ბორდის მოდელები

სამეთვალყურეო საბჭო
 ბორდი, სამეთვალყურეო საბჭო
 თითქმის ყველა ქვეყნის საკორპორაციო მართვის
სისტემაში წამყვან როლს ე.წ. ბორდი (გამგეობა/საბჭო)
ასრულებს

 ენრონის და სხვა ფინანსური სკანდალების შედეგად

Sarbanes - Oxley Act მიღების შემდეგ, ბორდის
სტრუქტურამ და პასუხისმგებლობამ ევროპასა და აშშ-
ში მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადა
 ბორდი, სამეთვალყურეო საბჭო
 ერთ-საფეხურიანი და ორსაფეხურიანი ბორდი და
არჩევანი მათ შორის:

 ორსაფეხურიან მოდელში გამოყოფენ

სამეთვალყურეო საბჭოს (Supervisory Board) და
გამგეობას (Management Board)

 სამეთვალყურეო საბჭოს ირჩევენ აქციონერები

 სამეთვალყურეო საბჭო კი ირჩევს/ნიშნავს

გამგეობას
ორსაფეხურიანი სისტემა (Two –
Tier Board)

აქციონერთა კრება

სამეთვალყურეო
საბჭო

გამგეობა
ერთსაფეხურიანი სისტემა (One-Tier Board)

აქციონერთა კრება

ბორდი

CEO
 ფუნქციების განაწილება

 ფუნდამენტ.
გადაწყვეტილებები
აქციონერები
 მენეჯმენტის
ბორდი კონტროლი/მნიშვ. ეკონ.
გადაწყვეტილებები
მენეჯმენტი
 ოპერატიული
მენეჯმენტი
კორპორაციული სტრუქტურა - ქართული
მოდელი

აქციონერთა კრება

სამეთვალყურეო
საბჭო

გამგეობა
 ბორდი, სამეთვალყურეო საბჭო
 კორპორაციული მართვის ორსაფეხურიანი
სისტემა არსებობს მაგ. გერმანიაში, ავსტრიაში,
პოლონეთში, პორტუგალიაში, ჩინეთში ...

 ზოგან ორსაფეხურიანი სიტემა სავალდებულოა

მხოლოდ ცალკეული დარგის ან განსაზღვრული
სიდიდის საწარმოებისთვის (მაგ. საქართველო -
ანგარიშვალდებული (listed) საწარმოები, ბანკები,
სადაზღვევო კომპანიები, საწარმოები რომელთა
მოწილეთა რაოდენობა 100-ზე მეტია, შვეიცარია
- ბანკები, დაზღვევა)
 ბორდი, სამეთვალყურეო საბჭო
მსოფლიოში უფრო გავრცელებულია კორპორაციული
მართვის ერთსაფეხურიანი სიტემა (აშშ, დიდი
ბრიტანეთი, შვეიცარია, შვედეთი, დანია, ნორვეგია,
ავსტრალია ...)

ისტორიულად ერთსაფეხურიანი სიტემა განვითარდა

ქვეყნებში, სადაც ბიზნეს კორპორაციები სახელმწიფოს
ნაკლებ მონაწილეობით შეიქმნა(მაგ. ბრიტანეთი, აშშ).
 ბორდი, სამეთვალყურეო საბჭო
 არ არსებობს სარწმუნო თეორიული ან ემპირიული მონაცემები ამა თუ
იმ სისტემის ერთმნიშვნელოვანი უპირატესობის შესახებ:

 ერთ-საფეხურიანი სიტემის უპირატესობად შეიძლება ჩავთვალოთ:

 ნაკლები ხარჯი
 ერთი ბორდის ფარგლებში ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა
აღმასრულებელი და არა-აღმასრულებელ დირექტორებისთვის

 ამდენად ქვეყნებშიც (მაგ. გერმანიაში) სადაც ორბორდიანი სისტემა

ისტორიულად დამკვიდრდა, იგი არ არის სავალდებულო მცირე
საწარმოებისთვის (GmbH) ;
 იმ ქვეყნებშიც კი სადაც დაშვებულია არჩევანი (საფრანგეთი,
ნიდერლანდები, ბელგია, ლუქსემბურგი...) - კომპანიების
უმრავლესობა ერთსაფეხურიან მოდელს ირჩევს.
 ბორდი, სამეთვალყურეო საბჭო
 სხვადასხვა ქვეყნების კანონმდებლობები სხვადასხვაგვარად
განსაზღვრავენ ბორდის:

 ზომას/ადგილების მინიმალურ და მაქსიმალურ რაოდენობას;

 შემადგენლობას;
 ვადას;
 კლასიფიცირებული ბორდის შესაძლებლობას;
 მრავალფეროვნების კვოტას;
 გადაწყვეტილების მიღების წესი (კვორუმი/უმრავლესობა);
 კუმულაციური კენჭისყრა;
 უმცირესობაში მყოფი აქციონერების წარმომადგენლობა (მაგ.
სავალდებულოა იტალიაში);
 დასაქმებულთა წარმომადგენლობა (მაგ. გერმანია - მსხვილი
კორპორაციებში - 20 წევრი საბჭოში - ნახევარი დასაქმებულთა
წარმომდგენები - MitbestG (1976))
 დამოუკიდებელი დირექტორები:

არა-აღმასრულებელი დირექტორი (NED) - ტიპიურია

ორსაფეხურიანი სისტემისთვის (მაგ. გერმანია,
იაპონია); - დირექტორები რომლებიც ძირითადად არ
მუშაობენ საწარმოში (გამგეობისგან განსხვავებით);

 დამოუკიდებელი დირექტორი - ისტორიულად

დამახასიათებელი იყო ერთსაფეხურიანი
სისტემისთვის (განსაკუთრებით აშშ-ში).
 დამოუკიდებელი დირექტორები:

 ენრონის და სხვა ფინანსურმა სკანდალებმა განაპირობეს

Sarbanes-Oxley მიღება, რომელიც დიდ ყურადღებას უთმობს
დამოუკიდებელ დირექტორებს.

 NYSE წესებით ანგარიშვალდებული (listed) კორპორაციების

დირექტორთა უმრავლესობა უნდა იყოს დამოუკიდებელი

 სამი მთავარი კომიტეტის - აუდიტის

კომიტეტი/კომპენსაციის კომიტეტი/საკორპორაციო მართვის
კომიტეტი - მთლიანად დამოუკიდებელი
დირექტორებისგან უნდა შედგებოდეს (NYSE, Listed Company
Manual § 303A.02, 04, 05. 06)
 დამოუკიდებელი დირექტორები:
დიდი ბრიტანეთის კორპორაციული მართვის კოდექსით მსხვილი
კორპორაციების ბორდის ნახევარზე მეტი (თავმჯდომარის
ჩაუთვლელად) უნდა შედგებოდეს არა-აღმასრულებელი,
დამოუკიდებელი დირექტორებისგან (UK Corporate Governance Code
B.1.2.);

ამავე კოდექსის C.3.1 მიხედვით აუდიტის კომიტეტი მთლიანად

დამოუკიდებელი წევრებით უნდ აიყოს დაკომპლექტებული და
ერთი მათგანი მაინც უნდა იყოს ”ფინანსური ექსპერტი”.

ევროკავშირის კომისიის 2005 წლის რეკომენდაცია მოითხოვს

დამოუკიდებელი დირექტორების ”სათანადო” რაოდენობას -
აუდიტის, კომპენსაციის და კორპ. მართვის კომიტეტებში - “to
ensure that any material conflict of interest involving directors will be
properly dealt with,” რეკომენდაცია 15.2.2005 არა-აღმასრულებელი
დირექტორების როლზე ბორდის/სამეთ. საბჭოს კომიტეტებში (on
the role of non-executive or supervisory directors of listed companies and
on the committees of the (supervisory) board)
 დამოუკიდებელი დირექტორები
Definitions:
 German Corporate Governance Code:
“…Board member is considered independent if he/she has no business or
personal relations with the company or its Management Board which cause a
conflict of interests.”
 UK Corporate Governance Code: absence of …
“relationships or circumstances which are likely to affect, or could appear to
affect, the director’s judgement.”
 NYSE rules:
“…directors are independent if they do not have any material relationship with
the listed company (either directly or as a partner, shareholder or officer of an
organization that has a relationship with the company).”
 Recommendation of EU Commission (2005/162/EC):
“A director should be considered to be independent only if he is free of any
business, family or other relationship, with the company, its controlling
shareholder or the management of either, that creates a conflict of interest
such as to impair his judgment.”
 დირექტორების დამოუკიდებლობა და კვალიფიკაცია:

 განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია აუდიტის კომიტეტისთვის;

 ევროპული რეკომენდაცია მოითხოვს რომ კომიტეტის წევრებს

”ქონდეთ აქტუალური და შესაბამისი გამოცდილება და ცოდნა
ფინანსებში და ანგარიშგებაში რომელიც შეესაბამება
კორპორაციის საქმიანობას” ;

 დიდი ბრიტანეთი საკორპორაციო მართვის კოდექსი

ადგენს ბორდის და მისი წევრების კომპეტენციის
პრინციპს ”უნარების, ცოდნის და გამოცდილების
სათანადო ბალანსი მოვალეობების ეფექტური
განხორციელებისთვის” - ”appropriate balance of skills,
experience, independence and knowledge of the company to
enable them to discharge their respective duties and
responsibilities effectively” (B.1.)
 ბორდის დამოუკიდებლობა
 იმისთვის რომ ბორდმა ეფექტურად შეძლოს მონიტორინგისა და
საკონსულტაციო ფუნქციების შესრულება ბორდის წევრები უნდ აიყვნენ
დამოუკიდებლები

 კანონმდებლის პოზიციიდან დამოუკიდებლობა უზრუნველყოფს

ბორდის წევრთა ინტერესთა კონფლიქტის არარსებობას და მის
მოქმედებას მხოლოდ საწარმოს ინტერესებიდან გამომდინარე

 დამოუკიდებელ დირექტორს უკეთ შეუძლია საჭიროების შემთხვევაში

კრიტიკულად შეაფასონ მენეჯმენტი და მათგან განსხვავებული პოზიცია
დაიკავონ

NYSE Listed Company Manual : 303A.01 Independent Directors

Rule: Listed companies must have a majority of independent directors.

Commentary: Effective boards of directors exercise independent judgment in carrying

out their responsibilities. Requiring a majority of independent directors will
increase the quality of board oversight and lessen the possibility of damaging
conflicts of interest.
 ბორდის დამოუკიდებლობა
 ბორდის წევრებს რომელთაც მნიშვნელოვანი ბიზნეს
ურთიერთობა აქვთ კომპანიასთან ან სხვაგვარად
ფინანსურად დამოკიდებული არიან მასზე სავარაუდოთ
გაუჭირდებათ კომპანიის თაობაზე დამოუკიდებელი
გადაწყვეტიების (independent judgment) მიღება

 დამოუკიდებლობის კრიტერიუმები
UK corporate governance code B.1.1. -
შეიცავს სადემონსტრაციო ჩამონათვალს გარემოებებისა,
რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც საწარმოს დირექტორი
დამოუკიდებლად ვერ ჩაითვლება:
 ბორდის დამოუკიდებლობა
მსგავს გარემოებებს უსვამს ხაზს ასევე NYSE Listed Company Manual
303A.02 Independence Tests.
• ბოლო სამი წლის განმავლობაში აღმასრულებელ
თანამდებობაზე (as an executive officer) მუშაობდა კომპანიაში
• ბოლო სამი წლის განმავლობაში მიიღო 120 000 აშშ დოლარზე
მეტი პირდაპირი ანაზღაურება კომპანიისგან.
• ბოლოს სამი წლის განმავლობაში მუშაობდა როგორც კომპანიის
გარე ან შიდა აუდიტორი.
•არის სხვა კომპანიის აღმასრულებელი თანამდებობის პირი,
რომელშიც ანგარიშვალდებული საწარმოს არსებული
აღმასრულებლები მუშაობდნენ კომპენაციის კომიტეტში ბოლო
სამი წლის განმავლობაში
• არის აღმასრულებელი თანამდებობის პირი კომპანიაში
რომლის ბიზნეს ურთიერთობის მოცულობა კომპანიასთან ბოლო
სამის წლის განმავლობაში აჭარბებდა საერთო შემოსავლის 3
პროცენტს ა 1 მლნ. აშშ დოლარს.
 ბორდის დამოუკიდებლობა
• Commentary:
It is not possible to anticipate, or explicitly to provide for, all circumstances
that might signal potential conflicts of interest…

It is best that boards making "independence" determinations broadly

consider all relevant facts and circumstances…

the board should consider the issue not merely from the standpoint of the
director, but also from that of persons or organizations with which the
director has an affiliation. …commercial, industrial, banking, consulting, legal,
accounting, charitable and familial relationships, among others.

 დამოუკიდებლობის მნიშვნელობა სასამართლო დავებში:

In re MFW Shareholders Litigation, 67 A.3d 496 (2013)
 ბორდის დამოუკიდებლობა
 ბანკების კმ. კოდექსი 2 ე):

• ...საბჭოს წევრი არ ჩაითვლება დამოუკიდებლად, თუ ის, ან მისი

პირველი ან მეორე რიგის მემკვიდრე:

• ბოლო 5 წლის მანძილზე იყო ბანკის, მისი შვილობილი,

დედობილი ან დობილი ორგანიზაციის დირექტორატის წევრი, ან
ეკავა სხვა საპასუხისმგებლო თანამდებობა;

• იღებს ბანკისაგან ან მისი შვილობილი, დედობილი ან დობილი

ორგანიზაციისაგან ანაზღაურებას ნებისმიერი ფორმით, გარდა
სამეთვალყურეო საბჭოს წევრობისთვის დადგენილი
ანაზღაურებისა და აქციონერების კუთვნილი დივიდენდისა;
 ბანკების კმ. კოდექსი 2 ე):

• გააჩნია მნიშვნელოვანი პირადი კომერციული ურთიერთობები

ბანკთან;

• არის იმ იურიდიული პირის მნიშვნელოვანი წილის მფლობელი,

რომელსაც გააჩნია მნიშვნელოვანი კომერციული ურთიერთობები
ბანკთან;

• არის დირექტორი იმ კომპანიისა, რომელშიც ბანკის ერთ-ერთი

დირექტორი სამეთვალყურეო საბჭოს წევრია;

• ეკუთვნის ბანკის კაპიტალის 5 პროცენტი ან მეტი;

• არის დირექტორი, სამეთვალყურეო საბჭოს წევრი, ან

წარმომადგენელი კომპანიისა, რომელსაც ეკუთვნის ბანკის
კაპიტალის 5 პროცენტი ან მეტი.
 ბორდის დამოუკიდებლობა
 კომერც. ბანკების კმ. კოდექსი (4.3)
სამეთვალყურეო საბჭოში წარმოდგენილნი უნდა
იქნან დამოუკიდებელი წევრებიც და დაცული
იქნას ადეკვატური ბალანსი სამეთვალყურეო
საბჭოში აქციონერთა წარმომადგენლებსა და
საბჭოს დამოუკიდებელ წევრებს შორის, რათა
თავიდან იქნას აცილებული კონკრეტული
წევრის ან წევრთა მცირე ჯგუფის, ასევე
რომელიმე აქციონერის ან აქციონერთა ჯგუფის
მიერ ამა თუ იმ საკითხზე გადაწყვეტილების
მიღებისას არაადექვატურად დიდი ზეგავლენის
მოხდენა.
 ბორდის დამოუკიდებლობა
 საუკეთესო პრაქტიკის მიხედვით, სასურველია, თუ
სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარედ არჩეული იქნება
მისი დამოუკიდებელი წევრი;

 შერეული სამეთვალყურეო საბჭოს შემთხვევაში

განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს დამოუკიდებელი
წევრების ადეკვატური რაოდენობის არსებობა;

 კომიტეტებში უნდა შედიოდნენ სამეთვალყურეო საბჭოს

სულ მცირე ერთი დამოუკიდებელი წევრი;

