Akutna trovanja

lekovima s analitikom

UVOD
prof. dr Vesna Matović
Katedra za toksikologiju “Akademik Danilo Soldatović”
2016/2017.
http://supa.pharmacy.bg.ac.rs
https://lectio.ph.bg.ac.rs/
vevodi@pharmacy.bg.ac.rs
Akutna trovanja lekovima s
analitikom - ocenjivanje
• Broj kredita: 6
• Predispitne obaveze 50 poena, ispitne obaveze 50 poena.
• Ocena prema broju ostvarenih poena od ukupnih 100:
• 6 (šest) od 51 do 60 poena
• 7 (sedam) od 61 do 70 poena
• 8 (osam) od 71 do 80 poena
• 9 (devet) od 81 do 90 poena
• 10 (deset) od 91 do 100 poena
• Predispitne aktivnosti
min
– prisustvo i aktivnost na predavanjima10
– vežbe (obavezne) 20
– kolokvijumi (4x5 poena) 20
Ukupno 50 26

• Ispit
– pismeni ispit 50 25

• Napomena: Na kolokvijumu i pismenom ispitu biće zastupljeni svi tipovi

pitanja: višestruki izbor, dopunjavanje, sparivanje i esej pitanja.
 NASTAVA
• Teorijska: 30 časova
• Praktična: 30 (Farmacija)*; 15 (Farmacija-medicinska
biohemija)**
• Praktična nastava se izvodi tokom 8 nedelja po 3,5 časa* i 5
nedelja po 3 časa**.

• Nastavnici/saradnici koji učestvuju u izvođenju praktične nastave:

Zorica Bulat, Danijela Đukić-Ćosić, Marijana Ćurčić, Evica Antonijević
 Literatura

• Matović V, Bulat Z, Buha A. Trovanja lekovima-odabrana

poglavlja. Beograd: Univerzitet u Beogradu-Farmaceutski
fakultet; 2013.
• Olson KR. Poisoning & Drug Overdose, Fourth Edition,
Lange Medical Books/McGraw-Hill, 2004.
• Gossel TA, Bricker JD. Principles of Clinical Toxicology Third
Ed., Raven Press, New York, 1994.
• Joksović D. Аkutna trovanja lekovima, Rivel ko Beograd,
1994.
• Moffat AC, Osselton MD, Widop B. Clark,s analysis of drugs
and poisons in pharmaceutical, body fluids ana post-mortem
materials, Third Ed Pharmaceutical press London, 2004.
Najznačajniji uzročnici smrtnosti

• KARDIOVASKULARNE BOLESTI

• MALIGNA OBOLJENJA

• AKUTNA TROVANJA

AKUTNA TROVANJA LEKOVIMA – NAJVEĆI PROCENAT

 AKUTNA TROVANJA SU PREDMET KLINIČKE TOKSIKOLOGIJE
A UKOLIKO JE ISHOD LETALAN SUDSKE TOKSIKOLOGIJE.

Klinička toksikologija
• bavi se patofiziološkim promenama koje izazivaju
toksični agensi, terapijom trovanja kao i profilaksom

• osnovni zadatak: pomoć otrovanoj osobi bez obzira

na mesto, uzrok i dužinu ekspozicije
 Razvoj kliničke toksikologije
 1949. god.

prva toksikološka odeljenja u Budimpešti i Kopenhagenu

u Holandiji prvi informacioni centar protiv trovanja

 1952. god.

Američka akademija pedijatrije - Accident Prevention

Committee: intoksikacije - 50% uzročnika akcidenata
kod dece (sredstva u domaćinstvima, aspirin - 25%
trovanja dece ispod 5 godina, olovo)
 Razvoj kliničke toksikologije u SAD

 1953. god. prvi centar protiv trovanja u Čikagu

 do 1978. god. registrovano 661 centara (100 u Ilinoisu)

 regulativa za rad centara protiv trovanja (24h, specijalisti i na 1-10 miliona

stanovništva)
 1968. god. AAPCC (American Association of Poison Control Centers)

