Aktivni sastojci - fitohemiklaije

Pripremio
Prof dr Midhat Jašić
 Pitanja – Sadržaj
Sekundarni metaboliti biljaka
• Polifenoli i flavonoidi
• Fitoestrogeni
• Izotiocijanati, glukozinolati, slobodni steroli i estri
sterola
• Sulfidi-tioli
• Monoterpeni
• Alkaloidi
• Gikozidi
• Sirova biljna vlakna
• Enzimi
 Sekundarni metaboliti biljaka
Funkciuja sekundarnih kemikalija

Štitite biljke od herbivora

• Primjeri: kofein, nikotin, kokain, teobromin
Štitite biljke od mikrobna infekcija
• Primjer: fitoalexini
Neki su antioksidansi štitite od elektromagnetskih zračenja
• Primjer: antocianini
Pružiaju boja koje privlače polinatori ili voćni disperseri
• Primjer: antocianini
Pružaju dodatnu mehaničku potporu
• Primjer: lignin,pektin
 Sekundarni metaboliti biljaka
Što čine sekundarne kemikalije za ljude?
Fiziološki i drugi efekti
• analgetici
• anestetici
• Antioxidanti redukuju slobodne radikale?
• anti-inflammatori
• antitumorski (antitumorski)
• kontrola rađanja
• dermatitis
• lijek za smanjivanje kolesterol (LDL)
• kongestije niži i krvni tlak uspavljuje stimulans ... i ostali ...
• Odgovorni za okuse začine
• Obezbedjuju estetski ugodan izgled mirisa i boju
 Sekundarni metaboliti biljaka
BOJA PIGMENT VOĆE I POVEĆE

Antocianini Jagoda, kupina, višnja, jabuka

CRVENA Likopen Paradajz, lubenica

Betacianini Cvekla

Beta-karoten Mrkva, mango, kajsija, bundeva

NARANDŽASTA
Beta-kriptoksantin Narandže i tangerine
PLAVA/PURPURNA Antocianini Šljive patlidžani,

Lutein, Zeaksantin Kukuruz, avokado

ŽUTA

Kurkumin Kurkuma
ZELENA Klorofil Brokule, spanać, kupus, zeleni čaj

Tearubigeni Crni čaj

CRNA
Antocianini Kupine
 Sekundarni metaboliti biljaka
Pigmenti Flavonoidi Karotenoidi Drugi spojevi
Antocijanidini
Plavi i Elaginska kiselina
Flavonoli, Flavan-3-oli,
Purpurni Resveratrol
Proantocijanidini
Indoli,
Flavoni,
Isotiocianati
Zeleni Flavanoni Lutein
Organosulfurni spojevi
Flavonoli Zeaksantin
Hlorofil

Bijeli Flavonoli i Flavanoni

Alfa-karoten
Flavonoli i Flavanoni Indoli,
Žuti i Beta-karoten
Isotiocianati
narandžasti Betakriptoksantin
Organosulfurni spojevi
Zeaksantin
Antocijanidini
Flavonoli, Flavoni
Elaginska kiselina
Crveni Flavan-3-oli Likopen
Resveratrol
Flavanoni
Proantocijanidini
 Sekundarni metaboliti biljaka

Koje fitokemikalije su
antioksidanti?

Neki od primjera ...

poznatiji
• vitamini A (beta
karoten), C i E EGCG
• antocianini antocianini
• Katehin (kao EGCG -
Epigallocatechin gallate
• flavonoidi
• biljni steroli
• quercetin
• tanini
Favon
kvercetin
 Polifenoli

