DRUGI SVJETSKI RAT -

SISTEM KOLEKTIVNE
BEZBJEDNOSTI I
POČETAK HLADNOG
RATA
 Najveći kopneni rat u istoriji čovječanstva počeo je 1.
septembra 1939.
 U zimu 1941. njemačka ofanziva se zaustavila kod Moskve,
a u zimu 1942- 43. na jugu, u bici kod Staljingrada Hitler je
izgubio Šestu armiju.
 Čerčil je želio da obnovi ravnotežu snaga u Evropi, tj.
Veliku Britaniju, Francusku, pa čak i Njemačku, kako bi
sa SAD mogle da predstavljaju protivtežu SSSR na istoku.
 Ruzvelt je želio poredak u kom će tri pobjednika, zajedno sa
Kinom, djelovati kao svjetski „upravni odbor".
 Staljin je želio da pobjedu naplati širenjem ruskog uticaja na
Srednju Evropu i da od osvojenih zemalja stvori tampon
zonu.
 Stav SAD prema ratu

 Ruzveltov ratni cilj predstavljao je uklanjanje Hitlera kao prepreke za

saradnju i harmoniju.

 Nije želio sistem koji bi podrazumijevao ponovno uspostavljanje

ravnoteže snaga, koju je trebalo uništiti. Bio je uvjeren da mir treba da
očuva sistem kolektivne bezbjednosti, koji će zajednički uspostaviti
saveznici.

 Poslije poraza nacista, nije želio da američke trupe drži u Evropi kao
protivtežu Sovjetima niti da na SAD padne teret obnove Francuske i
Italije i Balkana.
 Pozicija Velike Britanije

 Velika Britanija je morala da brani Evropu bez američke pomoći. Time

su precijenjene njene poslijeratne mogućnosti.

 Čerčil je uspio da očuva iluziju da Velika Britanija i dalje predstavlja

veliku silu sposobnu da se sama odupre sovjetskom ekspanzionizmu.

 Ruzvelt se zalagao za svjetski poredak zasnovan na povlačenju

američkih trupa, razoružanje Njemačke, i Francusku svedenu na
drugorazrednu državu.
 Drugi poslijeratni planovi SAD

 Ne prihvatajući američko angažovanje Ruzvelt je želio da saveznici

nadgledaju naoružanje, podjelu Njemačke i vrše kontrolu drugih država.
 U proljeće 1942. tokom posjete Molotova Vašingtonu, Ruzvelt je iznio
svoju ideju o „četiri policajca" koji će poslije rata nametati mir.
 Bio je riješen i da okonča britansku i francusku kolonijalnu politiku.
 Nedostatke Lige naroda i kolektivne bezbjednosti, nastojao je da
izbjegne modelom prinude - četiri policajaca- koji su ličili na
Meternihovu Svetu alijansu, ali se nije mogla primijeniti, jer nije bilo
ravnoteže snaga i ideološkog jedinstva.
 Stav SSSR-a

 Staljin je, za razliku od Ruzvelta, koji je želio da ostvari Vilsonovu ideju

o međunarodnoj harmoniji, bio utemeljen u realpolitici Starog svijeta.

 Staljin je smatrao da mir treba da mu obezbijedi bezbjednosni pojas

oko ogromne sovjetske teritorije.

 Pozdravio je Ruzveltovu ideju o bezuslovnoj predaji Njemačke, što je

isključivalo sile Osovine iz mirovnog procesa.

 Oslobođen njemačke prijetnje, bez ograničenja je mogao da ostvaruje

sovjetske ideološke i političke interese.
 Planovi o poslijeratnom poretku

 Ruzvelt se odupirao razmatranju poslijeratnih rješenja, za razliku od

Čerčila koji je sa Staljinom nastojao da pregovara prije kraja planiranih
osvajanja.
 Čerčil nije razmišljao o poslijeratnom poretku sve dok SAD i SSSR
nijesu ušle u rat. Što je rat više odmicao bilo je jasno da tradicionalni
britanski cilj, očuvanje ravnoteže snaga postaje sve dalji i da će se
poslije kapitulacije Njemačke Sovjetski Savez pojaviti kao dominantna
država na kontinentu.
 Ruzveltovo zalaganje za samoopredjeljenje naroda predstavljalo je
prijetnju Britanskoj imperiji, kao i Staljinov pokušaj da se „ubaci" u
središte Evrope.
 Čerčil je radio sve boreći se protiv vilsonovskog idealizma i ruskog
ekspanionizma da bi ostvario staru politiku svoje zemlje.
 Razlike u stavovima SAD i Velike Britanije

 Jedini aspekt savezničke diplomatije, važan za Čerčila, bio je

uspostavljanje prijateljskih veza sa Amerikom, kako Britanija ne bi bila
sama.

