Chöông 1

I. TRIEÁT HOÏC LAØ GÌ?

II.KHAÙI QUAÙT TRIEÁT HOÏC PHÖÔNG ÑOÂNG

II. KHAÙI QUAÙT TRIEÁT HOÏC PHÖÔNG TAÂY

NGOAØI MAÙCXÍT
 Chöông 1

I. TRIEÁT HOÏC LAØ

GÌ?
1. Khaùi quaùt veà trieát hoïc
2. Phaân loaïi trieát hoïc
 1. Khaùi quaùt veà trieát hoïc
a) Trieát hoïc vaø nguoàn goác cuûa noù
Theo QN ‘Trieát hoïc’ ñöôïc hieåu laø moân hoïc giuùp con
truyeàn ngöôøi naâng cao & söû duïng lyù trí moät caùch
thoáng hieäu quaû, ñeå hieåu thaáu baûn chaát cuûa vaïn
vaät vaø haønh ñoäng ñuùng ñaén trong theá giôùi.
दर्शन Con ñöôøng suy ngaãm daãn ñeán leõ phaûi, ñeán ch
(Dar’sana)
‘Trieá 哲 Söï truy tìm baûn chaát, söï thaáu hieåu caên nguyeân cuûa
t (Triết)
(Triết)
hoïc’ φaιλοσοφία
(Philosophia)
Söï ham hieåu bieát, yeâu thích söï thoâng thaùi; ‘Me

Theo QN ‘Trieát hoïc’ ñöôïc hieåu laø heä thoáng tri thöùc lyù
Maùc - luaän chung nhaát cuûa con ngöôøi veà theá giôùi,
Leânin veà vò trí, vai troø cuûa con ngöôøi trong theá giôùi
ñoù.
 1. Khaùi quaùt veà trieát hoïc
a) Trieát hoïc vaø nguoàn goác cuûa noù
NG • Söï ra ñôøi & phaùt trieån cheá ñoä tö höõu  söï xuaát
xaõ hieän & xung ñoät giöõa caùc giai, taàng (thoáng trò, trí
hoäi thöùc…) Söï caàn thieát ñöôïc chæ ñaïo bôûi heä tö
töôûng trong xung ñoät xaõ hoäi.

