REHIYON 1

MGA LALAWIGANG BUMUBUO:

ILOCOS NORTE, ILOCOS SUR, LA
UNION, PANGASINAN
 KALAGAYAN PANGKAPALIGIRAN: MGA
TAO AT KULTURA
Ang Ilokano ay matatagpuan sa hilagang
kanlurang bahagi ng luzon. Sa kanluran matatagpuan
ang dagat tsina na siyang pangunahing kabuhayan
ng mga tao. Ang lupain ay tigang at mabato kaya
hindi matamnan. Sa pananakop ng mga Kastila ay
nahahati ang mamamayan sa mayaman at mahirap.
Sa pagdating ng mga Amerikano Ingles naman ang
pinagamit kaya ang mga makatang Pilipino ay
nabusalan ang bibig at napako ang isip. Ito ang
dahilan ng pagtamlay ng panitikan ng lahi.
PANITIKAN SA ILOCOS
 Ang mga taong nakatira sa bayan na ito ay
matatagpuan sa maliit na baybayin na “loo”. Ang
unlaping “I” nangangahulugang “mula sa” o “iloy”.
 Nagmula sa “loko” na ang ibig sabihin ay “bayam
sa bayatagam” at dinagdagan na lamang ng “I”.
 Nagmula sa tagalog na “iloc”.
ILOKANO
 Tawag sa lipi ng naninirahan sa lugar.
SAMTOY
 Taguri ng mga ilokano sa kanilang salita
 Mula sa salitang “Saomi datoy”
 Isang Austronesian
KURDITAN
 Ang tawag sa kanilang panitikan
 Kurdit“ “sumulat”
Iba’t Ibang Anyong Pampanitikang Iloko:
a. Bartia- katumbas ng bugtong
b. Pagsasao- katumbas ng salawikain
c. Arasaas- katumbas ng bulong
d. Badeng- lumang awitin ng pag-ibig
e. Dallot- isang uri ng pagtatalo ng lalaki at babai at
sinasaliwan ng tulali, isang uri ng plautang Iloko.
f. Dung-aw- panaghoy para sa isang namatay
g. Epiko- mahabang tulang pasalaysay sa isang
kabayanihan di kapani-paniwala
h. Mito- naglalaman ito ng buhay ng kanilang Bathala
at mga anito.
Sa kabila ng yaman ng kanilang tradisyon ay
nagbago pa rin ang kanilang panitikan dahilsa
impluwensya ng mga banyaga. Kaya noong ika-19
ng siglo lumitaw ang kilalang makatang Leona
Florentino, ang itinuturing na pambansang
makatang babae. Si Leon Pichay ang kinikilaang
makata noong ika- 20 siglo. Nakasulat siya ng 400
tula bukod sa tula at nobela. Lumitaw rin sa
panahong ito ang tinatawag na Bukanegan, na
hango kay Pedro Bukaneg n katumbas ni Francisco
Balagtas sa tagalog.
Noong 1872, lumitaw si Matilde de Sinapangan ni P.
Rufino Redondo, ang kauna-unahang nobelang Iloko.
Umunlad lalo ang nobelang ito ng iloko nang ilathala
ang “Bannawag”, ang katumbas ng liwayaway sa
tagalog. Bago sumiklab ang ikalawang digmaaang
pandaigdig ay nakilala ang isang manunulat, at guro, sa
katauhan ni Juan C. Laya. Kaunaunahan siyang
nakamit ng unang gantimpalang Commonwealth sa
pagsulat ng nobelang pinamamagatang “ His Native
Soil” noong 1940. ang kanyang ikalawang nobela ay
“This Barangay” noong 1950. noong 1951, nakamit ni
Carlos P. Romulo ang pulitzer prize, isang gantimpalang
pinagkakaloob ng Amerika sa mga mahuhusay na
mananalaysay.
Sarita ang tawag sa maikling kwento sa iloko. Ang
unang sarita ay Ti Langit Inamatayo (ang langit ng
pag-asa) na isinulat ni Isabelo delos Reyes. Nang
matapos ang ikalawang digmaang pandaigdig,
biglang sumilag ang mga kwentista. Sa pagitan ng
1948 at 1952 may 900 na mga kwento ang
napalimbag s mga peryodikong ang tema ay
digmaan, gawain ng mga gerilya, kabuhayan,
pagpatay at pagmamalupit ng mga Hapones.
 MGA MANUNULAT NG LITERATURA NG ILOKO

1. Pedro Bukaneg- ang kinikilalang ama ng panitikang Iloko at

ipinapalagay na siyang Francisco Balagtasang Iloko, wala gaanong
tala kay Bukaneg.
2. Leonna Florentino- itinuturing na unang makatang babaeng
Pilipino at butihing ina ni Isabela delos Reyes.
3. Carlos Bulosan- mula sa Binaloan Pangasinan at matagal
nanirahan sa Estados Unidos.
4. Jose Bragado- ipinanganak sa Ilocos Sur at pangulo ng “gumil”
Gunglo Dagiti Mannurat ng mga Ilokano (1968). Tanyag na
manunulat ng Ilocos Sur at pangalawa kay Pedro Bukaneg.
5. Gregorio Amaco- mula sa Vigan, Ilocos Sur, mga sinulat ay
ang mga sumusunod: Dimo Kom BirukenTi Kaasida o “ Do not
look for their mercy” Talira o “ peace” , Buhon “well”, naging
editor ng Philippine journal at gumawa ng apat na aklat sa
practical arts.
6. Zosimo Barnachea- isinilang sa Tagudin, Ilocos Sur at
aktibong miyembro ng gumil. Nagtamo siya ng unang
gantimpala sa pagsulat ng maikling kwento.
7. Jose Calip- ipinanganak sa cardo, ilocos Sur, sinulat niya ang
Pilipino folklore o mga alamat ng Pilipino.
8. Mario Abalos- isinilang sa vigan, ilocos Sur, nakasulat siya
ng pitong nobela at sampung dula tulad ng ibam at rosas.
 MGA AWITING BAYAN
 Pamulinawen
 Manang biday- ilokano
 Ti ayat ti maysa nga ubing
 Barberya- la union
 Naipay a namnama
 Universo ti taengna
BUGTONG

Hindi tao, hindi bagay

Kumakain nang marami (hindi) walang panlasa

Sagot: lagari
KAWIKAAN

Ti nakersang a dakulap
Isu’t dalan ti pirak.

Ang magaspang na kamay

Ay daan ng pilak
KASABIHAN

Agnabirbir so tuo
Ed dakep na kawes to

Hindi nakikilala ang tao

Sa kapal ng kanyang suot.