MODUL - 1 - NASTAVNA - JEDINICA Upravljačko Računovodstvo - 1

Doc.
dr Velibor Peulić
UPRAVLJANJE
TROŠKOVIMA
MODUL 1
9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 1

Izračunajte razlike između standardnih i stvarnih troškova , određuju
9/3/2018
njihove uzroke , identifikuju neefikasnih operacija , i preduzme
korektivne mere . Koristite odstupanja za ocjenu rada menadžera.
UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA
proizvod obračuna troškova .
Nanesite dolara , vrijeme , i kvantitet na posao.

Koristite standardne troškove za pripremu budžeta i uspostaviti ciljeve za
i učinku menadžera.
Koristite standardne troškove da izveštavaju o delovanju
2
Upravljanje troškovima
• Klasifikacija troškova
• Utvrđivanje cijene koštanja proizvoda i usluga
• Utvrđivanje uticaja rasporeda troškova na cijenu
proizvoda i usluga
• Utvrđivanje standardnih troškova te odstupanja
stvarnih od standardnih troškova kako bi se
troškovi održali na prihvatljivom nivou
• Utvrđivanje odnosa trošak-obim-profit

Poslovni bermudski trougao
McFarland, K.R.(2008) je konstruirajući
“Poslovni bermudski trougao”
(The Business Bermuda Triangle) posebno
naglasio značaj upravljanja troškovima.
Dati
kupcima
ono što
žele
Navigacija kroz poslovni bermudski
trougao:
Poslovni
bermudski
trougao
Držati
troškove Reagovati
na niskom brzo
nivou
Smjer vjetra ne možete promijeniti.

Možete podesiti jedra!
UPUSTVO za navigaciju kroz poslovni bermudski
trougao za brzorastuće kompanije
• držati niske troškove

– pronaći način kako zadržati niske troškove i visoke
performanse uz niske opšte troškove (overhead);
prelazak sa smanjenja na optimizaciju, odnosno
kontrolu troškova
• dati kupcima ono što žele
– praćenje odnosa s kupcima i predviđanje njihovih
potreba
• reagovati brzo
– izgraditi brzinu i načine reakcija unutar strukture
koja zbog rasta postaje
9/3/2018
sve kompleksnija
UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 5
Odnosi između kontrole
(optimizacije) i smanjenja troškova
• Kontrola troškova bolji koncept od smanjenja troškova
• Kontrola – preventiva (može osigurati da se izbjegne

potreba za smanjenjem troškova)
• Konkurencija i recesija – glavni pokretači sprovođenje

koncepta smanjenja troškova

Upravljanje troškovima
• ...dio ukupnog procesa upravljanja poslovnim
uspjehom preduzeća
• Cilj - OPERATIVNA EFIKASNOST (raditi stvari na pravi
način) putem
– smanjenja troškova (manje)
– Kontrole troškova (više)
• računovodstvo – glavni izvor informacija za
upravljanje troškovima

Računovodstveni informacijski sistem
a. finansijsko računovodstvo – priprema finansijska izvještaja

za spoljne korisnike (banke, porezni organi, revizori…)
b. upravljačko (menadžersko) računovodstvo – priprema

finansijska izvještaje za unutrašnje korisnike (npr.
menadžeri)
c. računovodstvo troškova – interno računovodstvo

preduzeća; nalazi se između finansijskog i upravljačkog
računovodstva

Razlike finansijskog i upravljačkog
računovodstva
FINANSIJSKO UPRAVLJAČKO
RAČUNOVODSTVO RAČUNOVODSTVO
spoljni korisnici i Management
management
obaveza
obavezasastavljanja
sastavljanja
strogo
strogo
propisana
propisana Po izboru
izvještaja
izvještajaza
zaspoljne
spoljne izvještaj za
korisnike
korisnike management
Informacije
Informacije
iz iz Informacije iz prošlosti
prošlosti
prošlosti / procjene budućnosti
Cijelo preduzeće ili

Cijelo
Cijelo
preduzeće
preduzeće centri odgovornosti
RAČUNOVODSTVO TROŠKOVA
Upravljanje troškovima u vrijeme krize - greške
• Rezanje beznačajnih troškova
– Troškovi papira za fotokopiranje
– Smanjenje troškova korištenja toaletnog papira
– Gašenje svjetala u uredima
• Još gore – rezanje troškova koji donose prihod

Prihod i upravljanje troškovima
• Prije aktivnosti smanjenja troškova treba ispitati kako će
sniženje djelovati na tekuće ili buduće ostvarenje prihoda
• Problem je otkriti kako pojedini trošak djeluje na
ostvarenje prihoda
• Navedeno je ključno;apsolutno rezanje svih
troškova nije rješenje

Kada počinju problemi zbog pada prihoda u
preduzeću
• Ako se pretpostavi da preduzeće ostvaruje 10% dobiti u
odnosu na prihode:
Djelatnost Pad prihoda kod kojeg počinju problemi
Proizvodna 10%
Uslužna 15%
Trgovačka 34%
Uopšteno, kod preduzeća koja dobro posluju, problemi

počinju kod pada prihoda od 13-17%
Troškovi i njihova klasifikacija
• Trošak:
– novac (vrijednost) koji preduzeće ulaže u proizvodnju i prodaju
proizvoda ili usluga
– čini se sa namjerom stvaranja novih učinaka
– novčani izraz ulaganja osnovnih elemenata proizvodnje koja
nastaju radi stvaranja novih učinaka i stjecanja dobiti
– neizostavni dio svake fizičke i pravne osobe, dok prihodi i
dobit mogu izostati
– prethodi ostvarenju koristi
– cilj angažovanja troškova je postizanje najveće moguće koristi
od uloženog troška
Trošak = Količina * Cijena

O troškovima...
Premalo brige o troškovima ubija preduzeće;

prevelika briga o troškovima ubija kreativnost.
Rosenthal

Vrste obračuna troškova
Troškovi prema vrstama
• Materijalni troškovi
• Amortizacija
• Troškovi rada
• Troškovi proizvodnih usluga (prevoza, održavanja, ekonomske propagande …)
• Nematerijalne usluge (zdravstvene, obrazovne …)
• finansijski troškovi (kamate, kursne razlike)
Troškovi prema mjestima troškova
• Izvorni
• Izvedeni
Troškovi prema nosiocima troškova

Troškovi proizvodnje
Trošak direktnog Trošak direktnog opšti troškovi

materijala rada proizvodnje
Troškovi proizvodnje
Sadržani u zalihi gotovih proizvoda i predstavljaju imovinu
preduzeća sve dok se proizvod ne proda. Nakon prodaje
uračunavaju se u rashode preduzeća.

Strategija razvoja
• ZLATNO PRAVILO " Opstanak trojke " se stalno mijenja
Treba razumjeti želje kupaca za cijenu , funkcionalnost i
kvalitet. Postavite proizvode ili usluge kompanije u zoni
preživljavanja!!!
TROŠKOVI/CIJENA
KVALITET FUNKCIONALNOST
18
9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA
Troškovi proizvodnje i troškovi
Trošak
direktnog
Trošak
direktnog
opšti
troškovi
razdoblja
materijala rada proizvodnje
RAČUN DOBITI I GUBITKA
Prihod od prodaje
Proizvodnja
u toku
- Troškovi prodanih proizvoda
Bruto dobit
-Troškovi uprave i prodaje
Gotovi
proizvodi Poslovni dobitak
-Porez na dobit (20%)
Troškovi
Neto dobit
prodanih
proizvoda Troškovi uprave i prodaje (troškovi razdoblja)
•Nisu direktno u funkciji stvaranja gotovih proizvoda
•U računu dobiti i gubitka direktno se prikazuju kao
rashodi
•Uredski materijal, plaće šefa računovodstva i prodajnog
osoblja, troškovi službenih putovanja…
Tok troškova u proizvodnom preduzeću
Troškovi
bilans
Troškovi direktnog
materijala Zalihe materijala
Troškovi proizvoda
direktni materijal
korišten u proizvodnji
Troškovi direktnog
rada Zalihe
proizvodnje u
toku
Račun dobiti i
Dovršeni proizvodi
Proizvodni opšti (troškovi dovršenih gubitka
troškovi proizvoda)
Zalihe gotovih Troškovi prodanih
proizvoda proizvoda
Prodani
Troškovi
vrijeme
proizvodi
Troškovi uprave i
prodaje Troškovi uprave i
prodaje

Trošak
direktnog
materijala
Trošak
direktnog
rada
opšti
troškovi
proizvodnje

direktni materijal
• Materijal koji se može direktno rasporediti
na proizvode/usluge
• Vrijednost nabavljenog materijala je zbir

– Kupovne vrijednosti (faktura dobavljača)
– zavisnih troškova (prevoz, utovar, istovar)
– opštih troškova nabavke (rad nabavne službe)

direktni rad
• Rad radnika u proizvodnji koji direktno
učestvuju u izradi proizvoda
• Plaće radnika koji na proizvodu rade uz

pomoć strojeva i alata, plaće radnika koji
rade na montaži dijelova u gotov proizvod

Opšti troškovi proizvodnje
• Svi troškovi koji nastaju u proizvodnji osim troškova direktnog
materijala i rada
• Ne mogu se, ili nije isplativo, direktno raspoređivati na
proizvode/usluge
• Nazivaju se još i režijski troškovi, režija, indirektni troškovi
•Troškovi režijskog materijala (čišćenje, rasvjeta, grijanje)
•Troškovi režijskog rada (kontrola, održavanje)
•Troškovi amortizacije i osiguranja

Procjene opštih troškova
Kriteriji za raspoređivanje opštih troškova:
1.Direktni pokazatelji troškova (direktni troškovi rada i materijala)

2.Tehnički pokazatelji (broj sati rada ljudi, strojeva, površina radnog
prostora, broj obrađenih radnih naloga ...)
3.Pokazatelji rezultata (prihod, vrijednost proizvodnje, količina
proizvedenih proizvoda ...)

Provjera naučenog
Primjeri 1 i 2:
Raspored opštih troškova na nosioce

Vrijednosni kriterij za raspoređivanje opštih troškova
(stopa prinosa %)
S = (ukupan iznos OT / ukupan iznos ključa) * 100

Ti = (dio ključa * stopa OT) / 100
Količinski kriterij za raspoređivanje opštih troškova
K = Ukupan iznos OT / Ukupan iznos ključa

Ti = dio ključa * K
Provjera naučenog
Primjer br. 3:
direktni i indirektni (opšti) troškovi

KLASIFIKACIJA/PODJELA
TROŠKOVA

Podjela troškova po dinamici uticaja
na cijenu finalnog proizvoda
Prema stepenu reagovanja na promjene obima

proizvodnje troškovi se mogu podijeliti na:
- Fiksne troškove
- Varijabilne troškove
UPRAVLJANJE
9/3/2018 TROŠKOVIMA
31
Informacije o ponašanju troškova
• Određivanje prodajne cijene
• Ulazak na nova tržišta
• Uvođenje novih proizvoda
• Zamjena opreme
• Odluka o kupovini resursa ili vlastitoj proizvodnji

U životu će najviše uspjeti onaj čovjek koji
raspolaže s najboljom informacijom.
Benjamin Disraeli, engleski premijer u 19.stoljeću
Ako je početna pretpostavka nije tačna, tada

nijedna jednačina, ma kako bila impresivna i
kompleksna, ne može doći do istine.
Arthur C. Clarke

Troškovi prema reakciji na promjene obima
proizvodnje (1)
1. stalni (fiksni) troškovi - ne zavise o promjeni obima
proizvodnje
2. promjenjivi (varijabilni) troškovi - mijenjaju se s
promjenom obima proizvodnje
3. mix troškovi
T (u %)
kr 
Q(u %) procenat promjene troškova
Koeficijent reagibilnosti troškova =
procenat promjene obima proizvodnje

