MOLEKULSKI

MEHANIZMI
TRANSPORTA U
TUBULOCITIMA
 MEHANIZAM STVARANJA MOKRAĆE

filtracija

reapsorpcija

sekrecija
količina mokraće = GF – TR + TS
svaki proces regulisan potrebama organizma
finalna mokraća
 GLOMERULNA FILTRACIJA
Filtraciona, glomerulna membrana: endotel glomerulnih kapilara
bazalna lamina
visceralni sloj epitela Boumanove kapsule

endotel glomerulnih
kapilara
podociti
endotel glomerulnih
pedicele kapilara

filtracione
pukotine
4-14nm

podociti visceralnog
sloja epitela bazalna lamina
Boumanove kapsule
 KONTROLA GLOMERULNE FILTRACIJE
Bubrežna cirkulacija = 22% minutnog volumena srca (1100ml/min)
Krvni pritisak i protok krvi relativno visoki i konstantni u opsegu 80–170mmHg

kratka i široka
aferentna arteriola
↓
manji otpor
na ulasku u glomerul

protok kontrolisan
promerom
aferentne
arteriole duža ali uža
eferentna arteriola
↓
veći otpor
na izlasku iz glomerula
 REGULACIJA GLOMERULNE FILTRACIJE a. JUKSTAGLOMERULNI APARAT
jukstaglomerulne
1. AUTOREGULACIJA: ćelije
unutrašnji mehanizam održavanja BGF i protoka krvi nezavisno
od promena arterijskog pritiska u rasponu od 80-170mmHg
BGF=180l/24h; TR=178.5l/24h  1.5l/24h
Pa=↑20mmHg BGF=225l/24h; TR=178.5l/24h  46.5l/24h
macula
densa
TUBULOGLOMERULNA
POVRATNA SPREGA

vazodilatacija aferentne
vazokonstrikcija aferentne
arteriole
arteriole
smanjuje se
povećava se BGF
BGF
ATP
ATP

ADP
↑NaCl
AMP

K+ Na+ adenozin
Cl-
NKCC2 nNOS ClCkB Cl-
NO NO
depolarizacija
 REGULACIJA GLOMERULNE FILTRACIJE
b. miogena autoregulacija: ↑Pa rastezanje zidova aferentne arteriole dovodi do
otvaranja mehanosenzornih neselektivnih katjonskih kanala
i ulaska Ca2+ →vazokonstrikcija
c. kontrakcija podocita: smanjuje se broj filtracionih pukotina
d. kontrakcija intraglomerulnih mesangijalnih ćelija, 30% glomerulnih kapilara

2. NERVNA: bubrežne arterije inervisane samo simpatičkim nervnim sistemom

nervna regulacija samo u ekstremnim uslovima: hemoragija, stres, bol, ishemija mozga
konstrikcija aferentne > eferentne arteriole, što vodi smanjenju BGF
noradrenalin (β1) dovodi do oslobađanja renina i povećanja reapsorpcije Na+ u tubulima
3. HUMORALNA (hormoni i vazoaktivni agensi):
noradrenalin, adrenalin: samo u ekstremno visokim koncentracijama
angiotenzin II: ulazak Ca2+ kroz voltažno zavisne kanale→ konstrikcija eferentne art
mobilizacija unutrašnjih rezervi Ca2+→
endotelin: vazokonstriktor endotelnih ćelija kapilara bubrega
ANP, BNP: vazodilatacija aferentne > eferentne arteriole→ ↑BGF
smanjuje senzitivnost aferentne arteriole na signale macule densae
inhibira sekreciju renina
NO: endotelnih ćelija bubrega, jak vazodilatator u bazalnim koncentracijama
štiti od vazokonstriktornog dejstva angiotenzina,
mogući medijator dilatacije aferentne arteriole u tubuloglomerulnoj sprezi
 TUBULNA REAPSORPCIJA

170-180l primarne mokraće1,5l mokraćecela plazma se filtrira 100x dnevno

1800 g NaCl 10g u mokraći
U proksimalnim tubulama selektivno se reapsorbuju sastojci glomerulnog filtrata,
koji se `neselektivno` filtrirao:
glukoza (98%), AK (99%), Na+(67%), Ca2+(65%), K+ (80%), HCO3- (80%), urea (50%), kreatin
regulacija izlučivanja materija odvija se nezavisno jedna od druge
● Reapsorpcija kroz tubulocite (transcelularno) ili međućelijske pukotine (paracelularno)
a zatim kroz membranu peritubulnih kapilara
● aktivnim transportom ili pasivno (H2O osmozom)

