Download as ppt, pdf, or txt
Download as ppt, pdf, or txt
You are on page 1of 36

‫كربناتيت ها‬

‫فرهاد احياء‬
‫تعريف كربناتيت‬
‫• كربناتيت ها سنگهاي آذرين مافيك نفوذي يا خروجي هستند‬
‫كه اساساً (بيش از ‪ 50‬درصد) از كانيهاي كربناتي (‬
‫عمدتاً كلسيت‪ ،‬آنكريت‪ ،‬دولوميت يا سيدريت ) و يكي از‬
‫كانيهاي كلينوپيروكسن‪ ،‬آمفيبول آلكالن‪ ،‬بيوتيت‪ ،‬آپاتيت‪،‬‬
‫مگنتيت و ‪ ...‬با منشأ كاملً آذرين تشكيل شده اند‪.‬‬
‫شكل و ساختمان‬
‫• بسياري از كربناتيت ها استوانه اي‪ ،‬لوله مانند (‪)Pipelike‬‬
‫و غالباً داراي منطقه بندي متحدالمركز هستند‪ ،‬مانند‬
‫پاالبورا (آفريقاي جنوبي)‪.‬‬
‫• تعداد اندكي به صورت توده هاي داراي شكل نامنظم و‬
‫فاقد منطقه بندي مي باشند‪ ،‬مانند مانتين پس (كاليفرنيا) كه‬
‫احتماالً بزرگترين نهشتة خاكهاي كمياب (النتانيد) در جهان‬
‫مي باشد‪ .‬تعدادي نيز به صورت دايك يا صفحات ضخيم‬
‫هستند‪.‬‬
‫سنگهاي همراه‬
‫• سنگهاي همراه كربناتيت ها شامل ايژوليت‪،‬‬
‫ملتيجيت‪ ،‬پيروكسنيت و نفلين سينيت مي باشد‪ .‬كربناتيت‬
‫ها همراه با سنگهاي آذرين تحت اشباع كه بيشتر‬
‫مياسكيتي ( تقريباً پرآلكالن) هستند تا اگپائيتي (پرآلكالن)‬
‫يافت مي شوند‪ .‬هر نوع سنگ‪ ،‬اغلب شامل گرانيت و‬
‫ديگر سنگهاي نفوذي‪ ،‬گنيس و ديگر سنگهاي دگرگوني‪،‬‬
‫ممكن است ميزبان كمپلكس هاي آذرين قليايي باشند‪.‬‬
‫• سنگهاي ميزبان اغلب بوسيلة سياالت غني از قليايي ها‬
‫كه از كمپلكس هاي كربناتيتي مشتق مي شوند‪ ،‬فنيتي شده‬
‫اند‪.‬‬
‫مشخصات كانيايي‬
‫هم نشيني هاي عنصري و كانيايي شامل‪:‬‬
‫• فسفات – آهن (فلوئوروآپاتيت‪ ،‬كربنات – فلوئوروآپاتيت‪،‬‬
‫مگنتيت)‬
‫• نيوبيوم (پيروكلر‪ ،‬پروفسكيت‪ ،‬نيوكاليت)‬
‫• عنصر نادر خاكي – باريم (باستناسيت‪ ،‬مونازيت‪،‬‬
‫پاريسيت‪ ،‬باريت)‬
‫كاني هاي رايج اصلي و جزئي كربناتيت ها در جدول زير‬
‫آورده شده است‪.‬‬
‫برخي از كانيها و اسامي كربناتيت ها‬
Table 19-3. Carbonatite Nomenclature Table 19-4. Some Minerals in Carbonatites.