• 1997. god. registrovano 257 lekara toksikologa i 58 nelekara

Razvoj kliničke toksikologije u Evropi

• Dr Gaultier (Pariz) - osnovao posebno odeljenje za otrovane osobe

kasnih 50-tih
• 1963. god. National Poison Information Service (UK)
• 1964. god. European Association for Poison Control Centers
(Francuska)
.......................................................................
 1997. god. Centar za kontrolu trovanja (VMA)
PREMA UZROČNIKU
AKUTNA TROVANJA LEKOVIMA MOGU BITI:

• SAMOUBILAČKA
• SLUČAJNA
• MEDICINSKA
• NAMERNA (ZLOČINAČKA)
Izveštaj AAPCC, 2008.
(American Association of Poison Control Centers)
• Ukupno poziva 4 333 012 poziva
• 1315 slučajeva trovanja-letalan ishod
od toga 1066 usled trovanja lekovima
Najčešći uzročnici trovanja ljudi:
analgetici (13,3%)
sredstva za ličnu higijenu (9,0%)
sredstva za održavanje higijene u
domaćinstvu (8,6%)
sedativi, hipnotici, antipsihotici
(6,6%)
strana tela, ostalo (5,2%).
Procenat trovanja prema uzroku
• slučajna 82,8%
• samoubilačka 8,7%

Put unosa Ukupno Letalno

• peroralno 80% 78%
• dermalno 7% -
• inhalaciono/nazalno 5% 8%
• okularno 4,5% -
• parenteralno - 4%
Greška u propisanoj terapiji
263 942 slučaja (10,6%)

• duplo doziranje zbog nemarnosti (34%)

• pogrešan lek (15,3%)
• neadekvatna doza (14,8%)
• primenjen tuđ lek (9,4%)
• kratak vremenski razmak između doza (9,5%)
 Izveštaj AAPCC, 2008.
(American Association of Poison Control Centers)

Najčešći uzročnici trovanja dece:

• sredstva za ličnu higijenu (13,5%)
• analgetici (9,7%)
• sredstva za održavanje higijene u
domaćinstvu (9,7%)
• strana tela, igračke, ostalo (7,5%).
• topikalni preparati (6,9%)
 Kancelarija za nacionalnu statistiku
Izveštaj: Smrtni slučajevi koji se dovode u vezu sa
akutnim trovanjima lekovima u Engleskoj i Velsu u
2008. godini

Broj smrtih slučajeva koji se dovode u vezu sa

trovanjima lekovima i drogama bio je 2928 u 2008.
godini što je povećanje za 11% u poređenju sa
2007. godinom i najveći broj smrtnih slučajeva od
2004. godine.
Lekovi koji uzrokuju trovanja sa smrtnim ishodom
ukupno 2928 slučajeva

 heroin i morfin 897

 metadon 378
 kokain 235
 benzodiazepini 230
 barbiturati 13
 svi antidepresivi 381
 paracetamol 260
 aspirin 15
 tramadol 83
Izveštaj AAPCC, 2010.
 zabeleženo je 2,4 miliona slučajeva trovanja (više od
polovine slučajeva-slučajna trovanja, prvenstveno slučajna
trovanja dece mlađe od 6 godina)
Najčešći uzročnici trovanja bili su:
 analgetici (11,5%)
 kozmetički proizvodi (7,7%)
 sredstva koja se koriste u domaćinstvu (7,3%),
 sedativi/hipnotici/antipsihotici (6%)
 igračke (4,2%) itd.

Trovanja sa smrtnim ishodom

 žrtve trovanja: >90% slučajeva osobe starije od 20 godina
 uzročnici: lekovi (>80%):
• sedativi/hipnotici/antipsihotici najčešće alprazolam,
klonazepam, diazepam, lorazepam itd. (15,82%),
• paracetamol i različite kombinacije sa paracetamolom
(13,15%),
• lekovi za terapiju kardiovaskularnih bolesti poput
amlodipina, kardiotoničnih glikozida, verapamila, atenolola,
β blokatora (9,42%),
• opiodi (9,42%) itd.
 Kao razlog trovanja lekovima sa letalnim ishodom u skoro
polovini slučajeva pominje se samoubistvo, zatim
zloupotreba, te greške u terapiji ili nepravilna upotreba leka.
Izveštaj AAPCC, 2013.