Nguoàn  Trieát hoïc gaén vôùi

goác taàng lôùp trí thöùc & giai caáp
TH thoáng trò

NG • Xuaát hieän vaø phaùt trieån ngoân ngöõ vieát  Söï

nhaä môû roäng & ñaøo saâu hieåu bieát  Xuaát hieän,
n phaùt trieån & vaän duïng tö duy lyù luaän vaøo
thöùc xaây döïng caùc heä thoáng lyù luaän.
 Trieát hoïc theå hieän döôùi daïng moät heä thoáng caùc phaïm truø,
do caùc nhaø trieát hoïc xaây döïng neân, nhaèm giaûi quyeát nhöõng
vaán ñeà do thôøi ñaïi ñaët ra, döïa treân lôïi ích cuûa moät giai caáp -
 1. Khaùi quaùt veà trieát hoïc
b) Ñoái töôïng, ñaëc ñieåm vaø chöùc naêng cuûa trieát hoïc
• Thôøi coå ñaïi: TH laø moân hoïc veà lyù trí, giuùp con ngöôøi
naâng cao vaø söû duïng lyù trí moät caùch hieäu quaû ñeå
hieåu thaáu baûn chaát cuûa vaïn vaät vaø haønh ñoäng
ñuùng ñaén trong theá giôùi.
• Thôøi trung coå: Trieát lyù cuûa caùc cha coá nhaø thôø veà
Ñoái nieàm tin toân giaùo  TH kinh vieän phuïc vuï cho thaàn
töôïn hoïc.
g • Thôøi Phuïc höng - caän ñaïi: TH – ‘Ngöôøi meï’ cuûa caùc
khoa hoïc  TH - ‘khoa hoïc cuûa caùc khoa hoïc’ (sieâu hình
hoïc).
• Thôøi hieän ñaïi: ‘TH cuûa khoa hoïc’ & caùc doøng TH khaùc
[TH tö saûn]; TH laø heä thoáng tri thöùc lyù luaän chung
nhaátheä
• Tính cuûa con ngöôøi
thoáng veà theá giôùi, veà vò trí, vai troø cuûa
(loâgích),
Ñaëc con ngöôøi trong –theá giôùi ñoù (TH laø moät hình thaùi yù
• Tính tröøu töôïng khaùi quaùt,
ñieå thöùc ñaûng
xaõ hoäi ñaëc
• Tính (tính giaibieät,
caáp…)laø moät hoïc thuyeát chung nhaát veà
 1. Khaùi quaùt veà trieát hoïc
b) Ñoái töôïng, ñaëc ñieåm vaø chöùc naêng cuûa trieát hoïc
• Laø toaøn boä nhöõng quan ñieåm, quan niệm veà theá
giôùi, veà vò trí, vai troø cuûa con ngöôøi trong theá
Theá giôùi ñoù.
giôùi • Laø‘thaáu kính’, qua ñoù con ngöôøi nhìn nhaän theá
Chöù quan giôùi, xem xeùt baûn thaân, xaùc ñònh muïc tieâu, xaùc
c laäp yù nghóa cuoäc soáng, löïa choïn phöông thöùc
naên haønh ñoäng (TGQ quy ñònh nhaân sinh quan, yù thöùc
g heä, töï nhaän thöùc… cuûa caù nhaân hay coäng ñoàng).
theá •• Bao
Trieát hoïcTGQ
ra ñôøi,
Trieá goàm thaànTGQ
thoaïi,phaùt
TGQtrieån moät TGQ
toân giaùo, caùch töï
giôùi giaùc hoïc…
treân bình dieän lyù luaän hình thaønh TGQ trieát
t trieát
quan hoïc; Trieát hoïc xaâm nhaäp vaøo TGQ trôû thaønh haït
hoïc
laø nhaân lyù luaän cuûa caùc hình thöùc TGQ.
cô • Caùc heä thoáng trieát hoïc khaùc nhau taïo neân cô
sôû sôû cho caùc TGQ khaùc nhau: CNDV & CNDT laø hai
lyù cô sôû TGQ ñoái laäp nhau.
 1. Khaùi quaùt veà trieát hoïc
b) Ñoái töôïng, ñaëc ñieåm vaø chöùc naêng cuûa trieát hoïc
• Lyù luaän veà phöông phaùp (vaïch ra caùch thöùc
xaây döïng & ngheä thuaät vaän duïng phöông phaùp);
Phöôn • Heä thoáng caùc quan ñieåm, nguyeân taéc xuaát
g phaùt, nhöõng caùch thöùc chung ñeå thöïc hieän
phaùp hoaït ñoäng nhaän thöùc & thöïc tieãn thuoäc moät
Chöùc
luaän lónh vöïc hoaït ñoäng cuûa CN. PPL vaø theá giôùi
naêng
phöông quan lieân heä maät thieát vôùi nhau.
phaùp
•• Trieát
Bao goàm
hoïcPPL boä moân,
laø PPL PPL chung,
phoå bieán, PPL
töùc lyù phoå
luaän vaïch
luaän Trieát bieán.
ra caùch thöùc xaây döïng caùc nguyeân taéc (quan
hoïc ñieåm) höôùng daãn haønh vi con ngöôøi trong thöïc
laø cô tieãn & nhaän thöùc.
sôû • Caùc heä thoáng trieát hoïc khaùc nhau mang laïi
cuûa nhöõng cô sôû PPL khaùc nhau (PBC & PSH laø cô sôû
PPL cuûa hai PPL ñoái laäp nhau).
 1. Khaùi quaùt veà trieát hoïc
b) Ñoái töôïng, ñaëc ñieåm vaø chöùc naêng cuûa trieát hoïc
 Laø cô sôû TGQ vaø PPL, trieát hoïc coù vai troø to lôùn
ñoái vôùi reøn luyeän naêng löïc tö duy lyù luaän cuûa con
ngöôøi:
• “Moät daân toäc muoán ñöùng vöõng treân ñænh cao cuûa
khoa hoïc thì khoâng theå khoâng coù tö duy lyù luaän”.
[Ph.AÊêngghen]
• “Muoán naâng cao trình ñoä tö duy lyù luaän khoâng coù
caùch naøo khaùc hôn laø nghieân cöùu toøan boä lòch söû
trieát hoïc thôøi tröôùc”. [Ph.AÊngghen]
• “Tö duy bieän chöùng (...) chæ coù theå coù ñöôïc ôû con
ngöôøi, vaø chæ ôû con ngöôøi ñaõ ôû moät trình ñoä phaùt
trieån töông ñoái cao, vaø chæ ñaït ñeán söï phaùt trieån ñaày
ñuû cuûa noù maõi veà sau naøy trong trieát hoïc hieän ñaïi”.
[Ph.AÊngghen]
 Chöùc naêng TGQ vaø chöùc naêng PPL cuûa trieát hoïc
 2. Phaân loaïi trieát hoïc
a) Vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc – CNDV & CNDT; CNKT & CNBKT

