Formasaun

skillDebate.
Rejiaun Oecusse,
Baucau & Dili
2013

Forum Tau Matan

Saida mak debate?
 Konseitu debate mai husi lian ingles
“debate” katak, kaer metin ba argumentu
hodi kontra argumentu.
 Debate hanesan maneira atu hato’o,
argumentus nebe’e kritiku no lojika.
 Pro no kontra ba mosaun/topiku ne’ebe
aprejenta
 Aprezenta diferensias opiniaun ba asuntu
debate nian, laiha manan-lakon, no
bainbain laiha konsensus
 Karakteristiku husi debate mak
argumentu kontra argumentu, faktus
kontra faktus no evidensia kontra
evidensia.
Tamba sa debate?
 Fenomena oi-oin mak mosu, halo mudansa foun ba
mundo, ex , mane ho mane moris hamutuk, pratika
abortus, mudansa klimatika, korupsaun nst.
 Dezemvolve abilidade hanoin no koalia iha publiku ho
kritiku, analitiku, la fiar deit ba saida mak rona no
hare maibe halo analiza hodi hatene tuir kauza husi
fenomena nebe’e mosu.
 Hanesan exersisiu intelektual.
 Ex: kandidatu prisden A vs kandidatu presiden B
Oinsa sai debator diak?
 Debator ne’ebe diak rekere, iha
konesementu klean kona-ba asuntu, iha
abilidade halo analiza ba fenomena sosial
ne’ebe akontese no hato’o argumentu
nebe’e kritiku.
 Elabora ho didiak argumentu (Deklarasaun,
Razaun, Evidensai no Konkluzaun).
 Hatudu public performance: jestu no
kontaktu ho audensia
 Metódu responde ba dinámika debate nian
(oinsa halo deklarasaun kontra argumentu,
hato’o razaun, evidensia no halo
konkluzaun).
 Uza linguajen ho diak no klaru
Format debate
Asian parliamentary
A. Panel debate fahe ba parte rua (2):
1. Panel afirmatiu (Governu)
2. Panel negativu (Oposisaun)
B. Numeru debate kada panel ema nain
tolu (3 vs 3). Aft: 1st =PM, 2nd VPM &
3rd Ministru
C. Kada membru panelista (aff no Neg)
iha tempu minutu 7 atu halo
aprejeuntasaun no iha minutu 2 ikus
hodi halo (replay statement)
British parliamentary
B. Panel debate fahe ba parte hat (4)
1. Opening Government (OG)
2. Opening Opposition (OO)
3. Closing Government (CG)
4. Closing Opposition
B. Numeru debate kada panel ema nain
rua (2).
• OG (PM no VPM)
• OO (Leadr oposisaiun & deputy )
• CG (Membru Gov no Membru Gov)
• CO (Membru opsisaun & membru
oposisaun)
C. PM, VPM, Membru Gov, LO, ALO no
Membru lider oposisaun kada membru
panel iha minutu 7 halo aprejentasaun no
la iha (replay statement)
Inportansia Debate?
 Dezenvolve abilidae hanoin nebe’e kritiku no
analitiku ba fenomena sosial nebe’e akontese.
 Dezemvolve abilidade: rona, komunikasaun(koalia) no
formula argumentus/linguajen nebe’e kritiku.
 Dezemvolve mental kolia iha publiku ho fiar an,
sistematiku no la ho konfrontus.
 Fahe informasaun ba publiku liu husi aprejenta kazu
ka faktus iha debate.
 Liberdade espresa opiniaun
Etika Debate
 Debate hatudu pro-kontra ba mosaun ka argumentu
LAOS diferensia umana
 Diferensia opiniaun la haree ba diferensias rasa, lian, fiar,
ka estatuto sosial ka politiku
 Respeitu diferensia, hanesan simu realidade sosio-
kultural rai idaidak nian
 Tane as valor direitus umanus, respeitu dignidade
umana, promove toleransia no harmonia sosial.
Elementu debate
 Mosaun/Topiku
 Defenisaun
 Argumentu
 Pontu de ordem
Saida mak mosaun
 Mosaun mak ita hanaran topiku debate,
normalmente mosu iha stetement. Ex: impaktu
korupsaun ba dezenvolvimentu nasional
 Proponente hanesan team defende mosaun, no
opposisi team ne’ebe kontra mosaun
Defenisaun
Oinsa ita bele defeni mosaun ida?
 Definisaun ne’e hanesan tool hodi klarifika mosaun
 Key words ( liafuan xavi)
 Ligasaun issue ho kondisaun
 Limitasaun ba debate