• Responding to more than 3.1 million calls each

year, poison centers save countless American
lives and millions of American taxpayer dollars
every year by providing free, confidential medical
advice to people who have been exposed to
poison. AAPCC supports the nation’s 55 poison
centers in their efforts to prevent and treat poison
exposures.

• Although children younger than 6 accounted for

about half of all the poison exposure calls to
poison center in 2013, adults accounted for 92
percent of all poison-related deaths reported to
poison centers.
• 1,922,316 (87.9%)-
akutna izloženost
(jednokartna, ponovljena
ili kontinuirana
izloženost tokom 8 ili
manje sati); letalni ishod
1328 slučajeva (53,6%
od ukupno 2477)
• 79,9% slučajna trovanja
(od toga 12,5%
terapijska greška i 5,6%
slučajna pogrešna
primena)
• 89,1% slučajeva trovanja je rezultat
prekomernog unosa jedne supstance
• 10,9% slučajeva trovanja rezultat je
polimedikamentoznog trovanja
• 44,2% smrtnih slučajeva bilo je posledica
trovanja jednom supstancom
• 24,2% smrtnih slučajeva bilo je posledica
trovanja sa dve supstance
• 12,5% smrtnih slučajeva bilo je posledica
trovanja sa tri supstance
• 19,1% smrtnih slučajeva bilo je posledica
trovanja sa četiri ili više supstanci
Od ukupno 2113 smrtnih slučajeva za 1710 (80,9%)
su odgovorni lekovi. I to:
 690 analgetici (110 paracetamol/hidrokodon,109
metadon,106 paracetamol, 98 oksikodon,58 morfin,
34 salicilati, 26 fentanil, 23 tramadol, 20 opioidi)
 414 psihoaktivne kontrolisane supstance (255
heroin, 56 metamfetamin, 52 kokain, i 15
amfetamin)
 174 kardiovaskularni lekovi (30 verapamil, 28
amlodipin, 18 kardiotonični glikozidi, 15 diltiazem,
16 metoprolol, 11 karvedilol, 11 propranolol)
 133 antidepresivi (34 amitriptilin, 20 bupropion, 14
venlafaksin, 10 doksepin, 10 citalopram, 8 litijum)
 100 sedativi/hipnotici/antipsihotici (23 alprazolam,
20 kvetiapin, 7 zolpidem, 6 benzodiazepini, 5
diazepam)
Zaključci izveštaja AAPCC, 2013.
• slučajna i namerna trovanja su i dalje značajno
zastupljena kao uzročnici morbiditeta i mortaliteta
• u odnosu na 2000. godinu uočava se:
smanjenje broja trovanja sa lakšim ishodima za 4,1%
povećanje broja trovanja sa težim ishodima za 0,4%
• došlo je do povećanja broja slučajeva trovanja
sledećim lekovima (sedativi/hipnotici/antipsihotici,
analgetici, antidepresivi i lekovi za
kardiovaskularna oboljenja)
 Izveštaj AAPCC, 2015.
• U 2015. godini registrovano je 2 792 130 poziva od toga 2
168 371 slučajeva trovanja ljudi, 55 516 kućnih ljubimaca,
560 467 informacionih poziva.
• U odnosu na 2014. godinu smanjenje broja poziva za 3,42%.
• Broj slučajeva trovanja ljudi sa manje ozbiljnim ishodom je
smanjen za 2,95% godišnje od 2008. godine, dok je zabeležen
porast slučajeva sa ozbiljnim ishodom uključujući letalan ishod,
za 4,34% godišnje od 2000. godine.

