Inleiding Strafrecht

Hoorcollege 8
Sanctierecht

Prof. dr. François Kristen

Maandag 22-01-2018
Dit hoorcollege

• Sanctierecht
• Wat zijn strafdoelen
• Wat zijn sancties?
- Straffen en maatregelen
• Wat is de uitwerking van sancties?
• Overzicht van het wettelijk sanctiestelsel
- De slides 11-18 zijn een samenvatting
• Straftoemeting: het bepalen van de strafmaat
en de motivering daarvan

2
Een strafzaak
• Man wordt veroordeeld voor in bezit hebben van 889
kinderpornografische afbeeldingen
• Art. 240b Sr: strafmaximum is 4 jaar gevangenisstraf
en geldboete van € 83.000
• Welke sanctie?
• Hoe te bepalen welke sanctie passend en geboden is?

3
Strafdoelen
• Strafrecht is sanctierecht
• Strafrecht kent ingrijpende sancties
• Meest ingrijpend is vrijheidsbeneming: gevangenisstraf en
hechtenis

• Strafdoelen
• Vergelding: bewust leed toevoegen
• Generale preventie: voorkomen dat anderen strafbare
feiten begaan
• Speciale preventie: voorkomen dat veroordeelde
opnieuw een strafbaar feit begaat
• Rechtsherstel (reparatie): genoegdoening van
slachtoffer of samenleving
• Strafdoelen verschaffen weinig concrete richtpunten 4
Sancties
• Definitie van sancties
– Verschillende definities
– Formele definitie: Een sanctie is ‘een in een strafrechtelijk
kader uitgesproken overheidsreactie op overtreding van
een strafbepaling’ waarvoor iemand in beginsel
strafrechtelijk aansprakelijk is
• Strafrechtelijke sancties vallen uiteen in straffen en
maatregelen
– Het onderscheid tussen straf en maatregel

• Inmiddels breed palet aan sancties, met vele mogelijke

combinaties
– Geregeld in titels II-IIA WvSr, art. 9-38ag Sr
– Bijzondere wetgeving kan voorzien in eigen, soms
exclusieve regeling van sancties, bijv. titel II WED
5
Uitwerkingen van sancties I
• Strafrechtelijke sancties kunnen heel verschillende
uitwerkingen hebben:
– Vrijheidsbeneming
• Bijv. bij gevangenisstraf, TBS, ISD-maatregel
• Met alle mogelijke gevolgen van dien, zoals verlies van baan
– Vrijheidsbeperking
• Bijv. bij taakstraf, gedragsbeïnvloedende maatregel
– Financiële gevolgen
• Rechtstreeks bij o.m. geldboete, ontneming wederrechtelijk
verkregen voordeel, schadevergoedingsmaatregel
• Indirect als neveneffect, bijv. door baanverlies
– Uiting gevend aan morele afkeuring
• Een norm is overtreden, dat is laakbaar gedrag
• Stigmatisering; reputatieschade
– Verlies van rechten
• Bijv. bij verbeurdverklaring, ontzetting uit beroep
– Strafblad (justitiële documentatie) 6
• Beperkend in allerlei mogelijkheden (baan, financiering etc.)
Uitwerkingen van sancties II
• Enige effecten van strafrechtelijke sancties, gekoppeld
aan de strafdoelen:
– Bestraffing door leedtoevoeging
– Beveiliging van de samenleving doordat veroordeelde bij
vrijheidsbeneming uit de samenleving is gehaald
– Bevestiging van de norm voor het bewerkstelligen van
normconform gedrag (generale preventie)
– Behandeling van veroordeelde: beter mens worden
(speciale preventie)
– Beperken factoren die crimineel gedrag in de hand werken
(speciale preventie)
– Betaling schadevergoeding aan slachtoffers (reparatie)
– Maar ook: Bevorderen van nieuw crimineel gedrag (als
gevolg van detentie)
7
Is de gevangenis een hotel?