Na+
četkasti Na+ K+
pokrov -70mV
nizak nivo Na+
visok nivo K+
nosači 145mM 15mM 145mM
olakšana difuzija
kotransport
kontratransport
 TRANSPORT Na+ “diluting segment”
Prvi deo proksimalnih tubula (PCT) Deblji deo Henleove petlje (TAL)

- Na+ “backleak” +
Glukoza
AA, RCOOH NKCC2
Lasix Na+/K+-ATPaza
Na+ Na+/K+-ATPaza recikliranje
ROMK2 (KIr1)
NHE-3 H+
NHE-3
KAII HCO3 -

NBC
Na+
H2O 50%Na+

osnovne ćelije sabirnih kanalića kore

Distalni izuvijani tubuli (DCT) i srži

NCC - tiazid ENaC – amilorid

aldosteron
Na+/K+-ATPaza

Na+/K+-ATPaza
Pasivno, paracelularno
 TRANSPORT Cl-
Prvi deo proksimalnih tubula (S1-PCT) Drugi deo proksimalnih tubula (S2-PCT)
Paracelularno NHE-3 transcelularno
Cl-
dominantno dominantno
-3mV
Elektrogeni
Transport Na+/K+-ATPaza
Glukoza
AA, MK H+ neutrališe
format, oksalat,
Na+ HCO3-...
kanal za Cl- ~ CFTR
paracelularno
tercijerno Cl-
aktivni transport KCC
Cl-
+ Na+ Paracelularni transport
na osnovu
Gradijent koncentracije hemijskog gradijenta
Deblji deo Henleove petlje (TAL) Distalni izuvijani tubuli (DCT)

NKCC2
NCC - tiazid

CIC-Kb kanal
100% Cl- transcelularno
50% Na+ transcelularno CIC-Kb kanal

Sabirni kanalići kore (CCT) Sabirni kanalići kore (CCT)

osnovne ćelije β-interkalatne ćelije

-40mV Transcelularna
reaspsorpcija
Paracelularna
difuzija
Cl-HCO3 kanal za Cl-
izmenjivač
 REGULACIJA REAPSORPCIJE Na+ Adisonova bolest
hronična adrenalna insuficijencija
hipotenzija, hiponatremija, hiperkalemija
aldosteron
smanjenje zapremine krvi→ baroreceptori sistemskih arterija →
vazomotorni centar u produženoj moždini→noradrenalin
kompleks hormon-receptor u jedru
vezuje se za HRE promotora gena
smanjenje zapremine krvi→ receptori za istezanje JGćelija AA →
 [Ca 2+] i ↑ [cAMP] →oslobađanja renina
MR
AT1 RC zone glomerulose

1. DAG, IP3→ Ca2+ →

prebacivanje holesterola u mitohondrije,
aktivacija enzima koji prevodi holesterol u pregnenolon,
aktivacija enzima koji konvertuje kortikosteron u aldosteron
Aangiotenzin
MR II8
ENaCs aldosteron

RENIN
ACE
angiotenzin I10

enzima→ATP angiotenzinogen

Na+/K+-ATPaze, za nekoliko sati.

osnovne ćelije distalnih tubula i sabirnih kanalića 2 do 3 % Na+ se reapsorbuje pod

kontrolom aldosterona
α2 globulin jetre
RENIN

ACE
 REGULACIJA REAPSORPCIJE Na+
Za MR, istim afinitetom, vezuju se i GLUKOKORTIKOIDI kojih je mnogo više u krvi

Glicirizinska kiselina (saponozid, 40x slađi od saharoze)

Glukokortikoidi ne ispoljavaju mineralokortikoidno
mediteranske biljke sladića, inhibira 11-β-HSD, pa se
dejstvo jer enzim 11-β-HSD kolokalizuje sa MR i
kortizol vezuje i za MR, i dovodi do zadržavanja Na+ i H2O
prevodi kortizol u kortizon, sa malim afinitetom za MR
(engl. MES – mineralocorticoid excess syndrome)