 SAD su prema Britaniji zauzele ambivalentan stav zbog svoje vlastite

antikolonijalne tradicije, kao i razlika u pogledu izgleda poslijeratne
Evrope.

 Na prvom sastanku sa Čerčilom, posle koga je objavljena Atlantska

povelja, Ruzvelt je insistirao da se ona ne odnosi na Evropu već na
cio svijet.
 Atlantska povelja

 Usvojena je 14. avgusta 1941. na sastanku Ruzvelta i

Čerčila. Afirmisala je pravo naroda na samoopredjeljenje
koje je trebalo da se odnosi i na britanske kolonije.
 Povelji se 24. septembra 1941. pridružio SSSR te su tako
stvorene pretpostavke za obrazovanje antihitlerovske
koalicije.
 Predstavnici zemalja koji su podržavali rješenja sadržana u
Atlanskoj povelji to su potvrdili svojim potpisima od 1.
januara 1942. i time stvorili deklaraciju 26 država.
 Druga pitanja razlaza Britanije i SAD

 Kada je Amerika ušla u rat Čerčil je predložio napad na „meki trbuh"

sila Osovine u Južnoj Evropi. Krajem rata insistirao je da Ajzenhauer
prije SSSR-a osvoji Berlin, Prag i Beč kao način ograničavanja
sovjetskog uticaja.
 Udar u „meki trbuh" američki vojni vrh posmatrao je kao namjeru da se
Amerika uključi u ostvarenje britanskih nacionalnih interesa.
 Američki komandanti željeli su da otvore drugi front u Francuskoj, i
bili nezainteresovani za liniju fronta.
 Prioritet je dat evropskom ratištu, a ne operacijama protiv Japana na
Pacifiku. Poraz Japana ne bi porazio Njemačku, a poraz Njemačke
značio bi poraz Japana.
 Razlika u strategijama o drugom frontu

 Ruzvelt nije bio za iskrcavanje na Balkanu. On je podržao iskrcavanje u

Sjevernoj Africi novembra 1942. i osvajanje sjeverne obale Sredozemlja,
a poslije i iskrcavanje u Italiji u proljeće 1943, što ju je izbacilo iz rata.

 Drugi front u Normandiji nije otvoren do juna 1944. kada je

Njemačka bila oslabljena, saveznički gubici mogli da se smanje a
pobjeda bila na dohvat ruke.

 Staljin se, zalagao za otvaranje drugog fronta, ali njegovi motivi su bili
geopolitički, a ne vojni. On je 1941. želio da povuče njemačke snage sa
ruskog fronta, i tražio da saveznici pošalju ekspedicioni korpus na
Kavkaz.
 Staljin i drugi front

 I poslije bitke kod Staljingrada Staljin je tražio otvaranje drugog fronta.

 Bio je za njegovo otvaranje što dalje od Istočne i Srednje Evrope i

Balkana, gdje su se zapadni i sovjetski interesi sukobljavali, a nije želio
južni front.

 Staljin je 1942-43. insistirao na drugom frontu želeći i da udalji

saveznike od politički spornih oblasti.

