Inleiding Strafrecht

Hoorcollege 1
Introductie van het straf(proces)recht

Prof. dr. Ferry de Jong

Maandag 20-11-2017
Programma

• Aard en functies van straf- en strafprocesrecht

• Fasen in de strafrechtspleging
• Deelnemers aan het strafproces
• Bronnen van strafprocesrecht
• Het strafvorderlijk legaliteitsbeginsel
• Ongeschreven recht: beginselen van een goede procesorde
• Arrestanalyse Braak bij binnentreden
• Enkele andere uitgangspunten en beginselen van
strafvordering

1
2
Aard en functies van straf(proces)recht

Drie deelgebieden van strafrecht

• Het materiële strafrecht
• Het strafprocesrecht
• Het strafrechtelijk sanctierecht

Functies van het strafproces

• Hoofddoel van het strafproces is de juiste toepassing van het
materiële strafrecht op daders mogelijk te maken
• Nevendoelen van strafprocesrecht

Een eigen functie voor het strafprocesrecht?

• Het strafprocesrecht stelt (behoorlijkheids-)eisen aan de
wijze van opsporing, vervolging en berechting en schept
juridische waarborgen voor de justitiabele

3
 Structuur van het strafproces (I)

Vooronderzoek Via dagvaarding naar: Eindonderzoek

Sv boek II, titels I-V en boek I, titels IV-Ve Sv boek II, titels VI-VIII

• Opsporingsonderzoek (definitie: 132a Sv) • Eerste aanleg (268-366a Sv)

• Hoger beroep (boek III, 404 e.v. Sv)
• Cassatie (boek III, 427 e.v. Sv)

Het vooronderzoek:
getemperd inquisitoir
• Gedefinieerd in art. 132 Sv
• Verzamelen van bewijsmateriaal en
voorbereiden vervolgingsbeslissing
• Verschillende vormen
• Getemperd inquisitoir

4
Structuur van het strafproces (II)

Eindonderzoek
Sv boek II, titels VI-VIII

Het eindonderzoek: gematigd accusatoir • Eerste aanleg (268-366a Sv)

• Verschillende soorten rechters • Hoger beroep (boek III, 404 e.v. Sv)
• Schakel tussen voor- en eindonderzoek is • Cassatie (boek III, 427 e.v. Sv)
de dagvaarding

Relatief belang van het eindonderzoek

• Veel zaken komen niet op zitting, want
worden (voorwaardelijk) geseponeerd of
buitengerechtelijk afgedaan
(strafbeschikking)
• Op terechtzitting wordt vooral strafdossier
besproken

5
 Deelnemers aan het strafproces

Vooronderzoek Via dagvaarding naar: Eindonderzoek

Sv boek II, titels I-V en boek I, titels IV-Ve Sv boek II, titels VI-VIII

• Opsporingsonderzoek (definitie: 132a Sv) • Eerste aanleg (268-366a Sv)

Opsporingsambtenaren Rechtbank

Verdachte Raadsman/-vrouwe Slachtoffer

Hulpofficier van Justitie Getuige(n)

Officiervan
Officier vanJustitie
Justitie Deskundige(n)

Rechter-Commissaris

Raadkamer Rechtbank 6
Bronnen van strafprocesrecht
Het Wetboek van Strafvordering
• Zes boeken
• Inwerkingtreding in 1926
• Sindsdien vele, vele malen
gewijzigd en aangevuld
Bijzondere wetten
Internationale rechtsinstrumenten
• Mensenrechtenverdragen
• Recht van de Europese Unie
Lagere wetgeving en beleidsregels
• AMvB’s; richtlijnen en aanwijzingen
Ongeschreven recht
• Beginselen van een goede procesorde
I. Algemene bepalingen
II. Strafvordering in eerste aanleg
III. Rechtsmiddelen
IV. Rechtsplegingen van bijz. aard
V. Internationale en Europese
strafvorderlijke samenwerking
VI. Tenuitvoerlegging en kosten
• Politiewet 2012
• Opiumwet
• Wet wapens en munitie
• Wegenverkeerswet 1994
• Wet economische delicten
• Etc.
7
Het strafvorderlijk legaliteitsbeginsel (I)

Artikel 1 Sv
• Strafvordering heeft alleen plaats op de wijze bij de wet voorzien
• Het wetsbegrip: wet in formele zin
• Meer dan beperkte inbreuken op rechten en vrijheden vereisen
een specifieke wettelijke grondslag (HR Bloedproef; HR Onderzoek smartphone)
• Uitgangspunt van strikte rechterlijke interpretatie (HR Bloedproef)

Vergelijking met benadering

van het EHRM
• EHRM gaat uit van het
materiële begrip ‘law’
• En stelt daaraan
kwaliteitseisen

8
Het strafvorderlijk legaliteitsbeginsel (II)

Artikel 1 Sv bindt dus het strafvorderlijk optreden

van overheidsfunctionarissen aan de wet

1. Vereiste van een wettelijke grondslag (HR Bloedproef)

• Niet steeds het Wetboek van Strafvordering
• Betekenis van bijzondere wetten
• Delegatie is toegestaan (bijv. 61a,3 Sv; 163,10 WVW 1994)
• Betekenis van beleidsregels
• Betekenis van algemene taakstelling politie (3 PolW
en 141 Sv; HR Stille sms en HR Doorzoeking smartphone)

2. Toetsing van het concrete optreden

• Toetsing aan geschreven recht
• En aan ongeschreven recht: beginselen van een
goede procesorde (HR Braak bij binnentreden)
9
Beginselen van een goede procesorde

HR Braak bij binnentreden Arrestanalyse

• Betreden van een woning tegen wil • Rechtsvraag
van bewoner, door middel van braak • Relevante feiten
• Rechtsgang
- Rechtbank
- Hof – verweren en reactie
- Middel(en) van cassatie
- Conclusie Advocaat-Generaal
- Overwegingen Hoge Raad
• Evaluatie
- Theorie
- Toepassing
- Conclusie

10
Kernoverweging Hoge Raad en evaluatie

HR Braak bij binnentreden • Aanvullende werking

‘dat immers bij de beantwoording van de beginselen goede procesorde
vraag of een opsporingsambtenaar als • Verhouding tussen HR
evenbedoeld een ruit opzettelijk mag Bloedproef II en HR Braak bij
vernielen, rekening moet worden gehouden binnentreden
met de beginselen van een goede
procesorde welke onder meer meebrengen
dat indien het belang van het onderzoek
een inbreuk op het recht van huisvrede
Subsidiariteit
noodzakelijk maakt, de
opsporingsambtenaar gehouden is er zorg
voor te dragen dat die inbreuk niet
Proportionaliteit
groter is dan wordt gerechtvaardigd
door de omstandigheden’
11
Andere uitgangspunten en beginselen

Ten aanzien van de rechter

• Rechterlijke onafhankelijkheid en onpartijdigheid
• Onmiddellijkheidsbeginsel
• Externe openbaarheid

Ten aanzien van verdachte en raadsman

• Recht op rechtsbijstand (vanaf wanneer?) (vgl. 27c Sv)

• Recht op vertaling en vertolking

• Onschuldpresumptie en zwijgrecht
• Interne openbaarheid • Vertrouwensbeginsel
• Hoor en wederhoor • Gelijkheidsbeginsel
• Beginsel van
Ten aanzien van het OM zuiverheid oogmerk
• Vervolgingsmonopolie en opportuniteitsbeginsel • Subsidiariteit en
• Beginselen van een goede procesorde proportionaliteit
12