Osnovne ćelije
 REGULACIJA REAPSORPCIJE Na+
aldosteron

smanjenje zapremine krvi→ baroreceptori sistemskih arterija →

vazomotorni centar u produženoj moždini→noradrenalin

smanjenje zapremine krvi→ receptori za istezanje JGćelija AA →

↑ [cAMP] →oslobađanja renina AT1 RC zone glomerulose

1. DAG, IP3→ Ca2+ →

prebacivanje holesterola u mitohondrije,
aktivacija enzima koji prevodi holesterol u pregnenolon, angiotenzin II8
aktivacija enzima koji konvertuje kortikosteron u ALDOSTERON

RENIN
2. Angiotenzin II u visokim koncentracijama ACE
dovodi do konstrikcije eferentne arteriole i povećanja BGF
angiotenzin I10
3. NORADRENALIN:
angiotenzinogen
 stimuliše sekreciju renina,
preko α receptora na tubulocitima proksimalnih tubula aktivira NHE-3 i Na+/K+-ATPazu

α2 globulin jetre RENIN

ACE
 REGULACIJA REAPSORPCIJE Na+
Proksimalni PCT Noradrenalin ADH TAL

α PGE2
PKC
ANGII→AT1 NKCC2 p
ROMK2
Inh.
NHE-3
Na+/K+-ATPaza

Inh. ANGII
Inh.
dopamin

D1, D2 RC → ↑cAMP
ADH Osnovne ć.kanalića kore (CCT)

Bradikinin, PGE2
Inh.
ENaC – amilorid

Fuzija vezikula sa
ENaC, ili aktivacija
postojećih ENaC od
strane PKA
 REGULACIJA REAPSORPCIJE Na+

P tip ATPaze ili E1-E2 ATPaza 4 α i 2 β izoforme, eksprimirane u različitim tkivima

β- pozicioniranje na membrani
α1 široko rasprostranjena,
1 transmembranski segment α2 u mozgu, srcu, skeletnim i glatkim mišićnim ćelijama
α3 u neuronima i jajnicima
α subjedinica KATALITIČKA α4 u testisima
10 transmembranskih segmenata

Ouabain se vezuje za svoje

vezujuće mesto kada je pumpa
u E2 konformacionom stanju,
kada je
je prazna i otvorena ka
vanćelijskom prostoru
bazolateralna membrana
ouabain i kardijačni
jedini vid primarnog aktivnog transporta za Na+
glikozidi (digoksin)
a najvažniji za K+

EO se vezuje za α1 izoformu u tubulocitima

i blokira transport Na+i K+

EO se vezuje za α1 izoformu u kardiomiocitima

i utiče na oslobađanje natriuretičkih peptida

EO se vezuje za α2 izoformu
u aferentnoj arterioli i utiče na BGF u krvi čoveka detektovani endogeni ouabainu- slični steroidi (EO)
kardenolid i bufadienolid, koji inhibiraju Na+/K+-pumpu

EO se vezuje za α3 izoformu u neuronima Kod hipertoničara je povišen nivo, u odgovoru na ↑[Na]

i utiče na oslobađanje dopamina
 TRANSPORT H2O
Prvi deo proksimalnih tubula (PCT) “diluting segment” Deblji deo Henleove petlje (TAL)
+
H2O
Glukoza
AA, MK
x
Na+

H2O AQP1 AQP1

Na+
H2O

Sabirni kanalići kore (CCT)

Distalne izuvijane tubule (DCT) osnovne ćelije

ADH

H2O AQP2
Paracelularno

x
 REGULACIJA REAPSORPCIJE VODE diabetes insipidus
osmoreceptori poliurija/polidipsija
prednjeg hipotalamusa
se skupljaju
u odgovoru na
AQP2 ADH
↑osmolarnosti
vanćelijskih egzocitoza fosforilacija
postojećih AQP2 na Ser 256
tečnosti AGREGOFORE V2
vezikula

cirkumventrikularni SNARE
organi Dinamin fosforilacija
PKA
ADH RhoA, Rab, Ran proteina
endocitoza
aksoplazmatski transport CRE vezujući protein (CREB)
sinteza AQP2