Carbonates Sulfides
Alternative Calcite Pyrrhotite
Name
Coarse Med.-Fine Dolomite Pyrite
Calcite-carbonatite sövite alvikite Ankerite Galena
Siderite Sphalerite
Dolomite-carbonatite rauhaugite* beforsite Strontanite Oxides-Hydroxides
Ferrocarbonatite Bastnäsite (Ce,La)FCO3) Magnetite
Natrocarbonatite * Nyerereite ((Na,K)2Ca(CO3)2) Pyrochlore
* Rarely used, beforsite may be applied to any grain size. * Gregoryite ((Na,K)2CO3) Perovskite
Silicates Hematite
Pyroxene Ilmenite
‫فروكربناتيت از نوع آهن دار كلسيتي تا‬ • Aegirine-augite Rutile

.‫كلسيت – آنكريتي است‬ Diopside


Augite
Baddeleyite
Pyrolusite
.‫ناتروكربناتيت يك گدازة كربناتيتي است‬ • Olivine Halides

‫ خروجي و دانه ريز است و از‬،‫اين سنگ‬


Monticellite Fluorite
Alkali amphibole Phosphates
‫كاني هاي نيرريت و گرگوريت تشكيل يافته‬ Allanite Apatite

Ca ‫ بعضي از ناتروكربناتيت ها از‬.‫است‬


Andradite Monazite
Phlogopite
‫سرشارترند و به جاي گرگوريت داراي‬ Zircon

.‫كلسيت هستند‬ Source: Heinrich (1966), Hogarth (1989) * only in natrocarbonatite


‫ژئوشيمي عناصر جزئي نهشته هاي كربناتيتي‬
Table 19-5. Representative Carbonatite Compositions

Calcite- Dolomite- Ferro- Natro-


% carbonatite carbonatite carbonatite carbonatite
Table 19-5. Representative Carbonatite Compositions ppm
Li 0.1 - 10 -
Be 2 < 5 12 -
Calcite- Dolomite- Ferro- Natro- Sc 7 14 10 -
% carbonatite carbonatite carbonatite carbonatite V 80 89 191 116
Cr 13 55 62 0
SiO2 2.72 3.63 4.7 0.16 Co 11 17 26 -
Ni 18 33 26 0
TIO2 0.15 0.33 0.42 0.02 Cu 24 27 16 -
Zn 188 251 606 88
Al2O3 1.06 0.99 1.46 0.01 Ga < 5 5 12 <20
Fe2O3 2.25 2.41 7.44 0.05 Rb 14 31 - 178
Y 119 61 204 7
FeO 1.01 3.93 5.28 0.23 Zr 189 165 127 0
Nb 1204 569* 1292 28
MnO 0.52 0.96 1.65 0.38 Mo - 12 71 125
MgO 1.80 15.06 6.05 0.38 Ag - 3 4 -
Cs 20 1 1 6
CaO 49.1 30.1 32.8 14.0 Hf - 3 - 0
Ta 5 21 1 0
Na2O 0.29 0.29 0.39 32.2 W - 10 20 49
Au - - 12 -
K2O 0.26 0.28 0.39 8.38
Pb 56 89 217 -
P2O5 2.10 1.90 1.97 0.85 Th 52 93 276 4
U 9 13 7 11
H2O+ 0.76 1.20 1.25 0.56 La 608 764 2666 545
Ce 1687 2183 5125 645
CO2 36.6 36.8 30.7 31.6 Pr 219 560 550 -
Nd 883 634 1618 102
BaO 0.34 0.64 3.25 1.66 Sm 130 45 128 8
SrO 0.86 0.69 0.88 1.42 Eu 39 12 34 2
Gd 105 - 130 -
F 0.29 0.31 0.45 2.50 Tb 9 5 16 -
Cl 0.08 0.07 0.02 3.40 Dy 34 - 52 2
Ho 6 - 6 -
S 0.41 0.35 0.96 Er 4 - 17 -
SO3 0.88 1.08 4.14 3.72 Tm 1 - 2 -
Yb 5 10 16 -
Lu 1 0 - 0
Wooley & Kempe (1989), natrocarb. from Keller & Spettel (1995).
* one excluded analysis contained 16,780 ppm Nb.