5 najčešćih uzročnika trovanja ljudi:

• Analgetici (11,1%)
• Sredstva za čišćenje u domaćinstvu (7,54%)
• Kozmetička/sredstva za ličnu higijenu (7,41%)
• Sedativi/hipnotici/antipsihotici (5,83%) i antidepresivi
(4,58%).
 Uzročnici trovanja dece

• 5 najčešćih uzročnika trovanja dece ≤5

godina
• Kozmetička/sredstva za ličnu higijenu (13,6%)
• Sredstva za čišćenje u domaćinstvu (11,2%)
• Analgetici (9,12%)
• Strana tela/igračke/ostalo (6,45%)
• Topikalni preparati (5,33%)
Najčešći uzročnici letalnog ishoda ljudi
Najčešći uzročnici letalnog ishoda dece
 AAPCC 2015 Summary
• Total encounters (all exposure and information calls)
decreased by 3.42%.
• All information calls decreased 15.5%, Drug ID calls
decreased 31.7%, and human exposures increased
0.149%.
• HCF information requests increased 2.67% and HCF
exposure cases increased 5.09% in line with the steady
increase since 2000.
• Human exposures with less serious outcomes decreased
0.42% while those with more serious outcomes (moderate,
major or death) increased 6.74% compared to an overall
4.34% yearly increase since 2000.
• The categories of substance exposures in cases with
more serious outcomes increasing most rapidly were
sedative/ hypnotics/antipsychotics, followed by analgesics,
antidepressants, and cardiovascular drugs.
Godišnjak Centra za kontrolu trovanja VMA
2010.
Odeljenje za prijem i reanimaciju bolesnika Centra za kontrolu
trovanja-3996 bolesnika
• 47% prijavljenih pacijenata pod sumnjom da su konzumirali
alkohol
• 35 % bolesnici koji su prekomerno koristili lekove
• 8% pacijenti koji su zloupotrebljavali droge.

posle pregleda, na Kliniku za urgentnu i kliničku toksikologiju

primljeno je 820 bolesnika vodeći uzročnici trovanja su:
• lekovi (oko 70%): benzodiazepini (ranijih godina na prvom
mestu: diazepam, vodeće mesto danas: bromazepam), lekovi
za tretman kardiovaskularnih bolesti (β-blokatori),
antiepileptici (karbamazepin), analgetici (nesteroidni
antiinflamatorni lekovi)
• korozivi (8%)
• pesticidi (7%)

Letalan ishod zabeležen je kod 39 bolesnika

Godišnjak Centra za kontrolu trovanja VMA
2013.
Odeljenje za prijem i reanimaciju bolesnika Centra za kontrolu
trovanja-4199 pacijenata
• 48,5% prijavljenih pacijenata pod sumnjom da su konzumirali
alkohol
• 30,8 % bolesnici koji su prekomerno koristili lekove
• 6,7% pacijenti koji su zloupotrebljavali droge

posle pregleda, na Kliniku za urgentnu i kliničku toksikologiju

primljeno je 707 bolesnika. Vodeći uzročnici trovanja su:
• lekovi (oko 69%): benzodiazepini (bromazepam, diazepam pa
lorazepam), antiepileptici (karbamazepin, klonazepam ali i
barbiturati), neuroleptici (klozapin pa fenotijazini) i antidepresivi
(zastupljeniji antidepresivi novije generacije SSRI u odnosu na
cikljične).
• korozivi (10%)
• pesticidi (5%)

Letalan ishod zabeležen je kod 30 bolesnika

 Godišnjak Centra za kontrolu trovanja VMA
2014.
Odeljenje za prijem i reanimaciju bolesnika Centra za kontrolu trovanja- 4415 pacijenata
• 51,0% prijavljenih pacijenata pod sumnjom da su konzumirali alkohol
• 27,3 % bolesnici koji su prekomerno koristili lekove
• 7,1% pacijenti koji su zloupotrebljavali droge

posle pregleda, na Kliniku za urgentnu i kliničku toksikologiju primljeno je 702 bolesnika.

Vodeći uzročnici trovanja su:

• lekovi (62,8%)
• korozivi (13,1%)
• pesticidi (5,3%)
• sredstva zloupotrebe 5%
• gljive i biljike 5%
• trovanja gasovima 4%
• trovanja etanolom 2 %

Letalan ishod zabeležen je kod 36 bolesnika