Polifenoli su sekundarni metaboliti biljaka u kojima

imaju višestruku ulogu :
• senzorska svojstva kao što su boja, aroma ili okus,
• utječu na otpornost biljke prema bolestima i
mikroorganizmima,
• neki polifenoli indirektno utječu na rast biljke te
• štite osjetljive stanične dijelove od štetnog
zračenja (apsorpcija UV zračenja).
 Polifenoli
Polifenoli uključuju više od 8000 spojeva različite kemijske
strukture, od jednostavnih hidroksimetilnih kiselina i
antocijana (biljni pigmenti) do složenijih flavonoida i
tanina čije je osnovno obilježje prisutnost jednog ili
više hidroksiliranih benzenskih prstenova.
Postoje različite definicije kemijske prirode polifenola.
Riječ polifenol je formirana od stare grčke riječi poli-, što
znači "mnogo“, i riječ fenol što je molekula formirana
od fenil (-C6H5) grupa povezane s hidroksil (-OH)
grupom.
 Polifenoli
• Topivi su u vodi.
• Imaju molekulsku masa od 500
do 4000 Da.
• Građeni su od 12 do 16 fenolnih
skupina sa pet do sedam
aromatskih prstenova.
• Daju uobičajene fenolne reakcije
kao što su stvaranje intenzivno
plavo-crnog kompleksa na
tretman s željezo (III) solima.
• Imaju izražena posebna svojstva
kao što su sposobnost da talože
alkaloide i proteine.
• Može se primijetiti da ova
definicija odgovara dobro i
taninima.
• Mnogi polifenoli se nalaze u
obliku glikozida.
• U maslinovom ulju, je naprimjer
tirosol ester sa masnim
kiselinama
 Fenoli
KOMPONENTA IZVOR KORIST
Fenolne kiseline poput Jabuke, citrusni plodovi, Imaju antioksidativnu sposobnost i doprinose zdravlju
galne breskva, neko povrće srca
glog, artičoka, kruške, bosiljak, Ima antioksidativnu sposobnost i doprinose zdravlju
Kafe kiselina
timijan, origano, jabuka. srca
jagode, ananas, kafa, suncokret, Ima antioksidativnu sposobnost i doprinose zdravlju
Klorogenična kiselina
borovnice. srca
Reducira rizik pojave raka, inhibira vezanje
Grožđe, orašasti plodovi, jagode,
Elagična kiselina karcinogena na DNA, reducira razinu LDL kolesterola i
ribiz, maline,
povisuje razinu HDL kolesterola
Resveratrol Crno grožđe Ima visoku antioksidativnu sposobnost
Kvercetin Luk Ima visoku antioksidativnu sposobnost
Gljive, radić, cikorija, breskva,
Salicilna kiselina borvnica, datule, ruzmarin, derivat je aspirina, liječenje groznice, bolova i upala
origano
Eugenol Klinčići analgetik (lijek protiv bolova) naročito kod zubobolje
Emodin Biljke u kineskoj medicini Antitumorna aktivnost i druge
Crna riža, bobičasto i jagodasto
Cianidin Antikarcinogeno djelovanje
šumsko voće
antitumorski, antiproliferation, i chemopreventive
Genistein Soja
efekte.
Kurkumin djumbir,šafran, kurkuma Blokira oksidaciju LDLa, antioksidant
Kiseline: cafe, klorognična elaginska i
galna

Elagniska
 Neki značajniji antioksidanti

Quercetin Catehin
Resveratrol
 Flavonoidi
• flavonoidi (crveni, zeleni, narančasti, žuti i tamno plavi pigmenti) iz
bobičastog i tropskog te citrusnog voća, kao i povrća koji samostalno ili
udruženo djeluju antioksidacijski protiv slobodnih radikala i na taj način
bitno smanjuju rizik od oštećenja DNA strukture i pojave raka
 Flavonoidi
Flavonoidi su podijeljeni na nekoliko
podgrupa: flavoni, flavonoli, flavanoni,
izoflavoni, flavanonoli, flavani, flavanoli,
halkoni, dihidrohalkoni, flavan-3,4-dioli te
antocijani.
U prirodi se flavonoidi nalaze uglavnom u
obliku glikozida, tj. povezani su s
različitim molekulama šećera.
Osim šećera, supstitucijske skupine koje se
nalaze na osnovnoj jezgri su hidroksilna
skupina te metoksi skupina što pridonosi
velikoj raznolikosti i velikom broju tih
spojeva .
Bogati izvori flavonoida su: voće i povrće,
Osnovna struktura flavanoida.
zeleni i crni čaj, čokolada, crno vina i Lijevo-Flavan jezgra; desno-okso-flavonoid jezgra.
bobičasto voće.
 Flavonoidi
KOMPONENTA IZVOR KORIST
Flavonoli
Neutralizira slobodne radikale koji mogu
(kaempferol, Luk, jabuke, ćaj,
oštetiti ćelije, odnosno oni su ćelijska
miricetin, brokuli
antioksidativna odbrana
quercetin, rutin)
Antocianidini (cianidin različito jagodasto
delfinidin i bobičasto voće Imaju antioksidativnu moć i doprinose
malvidin (trešnje, crveno poboljšanju moždane aktivosti
pelargonidin) voće, crveni grejp)
Flavanoli i flavan-3-oli
(katehini,epikatehini, Čaj,čokolada,
Doprinose poboljšanju funkcije srca
teaflavini, jabuke,kakao
proantocijanidini )
Flavanoni Neutralizira slobodne radikale koji mogu
Citrusni plodovi
(hesperidin naringenin) oštetiti ćelije, jaki antioksidansi
Borovnica,jagode,
Poboljšanje funkcije srca i urinarnog
Proantocianidini jabuke,kikiriki,
trakta
cimet
 Antocijani
Antocijani (grčki: anthos-
cvijece, kyanos-plav)
pripadaju skupini
flavonoida.
Oni su biljni pigmenti topivi
u vodi koji cvijeću, voću i
povrću daju plavu,
purpurnu i crvenu boju.
Antocijani su glikozidi
antocijanidina s
karakterističnom
kemijskom strukturom
flavonoida C6-C3-C6 Slika 2.3.7. Osnovna struktura antocijana
(R1, R2 - H, OH, OCH3; šećer
– glukoza, arabinoza, galaktoza)
 u vodi otopljiv vacuolarni pigmenti