Th , U , Ti , Zn , Nb ,Y , ‫• بيشتر نهشته هاي كربناتيتي غني از‬


Ba ‫ و‬Mo , Cu , V , P , Mn , S , La , Ce , Sm , Eu , Pb , Zr
.‫هستند‬
‫تقسيم بندي كربناتيت ها براساس ساختار و محل‬
‫وقوع‬
‫هنريچ (‪ )Heinrich,1966‬براين اساس كربناتيت ها را به‬
‫چهار گروه تقسيم نموده است‪:‬‬
‫• همراه با كمپلكس هاي قليايي حلقوي‪ ،‬مانند پاالبورا‬
‫(آفريقاي جنوبي) و مگنت كوو (آمريكا)‪.‬‬
‫• همراه با كمپلكس هاي قليايي غير حلقوي‪ ،‬مانند مانتين‬
‫پس (كاليفرنيا)‪.‬‬
‫• آنهايي كه با سنگهاي قليايي همراه نيستند‪.‬‬
‫• آنهايي كه به صورت جريان ها و سنگهاي آذرآواري مي‬
‫باشند‪.‬‬
‫تقسيم بندي ژئوشيميايي كربناتيت ها‬
‫كربناتيت ها از نظر ژئوشيميايي به دو گروه تقسيم مي شوند‪:‬‬
‫• نوع غني از قليايي ها‪ ،‬آهن فريك و زيركونيم (اگپائيتي)‪.‬‬
‫• نوع فقير از قليايي ها‪ ،‬غني از ‪ FeO-CaO-MgO‬و فقير از‬
‫زيركونيم (مياسكيتي)‪.‬‬
‫خاستگاه تكتونيكي‬
‫كربناتيت ها و كمپلكس هاي آذرين كربناتيتي – آلكالن‬ ‫•‬
‫در نواحي نسبتاً پايدار داخل صفحه و اغلب در سپرهاي‬
‫پركامبرين يا نواحي پلتفرمي قاره اي‪ ،‬قرار مي گيرند‪.‬‬
‫برخي از كربناتيت ها ممكن است در نزديكي حواشي‬ ‫•‬
‫صفحه يافت شوند‪ ،‬يا با صفحات قاره اي كافتيده يا در‬
‫حال كافتش همراه باشند (مانند دره هاي كافتي شرق آفريقا)‪.‬‬
‫بعضي از كربناتيت ها با فعاليت آتشفشاني آلكالن همراه‬ ‫•‬
‫هستند‪.‬‬
‫كربناتيت ها از نظر سني از آركئن تا عهد حاضر‬ ‫•‬
‫گسترش دارند‪.‬‬
‫نقشة سيستم كافتي شرق آفريقا (سمت راست) و رخدادهاي كربناتيتي‬
‫آفريقا همراه با سن تقريبي آنها بر حسب ميليون سال (سمت چپ)‬
‫آتشفشان كربناتيتي ال دوينيو لنگاي در تانزانيا‬
‫(شرق آفريقا)‬
‫منشأ كربناتيت ها‬
‫بحث زيادي دربارة اينكه ماگماهاي كربناتيتي از كداميك از‬
‫موارد زير منشأ گرفته اند‪ ،‬وجود دارد‪:‬‬
‫• گوشتة كنوكسيوني بوسيلة ذوب كربنات فرورانده شده‪.‬‬
‫• گوشتة ليتوسفري بوسيلة ذوب بخشي پريدوتيت كربناتي‪.‬‬
‫• بوسيلة ناميژاكي مايع‪ /‬تفريق بلوري عمل كننده در پوسته‪.‬‬
‫الف – كربناتيت هاي دولوميتي‪ :‬مذاب هاي مشتق‬
‫از گوشته؟‬
‫• مطالعات آزمايشگاهي نشان مي دهد كه كربناتيت هاي دولوميتي‬
‫نمي توانند به صورت مايعات ممزوج نشدني از مذاب هاي‬
‫سيليكاتي مادر توليد شوند‪ :‬بنابراين آنها چگونه تشكيل مي شوند؟‬