 U raspravama o korijenima Hladnog rata, neki kritičari ističu odlaganje

saveznika da otvore drugi front kao jedan od njegovih uzroka.
 Dogovor o poslijeratnom izgledu svijeta

 Sporazum o poslijeratnom ustrojstvu bio je neophodan tokom rata, zbog

insistiranja Ruzvelta i Čerčila na bezuslovnoj kapitulaciji za koju su se
opredijelili januara 1943. u Kazablanki.
 Ruzvelt je izbjegavao razgovor o miru sa Njemačkom da ne izazove
podjele, a želio je i da uvjeri Staljina da tokom bitke za Staljingrad neće
sklopiti separatni mir.
 Ruzvelt je odigrao ključnu ulogu u oblikovanju poslijeratnog poretka.
Održano je više međunarodnih konferencija: za Ujedinjene nacije (u
Dambarton Ouksu), za svjetske finansijske institucije (u Breton Vudsu),
za hranu i poljoprivredu (u Hot Springsu) za pomoć i obnovu (u
Vašingtonu) i za civilno vazduhoplovstvo (u Čikagu).
 Ipak, Ruzvelt je odlučno odbijao da se diskutuje o ratnim ciljevima, ili da
rizikuje razlaz sa Sovjetima po tom pitanju.
 Elementi Staljinove spoljne politike

 Staljinov cilj je bio da se stvori nova povoljnija ravnoteža snaga na

prostoru koji će ostati poslije raspada sila Osovine.

 Staljina nijesu interesovali principi sadržani u Atlantskoj povelji, njega

su zanimala praktična rješenja -obična realpolitika.

 Idnu je u decembru 1941. predložio da se Njemačka rasparča, Poljska

potisne na Zapad, a SSSR vrati na granice iz 1941. tj.»Kerzonovu liniju"
i zadrži baltičke države, kršeći principe Atlanske povelje, a podržao je
britanske zahtjeve za uspostavljanjem baza u Francuskoj, Belgiji,
Holandiji, Norveškoj i Danskoj.
 Pitanje političkog uređenja svijeta tokom 1941.

 U razgovoru sa Idnom pitanje političkog uređenja država na istoku

Evrope nije konkretno postavljeno.
 Staljin se na ovo pitanje vratio u proljeće 1942, a potom zbog odbijanja
Ruzvelta da o njemu raspravlja, u maja 1942 - slanjem Molotova u
London.
 Čerčil se suočio sa žestokim protivljenjem Vašingtona u vezi sa
nastavkom englesko-sovjetskih razgovora. Hol ih je okvalifikovao
suprotnim Atlantskoj povelji.
 Početno, Staljin je bio spreman za sporazum o granicama iz 1941. za
priznanje istočno-evropskih vlada u izbjeglištvu, uz uslov da baltičke
zemlje odobre sovjetske baze.
 Promjena političkih planova u Vašingtonu

 U Vašingtonu je Molotovu (maja 1942) Staljinovom i Čerčilovom konceptu o

sferama uticaja izložena alternativa - Vilsonov koncept kolektivne bezbjednosti,
sa „četiri policajca".

 Za kolonijalna pitanja Ruzvelt je predlagao međunarodno starateljstvo za bivše

kolonije koje treba oduzeti slabim zemljama (Francuskoj) i pozvao SSSR na
učešće u Starateljskom vijeću.

 Molotov se u Vašingtonu saglasio sa prijedlozima smatrajući da oni nijesu

razlog za odustajanje od Staljinovih teritorijalnih ambicija u Evropi.

 Molotov je bio nepopustljiiv u pogledu granice iz 1941. i zahtjeva za uticajem u

Bugarskoj, Rumuniji i Finskoj i pravima u vezi sa Bosforom i Dardanelima.
 Pogodnosti Staljinove pregovaračke pozicije

 Odbijanje Vašingtona da razgovara o političkim rješenjima dok rat traje

odgovaralo je Staljinu. Pobjede saveznika popravljale su Staljinovu
pregovaračku poziciju.
 Za ratne napore svoje zemlje, Ruzveltu je bilo potrebno pozivanje na
američke ideale, koji su uključivali prezir prema uticajnim sferama i
ravnoteži snaga.
 Nema dokaza da se razmišljalo o vojnoj konfrontaciji sa SSSR-om. Za
svo vrijeme rata Ruzvelt se zalagao za saradnju sa Sovjetima i
prevazilaženje Staljinovog nepovjerenja.
 Ruzvelt se oslanjao na lične odnose sa Staljinom i po američkom ulasku
u rat, pokušao je da organizuje sastanak sa njim u Beringovom moreuzu.
 Sastanak u Teheranu