Fiksni troškovi
Visina fiksnih troškova uslovljena je veličinom
uspostavljenog kapaciteta i ne mijenja se u dinamici
njegovog korišćenja.
Svi ovi troškovi odlikuju se nepromjenjivošću svoje visine

u funkciji dinamike obima proizvodnje u okviru datog
kapaciteta, jer nastaju kao izraz globalne pripreme
proizvodnje. Otuda se njihova visina po jedinici proizvoda
mijenja obrnuto srazmjerno promjenama obima
proizvodnje u okviru uspostavljenog kapaciteta.
UPRAVLJANJE
35
Fiksni troškovi (2)
Njihova osnovna karakteristika je nepromjenljivost u

odnosu na obim proizvodnje, a po jedinici proizvoda su
obrnuto proporcionalni stepenu korišćenja kapaciteta.
Ponašanje fiksnih troškova se može tumačiti i
grafičkim prikazima na grafikonima ...
UPRAVLJANJE
36
Fiksni troškovi
“Troškovi koji nastaju bez
obzira ustali se iz kreveta ili ne”
• Vremenska amortizacija
• Kamate na kredite
• zakupnina
• Osiguranje
• Telefonska pretplata

Fiksni troškovi
• ukupni godišnji iznos ne mijenja se s promjenom kapaciteta
• prosječni fiksni trošak smanjuje se povećanjem obima proizvodnje
• promjenom veličine kapaciteta, fiksni se troškovi u ukupnom iznosu
također mijenjaju (razmjerno fiksni troškovi)
• obavezni i dobrovoljni fiksni troškovi
Iznos Iznos
Ukupni fiksni trošak Prosječni fiksni trošak
9/3/2018 Količina učinaka UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA Količina učinaka 38

Obavezni fiksni troškovi i mogućnosti njihovog smanjenja
obavezni fiksni troškovi proizlaze iz investicija u:

– Nematerijalnu imovinu
– Nekretnine manifestiraju se
– Postrojenja kroz obračun
– Opremu amortizacije
Tim troškovima treba dodati i troškove:
– obaveznog osiguranja imovine
– Troškove održanja osnovne organizacijske strukture preduzeća
– Fiksne troškove održanja energetske infrastrukture
– Fiksne troškove održanja komunikacijske infrastrukture
– Fiksne troškove platnog prometa
– Fiksne troškove ispunjenja zakonskih obaveza (izrada finansijskih izvještaja,
obavezna revizija i slično)
– obavezujući troškovi po kolektivnom ugovoru o radu

Obavezni fiksni troškovi i mogućnosti njihovog
smanjenja
• Kada se jednom uspostavi organizacijska struktura,
obavezne fiksne troškove je teško, a neke i
nemoguće snižavati
• U krizama moguće je troškove amortizacije sniziti na
dva načina:
– Ukidanjem ubrzanog obračuna amortizacije ili
usporavanjem obračuna tih troškova
– Prodajom imovine (ako je to moguće)

Dobrovoljni fiksni troškovi i mogućnosti
njihovog smanjenja (1)
* Proizlaze iz odluka menadžmenta o potrošnji za specifične namjene
1. Troškovi koji utiču na ostvarenje prihoda:
•Troškovi svih vrsta reklame i propagande
•Dio troškova reprezentacije
•Dio troškova službenih putovanja
•Troškovi odnosa s kupcima
•Troškovi udovoljavanja žalbama kupaca
•Troškovi sponzorstva
•Troškovi odnosa s javnošću

Dobrovoljni fiksni troškovi i mogućnosti njihovog smanjenja (1)
* Proizlaze iz odluka menadžmenta o potrošnji za specifične namjene

2. Troškovi koji utiču na razvoj:
•Troškovi istraživanja i razvoja
•Troškovi obrazovanja i usavršavanja vještina zaposlenih
•Troškovi stručne literature
3. Troškovi koji utiču na motivaciju zaposlenih:

•Dio troškova reprezentacije
•Dio troškova službenih putovanja
•Troškovi osobnih automobila
•Troškovi parkinga
•Troškovi donacija
•Troškovi odmora i rekreacije zaposlenih
Dobrovoljni fiksni troškovi i mogućnosti
njihovog smanjenja (2)
• Mogućnosti smanjenja dobrovoljnih fiksnih troškova su velike.
Međutim, većina tih troškova su istodobno i troškovi konkurentnosti.
Rezanjem tih troškova konkurentnost pada, a pada i standard života u
kompaniji koji utiče na motivaciju i zadovoljstvo zaposlenih pa i na
zadovoljstvo kupaca
Zbog toga smanjenju dobrovoljnih troškova treba pristupiti selektivno
zavisno o:
– Doprinosu tih troškova ostvarenju prihoda i
– zavisno o finansijskoj situaciji u kojoj se kompanija nalazi
Pored toga, neophodno je odrediti i vremenski rok trajanja redukcije tih
troškova.

Fiksni troškovi – nastavak primjera
• preduzeće proizvodi mikrovalne pećnice. preduzeće
plaća 9.000 KM mjesečno za zakup fabričke zgrade.
Jedinični i ukupni troškovi zakupa pri različitim
razinama proizvodnje su:
Trošak mjesečnog Broj proizvedenih Trošak zakupa po
zakupa pećnica pećnici
9.000 KM 1 9.000 KM
9.000 KM 10 900 KM
9.000 KM 100 90 KM
9.000 KM 200 45 KM

Aproksimacija troškova (1)
• Za potrebe razdvajanja miješanih troškova na fiksne i
varijabilne koristi se sljedeći matematički izraz:
y = ax + b
Odnosno, linearna funkcija ukupnih troškova je:
T = tv*Q + Tf
Ukupni trošak = varijabilni trošak + fiksni trošak

Aproksimacija troškova (2)
• približno određivanje troškova
• raščlanjivanje miješanih troškova na fiksne i varijabilne
Aproksimacija ukupnog razmjerno – fiksnog troška kao neograničeno stalnog
Aproksimacija (neograničeno – fiksni trošak)
I zona II zona III zona
Aproksimacija ukupnog razmjerno – fiksnog troška kao proporcionalnog

Aproksimacija (proporcionalno - varijabilni)

UPRAVLJANJE
47
UPRAVLJANJE
48
U ovu kategoriju troškova ubrajamo sve one troškove koji su

nezavisni od obima proizvodnje, a učestvuju u pripremno -
završnim, kao i poslovima proizvodnog izvršenja, a to su troškovi:
- sredstava za rad u uslovima vremenske amortizacije;

- radne snaga na pripremno - završnim, tj. režijskim poslovima na
nivou cijelog preduzeća;
- troškovi režijskog materijala;
- troškovi zakupnine;
- troškovi rasvjete, rashlađivanja i grijanja, kamate;
- redovno investiciono održavanje osnovnih sredstava, i drugi.
UPRAVLJANJE
49
Varijabilni troškovi (1)
Troškovi koji se javljaju sa svakom novom proizvedenom
jedinicom proizvoda nazivaju se varijabilni troškovi.
U slučaju da nema proizvodnje, nema ni varijabilnih troškova.

tome, pojedini varijabilni troškovi proporcionalno prate
povećanje i smanjenje proizvodnje, dok druge dvije kategorije
troškova prate ispodproporcionalno (degresivno-varijabilno) i
iznadproporcionalno (progresivno-varijabilno), u zavisnosti od
stepena njihove reagibilnosti.
UPRAVLJANJE
50
U ovu kategoriju troškova ubrajamo:
- troškove osnovnog i pomoćnog materijala;

- troškove radne snage u proizvodnji, u uslovima
pretežno ručne i ručno - mašinske proizvodnje;
- troškove pomoćne radne snage u proizvodnji;
- troškove sredstava za rad, uglavnom transportnih
sredstava uslovima funkcionalne amortizacije;
- troškove energenata koji učestvuju u proizvodnji,
itd.
UPRAVLJANJE
51
Varijabilni troškovi
“Troškovi koji su direktno vezani za, i
fluktuiraju sa, količinom proizvodnje
(proizvoda ili usluga)”
• Plaće direktnih radnika

• Troškovi direktnog materijala

Varijabilni troškovi
• mijenjaju se s promjenom obima proizvodnje
• podrazumijeva se proporcionalno – promjenjivi trošak -
uvijek jednaki nezavisno o promjeni obima proizvodnje
• kr = 1
Iznos Iznos
Prosječni varijabilni Ukupni varijabilni

trošak trošak
9/3/2018 Količina učinaka UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA Količina učinaka 53

Varijabilni troškovi - primjer
• preduzeće proizvodi mikrovalne pećnice. Svaka pećnica
zahtijeva ugrađivanje displeja koji košta 100 KM. Jedinični i
ukupni troškovi displeja pri različitim razinama proizvodnje
su:
Broj proizvedenih Ukupni varijabilni

Trošak po displeju
pećnica trošak displeja
100 KM 1 100 KM
100 KM 10 1.000 KM
100 KM 100 10.000 KM
100 KM 200 20.000 KM

UPRAVLJANJE
55
UPRAVLJANJE
56
UPRAVLJANJE
57
Podjela troškova po dinamici uticaja na cijenu
finalnog proizvoda (1)
Uticaj ove dvije vrste troškova na cijenu finalnog
proizvoda u funkciji obima proizvodnje ima različitu
dinamiku. Ukupni troškovi su suma fiksnih i varijabilnih
troškova što se može izraziti jednostavnom formulom:
Tu = Tf + Tv
58 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA
9/3/2018
Neki troškovi proizvodnje zadržavaju svoju veličinu bez

obzira na obim proizvodnje, koji se često definiše kao
stepen iskorištenosti kapaciteta, neki reaguju sporo na te
promjene, a neki brzo, linearno prateći dinamiku promjene
obima proizvodnje. Dinamika reagibilnosti troškova
izražava se koeficijentom Kr, koji se izračunava po formuli:
T (%)
Kr 
Q (%)
UPRAVLJANJE
59
Podjela troškova po dinamici uticaja na cijenu finalnog
proizvoda (3)
Kr = Koeficijent reagibilnost troškova

DT = Procenat porasta ili smanjenja troškova koji se
analiziraju
DQ = Procenat porasta ili smanjenja obima
proizvodnje
UPRAVLJANJE
60
Podjela troškova po dinamici uticaja na cijenu finalnog proizvoda
Koeficijentom reagibilnosti analiziraju se pojedinačni

troškovi ili grupe troškova po njihovoj dinamici
ponašanja kod promjena obima proizvodnje. Iz
gornje je formule vidljivo da, ako je Kr = 0, tj. u
slučaju kada je DT = 0 radi se o fiksnim troškovima,
a kada je Kr = 1 radi se o proporcionalno
varijabilnim troškovima.
UPRAVLJANJE
61
proizvoda (5)
• Znači, fiksni troškovi su oni troškovi kod kojih je koeficijent

regibilnosti jednak nuli, a varijabilni su oni kod kojih je taj
koeficijent veći od nule.
• Teoretski je moguće da je koeficijent regibilnosti i veći od jedan,

ali to znači da postoje gubici predmeta rada koji nisu vezani za
obim proizvodnje, što treba posebno analizirati.
9/3/2018 62
proizvoda (6)
Gornji slučajevi biće prikazani na primjerima površinskog kopa

rudnika željezne rude. U prvom primjeru biće razmatran trošak
zakupa rovokopača, čiji se najam plaća po vremenskom
principu, a u drugom primjeru trošak goriva koje utroši radom
tog rovokopača.
UPRAVLJANJE
63
Primjer 1:
Obim proizvodnje Q Troškovi rovokopača Vrem.
period
25.000 tona 350.000 KM 1.
god.
35.000 tona 350.000 KM 2. god.
Primjer 2:
Obim proizvodnje Q Troškovi goriva Vrem. period
25.000 tona 10.000 KM 1. god.
35.000 tona 14.000 KM 2. god.
UPRAVLJANJE
64
U prvom primjeru Q = 10.000 tona, tj. 40%, a T  0, dakle:
0
Kr  0
40
Vidljivo je da se u ovom primjeru radi o fiksnom trošku.
UPRAVLJANJE
65
U drugom primjeru Q = 10.000 tona ili 40 % , a T  4.000
KM ili 40 %, dakle:
40
Kr  1
40
U drugom primjeru radi se o varijabilnom trošku i to

proporcionalno varijabilnom, jer se taj trošak mijenja u istom
procentu u kojem se mijenja i obim proizvodnje,
pošto je Kr = 1.
UPRAVLJANJE
66
Fiksni troškovi se uglavnom odnose na troškove sredstava za rad
(osnovnih sredstava). Njihova osnovna karakteristika je da su neelastični,
tj. da se ne mijenjaju promjenom obima proizvodnje.
Ovi troškovi se mijenjaju samo ako se izraze po jedinici proizvoda. Ova
promjena se može izraziti slijedećom jednačinom:
F
f 
Q
gdje je:
f = Iznos fiksnih troškova po jedinici proizvoda
F = Ukupni troškovi sredstava za rad
Q = Količina proizvoda na koju se odnose troškovi sredstava za rad
UPRAVLJANJE
67
Iz jednačine vidljivo je da fiksni troškovi po jedinici proizvoda opadaju
povećanjem broja jedinica proizvoda proizvedenim osnovnim sredstvima
na koje se fiksni troškovi odnose. Opadanje nije linearno i brže je na
početnom dijelu povećanja obima proizvodnje, a sporije pri većem obimu.
Ova dinamika promjene fiksnih troškova povećanjem obima proizvodnje
najbolje je vidljiva ako se jednačina prikaže grafički:
f F
f(q)
UPRAVLJANJE
68
Prema nosiocima i mjestu nastanka fiksni troškovi su:

- Troškovi sredstava za rad izraženi kroz amortizaciju
- Troškovi zakupa sredstava za rad
- Troškovi amortizacije poslovnih objekata (građevina)
- Troškovi administrativnog i tzv. režijskog osoblja
- Troškovi licenci
- Troškovi ulaganja u pripremu buduće prozvodnje
- Troškovi nabavke i održavanja aplikativnog softvera.
UPRAVLJANJE
69
Neki troškovi su fiksni samo za određeni obim proizvodnje.

Na primjer, ukoliko je kapacitet neke proizvodne mašine
10.000 jedinica proizvoda u tri smjene, amortizacija te jedne
mašine je fiksni trošak za svaki obim proizvodnje od 0 do
10.000 jedinica. Ukoliko je potrebno proizvesti, recimo,
15.000 jedinica mora se kupiti još jedna mašina. Time je
fiksni trošak (amortizacija) dvostuko veći, iako se obim
proizvodnje povećao za 50%. U ovom slučaju trošak
amorizacije je relativno fiksan.
UPRAVLJANJE
70
Promjena relativno fiksnih troškova za različite obime
proizvodnje vidljiva je u slijedećem grafikonu:
F
relativno fiksni
troškovi zone III
relativno fiksni
troškovi zone II
O Q
zona I zona II zona III
UPRAVLJANJE
71
Ponašanje relativno fiksnih troškova po jedinici proizvoda

moguće je vidjeti iz slijedećeg primjera u kojem je
pretpostavljeno da je kapacitet proizvodnje jedne mašine
2000 jedinica i da svako povećanje za taj obim zahtijeva
nabavku još jedne mašine, a amortizacija jedne mašine je
50.000 KM godišnje:
UPRAVLJANJE
72
Primjer za ponašanje relativno fiksnih troškova
Relativno fiksni troškovi po

Q Ukupni relatvno fiksni troškovi jedinici
1.000 50.000 50
2.000 50.000 25
2.100 100.000 48
3.000 100.000 33
3.500 100.000 29
4.000 100.000 25
4.100 150.000 37
5.000 150.000 30
5.500 150.000 27
6.000 150.000 25
UPRAVLJANJE
73
Na grafikonima koji slijede vidjeće se da se ukupni relativno

fiksni troškovi skokovito mijenjaju promjenom obima
proizvodnje, dok relativno fiksni troškovi opadaju sporije na
početku skoka proizvodnje, da bi se značajnije smanjivali
približavanjem graničnom kapacitetu.
UPRAVLJANJE
74
Ukupni relativno fiksni troškovi
160.000
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
1.000 2.000 2.100 3.000 3.500 4.000 4.100 5.000 5.500 6.000
Obim proizvodnje
Relativno fiksni troškovi po jedinici proizvoda značajno rastu

na početku skoka obima proizvodnje da bi dostizanjem
maksimalnog kapaciteta u svakom obimu pali na minimalni
nivo (25 KM/po jedinici).
UPRAVLJANJE
75
Relativno fiksni troškovi po jedinici
60
50
40
30
20
10
0
1.000 2.000 2.100 3.000 3.500 4.000 4.100 5.000 5.500 6.000
Obim proizvodnje
Imajući u vidu prikazanu dinamiku relativno fiksnih troškova

po jedinici proizvoda, jasno je da se svaka zona obima
proizvodnje mora koristiti što je više moguće na gornjoj granici
kapaciteta.
UPRAVLJANJE
76
Ako se analizira dinamika relativno fiksnih troškova po
jedinici proizvoda u situaciji pada obima proizvodnje (sa
istim podacima kao u prethodnom primjeru) vidjeće se da ti
troškovi ne opadaju, već rastu. Takav slučaj prikazan je u
slijedećoj tabeli:
Godina 1. 2. 3. 4. 5.
Q 6000 5000 4000 3000 2000
Ukupni relativno fiksni troškovi 150000 150000 150000 150000 100000
Relativno fiksni troškovi po jedinici 25 30 37,5 50 50
Napomena: U petoj godini amortizovana je jedna mašina i

za nju nije
9/3/2018
obračunata amortizacija. UPRAVLJANJE
TROŠKOVIMA
77
Do povećanja ovih troškova padom obima proizvodnje

dolazi radi toga što se neki elementi koji su
prouzrokovali neke fiksne troškove ne mogu odstraniti
smanjenjem obima proizvodnje.
Na primjer, amortizacija mašine koja je kupljena u fazi

povećanja proizvodnje predstavlja fiksni trošak i dalje
se obračunava sve do isteka vremenskog perioda
potpune amortizacije mašine, pa i onda kada obim
proizvodnje padne ispod nivoa kad angažovanje te
mašine nije potrebno.
UPRAVLJANJE
78
Ovaj slučaj jasnije je pokazan na slijedećem grafikonu:
160000 60
140000
50
120000
40
100000 Ukupni relativno fiksni
troškovi
80000 30
Relativno fiksni troškovi po
60000 jedinici
20
40000
10
20000
0 0
6000 5000 4000 3000 2000
UPRAVLJANJE
79
Prethodni primjeri pokazuju da se poslovnim odlukama

može uticati na relativno fiksne troškove po jedinici
proizvoda u cilju smanjenja tih troškova i maksimizacije
dobiti.
Na primjer, ukoliko tržišni uslovi pogoduju povećanju
proizvodnje, a postoji neizvjesnost tržišnih kretanja u
budućim godinama, rizično je kupovati nove mašine, a
nove kapacitete graditi najmom tih mašina kad za to
postoji mogućnost.
UPRAVLJANJE
80
Osnovna karakteristika ovih troškova je njihova direktna
proporcionalnost u odnosu na obim proizvodnje, drugim
riječima ovi troškovi su fiksni po jedinici proizvoda, bez
obzira na obim proizvodnje. Ovi troškovi prate dinamiku
promjene obima proizvodnje, proporcionalno se
povećavaju povećanjem obima i istom proporcionalnošću
se smanjuju smanjenjem obima proizvodnje.
Ova proporcionalnost se može izraziti jednačinom:
Tv(%)
1
Q(%)
gdje je:
Tv = Promjena troškova izražena u procentima
Q = Promjena obima proizvodnje u procentima
UPRAVLJANJE
81
Direktna proporcionalnost troškova obimu proizvodnje

biće prikazana na primjeru pekare koja za proizvodnju
jednog hljeba troši 0,6 kg brašna čija je nabavna cijena
0,90 KM.
U tabeli dati su podaci troška brašna i obima
proizvodnje:
Primjer direktno proporcionalnih troškova (pekara)
Broj proizvedenih jedinica hljeba 1000 2000 3000 4000 5000
Trošak brašna (KM) 540 1080 1620 2160 2700
UPRAVLJANJE
82
Direktna proporcionalnost troška brašna i broja proizvedenih
jedinica hljeba vidljiva je na slijedećem grafikonu:
Direktno proporcionalni troškovi
6000 3000
5000 2500
4000 2000 Broj proizvedenih
jedinica hljeba
3000 1500
Trošak brašna po
2000 1000 jednom hljebu (KM)
1000 500
0 0
1 2 3 4 5
UPRAVLJANJE
83
Međutim, nisu svi varijabilni troškovi direktno proporcionalni

obimu proizvodnje. Osim direktne varijabilnosti
(kada je Kr = 1) oni mogu biti:
- degresivno varijabilni
- progresivno varijabilni.
Degresivno varijabilni troškovi se povećavaju sporije od povećanja

obima proizvodnje. Ako se degresivno varijabilni troškovi izraze
po jedinici proizvoda, njihovo učešće u troškovima po jedinici
proizvoda pada povećanjem obima proizvodnje. Ovi troškovi
pozitivno utiču na povećanje profitabilnosti preduzeća kao
posljedica povećanja obima proizvodnje. Za ove troškove
koeficijent reagibilnosti je manji od 1, a veći od 0.
UPRAVLJANJE
84
Primjer dinamike ovih troškova dat je opet za slučaj pekare i

proizvodnje hljeba. Tehnološki je poznato da se hljeb peče u peći, za
ovaj slučaj, zagrijavanoj električnom energijom na određenu
temperaturu. Prazna peć,da bi dostigla temperaturu pečenja, troši
određeni iznos energije.Svaki komad hljeba kojeg treba ispeći troši
dodatnu količinu električne energije. Podaci su prikazani u
slijedećoj tabeli:
Primjer degresivno varijabilnih troškova (pekara)

Trošak energije za obim proizvodnje (KM) 200 300 400 500 600
UPRAVLJANJE
85
Trend degresivnosti vidljiv je na slijedećem dijagramu:
Degresivno varijabilni troškovi
6000
5000
4000 Broj proizvedenih jedinica
hljeba
3000
Trošak energije za obim
2000 proizvodnje (KM)
1000
0
1 2 3 4 5
UPRAVLJANJE
86
Progresivno varijabilni troškovi se brže povećavaju od povećanja
obima proizvodnje. Ovo znači da je kod tih troškova procenat
njihovog povećanja veći od procenta povećanja obima
proizvodnje.
Ako se takvi procenti uvrste u jednačinu reagibilnosti, dobiće se

da je za te troškove Kr > 1. Slučajevi progresivno varijabilnih
troškova u stvarnosti su rijetki. Pojavljuju se onda kada ciljni
obim proizvodnje ne može biti postignut postojećim resursima,
mašinskim ili ljudskim.
UPRAVLJANJE
87
Primjer progresivno varijabilnih troškova dat je u slijedećoj

tabeli i ovaj put na slučaju pekare.
Za ovaj primjer pekara ima tehnološki kapacitet proizvodnje,

ali nema prodajne kapacitete. Da bi povećala prodajni
kapacitet mora zaposliti novu radnu snagu i otvoriti novi
prodajni objekat. Međutim, u novom prodajnom objektu
prodaja je manja nego u starom..
UPRAVLJANJE
88
Primjer progresivno varijabilnih troškova (pekara)
I II III IV V
kvartal kvartal kvartal kvartal kvartal