‫• كاني هاي كربناتي در سنگ هاي گوشته وجود دارد‪ ،‬مانند‬
‫دولوميت و مگنزيت‪ .‬مطالعات آزمايشگاهي نشان داده است كه اين‬
‫كاني ها محصول متاسوماتيسم گوشته بوسيلة مذاب هاي كربناتي‬
‫هستند كه ممكن است بين ‪ 21-31‬كيلوبار و ‪930-1080 ºc‬‬
‫وجود داشته باشند‪ .‬اين دماها و فشارها به مقدار ‪ CO2‬بستگي‬
‫دارد‪ .‬اين شرايط بوسيلة ژئوترم هاي عادي ليتوسفر اقيانوسي يا‬
‫ليتوسفر قاره اي جوان قطع مي شود‪.‬‬
‫ساليدوس تعيين شدة آزمايشگاهي براي پريدوتيت غني از ‪ CO2‬و غني‬
‫از ‪ CO2+H2O‬و پريدوتيت بدون آب‪ .‬يك ژئوترم نيز براي ليتوسفر قاره اي‬
‫با ضخامت ‪ MBL‬حدود ‪ 80‬كيلومتر (يعني منطقة كافت) نشان داده شده‬
‫است‪.‬‬
‫• يك منشأ اصلي مذاب هاي غني از كربنات در گوشتة‬
‫كنوكسيوني‪ ،‬ممكن است كربنات فرورانده شده باشد‪.‬‬
‫• ماگماهاي غني از كربنات ممكن است در اعماق بيش از ‪70‬‬
‫كيلومتري بوسيلة درجات بسيار پايين ذوب بخشي پريدوتيت كربناتي‬
‫(دولوميت – مگنزيت) توليد شود‪.‬‬
‫• مطالعات آزمايشگاهي نشان داده اند كه مذاب هاي كربناتيتي‪ ،‬همانند مذاب‬
‫هاي سيليكاتي مي توانند قبل از اينكه به سطوح پوسته اي برسند‪ ،‬دچار‬
‫مرگ حرارتي شوند‪ .‬هم چنين ممكن است به خاطر ماهيت بسيار واكنشگر‬
‫آنها‪ ،‬دچار مرگ شيميايي گردند‪.‬‬
‫‪ )i‬مطالعات آزمايشگاهي تعادل فازي نشان مي دهد كه مايعات كربناتيتي‬
‫ضمن حركت به طرف باال از عمق حدود ‪ 85‬كيلومتري‪ ،‬با گوشتة‬
‫ليتوسفري واكنش مي دهند‪.‬‬
‫‪ )ii‬نقطة عطف ساليدوس در ‪ 21‬كيلوبار بوسيلة واكنش كربن زدايي كنترل مي‬
‫شود‪:‬‬
‫‪CaMg(CO3)2 + 4MgSiO3 = CaMgSi2O6 + 2Mg2SiO4 + 2CO2‬‬
‫مذاب دولوميت‬ ‫اورتوپيروكسن‬ ‫كلينوپيروكسن‬ ‫اوليوين‬ ‫سيال‬
‫اين متاسوماتيسم كربناتي‪ ،‬در كمتر از ‪ 21‬كيلوبار (‪ 70‬كيلومتر)‪،‬‬
‫گوشتة تهي (هارزبرژيت) را به ورليت (اوليوين ‪ +‬كلينوپيروكسن) تبديل مي‬
‫كند‪.‬‬
‫در فشارهاي بيشتر (‪ 25-30‬كيلوبار) مجموعة دولوميت ‪+‬‬
‫انستاتيت ناپايدار بوده و به مگنزيت واكنش مي دهد‪:‬‬
‫‪CaMg(CO3)2 + 2MgSiO3 = CaMgSi2O6 + 2MgCO3‬‬
‫مذاب دولوميت‬ ‫كلينوپيروكسن اورتوپيروكسن‬ ‫مگنزيت‬
‫‪ )iii‬بين ‪ 21‬و ‪ 31‬كيلوبار (درمنطقة انتقالي گارنت – پيروكسن)‪،‬‬
‫مذاب هاي مشتق شده از اين گوشتة متاسوماتيزه‪ ،‬ضمن تجزية‬