 Sastanak je održan od 28. novembra do 1. decembra 1943. a Staljinova strategija

sastojala se u kritikovanju Čerčila i Ruzvelta, da se otvori drugi front.
 Postignut je dogovor da se front otvori u Francuskoj u proljeće 1944, izvrši
potpuna demilitarizacija Njemačke, kao i o savezničkim okupacionim zonama.
 U vezi sa poslijeratnim rješenjima, poslednjeg dana Konferencije Ruzvelt se
složio sa Staljinovim planom o pomjeranju granice Poljske na zapad i obećao da
neće stvarati probleme u vezi sa baltičkim zemljama.
 Predložio je da se tamo organizuje plebiscit, mada u slučaju da sovjetske trupe
okupiraju baltičke države ni SAD ni Velika Britanija ih, kako je rekao „neće
izbacivati". Složio se sa obnovom Poljske i pomjeranjem njenih granica na zapad
do Odre. Donijeta je i odluka o podršci Titovim partizanima.
 Čerčilov pokušaj direktnog dogovora

 Oktobra 1944. tokom osmodnevne posjete Moskvi, Čerčil je skicirao

dogovor o zonama uticaja i uručio ga Staljinu.
 Bilo je predviđeno razgraničenje zona u procentima, pri čemu bi Velika
Britanija zadržala 90% u Grčkoj, Sovjetski Savez 90% u Rumuniji, 75%
u Bugarskoj, a Mađarska i Jugoslavija bile podijeljene po principu pola
pola.
 Staljin je to prihvatio - mada je Molotov pokušao s Idnom da smanji
britanske procente, kako bi SSSR dobio veći dio u istočnoevropskim
zemljama izuzev u Mađarskoj.
 Prijedlog je bio neobičan. Nikada ranije zone uticaja nijesu određivane
na osnovu procenata niti je postojao kriterijum na osnovu kojeg bi se
zone utvrdile i sprovele.
 Konferencija na Jalti

 Održana je od 4. do 11. februara 1945. Ruzveltu, koji se u vrijeme

Konferencije nalazio na samrti, pripisuje se krivica za ustrojstvo
poslijeratnog svijeta.

 U vrijeme njenog održavanja, Staljinove trupe su prešle svoje granice iz

1941. i bile u položaju da ostatku Istočne Evrope nameću sovjetsku
političku dominaciju.

 Do Teherana Sovjeti su se borili da izbjegnu poraz, a u vrijeme Jalte

bitka za Staljingrad je već bila dobijena, a separatni sovjetsko-njemački
sporazum nemoguć.
 Sudbina Čerčilovog koncepta

 U vrijeme konferencije na Jalti Čerčilov i Staljinov sporazuma nijesu

imali značaj. Vojska SSSR-a je već bila zaposjela sporne teritorije, a
Sovjeti su nametali unutrašnja uređenja.
 Na Jalti su tri lidera imala različit pristup razgovorima. Čerčil je planirao
dogovor o poslijeratnim političkim rješenjima, Ruzvelt je nastojao da se
utvrdi sporazum o proceduri glasanja u OUN i nagovore Sovjeti da uđu
u rat protiv Japana, dok je Staljinova strategija bila razgovor o obje
teme da bi što manje vremena bilo posvećeno Istočnoj Evropi, a bio je za
ulazak u rat protiv Japana.
 Čerčila je interesovala evropska ravnoteža snaga. On je želio da
Francuskoj vrati status velike sile, opirao se rasparčavanju Njemačke i
nastojao da umanji sovjetske zahtjeve u vezi sa reparacijama.
 Rezultati pregovora Čerčil, Ruzvelt, Staljin