PGE2→EP3,
AQP3
internalizacija AQP2
AQP4
cAMP responsivni elementi (CRE)

apikalna membrana bazolateralna membrana

osnovnih ćelija osnovnih ćelija
drugog dela distalnih tubula
sabirnih cevčica

zdravi bubrezi imaju mogućnost menjanja

zapremine i osmolarnosti urina
30mosm/l do 1200mosm/l
velike količine (20l) razblaženog ili
male količine koncentrovanog urina (0.5l)
(10.000mosm/l, australijski pustinjski miš)
 REGULACIJA TRANSPORTA SOLI I VODE ANP ANP
VĆD VĆD

direktno utiču na
reapsorpciju Na+
preko ENaC
(NPRA-GC-cGMP-PKG)
dimerizacija

Inhibicija sekrecije
SRCE renina

guanil GTP
povećanje ciklazna
zapremine DIUREZA aktivnost cGMP
кrvi NATRIUREZA NEUROHIPOFIZA
BUBREG
CNP22 ANP28 + BNP32
inhibira
parakrini inhibitor vazodilatacija sekreciju
renin-angiotenzin VAZOPRESINA
sistema KORA NADBUBREGA

inhibira sintezu DIUREZA - izlučivanje

i sekreciju velikih količina
ALDOSTERONA razblažene mokraće
povećanje BGF
 TRANSPORT K+ 2% (3,5 - 5 mM)

Proksimalne tubule (PCT) Deblji deo Henleove petlje (TAL)

+

Otvaraju se
- na bubrenje NKCC2
ćelije, ↑Na+
K+
K+
K+ ROMK2
Kir6 (KATP) kanal za K+
samo
paracelularno
KCC sekrecija K+ K+ 50% paracelularno
K+ visok K+ u
+
intersticijumu medule

Sabirni kanalići kore (CCT) Sabirni kanalići kore (CCT)

α-interkalatne ćelije
zavisno od unosa K+ osnovne ćelije

reapsorpcija sekrecija

aldosteron
kanal za K+
H+/K+-ATPaza
kanal za K+

KCC
Na+/K+-ATPaza
visok unos K+:10 -150% izfiltriranog K+ -kaliureza
nizak unos K : 2% izfiltriranog K+
+
 TRANSPORT UREE – nitrogeni otpad ureoteličnih organizama
12ak Na-zavisnih i Na-
AQP9 nezavisnih transportera AK

Urea
sinteza
α-keto kis

Urea ornitin
ciklus

NH4+

HEPATOCIT

filtracija
2,5 do 6 mM (7-18 mg/dl) 100% uree
 TRANSPORT UREE
Proksimalne tubule (PCT) Silazni deo Henleove petlje (tDLH)

H2O

urea
?
↑Urea
UTA2 urea
H2O
urea ?
110% uree ulazi u kanalić
Tanki, uzlazni deo Henleove petlje (tALH)

50 % uree
se reapsorbuje

UTA2 urea Sabirni kanalići srži (IMCD) filtracija

100% uree 50% uree
ostaje

UTA3
60 % uree
p p p
se izlučuje
urea
UTA1
PKA
70 % uree
se reapsorbuje
Antidiuretički hormon
40% uree (450 mmol/24h)
 TRANSPORT GLUKOZE

4 do 5 mM (70-100 mg/dl)
Na/K ATPaza

100% glukoze
se filtrira
SGLT2
Glukoza GLUT2
98 % glukoze
se reapsorbuje
već u prvoj 1/3 Na+

Elektrohemijski gradijent Na+

omogućava `uzvodni` transport
2% glukoze i nagomilavanje glukoze u ćeliji
se reapsorbuje

SGLT1
Glukoza
plato reasporpcije GLUT1
saturacija SGLT Na+ Na+

0% glukoze
SGLT1 - kotransporter
visokog afiniteta, malog
kapaciteta

TRANSPORTNI MAKSIMUM
prag za glukozu je 11 mM, iznad koga počinje GLIKOZURIJA
 TRANSPORT AMINOKISELINA SLC (engl. SoLute Carrier)
2,4 mM (70-100 mg/dl)
SLC1A1 SLC1A4 ili A5
Reapsorbovane u GIT ili glutamat
proizvod razgradnje proteina ili de novo sinteze SLC7A7
Na+
SLC3A2
H++
Na