Thöï • Vaán ñeà veà moái quan heä giöõa vaät chaát - yù thöùc (toàn taïi -
c tö duy; töï nhieân - tinh thaàn; hình - thaàn; vaät - taâm; khí - lyù;
chaá thieân - ñòa - nhaân)
t
CNDV
Nhaát nguyeân luaän
Baûn VC hay YT caùi CNDT
theå naøo coù Nhò nguyeân luaän
tröôùc/quyeát ñònh?
Noäi
dung Thöïc chöùng Sieâu hình
luaän hoïc
Nhaä CN coù theå nhaän Chuû nghóa khaû tri
n thöùc TG ñöôïc hay
Chuû nghóa baát khaû tri
thöùc khoâng?
 2. Phaân loaïi trieát hoïc
a) Vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc – CNDV & CNDT; CNKT & CNBKT

Thöïc • Traøo löu tö töôûng trieát hoïc cho raèng nguoàn

chaát goác, baûn chaát cuûa vaïn vaät trong theá giôùi laø
tinh thaàn
• Xem xeùt phieán dieän, tuyeät ñoái hoùa, thaàn
Chu
thaùnh hoùa moät maët hay moät ñaëc tính naøo
û Nguoà
ñoù cuûa quaù trình nhaän thöùc bieän chöùng;
nghó n goác
a duy • Cô sôû lyù luaän cho giai caáp thoáng trò phaûn
taâm ñoäng;
• Lieân heä maät thieát vôùi toân giaùo.
Hình • CNDT khaùch quan
thöùc • CNDT chuû quan
 2. Phaân loaïi trieát hoïc
a) Vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc – CNDV & CNDT; CNKT & CNBKT

Thöïc • Traøo löu tö töôûng trieát hoïc cho raèng nguoàn

chaát goác, baûn chaát cuûa vaïn vaät trong theá giôùi laø
vaät chaát.

Chu • Xuaát phaùt töø thöïc tieãn, xem xeùt theá giôùi töø
û Nguoà chính baûn thaân cuûa noù;
nghó n goác • Cô sôû lyù luaän cho giai caáp tieán boä caùch
a duy maïng;
vaät • Lieân heä maät thieát vôùi khoa hoïc.
• CNDV chaát phaùc
Hình
• CNDV sieâu hình
thöùc
• CNDV bieän chöùng
 2. Phaân loaïi trieát hoïc
b) Vaán ñeà baûn tính cuûa theá giôùi – Pheùp bieän chöùng vaø pheùp sieâ

Thöï • Vaán ñeà veà moái quan heä giöõa söï lieân heä & taùch bieät,
c giöõa söï vaän ñoäng & ñöùng im cuûa moïi söï vaät, hieän
chaá töôïng trong theá giôùi.
t
• Moïi söï vaät, hieän • Moïi söï vaät, hieän
Ñoàn töôïng trong theá giôùi Pheù
töôïng trong theá
g ñaïi coâ laäp, taùch bieät p
giôùi coâ laäp, taùch
sieâu
hay coù lieân heä bieät, ñöùng im, baát
hình
Noäi chuyeån hoùa laãn ñoäng.
dung nhau?
• Moïi söï vaät, hieän • Moïi söï vaät, hieän
Lòch Pheù
töôïng trong theá giôùi töôïng trong theá
ñaïi p
ñöùng im, baát ñoäng giôùi lieân heä,
bieän
hay vaän ñoäng, phaùt chuyeån hoùa laãn
chöù
 2. Phaân loaïi trieát hoïc
b) Vaán ñeà baûn tính cuûa theá giôùi – Pheùp bieän chöùng vaø pheùp sieâ

• Phöông phaùp trieát hoïc ñoøi hoûi phaûi xem

xeùt söï vaät, hieän töôïng trong söï coâ laäp, taùch
bieät, ñöùng im, baát ñoäng (neáu coù söï lieân heä,
Thöïc
vaän ñoäng, thay ñoåi thì ñoù chæ laø söï lieân heä
chaát
beân ngoaøi; söï vaän ñoäng, thay ñoåi veà löôïng…).
• Lyù luaän trieát hoïc baøn veà nhöõng caùi baûn
Pheù
chaát coâ laäp, baát bieán cuûa vaïn vaät trong
p
theá giôùi (Sieâu hình hoïc).
sieâu
hình • Xem xeùt phieán dieän, tuyeät ñoái hoùa moät
maët hay moät ñaëc tính naøo ñoù cuûa söï vaät,
Nguoà
• Taùch rôøi, tuyeät ñoái hoùa tính oån ñònh cuûa
n goác
söï vaät….
• Tuyeät ñoái phaân tích, tröøu töôïng hoùa… boû
qua toång hôïp, cuï theå hoùa…
 2. Phaân loaïi trieát hoïc
b) Vaán ñeà baûn tính cuûa theá giôùi – Pheùp bieän chöùng vaø pheùp sieâ