 Na Jalti su prihvaćene sovjetske granice iz 1941, što je za Čerčila bilo teško budući da je
njegova zemlja ušla u rat radi očuvanja teritorijalnog integriteta Poljske.
 Zapadna granica Poljske pomjerena je ka Odri i Nisi. Čerčil i Ruzvelt su prihvatili
Lublinsku vladu uz uslov da se proširi članovima izbjegličke poljske vlade iz Londona.
 Staljinov ustupak saveznicima predstavljala je zajednička Deklaracija o oslobođenoj
Evropi kojom su obećani slobodni izbori u Istočnoj Evropi.
 Tokom razgovora o ulasku SSSR u rat protiv Japana, iz kojih je Čerčil bio isključen, Staljin
je tražio južni dio Sahalina i Kurilska ostrva, slobodne luke Darijen i Port Artur, i pravo
upravljanja mandžurskom željeznicom. Tajnim sporazumom ti zahtjevi su odobreni.
 Dogovoreno je da Njemačka i Berlin budu podijeljeni na okupacione zone, a Staljin se
saglasio da zonu dobije i Francuska (iz američkog i britanskog dijela). Njemačka će proći
kroz proces demilitarizacije i denacifikacije.
 Staljin je prihvatio ulazak u rat sa Japanom u roku od 90 dana od njemačke kapitulacije.
 Takođe, prihvatio je da SSSR uđe u OUN, ali je tražio 16 mjesta za sve njene republike.
Prihvaćeno je članstvo dvije – Bjelorusije i Ukrajine.
 Ruzveltova zalaganja i evolucija Staljinovih zahtjeva

 Ruzvelt se u Teheranu veoma mlako zalagao za američke političke

ciljeve podredivši ih svom glavnom zadatku, pridobijanju Staljina za
ideju „četiri policajca".
 Poslije Teherana i savezničkog iskrcavanja u Normandiji u junu 1944.
sudbina Njemačke bila je zapečaćena. Kada se situacija preokrenula
Staljin je postavljao nove uslove.
 Prvo je tražio prihvatanje granica iz 1941. i izražavao spremnost da
prizna poljsku vladu koja se nalazila u Londonu, već 1942. se žalio na
sastav te vlade, pa je 1943. u Lublinu formirao vladu kojom su dominirali
komunisti i priznao je kao privremenu, dok je vladu u Londonu odbacio.
Staljinova osnovna tema 1941. bile su granice, a 1945. politička kontrola
teritorija iza tih granica.
 Konferencija na Jalti i pitanje osnivanja OUN

 U Jalti Ruzvelt je stavio naglasak na dogovor o osnivanju i načinu

glasanja u OUN.

 Objavio je da Konferencija predstavlja kraj prakse jednostranih

akcija, isključivih saveza, sfera uticaja, ravnoteža snaga.

 To je zamijenio jednom opštom organizacijom u kojoj će svi miroljubivi

narodi „konačno imati priliku da se ujedine".

 Ruzvelt je vjerovao da će odobravanjem Staljinu sfera uticaja na sjeveru

Kine uspjeti da uključi SSSR u svjetski poredak u kome će uticajne sfere
biti irelevantne.
 Čerčilova inicijativa

 U završnoj fazi rata Staljinova pravila su dominirala a Čerčilov zahtjev

Ajzenhaueru da Berlin, Beč i Prag budu zauzeti prije ulaska sovjetskih
trupa odbijen uz obrazloženje da je glavni vojni cilj razbijanje njemačkih
oružanih snaga.

 U pismu Staljinu Ajzenhauer je 28. marta 1945. izvijestio da neće

napredovati ka Berlinu i predložio da se trupe sastanu blizu Drezdena.

 Staljin je prihvatio Ajzenhauerovu procjenu o sekundarnom strateškom

značaju Berlina, ali je suprotno tome naredio da glavni pravac ofanzive
sovjetskih trupa bude Berlin, dajući maršalima Žukovu i Konjevu dvije
nedjelje da krenu u napad.
 Staljinova uslovljavanja

 Dva mjeseca poslije Konferencije na Jalti Staljin je prekršio Deklaraciju

o oslobođenoj Evropi u odnosu na Poljsku. Čerčilovi pokušaji da utiče
na sastav vlade nijesu uspjeli.
 Ruzveltovu ideju o „četiri policajca" više nije bilo moguće realizovati
jer globalni ciljevi četiri sile više nijesu bili isti.
 Ni sama Amerika nije bila spremna da prihvati posljedice Ruzveltove
ideje o „četiri policajca", jer je to značilo da Amerika treba da
intervenište gdje god je mir ugrožen.
 Staljin je znao da Velika Britanija ne može da predstavlja protivtežu
SSSR kad je stvoren ogroman prazan prostor ispred njegove zemlje. Bez
američke pomoći Britanija nije mogla da održava ravnotežu protiv SSSR.
 Pozicija Kine i promjena stava SAD

 Nerazvijena Kina koju je razdirao građanski rat, je još manje od Velike

Britanije bila sposobna za Ruzveltov zadatak „svjetskog policajca".