antociani

Food content
source in mg per 100
g

crna grožđica 190-270

patlidžan 750
naranča ~200
Marion kupina 317
[3]
crna malina 589
maline 365
divlje trešnje 350-400
divlje trešnje 888
crno vino 24-35
 Fitoestrogeni
• Pojavljuju se u više od 300 biljaka,
u 16 različitih vrsta, a po
hemizmu su vrlo različiti
• imaju vrlo sličnu strukturu
ženskim spolnim hormonima –
estrogenima i sa djelovanjem
sličnim prirodnom estrogenu ali
imaju i anitoksidativna svojstva.
• Vežu se na estrogenske receptore
u organizmu pa tako blokiraju
štetno djelovanje estrogena.
• mogu djelovati kao slabi
estrogeni.
 Fitoestrogeni
Fitoestrogeni se dijele u dvije Lignani su jedna od dvije
osnovne podgrupe, glavne klase fitoestrogena.
• izoflavonoide i
Nalalaze se u mnogim
• lignane,
biljkama, uključujući sjeme
dok se izoflavonoidi dijele na
• izoflavone i • lana,
• kumestane. • bundeve,
Najpoznatiji izoflavoni su • sezama
• genistein i te također u
• daidzein .
raži, soje, graha, bobičastom
voću i brokulama.
 Fitoestrogeni

KOMPONENT
IZVOR KORIST
A
Izoflavoni poboljšava zdravlje kostiju,
(genistein, mozdanu aktivnost i aktivnost
Soja
daidzein,gliciti imunog sistema te ublazava
n) simptome menopauze kod zena
Riža, kupusnjače,
Za poboljšanje srcanog rada i
brokula, karfiol i drugo
jacanje imunog sistema, djeluju
Lignani povrće sjemene lana ,
antiestrogeno i na taj način
sezama, pšeničnim
smanjuju rizik od raka dojke
klicama
 Izoflavoni
• izoflavoni iz soje koji
imaju višestruku
sposobnost smanjivanja
rizika za pojavu raka nekih
lokacija (debelog crijeva)
• Izoflavonoidi i lignani se
nakon modifikacije u
debelom crijevu
apsorbiraju i prerađuju u
jetri, a njihovi razgradni
produkti se mogu
određivati u urinu.
 Izoflavoni
Najpoznatiji izoflavoni su genistein i
daidzein
Strukturna sličnost estradiola i genisteina
objašnjava estrogensku aktivnost
izoflavona.
Djelovanje fitoestrogena može biti
estrogensko ili antiestrogensko,
ovisno o količini estrogena u
organizmu.
U menopauzi kad žena ima manje
endogenih estrogena, fitoestrogeni
se vežu na slobodne receptore
djelujući kao estrogeni, a u
reproduktivnom razdoblju žene kad je
normalni ili povišeni nivo endogenih Slika 2.3.8. Hemijske strukture dva najznačajnija
izoflaona: genisteina i diadzeina
estrogena, fitoestrogeni se natječu za
receptorska mjesta.
 Lignani
Lignani su veoma rasprostranjeni u
biljnom svijetu: najviše ih ima u
lanenim sjemenkama, pšeničnim
klicama, raži, te drugom povrću i
voću.
Nalaze se u
• jagodičastom voću
(secoisolaricresinol),
• artičokama (silamarin),
• sezamu i brokulama
(matairesinol).
Slika 2.3.9. Sezamin s nalazi u sezamu
.
 Lignani
• lignani iz sjemena lana
koji djeluju
antiestrogeno i na taj
način smanjuju rizik od
raka dojke
 Lignani