Trošak radne snage i novog prodajnog
mjesta (KM) 200 400 700 900 800
Poredeći podatke iz ove i prethodne tabele vidljio je da

troškovi rastu brže nego se povećava obim proizvodnje
hljeba, što se može bolje uočiti na grafikonu na kojem su
prezentovani numerički podaci iz tabele.
UPRAVLJANJE
89
Progresivno varijabilni troškovi
6000 1000
900
5000 800
4000 700
Broj proizvedenih jedinica
600
hljeba
3000 500
Trošak radne snage i novog
400
2000 prodajnog mjesta (KM)
300
1000 200
100
0 0
I kvartal II kvartal III kvartal IV kvartal V kvartal
UPRAVLJANJE
90
Podjela troškova prema vremenu nastanka (1)
 U procesu proizvodnje najveći dio ukupnih
troškova nastaje prije nego nastane finalni
proizvod. Nastanak finalnog proizvoda u ovom
razmatranju nije njegov nastanak kao fizičke
cjeline već treba da se ispuni i uslov da se
finalni proizvod fakturiše kupcu.
 Ovo znači da, vremenski gledano, trenutak
nastajanja finalnog proizvoda nije trenutak
njegovog fizičkog nastanka, već je to trenutak
izdavanja prodajne fakture. U tom trenutku svi
troškovi koji su pratili fizički nastanak
proizvoda već su nastali.
UPRAVLJANJE
91
 Nastanak troška isto tako nije vremenski
trenutak kada je neki materijal, neka energija,
neka usluga drugog ili neki rad stvarno utrošen
u proizvodnom procesu, već je to trenutak
nastanka obaveze plaćanja tog materijala,
energije ili rada.
 Trošak nastaje onog dana kada preduzeće primi
fakturu za materijal, energiju, uslugu ili
obračuna zaradu zaposlenih, a ne u trenutku
kada preduzeće stvarno plati materijal, energiju,
uslugu ili zaradu radnika, tj. kada nastane
izdatak koji je za taj trošak vezan.
UPRAVLJANJE
92
 Idealan slučaj bi bio kada bi nastajanje troškova
vremenski bilo usklađeno sa dinamikom proizvodnje i
to tako da trošak nastaje u istom trenutku kada nastaje i
finalni proizvod. Međutim u stvarnosti to nije moguće,
ali je moguće skratiti vremenski period u kojem
nastajanje troška prethodi nastajanju finalnog
proizvoda.
 Dva su načina ovog usklađivanja:

a) Knjigovodstveni (vremenski razgraničeni troškovi);
b) Poslovanje (proizvodnja) bez skladišta materijala i
poluproizvoda.
UPRAVLJANJE
93
 Knjigovodstvenim načinom se troškovi vremenski
razgraničavaju tako da se vremenski raspodijele na
periode pojedinih ciklusa proizvodnje. Ovaj metod
biće objašnjen na slijedećem primjeru:
 Preduzeće u postupku proizvodnje troši vrelu paru
koja se proizvodi u toplani koja koristi mazut kao
energent za zagrijavanje vode.
UPRAVLJANJE
94
 Mjesečna potrošnja mazuta je 10 tona, ali se
optimalna nabavna cijena mazuta postiže, ako se
on nabavlja na početku ciklusa šestomjesečne
proizvodnje u minimalnoj količini od 60 tona, što
pokriva potrošnju u periodu od šest mjeseci.
 Cijena mazuta je 300 KM/toni. Preduzeće

mjesečno proizvodi i prodaje 1000 jedinica
finalnog proizvoda.
UPRAVLJANJE
95
Vremensko razgraničenje troškova
Januar Februar Mart April Maj Juni
Obim proizvodnje (jedinica) 1000 1000 1000 1000 1000 1000
Trošak mazuta bez razgraničenja

(KM) 18000 0 0 0 0 0
Trošak mazuta razgraničen na 6

mjeseci (KM) 3000 3000 3000 3000 3000 3000
Trošak mazuta po jedinici

proizvoda (KM) 18 0 0 0 0 0
Razgraničen trošak po jedinici

proizvoda (KM) 3 3 3 3 3 3
UPRAVLJANJE
96
 U primjeru je izdatak koji prati trošak mazuta stvarno
nastao u januaru, ali je trošak knjigovodstveno
vremenski raspodijeljen (razgraničen) na šest
mjeseci.
 U slučaju knjigovodstvenog razgraničenja troškova,

ne uzima se da je trošak nastao prijemom fakture
dobavljača, već da nastaje onda kada je materijal (u
ovom slučaju mazut) upotrijebljen za potrebe
proizvodnje.
UPRAVLJANJE
97
 Poslovanje (proizvodnja) bez skladišta materijala i
poluproizvoda je idealan način usklađivanja
vremenske dinamike proizvodnje i dinamike
nastanka troškova materijala i poluproizvoda.
 Poslovanje bez skladišta je uobičajen termin za

proizvodnju kod koje dobavljači isporučuju
materijale i poluproizvode u kratkom vremenskom
periodu prije nego ti materijali bivaju
upotrijebljeni za proizvodnju. Kratkim vremenskim
periodom se smatra sedam dana ili manje.
UPRAVLJANJE
98
 Poslovanje bez skladišta je čest slučaj u
automobilskoj industriji, posebno u državama
Dalekog istoka (Japan, Južna Koreja npr.) gdje se
dijelovi od kojih se sklapaju automobili isporučuju
svakodnevno i to direktno na proizvodnu traku.
UPRAVLJANJE
99
 Poslovanje bez skladišta značajno smanjuje troškove
finansiranja proizvodnje. Pretpostavimo da preduzeće ima
trošak određenog materijala u iznosu od 12.000.000 KM.
 U slijedećoj tabeli biće prikazan trošak finansiranja za slučajeve

da preduzeće taj materijal nabavlja za mjesečne potrebe,
sedmodnevne i dnevne (jedan dan unaprijed). Pretpostavljena
kamata za sredstva koja nabavka materijala angažuje je 12%
godišnje (0,032877 % dnevno).
UPRAVLJANJE
100
Poređenje troška finansiranja

materijala za različite slučajeve Vrijednost Dnevna Trošak finansir.
vremena nastanka troška nabavke (KM) kamata (%) (KM)
Nabavka za mjesečne potrebe (nabavka
trideset dana unaprijed) 1.000.000 0,032877 9.863,01
Nabavka za sedmodnevne potrebe
(nabavka sedam dana unaprijed) 250.000 0,032877 2.465,75
Poslovanje bez skladišta (nabavka jedan
dan unaprijed) 35.714 0,032877 352,25
U primjeru je vidljivo da je trošak finansiranja za poslovanje bez skladišta

značajno manji nego kad se materijal nabavlja mjesečno (352,25 KM u odnosu
na 9,863,01 KM). Treba napomenuti da po principu dobrog poslovanja ni jedan
iznos troška, ma koliko malen bio u apsolutnom iznosu, nije zanemarljiv.
UPRAVLJANJE
101
UPRAVLJANJE
102
Provjera naučenog
Primjer br. 4:
Fiksni i varijabilni troškovi

ANALIZA PRELOMNE TAČKE
Doc. Dr Velibor Peulić

Značaj i osnovne pretpostavke analize prelomne tačke
 Maksimalizacija poslovnog rezultata u dugom roku vrhovni je ili

barem jedan od vrhovnih ciljeva svakog preduzeća (poslovnog
subjekta). Kratkoročni periodični rezultati imaju u tome ulogu
neke vrste faznih rezultata.

 Otuda i kratkoročni poslovni rezultat stoji pod zahtevom

maksimalizacije. Jedina ograničenja u tom pogledu su očuvanje
dugoročne zarađivačke moći i održanje zdravog finansijskog
položaja, tj. likvidnosti i solventnosti preduzeća.

 Poslovni rezultat nije nešto što se jednostavno dešava,

nastaje. Njime se upravlja: predmet je pojedinačnih odluka i
sistematskog planiranja i kontrole.
 On predstavlja neto vrednosni ishod svesnog kombinovanja

elemenata poslovnog rezultata od strane upravljačke
strukture preduzeća u datom opštem ekonomskom
ambijentu.

Značaj i osnovne pretpostavke
analize prelomne tačke
 Poslovnom rezultatu se, najčešće s razlogom, pripisuje
centralno mesto u plansko-kontrolnim akcijama
menadžmenta preduzeća, što je slučaj i s
računovodstvom kao glavnom informacionom
osnovom.
 Opravdanje za takav tretman leži verovatno u tome što
poslovni rezultat predstavlja materijalno odrediv i
shvatljiv izraz cilja (ili ciljeva) preduzeća, prikladnu
osnovu merenja i vrednovanja ostvarenja postavljenog
cilja (ili ciljeva), kao i materijalnu osnovu održanja i
rasta poslovnog subjekta o kome je reč.

 Poslovni rezultat nije nešto što se
jednostavno dešava, nastaje. Njime se
upravlja: predmet je pojedinačnih odluka i
sistematskog planiranja i kontrole.
 On predstavlja neto vrednosni ishod

svesnog kombinovanja elemenata
poslovnog rezultata od strane upravljačke
strukture preduzeća u datom opštem
 Poslovnom rezultatu se, najčešće s razlogom, pripisuje
centralno mesto u plansko-kontrolnim akcijama
menadžmenta preduzeća, što je slučaj i s računo-
vodstvom kao glavnom informacionom osnovom.
 Opravdanje za takav tretman leži verovatno u tome što
poslovni rezultat predstavlja materijalno odrediv i
shvatljiv izraz cilja (ili ciljeva) preduzeća, prikladnu
osnovu merenja i vrednovanja ostvarenja postavljenog
cilja (ili ciljeva), kao i materijalnu osnovu održanja i
rasta poslovnog subjekta o kome je reč.

 Troškovi su određeni prirodom delatnosti,
kapacitetom, obimom proizvodnje i prodaje,
ekonomičnošću trošenja, efikasnošću rada,
cenama elemenata trošenja itd. Uz to, pojedini
činioci prihoda i troškova međusobno su
uslovljeni.

Usled toga, upravljanje poslovnim rezultatom
pretpostavlja:
 pažljivu cost-benefit analizu u postupku donošenja

pojedinačnih odluka i
 pažljivo integralno periodično planiranje i kontrolu,

kojima ćemo se, kao nužnim instrumentima
upravljanja, u ovom radu i detaljnije baviti.

 Analiza prelomne tačke može se smatrati unekoliko
dinamičnijim instrumentom od, recimo, periodičnog
plana poslovnog rezultata koji, kada je prihvaćen, glasi
na jedan dati obim aktivnosti.
 Istina fleksibilno planiranje i kontrola ostvarenja

pretpostavljaju prilagođavanje zadatih (planskih)
vrednosti ostvarenom obimu aktivnosti, što je
neophodna detaljna informacija koja, iako nužna, ne
isključuje ažurnije (brže) projekcije barem približnih
vrednosti pomoću grafikona prelomne tačke.

 Analiza prelomne tačke pretpostavlja
poznavanje funkcije troškova i funkcije
prihoda. S obzirom na brojnost i.
isprepletenost njihovih činilaca, to nije
jednostavan zadatak. Ekonomska teorija
uglavnom se služi krivolinijskim ponašanjem
troškova i prihoda u odnosu na obim
aktivnosti, što je za primenu analize prelomne
tačke (analize odnosa "troškovi-obim-prihod-
rezultat") skup i spor postupak.