• Phöông phaùp trieát hoïc ñoøi hoûi phaûi xem

xeùt söï vaät, hieän töôïng trong söï lieân heä,
Thöïc
raøng buoäc nhau vaø luoân vaän ñoäng, phaùt
chaát
trieån.
• Lyù luaän trieát hoïc baøn veà moái lieân heä &
söï vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa vaïn vaät xaûy
Pheù ra trong
Nguoà • Xem xeùttheá
söï giôùi.
vaät nhö chính noù, töùc trong söï
p
n goác lieân heä, raøng buoäc laãn nhau vaø luoân vaän
bieän
ñoäng, phaùt trieån
chöùn
g • PBC chaát phaùc
Hình
• PBC duy taâm
thöùc
• PBC duy vaät.
Buổi 2 Chöông 1

II. KHAÙI QUAÙT TRIEÁT HOÏC PHÖÔNG

ÑOÂNG
1. Khaùi quaùt trieát hoïc AÁn Ñoä coå – trung ñaïi
2. Khaùi quaùt trieát hoïc Trung Hoa coå – trung ñaïi
3. Khaùi quaùt tö töôûng trieát hoïc Vieät Nam thôøi phong kieán
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc AÁn Ñoä coå - trung ñaïi
a) Lòch söû ra ñôøi, phaùt
trieån
• AÁn Ñoä laø quoác gia Nam AÙ roäng lôùn, ña daïng veà töï nhieân –
xaõ hoäi (nuùi Hymalaya, soâng Aán & soâng Haèng,…); Ngöôøi AÁn
coù 2 chuûng toäc (ngöôøi Ñraviñieân soáng ôû phöông Nam, ngöôøi
Arieân soáng ôû phöông Baéc) vaø ñöôïc chia thaønh 4 ñaúng caáp
(taêng löõ, quyù toäc, bình daân & noâ leä).
• Caùc coâng xaõ noâng thoân (sôû höõu nhaø nöôùc) cuûa ngöôøi
Arieân toàn taïi dai daúng; Nhaø nöôùc cuøng toân giaùo thoáng trò,
boùc loät noâ leä  Toân giaùo bao truøm ñôøi soáng xaõ hoäi; Con
ngöôøi soáng naëng veà taâm linh, khao khaùt ñöôïc giaûi thoaùt;
• Lòch söû traõi qua 4 thôøi kyø: Vaên minh Soâng AÁn  Vaên minh
Veâña  Caùc vöông trieàu ñoäc laäp  Caùc vöông trieàu leä
thuoäc…
• Ngöôøi AÁn Ñoä ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu röïc rôõ (vaät
chaát & tinh thaàn) trong ñoù coù neàn trieát hoïc thaâm traàm, saâu
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc AÁn Ñoä coå - trung ñaïi
b) Ñaëc
ñieåm

• Ñöôïc chia thaønh chính thoáng & khoâng chính thoáng (döïa treân cô
sôû phaân chia laø thaùi ñoä ñoái vôùi kinh Veâña);
• Tính buùt chieán, pheâ phaùn khaù cao nhöng theá giôùi quan trieát
hoïc khoâng trieät ñeå; Tính bieän chöùng khaù saâu saéc;
• Thöôøng laø cô sôû giaùo lyù cuûa caùc toân giaùo; lyù giaûi ñôøi
soáng taâm linh, tìm kieám söùc maïnh cuûa linh hoàn con ngöôøi
(höôùng noäi noåi troäi) Thöôøng mang tính duy taâm chuû quan &
thaàn bí;
• Ñoà soä, thaâm traàm, saâu saéc (tröøu töôïng, khaùi quaùt cao); ñaõ
ñaët ra vaø coá giaûi quyeát nhieàu vaán ñeà, song nhöõng vaán ñeà
ñöôïc öu tieân giaûi quyeát laø nhoùm caùc vaán ñeà thuoäc veà
nhaân sinh, nhaèm tìm kieám con ñöôøng giaûi thoaùt chuùng sinh ra
khoûi thöïc teá xaõ hoäi luoân xung ñoät ñaúng caáp vaø chuûng toäc
raát khaéc nghieät.
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc AÁn Ñoä coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng
phaùi
Upanisad