‫• در فشارهاي پايين ( كمتر از ‪ 21‬كيلوبار) ناپايداري كربنات در‬
‫حضور پيروكسن‪ ،‬يك ساليدوس دما باال را ايجاد مي كند (در‬
‫واكنش ذوب آمفيبول )‪ .‬پايداري آمفيبول و فلوگوپيت تحت‬
‫تأثير نسبت ‪ CO2:H2O‬قرار مي گيرد‪ .‬بسيار محتمل به نظر‬
‫مي رسد كه ذوب لرزوليت آمفيبول يا فلوگوپيت دار در كمتر‬
‫از ‪ 21‬كيلوبار‪ ،‬توليد المپروفيرها را كرده و رخداد صحرايي‬
‫المپروفيرها و كربناتيت ها را توضيح دهد‪.‬‬
‫• اگر در پنجرة مذاب كربناتيتي (‪ 65-95‬كيلومتري)‪ ،‬جدايش و‬
‫انباشتگي مذاب رخ دهد‪ ،‬اين مذاب داراي ويسكوزيتة پايين مي‬
‫تواند در امتداد دايك ها و رگه ها به سرعت به طرف سطح‬
‫زمين حركت نموده و ماگماهاي كربناتيتي دولوميتي اوليه را فراهم‬
‫كند‪ .‬نرخ صعود ‪ 20-65‬متر برثانيه تخمين زده شده است‪.‬‬
‫ب – كربناتيت هاي كلسيتي‬
‫اين كربناتيت ها ممكن است از منشأهاي زير باشند‪:‬‬
‫• ‪ )i‬ذوب كربناتيت كلسيتي ثانويه در پوستة اقيانوسي‬
‫فرورانده شده‪ ،‬يعني اكلوژيت كربناتي شده در يك پلوم‬
‫گوشته اي باالرونده (‪.)Hoernle et al,2002‬‬
‫• ‪ )ii‬ناميژاكي مايع فشار پايين (كمتر از ‪ 8‬كيلوبار)‪.‬‬
‫• ‪ )iii‬تفريق بلوري‪.‬‬
‫ناميژاكي‬
‫• براساس اين مدل‪ ،‬كربناتيت هاي كلسيتي مستقيماً از گوشته توليد‬
‫نمي شوند‪ ،‬بلكه آنها مايعات ناميژاكي هستند كه از مايعاتي كه با‬
‫بسياري از ماگماهاي سيليكاتي طبيعي مطابقت دارند‪ ،‬جدا مي‬
‫شوند‪ .‬در فشارهاي پايين (‪ 1-5‬كيلوبار) مايعات كربناتي (‪)Ca-Na‬‬
‫شروع به ممزوج نشدن نموده و ماگماهاي سيليكاتي تفريق شوندة‬
‫كربناتي را تشكيل مي دهند (ملنفلينيت‪/‬مليليتيت – فنوليت)‪.‬‬
‫• ناميژاكي مايع كربناتي – سيليكاتي به عنوان تابعي از فشار و‬
‫تركيب ماگما (به خصوص ‪ )Al/Si ،Ca/Na ،Mg/Ca‬تغيير مي‬
‫كند‪ .‬تركيب فازهاي متبلور شونده را مي توان براي تعيين فشارها و‬
‫دماهاي ناميژاكي بكار برد‪.‬‬
‫ناميژاكي مايع سيليكاتي – كربناتي در سيستم ‪Na2O-CaO-SiO2-Al2O3-CO2‬‬
‫‪.‬‬
‫تفريق بلوري‬
‫• اگر تبلور در مذاب سيليكاتي ( نفلينيت ) بوسيلة نفلين‪ ،‬فلوگوپيت‬
‫و كلينوپيروكسن كنترل شود‪ ،‬تركيب مايع به طرف كوتكتيك فازي‬
‫كلسيت – سيليكات پيش خواهد رفت‪ .‬در اين حالت‪ ،‬كلسيت ته‬
‫نشست شده و كربناتيت هاي كلسيتي مي توانند بدون ناميژاكي و‬
‫بوسيلة تفريق توليد شوند‪.‬‬
‫تفاوت بين ناميژاكي و تفريق‬