ex ’ impaktu korupsaun ba dezenvolvimentu ,
korupsaun hanesan liafuan Xavi, issu Atual no
limitasaun debate ( pembatasan masalah)
Komponente Importante iha Debate
Komponente importante iha debate mak M3
 Matter/ Konteudus:
Kualidade argumentu, argumentu forte ka fraku
 Argumentu no resposta lojika?
 Definisaun ba mosaun klaru no relevansia ho topiku?
 Elabora ho didiak argumentu (Deklarasaun, Razaun,
Evidensai no Konkluzaun).
• Manner (Maneira):
 Public performance: jestu no kontaktu ho audensia
 Oinsa hateten sai opiniaun
 Uza linguajen ho diak no klaru
 Kualidade lian (volume lian)
 Hatais formal.
Kontinua
• Method (Metódu):
 Jestaun tempu (oinsa proponente ida uza tempu ho maximu
hodi halo aprejentasaun
 Sistematizasaun husi aprezentasaun
 Metódu responde ba dinámika debate nian (oinsa halo
deklarasaun kontra argumentu, hato’o razaun, evidensia no
halo konkluzaun).
Substansia husi debate
 Argumentu hodi influensa opiniaun
 Aprezenta faktus hodi dezafia no evidensia hodi
apoiu argumentu.
 Argumentu tenke argumentativu no lojíka ho tópiku
debate nian.
Preparasaun ba debate
 Panel proponente tenki planea didiak asuntu saida mak atu aprejenta,
argumentu saida inklui apoiu ho statistika ou faktus ruma.
 Iha panel laran diskute kona-ba pontus importante saida mak atu
levanta uluk, apoiu ho argumentu nebe’e lojiku no relevante.
 Prepara strutura aprejentasaun ida nebe’e sistematiku, organizadau no
uza tempu ho didiak(hahu no remata ho diak).
 Panelista primeiru husi panel propon ente tenke hahu ho introdusaun
no definisaun ba mosaun nebe’e aprejenta ho linguajen nebe’e los no
klaru.
 Panel oposisaun tenki prepara argumentu kontra argumentu
(deklarasaun, razaun, evidensia no konklusaun kontra)
Rejimentu debate
 Painel Debate, painel rua; painel proponente (=pro mosaun) no painel
oposisaun (=kontra mosaun).
 Painel proponente (=afirmativu=Governo) mak sei hato´o uluk nia
aprezentasaun. Hahú ho ``substantive speech`` no deklarasaun afirmativa.
 Bainhira aprezentasaun la’o namanas, painel proponente tenke prepara an atu
responde ba painel oposisaun. Resposta tenke hato´o vizaun “kontra
argumentu” LAOS repete argumentu ou deklarasaun proponente sira nian.
 Durante painel proponente hato´o namanas nia aprezentasaun substansiál,
painel oposisaun bele halo interjection ``Points of Information`` (PoI) iha
pratika dialetika Timor-nian bainbain hanaran ``Pontu de Ordem``, hodi
levanta kestaun kritiku ruma ba mosaun bé aprezenta (Australasian style deit
mak la uza PoI). PoI tenke halo iha tempu entre minutu uluk no minutu ikus
liu nia laran.
 Panelista idaida sei aprezenta no defende substansiá husi sira nia mosaun,
alokasaun tempu ba painel ida maximu minutu 30 (depende ba formatu).
Kontiua…………..!!!!!!
 Husik minutu ikus liu ba panel rua hotu (panelista numeru 3) atu halo
concluzaun no remata ho diak (reply statement). Tempu ne´ebé aloka
minutu 3. (British Parliamentary Format deit mak la uza reply
statement).
 Labele halo iteropsaun/pontu deordem iha tempu ne´ebé panelista
resposta namanas perguntas. Panelista bele simu ou rejeita
interopsaun ho liafuan, ka hatudu jestu la hakarak hatan.
 Sesaun debate hotu sei laiha moderador, maibe sei iha ema ida atu
prezide debate no halo kontrolu ba protokolu eventu nian. Nia mak sei
halo introdusaun ba objetivu programa, halo introdusaun ba julgador
no painel idaidak ba audiensia no mós kontrolu ba tempu.
 Obrigado
ba ema nebe mak iha inisitivo hodi
aprende debate.