Hai heä thoáng trieát hoïc

Saùu tröôøng phaùi chính thoáng Ba tröôøng phaùi khoâng chính th

Vêđanta Vaisêsika
Phật giáo Lôkayatta
Yôga Nyaya

Samkhya Mimamsa Jaina giáo

 1. Khaùi quaùt trieát hoïc AÁn Ñoä coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng  Veâñanta (Sankara)
phaùi

 Tö töôûng cô baûn: Nhöõng lyù giaûi SH-DT veà söï ra ñôøi, toàn taïi cuû
• Braùtman - thöïc taïi tinh thaàn toái cao laø nguoàn goác, baûn chaát vó
chi phoái moïi söï sinh thaønh & huûy dieät cuûa vaïn vaät.
• AÙtman - hieän thaân cuûa braùtman nôi theå xaùc CN, bò vaây haõm
muoán nhuïc duïc. Ñeå giaûi thoaùt cho aùtman CN phaûi doác loøng tu
(suy tö, chieâm nghieäm taâm linh) ñeå nhaän ra baûn tính thaàn thaùnh
mình maø quay veà vôùi braùtman.
• TG vaät chaát chæ laø aûo aûnh, do voâ minh mang laïi.
 Veâñanta laø giaùo lyù ñaïo Baølamoân - Hinñu.
 Vaøo thôøi trung ñaïi, Veâñanta chuyeån daàn töø laäp tröôøng nhaát ngu
taâm sang nhò nguyeân.
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc AÁn Ñoä coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng  Phaät giaùo nguyeân thuûy (Phaät Thích Ca)
phaùi

 Theá giôùi quan mang tính voâ thaàn, nhò nguyeân luaän ngaû veà phía D
coù chöùa nhöõng tö töôûng bieän chöùng chaát phaùc:
• Duyeân khôûi: Caùc phaùp (vaïn vaät) ñeàu do nhaân (ng.nhaân) duyeân
maø coù; Duyeân giuùp cho nhaân bieán thaønh quaû; Duyeân khôûi tö
Taâm laø coäi nguoàn cuûa vaïn vaät  Baûn tính TG laø voâ taïo giaû.
• Voâ ngaõ: Khoâng coù ñaïi ngaõ, tieåu ngaõ (thöïc theå toái thöôïng vónh
vaïn vaät (caû CN) ñöôïc taïo thaønh töø saéc [vaät chaát (ñaát, nöôùc, löû
danh [tinh thaàn (thuï, töôûng, haønh, thöùc)].
• Voâ thöôøng: Khoâng coù caùi gì vónh cöûu; khi saéc & danh tuï  vaï
con ngöôøi xuaát hieän; khi saéc & danh tan  chuùng seõ maát ñi; vaïn
luoân naèm trong chu trình sinh - truï - dò - dieät, bò cuoán vaøo doøng
hoùa hö aûo voâ cuøng theo luaät nhaân quaû.
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc AÁn Ñoä coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng  Phaät giaùo nguyeân thuûy (Phaät Thích Ca)
phaùi
 Nhaân sinh quan duy taâm chuû quan, khoâng töôûng nhöng nhaân ñaïo
• Thuyeát Töù dieäu ñeá
o Khoå ñeá: LL veà noãi khoå ôû theá gian, theå hieän trong th.baùt kh
beänh, töû, aùi bieät ly, sôû caàu baát ñaéc, oaùn taêng hoäi, nguõ uaån).
o Nhaân ñeá: LL veà nguyeân nhaân cuûa noãi khoå, theå hieän trong:
Th.tam ñoäc (tham, saân, si  nghieäp  luaân hoài  beå khoå).
Th.thaäp nhò nhaân duyeân (voâ minh  haønh  thöùc  danh-saéc
 luïc nhaäp  xuùc  thuï  aùi  thuû  höõu  sinh  laõo-töû).
o Dieät ñeá: LL veà khaû naêng dieät khoå, ñaït tôùi nieát baøn (Khaéc
minh, tam ñoäc bieán maát, luaân hoài chaám döùt…, taâm th.thaûn, thaàn
o Ñaïo ñeá: LL veà con ñöôøng dieät khoå, giaûi thoaùt, theå hieän tron
chính ñaïo (ch.kieán, ch.tö duy [tueä], ch.ngöõ, ch.nghieäp, ch.meänh [giô
ch.tinh taán, ch.nieäm, ch.ñònh [ñònh]).
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc AÁn Ñoä coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng  Phaät giaùo nguyeân thuûy (Phaät Thích Ca)
phaùi