 Pružanje otpora sovjetskom ekspanzionizmu nije bilo moguće dok

Amerika nije izmijenila svoj način razmišljanja i ponovo ušla u
sukob.

 Amerika je još jednom vraćena u Evropu, a Japan i Njemačka su

obnovljeni kako bi se ponovo uspostavila ravnoteža. Rat se završio
geopolitičkim vakuumom. Ravnoteža snaga bila je uništena. Svijet je bio
podijeljen na dva ideološka tabora.
 Raspad ratnog Savezništva

 Slom nacističke Njemačke i različiti ciljevi saveznika izazvali su raspad

savezništva.

 Čerčil se trudio da spriječi sovjetsku dominaciju u Srednjoj Evropi, Staljin je

vojne pobjede želio da naplati teritorijom.

 Novi američki predsjednik Hari Truman u početku je pokušao da očuva

Ruzveltovo ratno savezništvo. Krajem njegovog prvog mandata nestao je
posljednji trag ratne sloge.

 On je SAD uveo u mirnodopski vojni savez. Ruzveltova ideja o „četiri policajca“

zamijenjena je nizom koalicija, bez presedana u američkoj spoljnoj politici.
 Politika Trumana

 Truman je američku pobjedu ojačao kroz Maršalov plan (pomoć skoro

svim evropskim državama od 13 milijardi dolara - od 3. aprila 1948. do
30. juna 1951.) pomažući tako da se oporave i demokratizuju.
 Nije bio oduševljen ratnim partnerstvom sa Sovjetima i zalagao se da
Amerika podstakne da se SSSR i Njemačka bore dok jedna drugu ne
unište.
 U vrijeme njegovog stupanja na dužnost još uvijek nije bila riješena
sudbina zemalja koje su oslobodile saveznici. Francuska je bila na
koljenima. Velika Britanija je pobijedila ali je bila iscrpljena,
Njemačka je bila podijeljena na četiri okupacione zone. Staljin je
pomjerio granicu SSSR-a 600 milja na zapad do Elbe.
 Pokušaj dobrih odnosa sa SSSR-om

 Truman je pokušao da uspostavi dobre odnose sa Staljinom

zbog rata protiv Japana koji je Staljin započeo.
 Suočavanje sa realnošću, da zategnutost između SSSR i SAD
nije prouzrokovao neki nesporazum, već da je suštinske
prirode, označiće početak Hladnog rata.
 Truman je predsjedničku dužnost počeo u namjeri da slijedi
Ruzveltovu ideju „četiri policajca“. Isticao je i obavezu
saveznika da očuvaju jedinstvo, kako bi učestvovali u
očuvanju međunarodnog poretka i međunarodne sporove
rješavali bez upotrebe sile.
 Geopolitička realnost na kraju rata

 Staljin se vratio starom načinu vođenja spoljne politike i zahtijevao da

njegove pobjede budu plaćene kontrolom nad teritorijama.
 Staljin nije prihvatio poziv Ruzvelta ili Čerčila za obnovu ratnog
drugarstva i nije mogao da shvati značaj morala i legaliteta u
američkom shvatanju spoljne politike.
 Kao realist nije razumijevao vjeru u apstraktne principe - posebno ako se
oni nijesu mogli dovesti u vezu sa konkretnim interesom zemlje.
 Staljin je očekivao odupiranje Amerike prisustvu Crvene armije u
središtu kontinenta. Stvarao je utisak da je skloniji da krene na zapad
nego da se povuče. To je jedan od razloga koji je dobre odnose bivših
saveznika pretvorio u konfrontaciju nazvanu hladnim ratom.
 Prijedlog za održavanje konferencije sila pobjednica