Kada su dio ljudske

ishrane, neki lignani se
formiraju
metabolizmom kod
sisavaca, a poznati
lignani su
• enterodiol (1) i
• enterolactone (2)
i nastaju pomoću
crijevna bakterija.
 Izvori lignana [1]

Izvor U 100 g

Laneno sjema 300,000 µg (0.3 g)

Sezamovo sjeme 29,000 µg (29 mg)

Kupusnjače 185 - 2321 µg

Žitarice 7 - 764 µg

Crveno vino 91 µg

[1] Milder IE, Arts IC, van de Putte B, Venema DP, Hollman PC (2005).
"Lignan contents of Dutch plant foods: a database including lariciresinol, pinoresinol, secoisolariciresinol and matairesinol".
Br. J. Nutr. 93 (3): 393–402Read more: http://www.answers.com/topic/lignan#ixzz19niTlHJY
 Izotiocijanati, glukozinolati, slobodni
steroli i estri sterola
• Izotiocijanati su spojevi sa
kemijskom grupom
-N = C = S
koja je formirana zamjenom
sumpora za kisik u izocijanat
grupi.
• Mnogi prirodni izotiocijanati
iz biljaka nastaju enzimskom
konverzijom iz
glukozinolata (organski Opća frmula glukozinolata
spojevi koji sadrže sumpor i organski spojevi koji sadrže
dušik te su izvedeni iz sumpor i dušik te su izvedeni
glukoze i amino kiselina). iz glukoze i amino kiselina
 Izotiocijanati, glukozinolati, slobodni
steroli i estri sterola
Glukozinolati su tioglikozidi • Antikancerogeno
nalaze se u mnogim djelovanje glukozinolata i
biljkama (kupusnjače, njihovih metabolita
krstašice, senf, rotkva, izotiocijanata, tiocijanata i
slačica itd). indola počiva u blokadi
Enzimskom ili kemijskom enzimatskih procesa
hidrolizom daju acikličke i aktivacije prokancerogena
heterocikličke hlapljive u kancerogene i indukciji
spojeve s N i/ili S, koji tzv. Phase-II-enzima: npr.
navedenim biljkama daju glutation-S-transferaza,
ljuti okus i miris. koji ubrzavaju inaktivaciju
U prirodi je poznato oko 80 aktiviranih karcinogena.
različitih glukozinolata,.
 Izocijanati kupusnjača
• izocijanati iz brokule i drugih
kupusnjača koji stimuliraju
zaštitne enzime tzv druge
faze u procesu
karcinogeneze, smanjujući
tako rizik od pojave raka
raznih lokacija
 Indoli
Indoli iz zelenog lisnatog
povrća koji djeluju
antiestrogeno i tako
reduciraju rizik od raka
dojke
Indoli su česti u porodici
kupusnjača,
stimuliraju enzime koji
smanjuju učinkovitost
estrogena
Indoli sprečavaju rast tumora,
osobito u dojci, Slika 2.3.11.Indolna skupina
a sulforafan potiče .