‫• مذاب هاي كربناتي ناميژاك‪ ،‬تهي از ‪ Nb ،Zr‬و ديگر‬
‫‪ HFSE‬هستند‪ .‬جفت هاي عنصري مانند ‪ Zr‬و ‪ Hf‬و‬
‫‪ Nb‬و ‪ Ta‬اغلب به صورت همدوست رفتار مي كنند‪ ،‬يعني‬
‫ضرايب توزيع يكساني بين دو فاز متفاوت دارند‪.‬‬
‫آزمايشات نشان داده است كه در ضمن ناميژاكي‪،‬‬
‫‪ HFSE‬در مايع سيليكاتي توزيع مي شوند‪ ،‬اما ‪Hf‬‬
‫بيشتر از ‪ Zr‬و ‪ Ta‬بيشتر از ‪ Nb‬در سيليكات توزيع مي‬
‫گردد‪.‬‬
‫ج – ناتروكربناتيت ها‬
‫• تنها آتشفشان كربناتيتي فعال جهان ( ال دوينيو لنگاي ) در‬
‫ريفت گرگوري در شمال تانزانيا واقع شده است‪ .‬سنگهاي آذرين‬
‫سيليكاتي‪ ،‬پيكرة آتشفشان را تشكيل داده و يكي از مشكلت‬
‫اصلي دربارة ژنز كربناتيت ها‪ ،‬رابطة آنها با سنگهاي سيليكاتي‬
‫مي باشد‪ .‬گدازه هاي ناتروكربناتيتي ال دوينيو لنگاي‪ ،‬از نظر‬
‫شيميايي با ديگر كربناتيت هاي آتشفشاني و نفوذي شناخته شده‬
‫تفاوت دارد‪ ،‬زيرا حاوي مقادير زيادي از آلكالي ها (بيش از ‪33‬‬
‫درصد وزني ‪ 5 ،Na2O‬درصد وزني ‪ )K2O‬و مقدار كمتري‬
‫‪ 14 ( CaO‬درصد وزني ) هستند‪ .‬اين امر باعث بحث طوالني‬
‫دربارة آن شده است كه آيا ماگماي مادر كربناتيتي سديك بوده است‬
‫يا كلسيك‪ .‬كاني اصلي در گدازه هاي پورفيري‪ ،‬نيرريت همراه با‬
‫ديگر كربنات ها و كلريدهاي قليايي مي باشد‪.‬‬
‫• يك گدازة بسيار غليظ ال دوينيو لنگاي در سال‬
‫‪ ،1993‬از حدود ‪ 10‬درصد حبابهاي شيشه اي نفلينيت‬
‫(مذاب سيليكاتي) در يك زمينة كربناتيتي تشكيل مي‬
‫شود‪ .‬تركيب سيليكات و كربناتيت به خوبي با تركيباتي كه‬
‫بوسيلة مطالعات آزمايشگاهي پيش بيني شده است‪ ،‬جور‬
‫مي شود ‪ :‬اگرچه تركيب كلي ( فنوكريست ‪ +‬شيشه )‬
‫ايژوليت است‪ ،‬ولي شيشه هاي آنها فنوليتي (فقير از ‪)Mg‬‬
‫است‪.‬‬
‫• ظاهراً ناتروكربناتيت ها بوسيلة ناميژاكي و به دنبال‬
‫تبلوري گسترده تشكيل شده اند‪.‬‬
‫مقطع شماتيكي از يك پلوم گوشتة آستنوسفري در زير يك محيط كافت قاره اي‬
‫و تشكيل كربناتيت هاي نفلينيتي و كربناتيت هاي كيمبرليتي‪.‬‬
‫جايگيري كربناتيت ها‬
‫جايگيري كربناتيت ها در چند مرحله صورت گرفته است‪:‬‬
‫• سنگ غالب كه بيشتر از نفوذي هاي نوع ‪( C1‬سوويت) تشكيل شده است‪،‬‬
‫معموالً به صورت پوششي از سنگهاي برشي انفجاري جايگير شده است‪.‬‬
‫كربناتيت ‪ C1‬عمدتاً از كلسيت همراه با آپاتيت‪ ،‬پيروكلر‪ ،‬مگنتيت‪ ،‬بيوتيت‬