 Pretpostavka o pravolinijskom ponašanju
troškova i prihod! rešava problem
jednostavnosti i ažurnosti analize, a dovoljno
je pouzdana za kratkoročne projekcije
rezultata.
 Polazeći od takve pretpostavke, prethodno
smo ilustrovali moguće oblike funkcija
troškova, čiji bi sintetički izraz mogao imati
sledeći izgled

Ukupni troškovi
900
800
700
600 Značenje simbola: UT-ukupni

500 UFT troškovi
UVT UVT- ukupni varijabilni troškovi
400
UT
UFT - ukupni fiksni troškovi
300 PPT- prosečni puni troškovi
200 PVT- prosečni varijabilni troškovi
MT - marginalni troškovi PFT-
100
0
0 1 2 3 4 5
Obim aktivnosti
Pretpostavka o pravolinijskom ponašanju troškova donosi zakupanje tri bitne prednosti:

• omogućava brze projekcije ukupnih troškova za alternativne obime aktivnosti;
• izjednačava marginalne troškove sa prosečnim varijabilnim troškovima i tako ih čini
konstantnom vrednošću za čitav mogući raspon zaposlenosti;
• eliminiše progresiju troškova pri visokim stepenima zaposlenosti, odnosno najniže
prosečne ukupne troškove pomera na granicu praktično dostiživog obima aktivnosti
(iskorišćenja kapaciteta), što, izgleda, i odgovara stvarnosti te otuda široka primena pomenute
pretpostavke.
Značenje simbola: UT-ukupni
Ukupni troškovi troškovi
UVT- ukupni varijabilni troškovi
900
UFT - ukupni fiksni troškovi
PPT- prosečni puni troškovi
800 PVT- prosečni varijabilni troškovi
MT - marginalni troškovi PFT-
700
600
500
UFT
UVT
400
UT
300
200
100
0
0 1 2 3 4 5
9/3/2018 Obim aktivnosti

120
100
80
60 prihod
UVT
40
20
0
1 2 3 4 5 6
U iste svrhe, umesto pedantnog istraživanja krivolinijske funkcije prihoda, koristi se

održiva pretpostavka o njegovom pravolinijskom ponašanju u odnosu na obim
aktivnosti (prodaje i pro-izvodnje) za relevantni raspon tog obima koji ne pokazuje
ekstremne vrednosti ni u jednom smeru. Grafička ilustracija ponašanja prihoda pod
tom pretpostavkom mogla bi imati sledeći izgled (pogledati-grafikon VIII -2):

iznos prihoda
700
600
500
Axis Title
400
300 iznos prihoda
200
100
0
0 1 2 3 4 5
Grafikon Ponašanje troškova u odnosu na obim aktnvnosti
Polazeći od takve pretpostavke, prethodno smo ilustrovali moguće oblike
funkcija troškova, čiji bi sintetički izraz mogao imati sledeći izgled.
Ponašanje fiksnih troškova u delu ovog izlaganja.
Oni u sebe uključuju i pripadajuće delove mešovitih troškova koji se

obavezno razlažu na varijabilnu i fiksnu komponentu i u plansko-
kontrolne svrhe priključujući
9/3/2018
varijabilnim i fiksnim troškovima. 119
Utvrđivanje i grafičko prikazivanje prelomne tačke,
a Ukupni prihod - Ukupni troškovi
 Svako preduzeće ulazi u svaku svoju poslovnu godinu s
datim fiksnim troškovima koji su nezavisni od obima
aktivnosti. Realizacija pozitivnog poslovnog rezultata
pretpostavlja da prethodno, i to što pre, budu pokriveni
fiksni troškovi perioda. Njihovo pokriće obezbeđuje se
poslovnom aktivnošću koja donosi prihod od prodaje
proizvoda i usluga i varijabilne troškove u vezi s tim.
 Pretičući prihod preko varijabilnih troškova predstavlja
kontribucioni dobitak, koji možemo nazvati još i
marginalnim dobitkom ili kontribucionom maržom. On je
doprinos poslovnih aktivnosti najpre pokriću fiksnih
troškova, a onda i formiranju neto poslovnog dobitka.
Ukoliko je kontribucioni dobitak nedovoljan za pokriće
fiksnih troškova, dolazi do pojave neto poslovnog gubitka.

 Na granici između zone neto gubitka i zone neto
dobitka stoji prelomna tačka (mrtva tačka, prag
rentabilnosti). Ona predstavlja onaj obim proizvodnje
i prodaje pri kome je ostvareni kontribucioni rezultat
jednak fiksnim troškovima za čitav period.
 Drugim rečima, to je obim aktivnosti ili vremenski

trenutak u kome dođe do izjednačavanja prihoda i
ukupnih troškova koji uključuju varijabilne troškove
za taj obim i fiksne troškove za čitav period (poslovnu
godinu, na primer). Otuda značaj poznavanja prelomne
tačke za preduzeće ili i njegove delove (pogone s
tržišnim učincima).

Obim aktivnosti preduzeća ili/i užeg organizacionog dela najčešće nije moguće
količinski izraziti, s obzirom na zastupljenost dva ili više proizvoda u asortnmanu
To je, na primer, slučaj i sa preduzećem, čiji je predračun prihoda, troškova i

rezultata za nastupajuću godinu u vrijeme naše analize imao sledeći izgled:
1. Predviđeni prihod 1.645.782 KM.
2. Varijabilni troškovi 817.454 KM.
3. Kontribucioni dobitak (1-2) 828.328 KM.
4. Fiksni troškоvi 501.291 KM.
5. Neto dоbitak (3-4) 327.037 KM.
6. Stopa vаrijabilnиh troškоva (2:1) 49,7%
7. Stopa kontribucionоg dobitka (3:1) 50,3%
U ovom i svim multiproizvodnim preduzećima ili njihovim dijelovima prelomna

tačka se izražava samo vrijednosno, a do nje se dolazi na sledeći način:

Dakle, neophodni obim aktivnosti za dostizanje praga renta-bilnosti (tačke izlaska iz
zone neto gubitka), vrednosno izražen potrebnim prihodom, iznosi 996.602 KM.
I zaista, stopa kontribucionog (marginalnog) dobitka od 50,3%, primenjena na ovaj

iznos prihoda, odbacuje tačno 501.291 KM. kontribucionog dobitka koliko iznose fiksni
troškovi preduzeća za plansku godinu.

Računajući s prosečnim mesečnim prihodom od (1.645.782:12) 137.148 KM., ovom
preduzeću je potrebno svega 7,27 kalendarskih meseci da dosegne prelomnu tačku, što
svedoči o relativno visokoj marži sigurnosti, čija računska velnčina u našem slučaju
iznosi:
Značaj marže sigurnosti je u tome što pokazuje moguću stopu smanjenja aktivnosti u
odnosu na planirani prihod bez opasnosti ulaska preduzeća u zonu neto gubitka, što u
našem slučaju iznosi relativno visokih 39%.
Prelomna tačka je sigurno značajna pojava. Međutim, za aktivno upravljanje elementima poslovnog
rezultata značajnije je sve ono što se dešava do nje i posebno posle nje. Jer, pravi cilj poslovnog subjekta
nije dostizanje prelomne tačke, već maksimalizacija periodičnog rezultata. Otuda potreba za instrumentom
koji omogućava brzo, lako i relativno pouzdano planiranje i kontrolu poslovnog rezultata prije svega za
alternativne nivoe aktivnosti, a onda i uz promjene ostalih njihovih činilaca.

Međutim, za aktivno upravljanje elementima poslovnog rezultata značajnije je sve ono što se dešava do nje i
posebno posle nje. Jer, pravi cilj poslovnog subjekta nije dostizanje prelomne tačke, već maksimalizacija
periodičnog rezultata. Otuda potreba za instrumentom koji omogućava brzo, lako i relativno pouzdano
planiranje i kontrolu poslovnog rezultata pre svega za alternativne nivoe aktivnosti, a onda i uz promjene ostalih
njihovih činilaca.

 U tu svrhu može uspešno poslužiti grafikon
prelomne tačke koji, na bazi prethodno datog
obračuna prihoda i troškova, za naše preduzeće
može biti konstruisan na sledeći način (vidjeti
grafikon)
 Pažljivim očitavanjem grafikona prelomne tačke

relativno je lako utvrditi ne samo da obim
aktivnosti (prihod) potreban za dostizanje praga
rentabilnosti, iznosi oko 996 hiljada KM, već i
iznose marginalnog (kontribucionog) dobitka, i
neto rezultata preduzeća za bilo koji obim
aktivnosti.

 Tako, na primer, ako se poslovanje odvija
planiranim tokom, devetomesečni period planske
godine trebalo bi završiti s obimom aktivnosti od
oko 1.200 hiljada (tačnije 1.234.336) KM.
prihoda, s marginalnim dobitkom od oko 621
hiljadu (tačnije 620.801) KM. i neto rezultatom
od oko 246 hiljada (tačnije 244.901) KM.
 Lakoća ovakvih prognoza je glavna prednost

grafikona prelomne tačke. Međutim, to nije
glavni izazov za rukovodstvo i organe
upravljanja bilo kog pa ni preduzeća o kome je
riječ.

TAČKA POKRIĆA

Upravljajne troškovima, prihodima i finansijskim rezultatom od
poslovanja u toku obračunskog perioda ili uopšte životnog vijeka
preduzeća, zahtijeva pažljivo planiranje i kontrolu poslovnih aktivnosti,
kao i pažljivo mjerenje troškova i prihoda. Kao veoma važan
instrument za sagledavanje ovih odnosa je tačka pokrića (CVP
analiza “Cost-Volume-Profit analysis” ili “Trošak-Prihod(obim)-Profit”).
U okviru problematike analize tačke pokrića tri područja zaslužuju

posebnu pažnju:
1. utvrđivanje tačke pokrića (metod jednačine, metod granične dobiti i
metod grafičkog prikaza);
2. analiza tačke pokrića (zona gubitka i zona dobitka, granična dobit,
neto dobit i marža sigurnosti); i
3. efekti promjena relevantnih faktora na nivo tačke pokrića i na neto
dobit (promjena obima aktivosti prizvodnje i prodaje, prodajne
cijene, fiksnih troškova i varijabilnih troškova po jedinici).

Tačka pokrića
 Svako preduzeće ulazi u svoju poslovnu godinu sa datim fiksnim
troškovima koji su nezavisni od obima aktivnosti. Realizacija pozitivnog
poslovnog rezultata pretpostavlja da prethodno budu pokriveni fiksni
troškovi perioda. Njihovo pokriće obezbjeđuje se poslovnom aktivnošću
koja donosi prihod od prodaje proizvoda i usluga i varijabilne troškove u
vezi s tim.
 Pretičući prihod preko varijabilnih troškova predstavlja kontribucioni

dobitak, koji možemo nazvati još i marginalnim dobitkom ili
kontribucionom maržom.
 On je doprinos poslovnih aktivnosti, najprije pokriću fiksnih troškova, a
onda i formiranju neto poslovnog dobitka. Ukoliko je kontribucioni
dobitak nedovoljan za pokriće fiksnih troškova, dolazi do pojave neto
poslovnog gubitka.

Tačka pokrića
 Na granici između zone neto gubitka i zone neto dobitka stoji

prelomna tačka (mrtva tačka, prag rentabilnosti). Ona predstavlja onaj
obim proizvodnje i prodaje pri kojem je ostvareni kontribucioni rezultat
jednak fiksnim troškovima.
 To je obim aktivnosti ili vremenski trenutak u kojem dođe do

izjednačavanja prihoda i ukupnih troškova koji uključuju varijabilne
troškove za taj obim, i fiksne troškove za čitav period (poslovnu
godinu, npr).
 Otuda značaj prelomne tačke za preduzeće i njegove dijelove.

Tačka pokrića
Ukoliko se grafički prikaže vrijednost proizvodnje i ukupni

troškovi u zavisnosti od stepena iskorištenosti kapaciteta, tačka na
kojoj se sijeku prave ukupnog prihoda i ukupnih troškova zove se
tačka pokrića. Naime, za taj obim proizvodnje vrijednost učinaka
jednaka je ukupnim troškovima, a finansijski rezultat jednak je nuli
Drugim riječima, za obim proizvodnje manji od tačke pokrića

preduzeće posluje sa gubitkom, a za obim proizvodnje veći od
tačke pokrića preduzeće ostvaruje dobit.

Tačka pokrića
Za analizu tačke pokrića bitno je razdvojiti fiksne troškove od

varijabilnih. Ovo radi toga što su moderne tehnologije proizvodnje
zasnovane na mašinama čija amortizacija, kao fiksni trošak, čini
dominantan dio ukupnih troškova.