proizvodnju enzima koji se

bore protiv raka.
 indoli
• indoli iz zelenog lisnatog povrća koji djeluju
antiestrogeno i tako reduciraju rizik od raka
dojke
Sulforaphane
 Tabela 2.3.7.Sulforafan, slobodni steroli, estri
sterola i indoli i glukozinolati
KOMPONENTA IZVOR KORIST
Sulforafan Antioksidativna sposobnost i
Biljke krstašice
Glukozinolati detoksifikacija nepoželjnih
poput brokule,
(aglikon koponenti
karfiola itd.
sulforafan) antikancerogena svojstva
Smanjuju rizik od bolesti
Slobodni steroli Kukuruz, soja
krvožilnog sistema
Fortificirane
Smanjuju rizik od bolesti
Estri sterola grickalice,
krvožilnog sistema
saplementi
Indoli Lisnato povrće rizik od raka dojke
Povrće iz porodice
Ditioltione Za jačanje imunog sistema
krstašica
 Fitosteroli
Fitosteroli se nalaze u biljkama u
slobodnom obliku, kao i spojevi s
ugljikohidratima ili masne kiseline
ili s oboje.
Fitosteroli se prirodno pojavljuju u
malim količinama u biljnim uljima
kao što su: kukuruzno ,
bundevino i sojino ulje.
Jedan takav fitosterol kompleks,
izolirani iz biljnog ulja, je
cholestatin, sastoji se od
campesterola, stigmasterola, i
Slika 2.3.12. Osnovna struktura sterola
brassicasterola.
Na tržištu se može naći kao
dodatak prehrani.
 Fitosteroli
Najčešći fitosteroli Fitosteroli (koji se
uključuju
•β-sitosterol i nazivaju biljni steroli)
•stigmasterol, su skupina steroidnih
koji se mogu naći u ulju
sjemena pamuka, soje i alkohola,
drugih ulja.
prirodno pojavljuje u
Izomera stigmasterol su biljkama
•α-spinasterol u špinatu,
•fucosterol u gljivama,
•brassicasterol i
•campesterol u kupusu.
 biljni steroli
Dnevni unos sterola varira od populacije
do populacije, a kreće se od 160 – 400
mg.
Dobri prehrambeni izvori biljnih sterola
uključuju biljna ulja (posebice
nerafinirana), orašaste plodove,
sjemenke i žitarice.
Sigurnost unosa sterola i stanola
ispitana je u brojnim studijama na
preko 2000 osoba te je utvrđeno da
ljudi mogu tolerirati dnevni unos do 25
g.
 Sulfidi-tioli

• Crveni i bijeli luk su bogati

moćnim biološki aktivnim
komponentama sa
sumporom
• Češnjak , crni luk, poriluk,
zeleni luk su stoljećima
sastojci narodne
medicine.
• Njihovi sastojci koji sadrže
sumpor - sulfidi, imaju
dokazane antimikrobni i
antioksidativni.
 Sulfidi/tioli

KOMPONEN
IZVOR KORIST
TA
Dialil sulfid, Za poboljšanje srcanog rada i jacanje
Alilmetil Crni i bijeli luk imunog sistema te detoksifikaciju
trisulfide nepoželjnih koponenti
antitrombozni učinci inhibira agregaciju
Ajoen, ditiin Bijeli luk
trombocita
 Monoterpeni
KOMPON IZVO
KORIST Monoterpeni ispoljavaju svoje
ENTA R
Inhibiraju nastanak raka antikancerogeno djelovanje
želuca, jetre, dojke i pluća, sprječavanjem aktivacije
D-Limonini Citrusi
a u stanju su djelovati i na onkogena (ras-onkogen), a
involuciju tumora dojke. najpoznatiji od njih su prisutni
Inhibiraju nastanak raka u ulju citrusa (D-Limonini) i
D-Carvon
komor želuca, jetre, dojke i pluća, ulju komorača (D-Carvon).
ač a u stanju su djelovati i na
involuciju tumora dojke. U pokusima na životinjama
inhibiraju nastanak raka
Tabela 2.3.9. želuca, jetre, dojke i pluća, a u
Monoterpeni stanju su djelovati i na
involuciju tumora dojke.
 Alkaloidi
• Kofein
• Tein
• Teobromin
• Teofilin
• Guaranin
• Piprein
• Kapsaicin
• Glikozidni alkaloidi
 Kapsaicini

Hemijski spoj kapsaiacin (8-metil-N-vanilil-6-nonenamide) je

aktivni sastojak crvene paprike (Capsicum). Kapsaicin je
prirodni alkaloid, tvar zbog kojeg parika ima karakterističan
ljuti okus.
Iritant sisavaca uključjući i ljude te stvara iluzije sagorijevanja u
ustima.
Kapsaicinoidi Kapsaiacin i nekolicina sličnih spojeva se nazivaju kapsacinoidima, a
nastaju kao sekundarni metabolit određenih biljaka gena Capsicum-a .
 Scoville scale