‫و اژرين – اوژيت تشكيل يافته است‪.‬‬
‫• كربناتيت نوع ‪( C2‬آلويكيت) معموالً نواربندي جرياني مشخصي از خود بروز‬
‫داده و در مقايسه با مجموعة دانه درشت (سوويت)‪ ،‬متوسط تا دانه ريز به نظر‬
‫مي رسد‪.‬‬
‫• به طور كلي كربناتيت ‪( C3‬فروكربناتيت يا كربناتيت آهن دار) اساساً از‬
‫كربنات هاي آهن دار تشكيل شده و معموالً مقداري كاني هاي خاكهاي‬
‫كمياب و پرتوزا نيز به همراه دارد‪.‬‬
‫• كربناتيت هاي ‪( C4‬آلويكيت هاي مرحلة آخر) معموالً بي بار هستند‪.‬‬
‫سوويت ها اغلب توده هاي استوك مانند نفوذي را تشكيل داده و كربناتيت هاي ‪C2‬‬
‫و ‪ C3‬نيز دايكها و صفحه هاي مخروطي را تشكيل مي دهند‪.‬‬
‫مقطعي از يك كمپلكس كربناتيتي – سيليكات آلكالن كه در آن ايژوليت اوليه بوسيلة اورتيت قطع‬
‫مي شود‪ .‬كربناتيت ( غالباً كلسيتي ) در پلوتون هاي سيليكاتي نفوذ كرده و خود بوسيلة‬
‫دايك ها يا صفحات مخروطي كربناتيتي و فروكربناتيتي قطع مي شود‪ .‬آخرين وقايع در بسياري‬
‫از كمپلكس ها‪ ،‬انبانه هاي تأخيري از كربناتيت هاي غني از ‪ Fe‬و ‪ REE‬هستند‪ .‬يك هالة‬
‫فنيتي‪ ،‬فازهاي كربناتيتي و احتماالً ماگماهاي سيليكاتي آلكالن را احاطه مي كند‪.‬‬
‫اهميت اقتصادي كربناتيت ها‬
‫مهم ترين فرآورده هاي كربناتيت ها عبارت است از‪:‬‬
‫• فسفر ( از آپاتيت )‪ ،‬مگنتيت‪ ،‬نيوبيوم ( از پيروكلر )‪ ،‬اكسيد زيركونيم و عناصر‬
‫نادر خاكي (از مونازيت و باستناسيت)‪.‬‬
‫• تاكنون تنها يك كمپلكس كربناتيتي را مي توان به عنوان توليد كنندة اصلي مس‬
‫به شمار آورد (پاالبورا‪ ،‬آفريقاي جنوبي)‪ ،‬اما كربناتيت هاي شناخته شدة‬
‫ديگري نيز وجود دارد كه داراي كانه زايي مس ناچيزي هستند‪ ،‬مانند گلن‬
‫اور در آفريقاي جنوبي‪ ،‬خليج كاالندر در كانادا و سولفيد كوئين در مانتين پس‬
‫آمريكا‪.‬‬
‫• ديگر كانيهاي اقتصادي كربناتيت ها شامل فلوريت‪ ،‬باريت‪ ،‬استرونسيانيت‪،‬‬
‫ميكا و ورميكوليت مي باشد‪.‬‬
‫• خود كربناتيت ها نيز در مناطقي كه سنگ آهك خوب وجود ندارد‪ ،‬منبعي‬
‫سودمند از آهك را تشكيل مي دهد‪.‬‬
‫• كربناتيت ها در برابر هوازدگي بسيار آسيب پذير بوده و بنابراين ممكن است‬
‫همراه با خود پلسرهاي بازمانده‪ ،‬درجا و آبرفتي داشته باشند‪.‬‬
‫ماهيت كانسنگ‬
‫• كانه ها ممكن است در سرتاسر كربناتيت پراكنده بوده يا‬
‫در نوارها يا مناطقي متمركز باشند‪ .‬مراحل متعدد فعاليت‬