Tačka pokrića
Grafički prikaz tačke pokrića dat je na slijedećem
dijagramu:
GRAFIČKI PRIKAZ TAČKE POKRIĆA
180.000
160.000
140.000
Ukupan prihod
Vrijednost
120.000
100.000 Fiksni troškovi
80.000 Varijabilni troškovi
60.000 Ukupni troškovi
40.000
20.000
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Procenat korištenja kapaciteta (%)

Tačka pokrića
Iz dijagrama je vidljivo da je tačka pokrića kod korištenja
kapaciteta na nivou od 40% maksimalnog kapaciteta
proizvodnje, jer se kod tog nivoa proizvodnje sijeku prave
ukupnog prihoda i ukupnih troškova.
Naime, za taj stepen korištenja ukupan prihod je 80.000 n.j, a

ukupni troškovi (zbir varijabilnih i fiksnih troškova) je takođe
80.000 n.j. Ukoliko se kao cilj poslovanja postavi ostvarenje
dobiti na nivou 20% od ostvarenog ukupnog prihoda, vidljivo je
da se taj cilj postiže kod obima proizvodnje na nivou 70% od
maksimalnog, jer se kod tog obima ostvaruje prihod od 140.000
n.j, uz ukupne troškove od 110.000 n.j, što daje dobit od 30.000
n.j. ili 21,4% ukupnog prihoda.

Tačka pokrića
 Zavisno od načina iskazivanja obima aktivnosti konkretnog

poslovnog subjekta, prelomna tačka može biti izražena
količinski i vrijednosno .
 Količinsko izražavanje prelomne tačke dolazi u obzir samo u
slučaju monoproizvodnih preduzeća.
 Obim svih drugih preduzeća nije moguće količinski izraziti,
obzirom na zastupljenost dva ili više proizvoda u asortimanu.

Tačka pokrića
Npr. Preduzeće čiji predračun prihoda, troškova i rezultata ima

slijedeći izgled:
1.Predviđeni prihod 1.645.782

2.Varijabilni troškovi 817.454
3.Kontribucioni dobitak (1-2) 828.328
4.Fiksni troškovi 501.291
5.Neto dobitak (3-4) 327.037
6.Stopa varijabilnih troškova (2:1) 49,7%
7.Stopa kontribucionog dobitka (3:1) 50,3%

Tačka pokrića
U ovom i svim multiproizvodnim preduzećima ili njihovim

dijelovima, prelomna tačka se izražava samo vrednosno, a
do nje se dolazi na slijedeći način:
PTv = fiksni troškovi*100 / 100 – stopa varijabilnih troškova
PTv = 501.291*100 / 100 - 49,7 = 996.602
Dakle, neophodan obim aktivnosti za dostizanje praga

rentabilnosti (tačke izlaska iz zone gubitka) iznosi 996.602.

Tačka pokrića
Stopa kontribucionog dobitka 50,3% primijenjena na ovaj iznos prihoda,

odbacuje tačno 501.291 kontribucionog dobitka, koliko iznose fiksni
troškovi preduzeća.
Računajući sa prosječnim mjesečnim prihodom 137.148 (1.645.782:12),
ovom preduzeću je potrebno svega 7,27 kalendarskih mjeseci da
dosegne prelomnu tačku, što svjedoči o relativno visokoj marži sigurnosti:
MS = (planirani obim aktivnosti - obim prelomne tačke) * 100/

planirani obim aktivnosti
= (1.645.782 - 996.602) *100 / 1.645.782 = 39%
Značaj marže sigurnosti je u tome što pokazuje moguću stopu smanjenja

aktivnosti u odnosu na planirani prihod bez opasnosti ulaska preduzeća u
zonu neto gubitka, što u našem slučaju iznosi relativno visokih 39%.

Tačka pokrića
 Prelomna tačka je značajna pojava. Međutim, za aktivno

upravljanje elementima poslovnog rezultata značajnije je
sve ono što se dešava do nje i posebno poslije nje. Jer,
pravi cilj poslovnog subjekta nije dostizanje prelomne
tečke, već maksimalizacija periodičnog rezultata.
 Očitavanjem grafikona prelomne tačke lako je utvrditi ne
samo da obim aktivnosti (prihod) potreban za dostizanje
praga rentabilnosti iznosi 996 hiljada, već i iznose
kontribucionog dobitka, i neto rezultata preduzeća za
bilokoji obim aktivnosti.

Tačka pokrića
 Tako npr. ako se poslovanje odvija planiranim tokom,
desetomjesečni period planske godine trebalo bi završiti
obimom aktivnosti od 1.234.336 prihoda, s marginalnim
dobitkom od 620.801 i neto rezultatom od 244.901 n.j.
 Lakoća ovakvih prognoza je glavna prednost grafikona
prelomne tačke. Međutim, to nije glavni izazov za
rukovodstvo i organe upravljanja.
 Osnovni problem je održanje zadovoljavajućeg odnosa
elemenata poslovnog rezultata obuhvaćenih grafikonom
prelomne tačke, odnosno položaja praga rentabilnosti i
iznosa kontribucionog i neto dobitka.

Tačka pokrića
od
2.200
ih
Pr
Prihodi, troškovi, marginalni i neto rezultat
2.000
Kontribucioni dobitak
1.800
Planirani obim
(u hiljadama dinara)
1.600
k
b ita
1.400 do i
to š ko v
Ne i tr
o
n
1.200 Prelomna tačka up
Uk
1.000
sni
F ik kovi
800 t roš i
o ško v
i tr
600 ak biln
bit Var
ija
gu
to
400
Ne
200
0 200 400 600 800 1.000 1.200 1.400 1.600 1.800 2.000 2.200
Obim aktivnosti-prihoda po stalnim cijenama

GRAFIKON PRELOMNE TAČKE

Efekti promjena relevantnih faktora na nivo tečke pokrića
 Pri aktivnom upravljanju elementima rezultata poslovanja, značajnije

je sve ono što se dešava prije i poslije tačke pokrića (zona gubitka i
zona dobitka), jer cilj preduzeća nije dostizanje tačke pokrića, već
maksimiziranje rezultata od poslovanja (neto dobitka). Na položaj
tačke pokrića djeluju svi konstitutivni elementi i njihovi međusobni
odnosi, tj:
 prodajne cijene;
 varijabilnih troškova po jedinici;
 fiksnih troškova; i
 obim poslovnih aktivnosti (obim proizvodnje i prodaje).
 Na poslijetku, ukazaćemo kako navedeni elementi izlolovano djeluju

na tačku pokrića, a samim tim i na graničnu dobit, neto dobit i stopu
granične dobiti, neto dobiti i marže sigurnosti.

Efekti promjena prodajnih cijena
 Povećanje prodajnih cijena pod pretpostavkom da svi

ostali faktori ostaju nepromijenjeni, dovodi do smanjenja
prelomne tačke, povećanja kontribucionog dobitka i
povećanja neto dobitka ili smanjenja neto gubitka.
 To je vidljivo iz grafikona, konstruisanog pod
pretpostavkom o desetoprocentnom povećanju cijena svih
proizvoda:

s)
no
ov d
(n riho
2.200
i iz
P
Prihodi, troškovi, marginalni i neto rezultat 2.000
1.800
Planirani obim
1.600
it ak
1.400 d ob vi
e to
roško
N ni t
1.200 Prelomna tačka k up
U
1.000
sni
F ik kovi
800 t roš ovi
roš
k
l ni t
600
ita
k
ij abi
gu
b Var
to
400
Ne
200
0 200 400 600 800 1.000 1.200 1.400 1.600 1.800 2.000 2.200

GRAFIKON PRELOMNE TAČKE ZA ALTERNATIVU POVEĆANJA PRODAJNIH CIJENA

Efekti promjena prodajnih cijena
 Povećanjem prodajnih cijena linija prihoda je u novom

grafikonu poprimila strmiji oblik. Pošto varijabilni troškovi
po jedinici ostaju nepromijenjeni, linija varijabilnih troškova
zadržava prethodni položaj, a kontribucioni rezultat raste.
Zahvaljujući tome, nepromijenjeni fiksni troškovi pokriveni
su na nižem nivou aktivnosti.
 Kako planirani obim proizvodnje i prodaje ostaju
nepromijenjeni, dolazi do porasta ukupnog kontribucionog
dobitka i neto dobitka.
 O tome svjedoči i predračun prihoda, troškova i rezultata:

Efekti promjene prodajnih cijena
1. Predviđeni prihod 1.810.360

2. Varijabilni troškovi 817.454
3. Kontribucioni dobitak (1-2) 992.906
4. Fiksni troškovi 501.291
5. Neto dobitak (3-4) 491.615
6. Stopa varijabilnih troškova (2:1) 45,2%
7. Stopa kontribucionog dobitka (3:1) 54,8%

Prelomna tačka se smanjila na obim aktivnosti:
PT = 501.291*100 / 100 - 45,2 = 914.764
Marža sigurnosti bi porasla na vrijednost:
MS = (1.810.360- 914.764) *100 / 1.810.360 = 49,5%

 Međutim, izolovane promjene cijena su prije rijetkost nego
učestala pojava.
 Povećanje prodajnih cijena često može biti postignuto uz
povećanje varijabilnih troškova po jedinici (u cilju poboljšanja
kvaliteta proizvoda, npr), uz dodatne diskrecione fiksne troškove
(dodatno ulaganje u propagandni program, npr) ili pod cijenu
smanjenja obima proizvodnje i prodaje, što može eventualno
anulirati pozitivne efekte povećanja prodajnih cijena po poslovni
rezultat ili ga čak i smanjiti.
 Na drugoj strani, smanjenjem prodajnih cijena može se
obezbijediti toliki dodatni obim proizvodnje i prodaje koji je sa
stanovišta neto rezultata prihvatljiv uprkos tome što prelomna
tačka možda i raste.

Efekti promjena varijabilnih troškova
 Smanjenjem varijabilnih troškova po jedinici proizvoda se može

popravljati poslovni rezultat, naročito u preduzećima sa visokim
učešćem troškova materijala i direktnog rada.
 Na grafikonu ćemo prikazati kako smanjenje varijabilnih troškova
po jedinici za 10% utiče na prelomno tačku:

s)
no
ov d
(n riho
2.200
i iz
P
2.000
Marginalni dobitak
1.800
Planirani obim
1.600
k
b ita
1.400 do i
e to oš ko v
N r
ni t
1.200 Prelomna tačka k up
U
1.000
sni
F ik kovi
800 t roš ovi
šk
iln i tro
600 k b
ita ija
gu
b Var
to
400
Ne
200
0 200 400 600 800 1.000 1.200 1.400 1.600 1.800 2.000 2.200

GRAFIKON PRELOMNE TAČKE ZA ALTERNATIVU SMANJENJA VARIJABILNIH

TROŠKOVA PO JEDINICI PROIZVODA

 Smanjenjem varijabilnih troškova po jedinici proizvoda, uz ostale

nepromijenjene uslove, postignuto je povećanje kontribucionog
rezultata, što omogućava izjednačavanje prihoda i ukupnih
troškova na nižem obimu aktivnosti u odnosu na osnovni grafikon
prelomne tačke.
 Zahvaljujući ranijem napuštanju zone gubitka, nepromijenjeni
planirani obim aktivnosti odbacio je veći neto dobitak.
 Sve to potvrđuje i slijedeći predračun prihoda, troškova i
rezultata:


5. Neto dobitak (3-4) 408.782

Prelomna tačka je pala na obim aktivnosti:
PT = 501.291*100 / 100 - 44,7 = 906.494
MS = (1.645.782 – 906.484) *100 / 1.645.782 = 44,9%

 Povećanje varijabilnih troškova po jedinici proizvoda, uz
nepromijenjene ostale činioce rezultata, dovelo bi do pada
kontribucionog rezultata, što bi uslovilo porast prelomne tačke i
pad neto dobitka za planirani obim aktivnosti.
 Međutim, često nisu moguće izolovane promjene varijabilnih
troškova po jedinici proizvoda.
 Ako smanjenje varijabilnih troškova po jedinici zahtijeva dodatne
fiksne troškove, odluka ne može biti donesena samo na osnovu
uštede na varijabilnim troškovima. Jer dodatni fiksni troškovi
mogu biti toliki da anuliraju pozitivne efekte porasta
kontribucionog rezultata po jedinici i njegove stope učešća u
prihodu.