K+ Na+
neutralne AK
Lys, Arg+
-
↑ neutralne AK neutralne AK
99 % AK
SLC7A9
se reapsorbuje SLC3A1
SLC7A8
100% AK SLC3A2
se filtrira
SLC16A10
SLC6A19 tirozin
1% AK neutralne AK
se reapsorbuje
glutamat
Na+ SLC36A1
prolin Na+
H+

Lys+

0% AK Na+/K+-ATPaza

Kompeticija sličnih AK za nosače

 TRANSPORT OLIGOPEPTIDA I PROTEINA
γ glutamiltransferaza, amino-,
endo- i dipeptidaze
oligopeptidi
99 % oligopeptida angiotenzin
se reapsorbuje glutation

100% oligopeptida
se filtrira

1% oligopeptida
AK
se reapsorbuje

PepT1

H+
0% oligopeptida

Peptidaze citosola
dipeptidi
tripeptidi
proteaze na niskom pH razlažu sadržaj
99 % albumina
Albumin, lizozim, laki lanci Ig,
se reapsorbuje lizozom
insulin, PTH, ANP...
0,01-0,05 % AK
albumina krvi
(0,7-3,6 g/24h)
klatrinom pokrivena jamica endozom

mali % transcitozom

1% albumina
(30mg/24h) Receptorom posredovana endocitoza
 TRANSPORT Ca2+ 2,2 – 2,6 mM (8,8-10,6 mg/dl)
40% vezano za proteine, ne filtrira se
Proksimalne tubule (PCT) 45% slobodan, jon (1-1,3mM)
8 % se
reapsorbuje 15% sa CO32-, PO42-, SO42-
100%
filtriranog Ca2+ hiperkalcemija
razblaženi urin,
65 % se nefrogeni dijabetes insipidus
eapsorbuje
25 % se
reapsorbuje NCX Deblji deo Henleove petlje (TAL)
20%
L?kanal za Ca2+
PMCA
PKA αs PTH 1R PTH

αq NCX
80% CaSR PKC

kanal za Ca2+ PMCA

Smanjenje cAMP,
koji stimuliše
Distalni izuvijani tubuli (DCT)
NKCC2 ↓cAMP
Vitamin D upreg. HETE

kalbindin ER NCX

PKA
αi/o
p p -
PKC - Ca2+
ECaC (TRP)
p PMCA NKCC2 - RC osetljiv
PKG Inh. αq na Ca2+
(CaSR)
+
CaSR
50%
 TRANSPORT NH4+
Prvi deo proksimalnih tubula (PCT)
glavno mesto nastanka NH4+
Na+
glutamin

glutamin
2NH3 NBC
Glu sintetaza
KAII
4HCO3-
2NH3 NH4+

H+ H+
detoksifikacija glutamat
u jetri H+
H ATPaza glukoza
Glutamat
NH4+ NH4+ dehidrogenaza
H+

4NH4+ α-ketoglutarat
NHE

Deblji deo Henleove petlje (TAL) recikliranje

Sabirni kanalići srži (IMCD)
kanal za K+
NH4+

NH3 NH3
NH3

NH4+
H+ NH4+
NH4+
NKCC2
Na/K ATPaza

Detoksifikacija u jetri
 TRANSPORT H+ 180 l/24h filtrata→4320 mmol HCO3-
Titriraju se H+ koji se luče u lumen
glikozilfosfatidilinozitol
(GPI)
Prvi deo proksimalnih tubula (PCT) Poslednji deo proksimalnih tubula (S3-PCT)

Hvata izlučene H+, sprečava

acidozu lumena i omogućava
sekreciju H+ (NHE)
NHE3
KAII KAII
NHE3
H+ H+

?
H+ ATPaza
H+ ATPaza
Na+/K+-ATPaza
Na+/K+-ATPaza

Sabirni kanalići kore (CCT)

(α-interkalatne ćelije) i srži (MCD)
Deblji deo Henleove petlje (TAL)
Acidoza podstiče, a alkaloza
inhibira targetovanje pumpe
H+ ATPaza

NHE3
KAII KAII

H+ ATPaza elektroneutralna K+/H+- ATPaza

mutacija→metabolička acidoza snižava pH urina za 4 do 5

dok NHE3 samo za 1
 REAPSORPCIJA I SEKRECIJA U PROKSIMALNIM TUBULIMA
67% filtrirane H2O i Na+ i nešto manji % Cl- se vraća u krv pre Henleove petlje

