikorrak
Uhin geldikorrak ingurune mugatuetan sortzen dira (hodietan,
soketan,..). Horrelakoetan, hedatzen ari den uhina oztopo batera
ailegatu (hodiaren edo sokaren muturrera) eta bertan islatu egiten
da. Uhin erasotzailearen eta islatuaren interferentziaz uhin
geldikorra sortzen da.

Uhin geldikorrak mikrouhin labean

Uhinen interferentzia
 Uhin geldikorren propietateak
• Uhin geldikorrak uhin osagaien maiztasun bera dauka.
• Anplitudea posizioaren menpekoa da:
– Puntu batzuetan interferentzia eraikitzailea da eta anplitudea
maximoa da: SABELAK.
– Beste puntu batzuetan interferentzia deuseztatzailea da eta
anplitudea nulua da: NODOAK.
SABELAK
NODOAK

 Uhinen interferentzia
 Uhin geldikorren propietateak
• Nodoetan ez dago inolako oszilaziorik. Gainerako
puntu guztiak, berriz, oreka-puntuaren bi aldeetatik
perpendikularki oszilatzen dute anplitude
desberdinekin.
• Uhin geldikorrak ez du bidaiatzen eta, beraz, ez du
energiarik garraiatzen.
• Egoera bakoitzean (luzera bateko haria edo hodia)
maiztasun jakin batzuk baino ez dira posibleak.
Horiexek dira hariaren edo hodiaren bibratzeko modu
edo maiztasun naturalak.

Bibrazio moduak soka

batean

Uhinen interferentzia
Uhin geldikorrak bi muturretatik
lotutako hari batean

Hariaren luzera = L

http://www.physicsclassroom.com/Physics-Interactives/Waves-and-
Sound/Standing-Wave-Patterns/Standing-Wave-Patterns-Interactive

Uhinen interferentzia
L luzeradun hariaren
bibrazio moduak
 Harmoniko
zenbakia
Nodoak
Sabelak

 Oinarrizkoa edo 2
L lehenengoa
2 1

 3
L  2. Bigarrena
2 2

 4
L  3. Hirugarrena
2 3
 5
L  4. Laugarrena
2 4

 6
L  5. Bostgarrena
2 5

Uhinen interferentzia
Uhin geldikorrak bi muturretatik
irekitako hodi batean
Uhin geldikorrak
hodietan

Hodiaren luzera = L
Uhinen interferentzia
L luzeradun hodiaren
bibrazio moduak
 Harmoniko
zenbakia
Nodoak
Sabelak

 Oinarrizkoa edo 1
L lehenengoa
2 2

 2
L  2. Bigarrena
2 3

 3
L  3. Hirugarrena
2 4
 4
L  4. Laugarrena
2 5

 5
L  5. Bostgarrena
2 6

http://www.physicsclassroom.com/Physics-Interactives/Waves-and-
Sound/Standing-Wave-Patterns/Standing-Wave-Patterns-Interactive
 Uhin geldikorrak:
• Mutur batetik aske dagoen hari batean
• Alde batetik itxita dagoen hodi batean

Uhin geldikorrak mutur bat aske

 
L luzeradun hodiaren
Harmoniko Nodoak
edo soka baten
zenbakia Sabelak
bibrazio moduak
 Oinarrizkoa edo 1
L lehenengoa
4 1

 2
L  3. Hirugarrena
4 2

 3
L  5. Bostgarrena
4 3
 4
L  7. Zazpigarrena
4 4

 5
L  9. Bederatzigarrena
4 5

Uhinen interferentzia
Uhin geldikorrak: laburpena
 ERRESONANTZIA
Erresonantzia fenomenoa: oszilatzeko gai den sistema batean gertatzen da
kanpoko akzio periodiko bat eragiten dionean (indarra, uhina,..) betiere, kanpoko
eraginaren maiztasuna sistemaren berezko maiztasun baten berdina denean.
Horrelakoetan, akzioa txikia izanda ere, behin eta berriz aplikatuta, sistemaren
anplitudea nabarmen handitzen da.
Adibidez:
•Soldadu-talde batek zubi baten gainetik pasatu behar duenean, pauso-erritmoa
eten egiten dute, ez dadin gerta pausoen maiztasuna eta zubiaren berezko
maiztasuna berdinak izatea. Tacomako zubia
•Telebista edo irratia sintonizatzean zirkuitu elektroniko osziladore baten berezko
mazitasuna aldatu egiten da, inguruan bidaiatzen ari den uhin bereizi baten
maiztasunaren berdina izan arte.
•Sistema atomiko edo nuklearrek erradiazioz iluminatzen direnean ere,
erresonantzia-fenomenoak erakusten dituzte. (RMN)
 DOPPLER EFEKTUA
Doppler efektua Christian Johan Doppler-ek deskribatu zuen 1842an: uhin
baten iturria eta behatzailea erlatiboki mugitzen ari direnean, elkarrekiko
hurbildu eta urrundu ahala behatzaileak jasotzen duen uhinaren maiztasuna
txikiagoa edo handiagoa da. Behatzaileak antzematen duen itxurazko
maiztasuna, iturriaren edo behatzailaren abiaduraren araberakoa da.

Adibidez, urruntzen ari denean, anbulantziaren sirenaren soinua baxuagoa

iruditzen zaigu eta hurbiltzen ari denean, berriz, altuagoa. Baina izan, soinua
beti berdina da.

Doppler efektua soinuari, argiari edo irrati-uhinei aplika dakieke. Eta efektu
horri esker izar edo galaxia batek lurrarekiko duen mugimendu erlatiboa neur
daiteke. Izan ere, guregandik urruntzen ari diren izarretatik ailegatzen
zaizkigun koloreak, gorrirantz lerrokatuta daude, hau da, jatorrizkoa baino
maiztasuna txikiagoz ikusten ditugu.

Doppler efektua

Doppler efektua (Sheldonek azalduta)