 Smanjenje varijabilnih troškova po jedinici može biti nauštrb

kvaliteta proizvoda u tolikoj mjeri da dovede do smanjenja tražnje,
time i obima proizvodnje i prodaje.
 Uprkos spuštanja prelomne tačke na niži nivo, to može donijeti
pad marginalnog i neto rezultata za poslovni period ukoliko se
snižavanjem prodajnih cijena ne obezbijedi prvobitno planirani
obim poslovne aktivnosti.

Efekti promjena fiksnih troškova
 Ako u našem slučaju od ukupno planiranih fiksnih troškova u

iznosu 501.291, na diskrecione fiksne troškove otpada 100.258,
onda je to gornja granica mogućnosti smanjenja fiksnih troškova.
 Smanjićemo fiksne troškove na svega jednu četvrtinu prvobitno
predviđenog iznosa, tj. Za 75.194 n.j.
 Ova promjena ima slijedeći uticaj na prelomnu tačku, marginalni
dobitak i neto rezultat:

2.200
od
ih
Pr
2.000
1.800
Planirani obim
1.600
k
b ita
1.400 do
to vi
Ne oško
1.200 Prelomna tačka it r
n
up
Uk
1.000
sni
F ik kovi
800 t roš i
o ško v
ln i tr
600
ak r ijabi
bit Va
400 gu
to
Ne
200
0 200 400 600 800 1.000 1.200 1.400 1.600 1.800 2.000 2.200

GRAFIKON PRELOMNE TAČKE ZA ALTERNATIVU SMANJENJA

FIKSNIH TROŠKOVA
 Izolovano smanjenje diskrecionih fiksnih troškova ne mijenja

kontribucioni dobitak. Ovo je razumljivo kada se ima u vidu da su
prodajne cijene i varijabilni troškovi po jedinici proizvoda jedini
činioci kontribucionog dobitka.
 Smanjenje fiksnih troškova naspram nepromijenjenog
marginalnog rezultata nužno rezultuje smanjenjem prelomne
tačke. Drugim riječima, sada je potreban manji obim aktivnosti za
izjednačavanje prihoda sa ukupnim troškovima.
 Novi mogući predračun prihoda, troškova i rezultata ima slijedeći
izgled:


5. Neto dobitak (3-4) 402.231

Efekti promjena fiksnihtroškova
Prelomna tačka je pala na obim aktivnosti:
PT = 426.097*100 / 100 - 49,7 = 847.111
MS = (1.645.782 – 847.111) *100 / 1.645.782 = 48,5%

 Izolovano povećanje fiksnih troškova bi dovelo do porasta

prelomne tačke, suzila bi se zona neto dobitka i proširila zona
pokrića fiksnih troškova iz marginalnog rezultata.
 Pošto obim proizvodnje i prodaje miruju, došlo bi do smanjenja
iznosa neto dobitka uprkos nepromijenjenog kontribucionog
dobitka.
 Marža sigurnosti bi se sigurno smanjila.

 Izolovane promjene fiksnih troškova bez uticaja na ostale činioce
rezultata su moguće. Međutim, promjene određenih fiksnih
troškova obično nisu izolovane.
 Tako, npr. smanjenje diskrecionih fiksnih troškova može donijeti
pad tražnje i obima prodaje, što uz ostale nepromijenjene uslove
može usloviti smanjenje kontribucionog dobitka da pozitivni
efekat smanjenja fiksnih troškova bude anuliran ili čak
prouzrokovan pad dobitka. Tada bi bilo razumno odustati od
smanjenja fiksnih troškova, iako ona donosi pad prelomne tačke.
 Na dr.str, dodatni fiksni troškovi (ulaganja u istraživanje tržišta,
propagandu) mogu donijeti dodatni obim proizvodnje i prodaje,
porast kontribucionog dobitka i porast marže sigurnosti, tako da
akciju fiksnih troškova treba prihvatiti uprkos pomijeranja
prelomne tačke na viši nivo.

 Naravno, niujednom od ova dva slučaja, prodajne cijene ne

moraju mirovati, a njihovi efekti ne smiju biti ignorisani.
 Ni varijabilni troškovi po jedinici proizvoda ne moraju biti
nezavisni od promjena fiksnih troškova. Jer fiksni troškovi,
posebno u okviru funkcije proizvodnje često se dodaju u cilju
ušteda na varijabilnim troškovima ili i poboljšanja kvaliteta
proizvoda.

Efekti promjena obima proizvodnje i prodaje
 Pomjeranje obima proizvodnje i prodaje ostraje bez uticaja na

položaj prelomne tačke. To je posljedica pretpostavke da
prodajne cijene i varijabilni troškovi po jedinici ostaju
nepromijenjeni elementi, isto kao i fiksni troškovi posmatranog
perioda.
 Za razliku od prelomne tačke, ukupni kontribucioni i neto dobitak
se mijenjaju sa izolovanim porastom ili padom obima aktivnosti.
 Ako bi, u našem slučaju, došlo do porasta obima aktivnosti na
nivo od 1.800.000 n.j. prihoda, grafikon prelomne tačke bi
izgledao ovako:

2.200
od
ih
Pr
2.000
Planirani obim (novi)
1.800
1.600
k
b ita
1.400 do
to i
Ne oš ko v
1.200 Prelomna tačka n i tr
up
Uk
1.000
sni
F ik kovi
800 tr oš i
o škov
i tr
600
ija bi ln
it a
k Var
b
400 gu
to
Ne
200
0 200 400 600 800 1.000 1.200 1.400 1.600 1.800 2.000 2.200

GRAFIKON PRELOMNE TAČKE ZA ALTERNATIVU POVEĆANJA OBIMA AKTIVNOSTI

 Upoređivanjem ovog sa osnovnim grafikonom, uočićemo da
nijedna linija nije promijenila svoj položaj uoprkos povećanju
obima aktivnosti. Zahvaljujući tome, izjednačavanje
kontribucionog dobitka s fiksnim troškovima, odnosno prihoda sa
ukupnim troškovima odigrava se na istom nivou aktivnosti.
 Za razliku od toga, mijenjaju se ukupni kontribucioni i neto
rezultat tako što značajnije rastu. Njihov porast je uslovljen
činjenicom da rast obima aktivnosti donosi dodatni prihod i
dodatne varijabilne troškove, a njihova razlika predstavlja prirast
kontribucionog dobitka.
 Očitavanjem grafikona, dolazimo do predračuna prihoda,
troškova i rezultata:


5. Neto dobitak (3-4) 404.109

Prelomna tačka ostaje nepromijenjena:
PT = 501.291*100 / 100 - 49,7 = 996.602
Marža sigurnosti raste:
MS = (1.800.000 – 996.602) *100 / 1.800.000 = 45,0%

 Izolovani pad obima proizvodnje i prodaje ne mijenja položaj

prelomne tačke zato što linije prihoda, varijabilnih i ukupnih
troškova takođe zadržavaju svoj prethodni položaj.
 Zahvaljujući tome, svaki pad obima proizvodnje i prodaje, uz
ostale nepromijenjene uslove, smanjuje kontribucioni i neto
dobitak, ili čak donosi i neto gubitak (ako obim padne ispod
prelomne tačke).

 Međutim, često nema izolovanih promjena obima proizvodnje.
Naime, porast obima proizvodnje i prodaje često je posljedica
prethodnog obaranja prodajnih cijena, povećanja varijabilnih
troškova po jedinici (u cilju poboljšanja kvaliteta i privlačenja
dodatne tražnje, npr) ili dodatnih fiksnih troškova (istraživanje
tržišta, ulaganje u propagandu i sl).
 Isto tako, ne mora svako smanjenje obima biti unaprijed
odbačeno. Jer, s tim skopčano pomijeranje ostalih faktora
rezultata (cijena, varijabilni troškovi po jedinici i fiksni troškovi)
može ne samo kompenzirati negativne efekte pada obima, nego i
poboljšati neto rezultat.

Zaključna razmatranja
 Upravljajne troškovima, prihodima i finansijskim rezultatom od

poslovanja u toku obračunskog proda ili uopšte životnog vijeka
preduzeća, zaključujemo, zahtijeva pažljivo planiranje i kontrolu
poslovnih aktivnosti, kao i pažljivo mjerenje troškova i prihoda.
Kao veoma važan instrument za sagledavanje ovih odnosa je
tačka pokrića (CVP analiza “Cost-Volume-Profit” ili “Trošak-
Prihod(obim)-Profit”).
 Pri utvrđivanju da li preduzeće posluje ekonomično i rentabilno,
menadžment mora biti u stanju da utvrdi na kojem stepenu
korištenja kapaciteta se izjednačavaju ukupni prihodi i ukupni
rashodi, u kojem je dobit od poslovanja jednaka 0. Taj stepen
korišćenja kapaciteta, u kojem preduzeće posluje bez dobitka ali
i bez gubitka, predstavlja tačku pokrića.
 Podstavlja se pitanje: “Zašto menadžent mora utvrditi stepen

korištenja kapaciteta u kojem se izjednačavaju ukupni prihodi sa
ukupnim troškovima?” Zato što taj stepen ukazuje na
mogućnost ulaska rezultata od poslovanja u zonu gubitka ili u
zonu dobitka. Sasvim opravdano slijedi zaključak da je
navedena informacija od velikog značaja za menadžment
preduzeća, gledano s aspekta uspješnosti poslovanja.
 Iz navedenog slijedi da je od značaja sve ono što se dešava
prije i poslije obima korištenja kapaciteta u kojem se nalazi
tačka pokrića, jer cilj preduzeća nije dostizanje tačke pokrića,
već maksimiziranje rezultata od poslovanja.