300mosm/l

žučne kiseline
oksalati, urati
lekovi,otrovi
prvi deo proksimalnih tubula drugi deo proksimalnih tubula
Cl-
Na+
SGLT2 glukoza
AKT AK H+

Na+

NHE3 H+

HCO3- tercijarni Cl-

Na+ HCO3- ~CFTR
aktivni Cl-
transport Cl-
Cl- K+
KCC
Cl-
1/3 Na+
H2O
 REAPSORPCIJA I SEKRECIJA U HENLEOVOJ PETLJI

silazni deo visoko propustljiv za H2O (20%)

sekrecija uree olakšanom difuzijom uz UT2
AQP1 uzlazni, tanji deo nepropustljiv za H2O
pasivni, paracelularni transport Na+
sekrecija uree UT2 transporterom
nizak epitel
nema resica
malo mitohondrija 60%
Na/K ATPaza bazolateralne membrane
održava nizak unutarćelijski nivo Na+
i gradijent za transport Na+ iz tubula
kotransporterom za Na+Cl- K+

Na+
K+ NKCC2
2Cl-

Na+ Cl-
Na+, Cl-, H+
KA HCO3-
K+filtrata
Cl-
25%Ca2+paracelularno i
visok epitel transcelularno: epitelni kanali Na+
za Ca2+ na apikalnoj
mitohondrije PMCA i NCX na bazolateralnoj
REAPSORPCIJA I SEKRECIJA U DISTALNIM TUBULIMA
iste karakteristike kao
uzlazni debeli deo Henleove petlje
nepropustljiv za H2O i ureu
Na+

Cl-
PARATHORMON
ECaC kanal za Ca 2+ PMCA
Cl-

aldosteron

Na+
ENaCs

K+
Na+

osnovne ćelije K+
osnovne ćelije
Cl-

HCO3-

Cl-
H+ATPaza H+

K+
Cl-
H+
H+K+ATPaza K+

interkalatne ćelije
interkalatne ćelije
 REAPSORPCIJA I SEKRECIJA U SABIRNIM KANALIĆIMA MEDULE
finalno mesto stvaranja mokraće gde se
reapsorbuje dodatnih 10% H2O
propustljivost za H2O kontroliše ADH

ADH

UT1 UT4

za razliku od kortikalnog sabirnog kanalića

epitel kubičan medularni je propustljiv za ureu, koja se
bez resica reapsorbuje (70%) olakšanom difuzijom
manji broj mitohondrija 40% osmolarnosti urina daje urea
koja ostaje u visokoj koncentraciji
HCO3- bez obzira na reapsorpciju
H+ATPaza H+

održavanje acido-bazne
ravnoteže
 REAPSORPCIJA VODE I ELEKTROLITA U NEFRONU
H2O ADH
2- 3% Na+ uz ADH aldosteron

Na+
uz aldosteron ENaCs
K+
Na+
ADH K+

Na+
K+ NKCC2 osnovne ćelije
2Cl-

67% Na+ iz glomerularnog filtrata Na+ H+

1. kotransport sa glukozom i AK
2. kontratransport H+
67% H2O osmozom 25% Na+Cl-K+ 10% H2O
uz ADH

Cl- Na+

glukoza
20% H2O ADH
SGLT2
AK AKT
osmozom Na+ pasivno
Na+
sekrecija 50% uree UT1
H+
NHE3 UT4
Na+
AQP1 na apikalnoj i
Cl- bazolateralnoj membrani reapsorpcija
tubulocita proksimalnih 70% uree
H2O
tubula i tankog silaznog
dela Henleove petlje
tercijarni
aktivni
transport
 IZMENA VODE I JONA U NEFRONU
aldosteron
Obligatna
reapsorpcija H2O mokraća hipoosmotska
Na+, glukoze, AK u odnosu na plazmu

aldosteron

koncentrovanje urina
vazopresin (ADH)

Fakultativna reapsorpcija H2O

koncentracija elektrolita 1200mmol/l

mokraća hiperosmotska u osnosu na plazmu

OSMOTSKI GRADIJENT SE POVEĆAVA U KORTIKOMEDULARNOM SMERU