• Vroeger

• Nu

8
Lees de wettelijke regeling van titels II-IIA Sr!!

Soorten straffen I
• Hoofdstraffen (art. 9 lid 1 sub a Sr)
– Gevangenisstraf: tijdelijk of levenslang (art. 10 Sr)
• Voor misdrijven
• Bij WvSr maximum te vinden in strafbepaling, in bijzondere
wetten vaak in aparte bepaling
• Tijdelijk: is maximaal 18 jaar, en mogelijk 30 jaar (art. 10 leden
2-4 Sr)
• Levenslang is levenslang (en niet 30 jaar, vgl. art. 10 lid 4 Sr)
• Tenuitvoerlegging levenslang is in strijd met art. 3 EVRM wegens
ontbreken herbeoordeling: HR Levenslange gevangenisstraf; Rb
Den Haag Deelname levenslang gestrafte aan
resocialisatieactiviteiten; recente uitspraak HR 17 december
2017, ECLI:NL:HR:2017:3185
– Hechtenis: maximaal 1 jaar, tenzij… (art. 18 Sr)
• Voor overtredingen
• Bij WvSr maximum te vinden in strafbepaling, in bijzondere9
wetten vaak in aparte bepaling
Soorten straffen II
(vervolg)
– Taakstraf: werkstraf (art. 9 lid 2 Sr; algemene regeling in
art. 22b-22k Sr)
• Maximaal 240 uur
• Komt vaak in de plaats van (lichte) gevangenisstraf en soms
daarnaast
• Aantal uren gekoppeld aan duur gevangenisstraf
• Uitgesloten bij bepaalde delicten (art. 22b Sr)
• Vervangende hechtenis bij niet voldoen
– Geldboete (art. 23-24e Sr)
• 6 categorieën, zie art. 23 lid 4 Sr
• Bedragen worden om de twee jaar geïndexeerd
• Mogelijk naast gevangenisstraf, hechtenis of taakstraf (art. 9
lid 3 Sr)
• Ook mogelijk wanneer strafbepaling er niet expliciet in
voorziet (art. 23 lid 5 Sr)
• Draagkrachtbeginsel (art. 24 Sr) 10

• Betaling in termijnen mogelijk (art. 24a Sr)

Soorten straffen III
• Bijkomende straffen (art. 9 lid 1 sub b Sr)
– Meestal naast hoofdstraf, maar kunnen ook afzonderlijk
worden opgelegd (art. 9 lid 5 Sr)
– Ontzetting van rechten (art. 28-31 Sr)
• Artikelen aan einde titel bepalen uit welke rechten kan worden
ontzet, bijv. art. 215 Sr
– Verbeurdverklaring (art. 33-34 Sr)
• Doel is treffen van veroordeelde in zijn vermogen
– Verlies van eigendom; verkoopopbrengst is voor de Staat
• Vereist is i) veroordeling voor een strafbaar feit, ii) voorwerpen
die in relatie staan tot het strafbare feit, iii) voorwerpen die
toebehoren aan veroordeelde, tenzij…
• Let op verschil met maatregel van onttrekking aan het verkeer
– Openbaarmaking rechterlijke uitspraak (art. 36 Sr)
11
Soorten maatregelen I
• Onttrekking aan het verkeer (art. 36b-36d Sr)
– Doel is bescherming samenleving tegen bepaalde
voorwerpen
– Alleen bepaalde voorwerpen, zie art. 36c Sr
– Mogelijk bij veroordeling, rechterlijk pardon, vrijspraak,
ovar waarbij is vastgesteld dat een strafbaar feit is begaan
of strafbeschikking (art. 36b Sr)
– Verlies van eigendom

• Ontneming wederrechtelijk verkregen voordeel (art. 36e

Sr)
– Doel is rechtsherstel en treffen in de portemonnee
(misdaad mag niet lonen; afpakken)
– Aparte ontnemingsprocedure
– Lijfsdwang bij niet voldoen 12
Soorten maatregelen II
• Schadevergoedingsmaatregel (art. 36f Sr)
– Doel is rechtsherstel door genoegdoening slachtoffers van
delicten met afwenteling executieproblemen op overheid
– Schadevergoeding te betalen aan de Staat voor slachtoffer
– Vervangende hechtenis bij niet voldoen

• Plaatsing in psychiatrisch ziekenhuis (art. 37 Sr)

– Doel is vooral behandeling stoornis
– Duur is maximaal 1 jaar

• TBS (art. 37a-38lb Sr)

– Doel is beveiligen samenleving en behandeling
– Alleen toepasbaar bij stoornis (ontoerekenbaarheid is niet
vereist!), bij bepaalde feiten en bij noodzaak van
13
waarborgen veiligheid van anderen, of algemene veiligheid
van personen of goederen
Soorten maatregelen III
(vervolg)
– TBS met dwangverpleging en TBS met voorwaarden
– Duur is twee jaar, die verlengbaar kan zijn
– TBS met dwangverpleging betekent detentie

• ISD-maatregel: plaatsing in inrichting voor stelselmatige

daders (art. 38m-38u Sr)
– Doel is beveiligen maatschappij en beëindiging recidive
(door mogelijkheid van behandeling)
– Alleen toepasbaar na vordering door OvJ, het een misdrijf
betreft waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten,
voldaan is aan 3 uit 5-eis, de veiligheid van personen of
goederen de maatregel eist
– Voor recidiverende verslaafden en andere stelselmatige
14
daders
– Duur is maximaal 2 jaar
Soorten maatregelen IV
• Gedragsbeïnvloedende en vrijheidsbeperkende
maatregel (art. 38v-38ag Sr)
– Doel is beveiligen maatschappij en voorkomen recidive
– Kan omvatten: gebiedsverbod, contactverbod,
locatieverbod, meldingsplicht
– Duur is maximaal vijf jaar
– Vervangende hechtenis bij niet voldoen
– Mogelijkheid om een reeks van voorwaarden te verbinden
(art 38ab Sr)