Scoville rating Type of pepper

15,000,000–16,000,000 Pure capsaicin[3]

8,600,000–9,100,000 Various capsaicinoids (e.g. homocapsaicin, homodihydrocapsaicin, nordihydrocapsaicin)

500,000–5,300,000 Law Enforcement Grade pepper spray,[4] FN 303 irritant ammunition

855,000–1,050,000 Naga Jolokia[5][6]

350,000–580,000 Red Savina Habanero[7][8]

Habanero chili,[9] Scotch Bonnet Pepper,[9] Datil pepper, Rocoto, Jamaican Hot Pepper,
100,000–350,000
African Birdseye, Madame Jeanette

50,000–100,000 Thai Pepper,[10] Malagueta Pepper,[10] Chiltepin Pepper, Pequin Pepper[10]

30,000–50,000 Cayenne Pepper, Ají pepper,[9] Tabasco pepper, some Chipotle peppers

10,000–23,000 Serrano Pepper, some Chipotle peppers

Jalapeño Pepper, Guajillo pepper, New Mexican varieties of Anaheim pepper,[11] Paprika
2,500–8,000
(hungarian wax pepper)

500–2,500 Anaheim pepper, Poblano Pepper, Rocotillo Pepper

100–500 Pimento, Pepperoncini Bell pepper

0 No heat
 Dietalna vlakna
KOMPONENTA IZVOR KORIST

Za poboljšanje probave i zdravlje

Netopiva vlakna pšenične mekinje
digestivnog trakta
U gljivama, različitim Smanjuju rizik od srcanih bolesti (
Beta-D-glukani
žitaricama bolesti krvožilnog sistema)
psyllium sjemenke reduciraju rizik od bolesti
Topiva vlakna
mahuna krvožilnog sistema
reduciraju rizik od bolesti
Puno zrno Proizvodi sa punim
krvožilnog sistema i raka te
žitarica zrnima žitarica
održavaju stalni nivo glukoze u krvi

Tabela 2.3.11.Dietalna vlakna (funkcionalna i potpuna)

 Značajniji prirodno prsutni enzimi u hrani
kao BAK

KOMPONE
IZVOR KORIST
NTA
Proteaza, pomaže razlaganje proteina
Papain papaja
tokom probave
Svježe Proteaza, pomaže razlaganje proteina
Ficin
smokve tokom probave
Proteaza, pomaže razlaganje proteina
Beromelain Ananas
tokom probave
Koristi se kao konzervans jer djeluje i
Lizozim Jaja, mlijeko
mikrobicidnoa

Tabela 2.3.17. Značajniji prirodno prsutni enzimi u hrani kao BAK

 Izvori antioksidansa
Voće ORAC Povrće ORAC
Suhe šljive 5770 Karfiol 1770
grožđice 2830 špinat 1260
borovnice 2400 Brokula 980
Jagode 1540 Klice brokule 890
malina 1220 Repe 840
šljive 949 Crvena babura paprika 710
naranče 750 Žuti kukuruz 499
grožđe 739 Mrkva 210
Za nekoliko fitokemikalija se zna klinički da smanjuje
rizik od srčanih bolesti

Neki od primjera ... poznatiji

• Kvercetin
• Katehini
• Lignani
• Biljni steroli
 rizik od raka i fitokemikalije
Za nekoliko fitokemikalija Njihovi mehanizmi su
se kliničkim različiti a mogu biti:
istraživanjima zna da • antioksidansi
smanjuju rizik od raka ili • preveniraju oštećenja
se mogu primijeniti u nastala
tretmanu . kancerogenezom
• jačaju immuni sistem
• preveniraju rast
tumora
• utjecaj na receptore
hormona
 Rizik od raka i fitokemikalije
Neki od primjera više poznatijih fitokemikalija koje
preveniraju rak, a što je provjereno kliničkim
istraživanjima
• Antocanini
• Karotenoidi
• Flavonoidi ( posebno Quercetin)
• Glukozinolati
• Polifenoli
Mnoge se propisuju kao kemoterapijiski kokteli
uključujući i neke od biljaka