 Čerčil se založio za održavanje sastanka na vrhu kako bi tri ratna

saveznika riješila ključna pitanja prije nego što se učvrsti sovjetska sfera
uticaja.
 Savezničke snage kontrolisale su skoro trećinu teritorije koja je
predstavljala sovjetsku okupacionu zonu u Njemačkoj. To je uticalo na
Čerčila da to iskoristi kao adut u pregovorima: o budućoj granici Poljske,
privremenoj okupaciji Njemačke, uslovima koji će se uspostaviti u
podunavskim zemljama, koje su se nalazile pod ruskom kontrolom,
posebno u pogledu Austrije, Čehoslovačke i Balkana.
 Trumanova administracija nije bila ništa sklonija britanskoj politici
od Ruzveltove.
 Pripreme za konferenciju u Potsdamu

 Konferencija je održana u drugoj polovini jula 1945. u okolini Berlina.

 Truman je prije konferencije poslao emisare u London i Moskvu:
Džozefa Dejvisa i Harija Hopkinsa.
 SAD su preko Dejvisa prenijele svoje neraspoloženje zbog toga što je
britanski predsjednik vlade na prvo mjesto stavio britanske nacionalne
interese i bile protiv ravnoteže snaga.
 Staljin i Hopkins sastali su se 6 puta. Staljin se žalio zbog isteka Zakona
o zajmu i najmu i zahlađenja u međusobnim odnosima, izrazio
negodovanje zbog postavljanja pitanja o Poljskoj i podunavskim
zemljama, a u junu 1945. jednostrano utvrdio istočnu i zapadnu granicu
Poljske, kršeći obaveze iz Jalte o slobodnim izborima.
 Rezultati Potsdamske konferencije

 Ruzveltov san o „četiri policajca“ završen je na Potsdamskoj konferenciji

održanoj od 17. jula do 2. avgusta 1945.
 Početno, američka delegacija je bila za ideju o svjetskom poretku iz
perioda rata. Uspostavljanje interesnih sfera smatrano je prijetnjom
miru, odnosno oblikom politike sile.
 Bilo je predviđeno da se Truman, Čerčil (kojeg je tokom konferencije
zamijenio novi premijer Klement Atli) i Staljin pozabave opštim
principima, a da njihovi ministri kasnije razrade detalje mirovnih
ugovora.
 Dnevni red je uključivao pitanja reparacija, budućnosti Njemačke,
statusa njemačkih saveznika, Italije, Bugarske, Mađarske i Rumunije, ili
pomagača Finske. Staljin je tražio slobodu prolaza kroz Bosfor i
Dardanele, i stacioniranje sovjetske vojne baze.
 Ostali rezultati konferencije u Potsdamu

 Odbijeni su Staljinovi zahtjevi o: vojnoj bazi na Bosforu, starateljstvu

nad nekim italijanskim teritorijama u Africi, zahtjev da se u Rurskoj
oblasti uspostavi kontrola četiri sile, i priznavanje od strane Zapada
vlada koje je Moskva postavila u Bugarskoj i Rumuniji, kao i Trumanovi
prijedlozi u vezi sa slobodom plovidbe Dunavom.
 Postignut je sporazum oko Njemačke - svaka sila je naplaćivala
reparacije u svojoj okupacionoj zoni. SAD su prećutno priznale
Staljinovu granicu Poljske na Odri i Nisi, ali su zadržali pravo da kasnije
izvrše reviziju.
 Amerika nije bila spremna da zaprijeti daljom konfrontacijom, a još
manje nuklearnim ratom.
 Stvarni značaj konferencije u Potsdamu

 Stvarni rezultat konferencije u Potsdamu bio je početak procesa koji je

Evropu podijelio na dvije sfere uticaja.
 Ni kasniji sastanci ministara spoljnih poslova nijesu izmjenili stavove
SAD i SSSR. Američki ministar Džejms Birns je zahtijevao slobodne
izbore u istočnoevropskim zemljama a Molotov bio protiv njih. Birns se
nadao da će demonstracija moći atomske bombe učvrstiti američku
pregovaračku poziciju.
 Staljinovo skretanje ka hladnom ratu ubrzalo je saznanje koliko mu je
zemlja slaba mada nije bio spreman na bilo kakve ustupke. Zadržao je
vojsku u Srednjoj Evropi gdje je nametao svoje marionetske vlade.
 Staljin se konfrontirao sa Zapadom, jer je to zahtijevala priroda
komunističke partije kakvu je stvorio. Vojnu okupaciju pretvorio je
u mrežu satelitskih režima.
 Početak Hladnog rata