15
Enkele algemene regels
• Voorwaardelijke oplegging van vrijheidsstraffen,
taakstraf, geldboete, bijkomende straffen, ISD-
maatregel, en gedragsbeïnvloedende maatregel mogelijk
(art. 14a Sr)
– Mogelijke redenen: meewegen van geringere ernst van het
feit, waarschuwing geven, stok achter de deur, begeleiding
door reclassering mogelijk maken
– Algemene voorwaarde (art. 14c lid 1 Sr), bijzondere
voorwaarden (art. 14c lid 2 Sr) en proeftijd (art. 14b Sr)

• Voorwaardelijke invrijheidstelling (art. 15-15l Sr)

• Straffen en maatregelen kunnen samengaan, maar niet

altijd
16
Straftoemeting: algemene uitgangspunten
• Vierde hoofdvraag art. 350 Sv: Welke straf(fen) en/of
maatregel(en)?
– Is vraag naar de straftoemeting
– In dit verband komt aan de orde:
• Strafsoort: welke hoofdstraf, bijkomende straf en/of
maatregel?
– Rechterlijk pardon: geen straf of maatregel, art. 9a Sr
• Strafmaat: zwaarte van de sanctie? Welke sanctie is
passend?
• Modaliteit: onvoorwaardelijk of voorwaardelijk?
– Wetgever heeft gekozen voor vrijheid voor de rechter
– Maar rechterlijke straftoemetingsvrijheid is ingekaderd…

17
Straftoemeting: inkadering I
• Door regels van materieel strafrecht
– Bijzondere, wettelijke strafmaxima: strafmaximum van
het delict
– Algemene wettelijke strafmaxima: strafmaximum bepaald
per hoofdstraf
• Bijv. tijdelijke gevangenisstraf kan niet meer dan 30 jaar
bedragen (art. 10 lid 4 Sr)
– Algemene wettelijke strafminima: het minimum bepaald
per hoofdstraf
• Bijv. 1 dag voor gevangenisstraf (art. 10 lid 2 Sr)
– Wettelijke regelingen voor combinatie van sancties
• Bijv. geldboete naast gevangenisstraf (art. 9 lid 3 Sr)
– Bij wet bepaalde strafverhogende en strafverlagende
omstandigheden
• Bijv. recidive (art. 43a Sr)
18
Straftoemeting: inkadering II
• Door procesrechtelijke regels
– Op grondslag van de tenlastelegging, het bewezen
verklaarde feit, de kwalificatie en onderzoek ter zitting
– Verplichting tot motivering van de opgelegde straf
• Art. 359 leden 2, 4-7 Sv en vermelding toegepaste
sanctiebepalingen, art. 358 lid 4 Sv
• HR Detentie van een blinde

• Door jurisprudentiële regels

– Bijv. geen combinatie van levenslang en TBS: HR Lucia de
B.

19
Straftoemeting: inkadering III
• Door algemene rechtsbeginselen en zelfbinding
– Proportioneel straffen
– Beginsel geen straf zonder schuld
• Maar: Geen regel van straf slechts naar de mate van schuld
• Maar: Geen regel van geen straf zwaarder dan de schuld
– Rechtsgelijkheid en rechtszekerheid
– Rechterlijke straftoemetingsrichtlijnen
• Oriëntatiepunten voor straftoemeting en LOVS-afspraken
(landelijk)
• Oriëntatiepunten voor een gerecht

20
Straftoemeting: relevante factoren I
• Ernst van het feit
– Het bewezenverklaarde en de kwalificatie
– Dood of lichamelijk letsel
– Omvang van vermogensschade
– Aantal slachtoffers
– Maatschappelijke impact
– Overige omstandigheden van het geval
• Persoon van de dader
– Mate van verwijtbaarheid
– Recidive (strafblad)
– Baan, woning, relatie (de drie w’s)
– Sociaal netwerk
– Spijt en berouw
– Geestelijke en lichamelijke conditie; evt.
verslavingsproblematiek
21
Straftoemeting: relevante factoren II
• Strafdoelen; maatschappelijk klimaat
– Kabinetsbeleid
– Invloed van media-aandacht
– Zwaarder of lichter straffen bij media-aandacht?
• Procedurele factoren, o.a.
– Strafeis van de officier van justitie
– Verdiscontering voorarrest
• Streven naar afstemming: omwille van rechtsgelijkheid
en rechtszekerheid kijken naar vergelijkbare gevallen
– Strafvorderingsrichtlijnen openbaar ministerie
– Rechterlijke straftoemetingsrichtlijnen

22
Lucia de Berk

• Veroordeling in hoger beroep voor zeven moorden en drie

pogingen tot moord
• Hof wil Lucia permanent uit de samenleving halen en
komt tot combinatie levenslang en TBS
• Invloed van beeldvorming en tunnelvisie

23
Terug naar de strafzaak

• Man wordt veroordeeld voor in bezit hebben van 889

kinderpornografische afbeeldingen
• Art. 240b Sr: strafmaximum is 4 jaar gevangenisstraf
en geldboete van € 83.000
• Welke sanctie?

24