‫آذرين و متاسوماتيسم ممكن است تمركزهاي محلي از كانه‬
‫ها را ايجاد نموده باشد‪ .‬كمپلكس هاي كربناتيتي ممكن است‬
‫شامل مراحل متعددي از دايك ها و رگه هاي كربناتيتي‬
‫باشند كه كربناتيت و سنگهاي ميزبان قبلي را قطع نموده‪،‬‬
‫يكديگر را قطع كنند‪ ،‬و به رگه هاي دما پاييني تبديل شوند‬
‫كه حاوي كاني هاي كربناتي‪ ،‬فلوريت و كوارتز هستند‪.‬‬
‫دگرساني سنگ ديواره‬
‫• كمپلكس هاي كربناتيت دار‪ ،‬بوسيلة هاله اي از‬
‫سنگهاي متاسوماتيزه كه بطور متوسط تا شديد فنيتي شده‬
‫است‪ ،‬احاطه مي شوند‪ .‬سنگهاي ديوارة كوارتز –‬
‫فلدسپاتي به سنگهاي بدون كوارتز كه از فلدسپات آلكالن‪،‬‬
‫اژرين و ديگر پيروكسن هاي سديك و اندكي آمفيبول‬
‫آلكالن تشكيل شده اند‪ ،‬تبديل مي شوند‪.‬‬
‫• انواع ديگر دگرساني هيدروترمالي‪ ،‬مانند كلريتي شدن‬
‫كاني هاي فرومنيزيم نيز ممكن است وجود داشته باشد‪.‬‬
‫كاني شناسي ثانويه‬
‫• انحلل كربنات و تمركز برجاي ماندة اكسيدهاي آهن‪،‬‬
‫فرآيند هاي ثانوية غالب هستند‪.‬‬
‫• انحلل بخشي و ته نشست مجدد آپاتيت‪ ،‬ممكن است منجر‬
‫به نهشته هاي غني شدة نزديك سطح فرانكوليت (‬
‫كربنات – آپاتيت ) گردد‪.‬‬
‫اندازة كانسارهاي كربناتيتي‬
‫• نهشته هاي كربناتيتي قابل معدنكاري‪ ،‬از نظر اندازه از‬
‫تقريباً ‪ 6‬تا ‪ 300‬ميليون تن متريك متغير هستند‪.‬‬
‫ژئوفيزيك اكتشافي‬
‫• مشخصة ژئوفيزيكي كمپلكس هاي كربناتيتي متنوع است‪.‬‬
‫در بسياري از كمپلكس ها‪ ،‬تمركز كاني هاي مغناطيسي‪،‬‬
‫ناهنجاري هاي مغناطيسي مثبت ايجاد مي كند‪ .‬مشابهاً‪،‬‬
‫تمركز كاني هاي راديواكتيو‪ ،‬ناهنجاريهاي راديواكتيو‬
‫چشمگير همراه بسياري از كمپلكس هاي كربناتيتي را‬
‫بوجود مي آورد‪.‬‬
‫منابع‬
‫‪Guilbert J.M. and Charles F. Park,JR.,1986, The‬‬ ‫•‬
‫‪Geology of Ore Deposits, Freeman and Company,‬‬
‫‪985 p.‬‬
‫مر‪ ،‬فريد‪ ،‬سروش مدبري و جواد مقدسي‪ ، 1379 ،‬مباني كانسنگها و‬ ‫•‬
‫كانيهاي صنعتي (ترجمه)‪ ،‬انتشارات دانشگاه شيراز‪ 701 ،‬صفحه‪.‬‬
‫هاشم امامي‪ ،‬محمد‪ ، 1384 ،‬سنگهاي آلكالن و انكلوزيون هاي آنها‪ :‬دريچه‬ ‫•‬
‫اي به درون زمين‪ ،‬جزوة درسي‪.‬‬
‫‪www.decadevolcano.net‬‬ ‫•‬
‫‪www.swisseduc.ch‬‬ ‫•‬
‫‪www.whitman.edu‬‬ ‫•‬
‫‪http://pubs.usgs.gov‬‬ ‫•‬
‫‪www.esc.cam.ac.uk‬‬ ‫•‬

You might also like