• Phaät giaùo khuyeân chuùng sinh:

o Thöïc haønh nguõ giôùi (khoâng saùt sinh, khoâng troäm caép, khoâng t
khoâng noùi doái, khoâng aåm töûu);
o Reøn luyeän töù ñaúng (töø, bi, hæ, xaû);
o Höôùng thieän (luoân nghó, baøn, laøm,… vieäc/ñieàu thieän);…
• Phaät giaùo phaûn ñoái cheá ñoä ñaúng caáp, toá caùo baát coâng, ñoø
bình ñaúng xaõ hoäi,...
 Tö töôûng PGNT laø neàn taûng giaùo lyù cuûa Thöôïng toïa boä (PG nam
tieåu thöøa); [khaùc vôùi Ñaïi chuùng boä (PG baéc truyeàn/ñaïi thöøa) – k
höôùng caáp tieán muoán boå sung, phaùt trieån nhöõng cô sôû giaùo lyù
khuynh höôùng Sieâu hình hoïc].
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc Trung Hoa coå - trung ñaïi
a) Lòch söû ra ñôøi, phaùt
trieån

• Ñaát nöôùc roäng lôùn thuoäc vuøng Ñoâng AÙ coù hai con soâng lôùn
(Hoaøng Haø & Tröôøng Giang). Vaøo theá kyû 21, TCN, TQ chæ laø
moät vuøng ñaát nhoû ôû trung löu Hoaøng Haø, laõnh thoå ñöôïc môû
roäng daàn cho ñeán theá kyû18.
• Cö daân phía Baéc Tröôøng Giang laø daân toäc Haùn, coù nguoàn
goác Moâng Coå (Hoa / Haï) soáng du muïc thích saên baén, chinh
phuïc; coøn cö daân phía Nam laø caùc daân toäc Baùch Vieät, soáng
noâng nghieäp ñònh canh, ñònh cö coù neàn vaên hoùa rieâng, nhöng
daàn daàn bò daân toäc Haùn ñoàng hoùa.
• Xaõ hoäi chia laøm 2 loaïi ngöôøi (quaân töû & tieåu nhaân),…
• Lòch söû Trung Hoa coå-trung ñaïi ñaày bieán ñoäng, vôùi caùc vöông
trieàu khaùc nhau ñaõ ñeå laïi moät neàn vaên hoùa röïc rôõ vôùi
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc Trung Hoa coå - trung ñaïi
b) Ñaëc
ñieåm

• Xuaát phaùt töø quan heä giöõa thieân - ñòa - nhaân maø CNDV &
CNDT xung ñoät nhau; tuy nhieân, theá giôùi quan duy taâm, toân
giaùo bao truøm.
• Ñoà soä, phöùc taïp nhöng taäp trung giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà
do thöïc tieãn ñaïo ñöùc - chính trò - xaõ hoäi cuûa thôøi ñaïi ñaët ra;
ñaëc bieät laø caùch trò quoác bieán loaïn thaønh trò.
• Noäi dung chuû ñaïo cuûa trieáât hoïc taäp trung xung quanh caùc
vaán ñeà veà coäi nguoàn, soá phaän, baûn tính… cuûa con ngöôøi;
nhaèm xaây döïng quan nieäm nhaân sinh vöõng chaéc, giuùp con
ngöôøi vöôn leân trong ñieàu kieän xaõ hoäi phöùc taïp & ñaày bieán
ñoäng.
• Goàm nhieàu tröôøng phaùi luoân pheâ phaùn, xung ñoät, haáp thuï
tö töôûng cuûa nhau ñeå boå sung, hoaøn chænh lyù luaän cuûa mình,
ñoàng thôøi chòu aûnh höôûng lôùn tö töôûng bieän chöùng trong
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc Trung Hoa coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng
phaùi
Kinh Dòch

Saùu tröôøng phaùi lôùn

Aâm Döông gia Danh gia

Nho gia Phaùp gia

Ñaïo gia Maëc gia

 2. Khaùi quaùt trieát hoïc Trung Hoa coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng  Nho gia nguyeân thuûy (Khoång Töû - Maïnh Töû)
phaùi