 U cilju maksimiziranja rezultata od poslovanja, možemo analizirati

efekte promjena konstitutivnih elemenata na tačku pokrća, a
samim tim i na rezultat poslovanja. U prethodnom izlaganju imali
smo priliku uočite efekte u slučaju izlovanog djelovanja povećanja
obima proizvodnje, povećanja prodajne cijene, smanjenja fiksnih
troškova i smanjenja varijabilnih troškova po jedinici. Međutim, u
praksi oni gotovo nikad ne djeluju izolovano jer obično promjena
jednog faktora se često odražava na promjenu drugog ili vše
drugih faktora, te je zbog toga neophodno predvidjeti refleksiju
drugih faktora i postaviti najpovoljniju kombijanciju odnosa obima,
cijene, trškova i rezultata poslovanja.
 Dakle, analizu tačke pokrića treba shvatiti kao stalno
kombinovanje navedenih faktora (obima-cijene-troškova-rezultata
poslovnja). Ovako shvaćena tačka pokrića ima svoj smisao u
planiranju poslovnog rezultata i ocjeni prihvatiljivosti poslovnog
plana.
• Osnovni problem je održanje
zadovoljavajućeg ili i opravljanje
odnosa elemenata poslovnog
rezultata obuhvaćenih grafikonom
prelomne tačke, odnosno položaja
praga rentabilnosti i iznosa
kontribucionog i neto dobitka, što
se može postići:
• promjenama prodajnih cena,

• promjenama varijabilnih troškova
po jedinici,
• primenama ukupnih fiksnih
troškova,
• promjenama obima proizvodnje i
prodaje i
• promjenama asortimana
proizvodnje i prodaje.
•

3. Efekti promjena prodajnih cena
U ispitivanju efekata potencijalne odluke o promjeni
prodajnih cena na prelomnu tačku i rezultat poći ćemo
od prethodno datog: osnovnog slučaja, tj. od inicijalnog
plana preduzeća čiji su glavni podaci dati u tački 2.
Utvrćivanje i grafičko prikazivanje prelomne tačke.
Ako se preduzeće nalazi pred mogućnošću podizanja
prodajnih cena pojedinih ili svih proizvoda u svom
asortimanu, za odluku je bitan njen efekat po prelomnu
tačku, marginalni (kontribucioni). dobitak i neto
rezultat.
Izolovano povećanje prodajnih cena, koje se dešava pod
pretpostavkom da svi ostali činioci poslovnog rezultata
ostaju nepromjenjeni, dovodi do povećanja
kontribucionog rezultata po jedinici i njegove stope, do
smanjenja prelomne tačke, povećanja kontribucionog
dobitka u masi i povećanja neto dobitka ili smanjenja
neto gubitka. To je vidljivo iz sledećeg grafikona
prelomne tačke našeg preduzeća, konstruisanog pod
pretpostavkom o deseto-procentnom povećanju cena
svih proizvoda i izražavanja obima aktivnosti u
dinarima prihoda iz osnovnog grafikona, tj. po stalnim
cenama (videti grafikon VIII-4):
4. Efekti promjena varijabilnih
troškova po jedinici
Kao ishodište za iapitivanje efekata moguće odluke o

prome-ni varijabilnih troškova po jedinici na prelomnu
tačku i rezultat poslužiće nam podaci iz inicijalnog
plana preduzeća, koji su dati u tački 2.
Utvrđivanje i grafičko prikazivanje prelomne tačke, što

pre prilaska ovom delu analize treba pogledati.
Smanjenje varijabilnih troškova po jedinici proizvoda

često je veoma koristan pokušaj popravljanja pos-
lovnog rezultata, naročito u preduzećima sa visokim
učešćem troškova materijala i direktnog rada.
Ukoliko bi nam u slučaju kojim ilustrujemo naše

izlaganje pošlo za rukom da se prosečni varijabilni
troškovi po jedinici smanje za, recimo, deset posto u
proseku, to bi uticalo na prelomnu tačku i rezultat na
način kako to pokazuje sledeći grafikon (videti
grafikon VIII-5):
Grafikon VIII-5: Grafikon prelomne tačke za
alternativu smanjenja varijabilnih troškova po
9/3/2018
jedinici proizvoda
Smanjenjem prosečnih varijabilnih troškova po
jedinici proizvoda, uz ostale nepromjenjene uslove,
postignuto je povećanje kontribucionog rezultata po
jedinici i stope kontribucionog rezultata, što
omogućava izjednačavanje ukupnog marginalnog
dobitka i fiksnih troškova, odnosno prihoda i
ukupnih troškova na nižem obimu aktivnosti u
odnosu na osnovni grafikon prelomne tačke.
Zahvaljujući ranijem napuštanju zone gubitka,
nepromjenjeni planirani obim aktivnosti odbacio je
veći neto dobitak. Sve to potvrćuje i sledeći
predračun prihoda, troškova i rezultata, nastao
pažljivim očitavanjem prethodnog grafikona:
1. Predviđeni prihod 1.645.782 KM.
2. Varijabilnи troškоvi 735.709 KM.
3. Kontribucioni dobitak (1-2) 910.073 KM.
4. Fiksni troškоvi 501.291 KM.
5. Neto dоbitak (3-4) 408.7S2 KM.
7. Stopa kontribucionоg dobitka (3:1) 55,3%

I ovde će nam kao polazni slučaj za ispitivanje efekata moguće odluke o promjeni obima
aktivnosti na prelomnu tačku i rezultat poslužiti podaci iz inicijalnog poslovnog plana
preduzeća, koji su prethodno dati u tački 2. Utvrđivanje i grafičko prikazivanje prelomne
tačke, što pre nailazeće analize treba pogledati.
Izolovano pomeranje obima proizvodnje i prodaje ostaje bez uticaja na položaj prelomne
tačke. To je logična posledica pretpostavke da prodajne cene i varijabilni troškovi po jedinici,
dakle kontribucioni dobitak po jedinici proizvoda i stope varijabilnih troškova i kontribucionog
dobitka, ostaju nepromjenjeni elementi, isto kao i fiksni troškovi posmatranog perioda.

Za razliku od prelomne tačke, ukupni kontribucioni i neto dobitak menjaju se sa izolovanim porastom
ili padom obima aktivnosti. Ako bi u našem slučaju došlo do porasta obima aktivnosti na nivo od,
recimo 1.800 hiljada KM prihoda (iskazanog po stalnim prvobitno planiranim cenamа), grаfikon
prelomne tačke bi imao sledeći izgled (videti grafikon VIII—7). Upoređivanjem ovog sa osnovnim
(polaznim) grafikonom (u tački 2. ovog poglavlja knjige) lako ćemo uočiti da nijedna linija nije
promjenila svoj položaj uprkos povećanju obima aktivnosti.
Zahvaljujući tome, izjednačavanje kontribucionog dobitka s fiksnim troškovima, odnosno prihoda sa

ukupnim troškovima odigrava se na istom nivou aktivnosti. To je sasvim logično, s obzirom da fik-sni
troškovi, kontribucioni dobitak po jedinici (dakle, prodajne cene i varijabilni troškovi po jedinici) i stope
varijabilnih tro-škova i kontribucionog dobitka zadržavaju prvobitne vrednosti. Za razliku od toga,
menjaju se ukupni kontribucioni i neto rezultat tako što znajčajnije rastu. Njihov porast je uslovljen
činjenicom da rast obima aktivnosti donosi dodatni prihod i dodatne varijabilne troškove, a njihova
razlika predstavlja prirast kontribucionog dobitka, čija pretičuća vrednost preko nepromjenjenih fiksnih
troškova (neto dobitak) nužno raste. Pažljivim očitavanjima prethodnog grafikona lako je doći do
novog predračuna prihoda, troškova i rezultata:

Prelomna tačka, kao što smo rekli,
ostaje nepromjenjena i iznosi:
Saglasno prednjoj logici, izolovani pad

obima proizvodnje i prodaje ne menja
položaj prelomne tačke zato što linije
prihoda, varijabilnih i ukupnih troškova
takođe zadržavaju svoj prethodni
položaj.
Zahvaljujući tome, svaki pad obima

proizvodnje i prodaje uz ostals
nepromjenjene uslove

Prednosti grafikona prelomne tačke upravo i dolaze do
izražaja u uslovima održivosti pretpostavke o
nepromjenjenosti svih ostalih faktоra оsim оbima prоizvоdnje
i prоdаje. Jer, to i jeste bazična pretpostavka na kojoj se
njegova konstrukcija zasniva.
Linije prihoda, varijabilnih i ukupnih troškova nastale su

spajanjem tačaka koje označavaju iznose kategorija na Y osi
uz ostale date uslove za sve moguće obime unutar raspoloživog
kapaciteta. A kad je tako, onda se na grafikonu lako prate
efekti promjena obima na kontribucioni i neto rezultat.

Međutim, često nema izolovanih promjena obima proizvodnje i
prodaje. Naime, porast obima proizvodnje i prodaje često je
posledica prethodnog obaranja prodajnih cena (slučaj cenovne
elastičnosti tražnje), povećanja varijabilnih troškova po jedinici
(u cilju poboljšanja kvaliteta i privlačenja dodatne tražnje, na
primer) ili dodatnih diskrecionih fiksnih troškova (dodatni
istraživačko-razvojni troškovi u cilju poboljšanja funkcionalnih
svojstava proizvoda, dodatni troškovi istraživanja tržišta,
proširenje ulaganja u propagandu i sl.).
Sve to može u toj meri promjeniti odnose između prihoda i troškova

da povećanje obima čak i ne donese dodatni neto dobitak i da kao
mogući kurs akcije bude odbačeno. Isto tako, ne mora svako
smanjenje obima biti unapred odbačeno. Jer, s tim skopčano
pomeranje ostalih faktora rezultata (cena, varijabilnih troškova po
jedinici i fiksnih troškova) može ne samo kompenzirati negativne
efekte pada obima, već i UPRAVLJANJE
9/3/2018
poboljšati TROŠKOVIMA
neto rezultat. 183
Granični troškovi
• prosječni trošak jedinice dodatne proizvodnje

• sadrže uglavnom samo varijabilne troškove
• mogu se izračunati samo na temelju podataka o
kretanju varijabilnih troškova jer fiksni troškovi ne
utiču na njihovo kretanje
T T2  T1
tg  
Q Q2  Q1

direktni troškovi
(materijal izrade, plaće izrade)
nosioci
Kalkulacija troškova
(proizvodi i usluge)
indirektni/opšti troškovi
(režijski materijal, režijski rad)

Pojam kalkulacije
• Kalkulacija = način izračunavanja ukupnih
troškova proizvodnje i prodaje proizvoda ili
pružanja usluge
t=T/Q
t = cijena koštanja (prosječni trošak)

T = ukupni trošak
Q = količina proizvoda

Provjera naučenog
Primjer br. 5:
Izrada kalkulacije

Kontakt:
velibor.peulic@gmail.com
velibor@logistika.ba
velibor.m.peulic@apeiron-edu.eu
skype ID: velibor.academy
Hvala na pažnji!
Pitanja nisu zabranjena!

MODUL - 1 - NASTAVNA - JEDINICA Upravljačko Računovodstvo - 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MODUL - 1 - NASTAVNA - JEDINICA Upravljačko Računovodstvo - 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Doc.

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 1

Nanesite dolara , vrijeme , i kvantitet na posao.

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 3

Smjer vjetra ne možete promijeniti.

• držati niske troškove

• Kontrola – preventiva (može osigurati da se izbjegne

• Konkurencija i recesija – glavni pokretači sprovođenje

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 6

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 7

a. finansijsko računovodstvo – priprema finansijska izvještaja

b. upravljačko (menadžersko) računovodstvo – priprema

c. računovodstvo troškova – interno računovodstvo

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 8

Cijelo preduzeće ili

• Rezanje beznačajnih troškova

– Troškovi papira za fotokopiranje

– Smanjenje troškova korištenja toaletnog papira

– Gašenje svjetala u uredima

• Još gore – rezanje troškova koji donose prihod

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 11

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 12

Djelatnost Pad prihoda kod kojeg počinju problemi

Uopšteno, kod preduzeća koja dobro posluju, problemi

Trošak = Količina * Cijena

Premalo brige o troškovima ubija preduzeće;

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 15

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 16

Trošak direktnog Trošak direktnog opšti troškovi

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 17

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 20

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 22

• Vrijednost nabavljenog materijala je zbir

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 23

• Plaće radnika koji na proizvodu rade uz

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 24

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 25

Kriteriji za raspoređivanje opštih troškova:

1.Direktni pokazatelji troškova (direktni troškovi rada i materijala)

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 26

Raspored opštih troškova na nosioce

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 27

S = (ukupan iznos OT / ukupan iznos ključa) * 100

Količinski kriterij za raspoređivanje opštih troškova

K = Ukupan iznos OT / Ukupan iznos ključa

direktni i indirektni (opšti) troškovi

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 29

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 30

Prema stepenu reagovanja na promjene obima

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 32

Ako je početna pretpostavka nije tačna, tada

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 33

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 34

Svi ovi troškovi odlikuju se nepromjenjivošću svoje visine

Njihova osnovna karakteristika je nepromjenljivost u

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 37

9/3/2018 Količina učinaka UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA Količina učinaka 38

obavezni fiksni troškovi proizlaze iz investicija u:

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 39

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 40

9/3/2018 UPRAVLJANJE TROŠKOVIMA 41

* Proizlaze iz odluka menadžmenta o potrošnji za specifične namjene

3. Troškovi koji utiču na motivaciju zaposlenih: