Εισαγωγή

στην Γλωσσολογία

Επιμόρφωση των ομάδων εργασίας

για την καταγραφή της κυπριακής
νοηματικής γλώσσας

Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου,

Λεμεσός, 05-06-07 Οκτωβρίου 2007
 Μέρος Τρίτο:

Συστημική
Γλωσσολογία 2:
Μορφολογία
Μορφολογία
Morphologie

μορφημική
Morphemi k

ταξινόμηση
Zeichen-
γλωσσικών σημείων
Eintei lung

κλίση
Beugung

παραγωγή
Ableitung

σύνθεση
Zusammensetzung

περίληψη
Zusammenfassung
Μορφημική
Morphemik

θεμέλιο της μορφημικής:

Grundl age:
das Morphem
το μόρφημα

ταξινόμηση
Einordnung
τωνMorpheme
der μορφημάτων
ως προς την δομή τους:
Struktur

ελεύθερα
frei
δεσμευμένα
gebu nden

ως προς την
Fu λειτουργία
nktion τους:
λεξιλογικά
lexikalisch
γραμματικά
grammatisch

μορφή
Morph
καιMorphem
und μόρφημα
μορφή:μόρφημα
M orph:Mo rp hem= 1:1
= 1:1

μορφή:μόρφημα
M orph:Mo rp hem= 1:Χ
= 1:X
μορφή:μόρφημα
M orph:Mo rp hem= Χ:1
= X:1
(αλλόμορφα)
(Allo mo rp he)
 Μορφολογία, Μορφημική
και Μόρφημα
• Μορφολογία/μορφημική: η μελέτη των
μορφών, η εξέταση των
μορφών/μορφημάτων και των
συνδυασμών τους
• Μόρφημα: η ελάχιστη γλωσσική
μονάδα που έχει σημασία
• Μορφή: η ακολουθία
νοημάτων/φθόγγων που πραγματοποιεί
ένα μόρφημα
 Είδη μορφημάτων

λεξιλογικό γραμματικό
 

ελεύθερο  κανόνας εξαίρεση

δεσμευμένο  εξαίρεση κανόνας

 Είδη μορφημάτων στην νοηματική
(παραδείγματα):

λεξιλογικό γραμματικό
 

(ΠΕΡΗΦΑΝΟΣ)
ελεύθερο  ΠΟΔΗΛΑΤΟ ΓΙΑ-εσύ

δεσμευμένο  εγώ-ΜΕΤΑΒΑΣΗ-εσύ εγώ-ΜΕΤΑΒΑΣΗ-εσύ

 Είδη μορφημάτων στην ομιλούμενη
(παραδείγματα):

λεξιλογικό γραμματικό
 

(πρέπει) να
ελεύθερο  χρώμα (γίνει)

δεσμευμένο  βλέπω γνώση

Μόρφημα (M) και μορφή (μ)

μ2 μ4
μ1 μ6
M μ3
μ5
(αλλόμορφα)

M2 M4
M6
μ
M1
M3
M5
 1 μορφή, 2 μορφήματα
(παραδείγματα στην νοηματική):

ΑΥΤΟΣ ΜΟΝΟΣ-ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΤΡΕΞΙΜΟ ΦΥΣΙΚΟ

ΚΑΙΡΟΣ
ΑΝΕΜΕΛΙΑ
 1 μορφή, 2 μορφήματα
(παραδείγματα στην ομιλούμενη):

(οι) λύσεις
(εσύ θα) λύσεις

όρος (=βουνό)
όρος (=κανόνας)
Αλλόμορφα (παραδείγματα):
ΝΟΗΜΑ-
ΤΙΚΗ (άρνηση)

ΟΧΙ
ΕΠΙΘΥΜΙΑ-ΟΧΙ (αναιρετική κίνηση)

ΟΜΙΛΟΥ- (πληθυντικός των ουσιαστικών)

ΜΕΝΗ

πρόβατο  πρόβατα,
διάδρομος  διάδρομοι, μαθητής  μαθητές,
γυναίκα  γυναίκες, λύση  λύσεις,
κράτος  κράτη κτλ.
 ταξινόμηση
Zeichen-των
einteilung
γλωσσικών σημείων
Zeichenarten
μέρη του λόγου
(Gebärden- bzw.
Wortarten)

τυπικές
formale
lexikalische
λεξιλογικέςKlassen
τάξεις

allgemeingültige
γενικές τάξεις
Klassen
 Τα μέρη του λόγου
στα ελληνικά
κλιτά άκλιτα

συζυγίες κλίσεις

σταθερό μεταβλητό
γένος γένος

παραθέσιμα μη παραθέσιμα

ΑΡΘΡΟ
ΡΗΜΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΕΠΙΘΕΤΟ και ΜΟΡΙΟ
ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ
 Τα μέρη του λόγου
στην ΚΝΓ
κλιτά άκλιτα

σταθερή ρίζα μεταβλητή ρίζα

χωρικά χωρικά χωρικά χωρικά

αμετάβλητα μεταβλητά αμετάβλητα μετάβλητά

κοινά
αντωνυμικά σύνθετη σύνθετη κύρια
ονόματα
και περιγραφή περιγραφή ονόματα,
και
μεταβατικές στατικών δυναμικών σημαδούρες,
αμετάβατες
σχέσεις καταστάσεων καταστάσεων μόρια
σχέσεις
 Επισκόπηση των
μορφολογικών διεργασιών
Μ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
Ε
Ρ γραμματική
„συμπεριφορά“ σχηματισμός νοημάτων/λέξεων
Η

Τ
Ο κλίση παραγωγή σύνθεση
Υ

Λ
Ο θέμα + πρόσθημα θέμα + θέμα
Γ
Ο
Υ ΜΕΣΑ
 Εξωτερική κλίση
(παραδείγματα):
ΝΟΗΜΑ- ΟΜΙΛΟΥ-
ΤΙΚΗ ΜΕΝΗ

ονοματική κλίση:
βασική κλίση: ο ψηλός άνδρας 
του ψηλού άνδρα,
ΑΤΟΜΟ  ΑΤΟΜΑ
τον ψηλό άνδρα, κτλ.

συζυγιακή κλίση:
χωρική κλίση: λύνω 
ΔΟΣΗ  λύνω, λύνεις,
έλυσα, έχω λύσει, κτλ.
εγώ-ΔΟΣΗ-εσύ,
εσύ-ΔΟΣΗ-δεξιά, παραθετική κλίση:
κτλ. πιθανός 
πιθανότερος, πιθανότατος, κτλ.
 Εσωτερική κλίση
(παραδείγματα):
ΝΟΗΜΑ- ΟΜΙΛΟΥ-
ΤΙΚΗ ΜΕΝΗ

επανάληψη: μετάπτωση
ΑΝΑΜΟΝΗ  ΑΝΑΜΟΝΗ+++
(διάφορα παραδείγματα):

δέρνω  (θα) δείρω

αλλαγή
σπέρνω  (θα) σπείρω
στην κίνηση:
υφαίνω  (θα) υφάνω
ΠΑΙΔΙ  ΠΑΙΔΙΑ
 Εξωτερική & εσωτερική κλίση (παραδείγματα):

ΝΟΗΜΑ- ΟΜΙΛΟΥ-
ΤΙΚΗ ΜΕΝΗ

φαίνομαι 
ΕΠΙΣΚΕΨΗ 
φαίνομαι,
εγώ-ΕΠΙΣΚΕΨΗ-εσύ+++, φάνηκα,
εγώ-ΕΠΙΣΚΕΨΗ-δεξιά+++, (θα) φανώ,
κτλ. έχω φανεί,
κτλ.
Εξωτερική παραγωγή (παραδείγματα):
ΝΟΗΜΑ- ΟΜΙΛΟΥ-
ΤΙΚΗ ΜΕΝΗ

χειροκινητική: εργάζομαι  κατεργάζομαι,

(παραγωγή σημείων από αντιμορφές έρχομαι  συνέρχομαι,
με προσθήκη διαφόρων κινήσεων) γράφω  επιγράφω,
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ, ΜΕΤΑΒΑΣΗ, τελειώνω  αποτελειώνω,
ΜΕΤΑΘΕΣΗ, ΜΕΓΕΘΟΣ, λύνω  λύση,
ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ κτλ φύση  φυσικός,
ζώο  ζωώδης,
μη χειροκινητική: αμφισβητώ 
ΕΥΕΞΙΑ  αμφισβητήσιμος,
ΔΥΣΑΝΕΞΙΑ κτλ.
Εσωτερική παραγωγή (παραδείγματα):
ΝΟΗΜΑ- ΟΜΙΛΟΥ-
ΤΙΚΗ ΜΕΝΗ

επανάληψη:
ΔΙΑΤΑΓΗ 
ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ
λέγω  λόγος,
έλκω  όλκιμος,
αλλαγή της κίνησης:
πίνω  πόσιμος,
ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ 
μακρός  μήκος,
ΜΗ-ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ,
στίχος  στοιχίζω
ΓΝΩΣΤΟΣ  ΑΓΝΩΣΤΟΣ
κτλ.
κτλ.
(αναιρετική κίνηση
προς τα άνω)
 Σύνθεση με συνένωση θεματικών
μορφημάτων (παραδείγματα):
ΝΟΗΜΑ- ΟΜΙΛΟΥ-
ΤΙΚΗ ΜΕΝΗ

παρατακτική:
ζωγράφος-ποιητής,
ΤΕΧΝΙΚΗ + ΑΤΟΜΟ 
γλυκόπικρος,
ΤΕΧΝΙΚΟΣ (επάγγελμα)
κωμικοτραγικός
ΜΗΧΑΝΗ + ΚΤΗΡΙΟ 
υποτακτική:
ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ
οδοκαθαριστής,
κτλ.
ατμοσίδερο,
ελαιόλαδο
Σύνθεση με συγκόλληση φράσεων
(παραδείγματα):
ΝΟΗΜΑ- ΟΜΙΛΟΥ-
ΤΙΚΗ ΜΕΝΗ

ΖΩΟ ΚΗΛΙΔΑ+++ 
μακρύ μαλλί 
ΛΕΟΠΑΡΔΑΛΗ
(ο) μακρυμάλλης
ΒΙΒΛΙΟ ΣΥΣΤΟΙΧΙΑ 
έξω από εδώ 
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
(ο) οξαποδός
ΚΑΘΙΣΜΑ ΣΕΙΡΑ+++ 
πάρε (και) δώσε 
ΠΛΑΤΕΙΑ (θεάτρου)
(το) πάρε-δώσε
κτλ.
Σύνθεση με μεταφραστικό δανεισμό
(παραδείγματα):
ΝΟΗΜΑ- ΟΜΙΛΟΥ-
ΤΙΚΗ ΜΕΝΗ

(από τα ελληνικά):
time-switch (αγγλικά) 
ΨΥΧΗ + ΙΑΤΡΙΚΗ 
χρονοδιακόπτης
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ
spacetime (αγγλικά) 
ΣΑΒΒΑΤΟ + ΚΥΡΙΑΚΗ 
χωρόχρονος
ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ
Weltbild (γερμανικά) 
ΣΤΡΑΤΟΣ + ΠΕΔΙΟ 
κοσμοείδωλο
ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ
κτλ.