 Caùc quan heä ñaïo ñöùc - chính trò [tam cöông (vua-toâi, cha-con, choàng
laø cô sôû cuûa gia ñình, laø neàn taûng xaõ hoäi.
 Thôøi Xuaân thu - Chieán quoác tam cöông roái loaïn; muoán coù xaõ ho
phaûi chaán chænh tam cöông baèng coâng cuï giaùo duïc ñaïo ñöùc.
 Khoång Töû ñöa ra th.thieân meänh lyù giaûi söï thoáng nhaát giöõa trôø
vaø laøm cô sôû lyù luaän ñaïo ñöùc (Vaïn vaät toàn taïi & bieán hoùa theo t
ñeå thaønh ngöôøi quaân töû phaûi hieåu & laøm theo thieân meänh).
 “Thieân meänh chi vò tính, suaát tính chi vò ñaïo, tu ñaïo chi vò giaùo”, “
töông caän, taäp töông vieãn”.
 Khi taäp laøm bieán tính, con ngöôøi thaønh keû voâ ñaïo. Muoán giöõ ñö
ngöôøi phaûi laäp ñaïo (giaùo duïc ñaïo ñöùc) ñeå moïi ngöôøi höõu ñaïo, s
thieân meänh.
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc Trung Hoa coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng  Nho gia nguyeân thuûy (Khoång Töû - Maïnh Töû)
phaùi

 Ñaïo cuûa trôøi laø aâm–döông, ñaïo cuûa ñaát laø cöông–nhu, ñaïo cuûa
nhaân-nghóa. Nhaân, nghóa, leã, trí, tín, duõng,... hôïp thaønh heä thoáng
trieát lyù ñaïo ñöùc cuûa Nho gia nguyeân thuûy.
• Nhaân: Caùi qui ñònh baûn tính CN, chi phoái quan heä giöõa CN vôùi
XH; loøng thöông ngöôøi; loøng traéc aån; caùch ñoái xöû cuûa CN vôù
ra ngöôøi; khoáng cheá mình theo ñuùng leã.… (Ñieàu gì mình khoâng m
cuõng ñöøng ñem aùp duïng cho ngöôøi; Mình muoán laäp thaân phaûi giuù
laäp thaân, mình muoán thaønh ñaït thì cuõng giuùp ngöôøi thaønh ñaït)…
• Nghóa: Daï thuûy chung; caùch CN ñoái xöû vôùi mình ñeå taïo ra ta; ñ
ñaïo lyù maø CN phaûi laøm. Nghóa ñoái laäp vôùi lôïi (Muoán soáng to
laáy nghóa ñeå ñaùp laïi lôïi, chöù khoâng neân laáy lôïi ñaùp laïi lôïi)…
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc Trung Hoa coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng  Nho gia nguyeân thuûy (Khoång Töû - Maïnh Töû)
phaùi

• Leã: Hình thöùc bieåu hieän beân ngoaøi cuûa nhaân (Keû baát nhaân lu
o Leã giaùo phong kieán: Phong tuïc taäp quaùn; qui taéc, qui ñònh veà tra
XH; theå cheá, phaùp luaät;
o Luaân lyù ñaïo ñöùc: YÙ thöùc, thaùi ñoä, haønh vi öùng xöû, neáp soán
tröôùc leã giaùo phong kieán.
• Trí: Söï saùng suoát hieåu ñaïo trôøi; bieát soáng hôïp vôùi nhaân; laø ñ
coù nhaân (Keû khoâng coù trí bao giôø cuõng baát nhaân).
• Tín: Loøng ngay daï thaúng, lôøi noùi & vieäc laøm nhaát trí vôùi nhau
• Duõng: Söùc maïnh tinh thaàn, loøng can ñaûm, bieát vöùt boû tö lôïi ñ
nhaân nghóa.
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc Trung Hoa coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng  Nho gia nguyeân thuûy (Khoång Töû - Maïnh Töû)
phaùi

 Khoång Töû chuù troïng tam ñöùc (nhaân – trí – duõng): Quaân töû coù trí
nhaàm laãn, coù nhaân - khoâng buoàn phieàn, coù duõng - khoâng coù gì pha
 Maïnh Töû coi troïng töù ñöùc (nhaân-nghóa-leã-trí): “Nhaân chi sô tính baû
 Nho gia ñöa ra maãu ngöôøi quaân töû (cai trò XH baèng phaåm chaát ñaïo
nhaèm xaây döïng xaõ hoäi ñaïi ñoàng (tam cöông). Ñeå trôû thaønh ngöô
phaûi laáy tu thaân laøm goác; tu thaân roài teà gia, trò quoác, bình thieâ
tu thaân phaûi ñaït ñaïo, ñaït ñöùc, bieát thi, thö, leã, nhaïc; Muoán haøn
quaû phaûi thöïc haønh ñöôøng loái nhaân trò & chính danh.
 Nho gia nguyeân thuûy coù nhieàu giaù trò nhaân baûn & tinh thaàn bieä
laøm noåi baät khía caïnh xaõ hoäi cuûa CN, nhöng coøn bò baùm ñaày m
taâm; ngöôøi quaân töû & xaõ hoäi ñaïi ñoàng maõi maõi chæ laø moät ly
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc Trung Hoa coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng  Ñaïo gia (Laõo Töû)
phaùi