 Konfrotaciju između Istoka i Zapada ilustruje Čerčilov govor od 5. marta 1946.

u Fultonu i pominjanje „gvozdene zavjese", koja se spuštala od Šćećina na
Baltiku do Trsta na Jadranu. Protivnik Njemačke iz 30-ih godina, 40-ih je
postao zagovornik pomirenja sa Njemačkom.
 Staljin je pretjerao u onome što je činio što je rezultiralo spominjanim
Maršalovim planom, stvaranjem Sjeveroatlanskog pakta od 15 država (1949) i
jačanjem zapadne vojne moći. Na Staljina se gledalo sa sumnjičavošću koja je
bila ravna ranijem povjerenju
 Tako je počeo Hladni rat. Amerika se opredijelila za jedinstvo Zapada umjesto
pregovora na relaciji Istok-Zapad. Doktrina obuzdavanja postala je osnovni
princip politike Zapada tokom narednih 40 godina. Ova doktrina značila je da se
Rusima pruži jednako snažan otpor svuda gdje se ukažu znaci da bi interesi
slobodnog svijeta mogli da budu ugroženi.
 Elementi hladnoratovskog sukoba

 Tokom Hladnog rata je vođena ideološka, politička i strateška borba

između SAD i Sovjetskog Saveza.

 Bipolarni svijet je funkcionisao u skladu sa načelima različitim od načela

sistema ravnoteže snaga bez mogućnosti da sukob vodi opštem dobru.

 Suština Hladnog rata je u zaoštravanju međunarodnih odnosa i

sprovođenju politike sa pozicije sile od strane velikih država radi
ostvarivanja određenih političkih ciljeva, a da ipak ne dođe do opšteg
ratnog sukoba.
 Posljedice hladnoratovskog sukoba

 Kriza sistema kolektivne bezbjednosti (prije svega OUN) koji je riješio

brojne međunarodne sporove, ali nije obezbijedio stabilan i čvrst mir,
niti onemogućio rat.
 Raspadom antihitlerove koalicije i sukobom SAD i SSSR svijet je
podijeljen na blokove i stvoreni su vojno-politički savezi:
Sjevernoatlantski i Varšavski - maja 1955.
 Započela je trka u naoružavanju prije svega između SAD i SSSR.
 U toku Hladnog rata dolazilo je do ozbiljnih međunarodnih kriza u vidu
lokalnih ratova i drugih oblika oružanih sukoba koji su često bili na ivici
novog svjetskog rata. Treći svjetski rat mogao je da bukne iz više žarišta
(Daleki istok, Kuba, Bliski istok, Njemačka).
 Ostale karakteristike Hladnog rata

 Tokom Hladnog rata postojao je duboki ideološki jaz, a samo jedna

zemlja, SAD, posjedovala je sva sredstva za odbranu od komunističkog
svijeta.
 Hladni rat je uništio tradicionalne predstave o moći koja je predstavljala
sintezu vojne i političke sile koja je uopšteno bila simetrična.
 Za vrijeme Hladnog rata elementi moći su se udaljili. Sovjetski Savez
predstavljao je vojnu supersilu dok je u ekonomskom pogledu bio
patuljak.
 Bilo je moguće da jedna zemlja bude ekonomski gigant, a da u vojnom
pogledu bude sasvim beznačajna kao što je bio slučaj sa Japanom.
 Američka pozicija tokom Hladnog rata

 Američki političari su svoje vrijednosti shvatali kao nešto što

je van svake sumnje, tako da im je bilo teško da prihvate da
one drugima mogu da djeluju uznemirujuće.
 Samo su SAD tvrdile da u međunarodnim odnosima etički
princip treba da se primjenjuje isto kao i u ličnim i da je
sprečavanje rata pravni i diplomatski izazov.
 Hladni rat je izbio kada je Amerika očekivala dugotrajni
period mira, a okončao se u trenutku kada se pripremala za
dugotrajnu konfrontaciju.