 კომიტეტის სხდომა ითვლება ჩატარებულად თუ მას

ესწრება კომიტეტის წევრთა ნახევარზე მეტი და დამსწრე
წევრთაგან ერთი მაინც არის სამეთვალყურეო საბჭოს
დამოუკიდებელი წევრი;
 დამოუკიდებლობა
ფორმალური/ფაქტიური
“It pays to have friends” Journal of Financial
Economics, Hwang/Kim, 2009

 ფორმალური დამოუკიდებლობა (Conventional

Independence);

 სოციალური დამოუკიდებლობა (Social independence)

 კვალიფიკაცია - Lehman Brothers
გაკოტრდა 2008 წელს. ამ დროისთვის მას ყავდა 11 დირექტორი
მათ შორის 10 დამოუკიდებელი :

• John Macomber, 80, McKinsey კონსულტანტი და ყოფილი CEO

ქიმიურ წარმოების დარგში;
• John Akers, 74, IBM ყოფილი CEO;
• Thomas Cruikshank, 77, ყოფილ CEO Halliburton
• Henry Kaufman, 81, ყოფილი მთავარი ეკონომისტი Salomon
Brothers
• Sir Christopher Gent, 60, ყოფილი CEO – Vodafone
• Roger Berlind, 75, თეატრალური პროდიუსერი
• Roland Hernandez, 50, ყოფილი CEO –Telemundo
• Michael Ainslie, 64, ყოფილი CEO - Sotheby’s
• Marsha Johnson Evans, 61, თავმჯდომარე - Red Cross
 დამოუკიდებლობა
ფორმალური/ფაქტიური
კომპანიას ყავს 7 ბორდის წევრი ყველა მათგანი აკმაყოფილებს
NYSE დამოუკიდებლობის სტანდარტებს:

 პირველი დირექტორი CEO ერთად მსახურობდა ჯარში,

 მე-2 CEO მშობლიური ქალაქიდან იყო და მათი მშობლებიც
კარგად იცნობდნენ ერთმანეთს,
 მე-3 უნივერსტეტში სწავლობდა CEO ერთად,
 მე-4 CEO ბავშვის ნათლიაა,
 მე-5 CEO მსგავსად ქიმიკოსია და ერთ-ერთი სტატიის
თანავტორი CEO ერთად,
 მე-6 კარგად იცნობს CEO უახლოვეს მეგობარს და მისი
მეჯვარეა.
 მე-7-მ CEO შვილს თავის კომპანიაში დააწყებინა სამსახური.

რამდენი დამოუკიდებელი დირექტორი ყავს კომპანიას?

 ბორდის ამოცანა
ბორდის ფუნქციები ზოგადად:

აქციონერთა ინტერესების უპირატესობა

(Shareholder Primacy)
vs.
დაინტერესებულ პირთა (stakeholders)
ინტერესების ბალანსი
 ბორდის ამოცანა
აქციონერებზე ორიენტირებული ბორდი
ტრადიციულია აშშ-ში და დიდ ბრიტანეთში;

სკანდინავიის ქვეყნებში, გერმანიაში,

ავსტრიაში ტრადიციულად ბორდის
ფუნქციაა ემსახუროს საწარმოს, როგოც ერთი
მთლიანის, ინტერესებს;

დაინტერესებულ პირთა ინტერესების

დაბალანსების იდეამ გავლენა მოახდინა
ბრიტანული საკორპორაციო სამართლის
რეფორმაზე 2006 წ.
დიდი ბრიტანეთის Companies Act Art. 172 (1):

Duty to promote the success of the company

(1) A director of a company must act in the way he considers, in good
faith, would be most likely to promote the success of the company for the
benefit of its members as a whole, and in doing so have regard (amongst
other matters) to—
(a) the likely consequences of any decision in the long term,

(b) the interests of the company's employees,

(c) the need to foster the company's business relationships with

suppliers, customers and others,

(d) the impact of the company's operations on the community and

the environment,

(e) the desirability of the company maintaining a reputation for high

standards of business conduct, and

(f) the need to act fairly as between members of the company.