 Lyù luaän duy vaät veà ñaïo & ñöùc

• Ñaïo - baûn nguyeân voâ hình, phi caûm, phi ngoân, saâu kín, huyeàn d
vaïn vaät; Con ñöôøng, quy luaät chung cuûa moïi söï sinh thaønh, bieá
Ñaïo mang tính khaùch quan (voâ vi), phoå bieán.
• Ñöùc - söùc maïnh tieàm aån cuûa ñaïo; hình thöùc ñeå vaïn vaät ñöôïc
phaân bieät; laø caùi lyù ñeå nhaän bieát vaïn vaät.
 Quan nieäm bieän chöùng veà theá giôùi
• Nhôø ñöùc, maø vaïn vaät ñöôïc sinh ra töø ñaïo, maát ñi quay trôû veà
[Ñaïo1(nguyeân khí)2(aâm, döông)3(trôøi, ñaát, ngöôøi)V.vaät …
• Do söï thoáng nhaát, ñaáu tranh, chuyeån hoùa laãn nhau cuûa 2 maët ñ
söï vaät trong vuõ truï toàn taïi & bieán hoùa; söï bieán hoaù khoâng la
caùi môùi, maø laø theo voøng tuaàn hoaøn kheùp kín… (tính maùy moù
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc Trung Hoa coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng  Ñaïo gia (Laõo Töû)
phaùi

 Thuyeát voâ vi – cô sôû nhaân sinh quan

• Voâ vi & höõu vi; Xuaát theá & nhaäp theá;
• Soáng, haønh ñoäng hôïp leõ töï nhieân, thuaàn phaùc: Boû tö lôïi  tha
soáng voâ vi (töø aùi, caàn kieäm, khieâm nhöôøng, khoan dung).
 Quan ñieåm veà chính trò - xaõ hoäi
• XH caøng xa ñaïo caøng coù nhieàu maâu thuaãn (tai hoïa).
• Thuû tieâu maâu thuaãn ñöôïc giaûi quyeát baèng caùch: Ñaåy maïnh 1
ñoái laäp ñeå taïo ra söï chuyeån hoùa (QL phaûn phuïc) hay caét boû 1
ñoái laäp ñeå laøm cho maët kia töï maát ñi (QL quaân bình).
• Haønh ñoäng hay nhaát laø khoâng can thieäp ñeán vieäc ñôøi nhöng ne
thì haõy laøm caùi khoâng laøm moät caùch kín ñaùo (voâ vi).
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc Trung Hoa coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng  Ñaïo gia (Laõo Töû)
phaùi

• Thaùnh nhaân trò vì thieân haï baèng voâ vi  Xoùa moïi raøng buoäc
phaùp luaät; Traû laïi cho CN caùi baûn tính töï nhieân voán coù cuûa
• XH lyù töôûng laø XH nguyeân thuûy chaát phaùc, töï nhieân (voâ vi):
taùch khoûi XH, hoøa tan vaøo ñaïo (nöôùc nhoû daân ít, bieät laäp; khoâ
thuyeàn, xe, göôm giaùo…; boû vaên töï, töø tö lôïi; khoâng hoïc haønh...).
 Laõo Töû laø nhaø trieát haøng ñaàu cuûa Trung Hoa. Tö töôûng cuûa oâ
suoái nguoàn laøm phaùt sinh nhieàu tö töôûng ñaëc saéc cuûa neàn trieá
Ñoâng vaø theá giôùi.
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc Trung Hoa coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng Phaùp gia (Haøn Phi)
phaùi

 Cô sôû lyù luaän cuûa phaùp trò

• Toàn taïi caùi lyù (tính qui luaät/löïc löôïng khaùch quan) chi phoái moïi s
ñoäng trong töï nhieân & xaõ hoäi.
• Ñôøi soáng XH luoân bieán ñoåi  Khoâng coù khuoân maãu chung ch
khoâng coù phaùp luaät luoân ñuùng: Phaùp luaät bieán chuyeån theo
thieân haï trò, coøn thôøi theá th.ñoåi maø pheùp trò daân khoâng ñoåi
• Baûn tính con ngöôøi laø aùc  Trong XH ngöôøi toát thì ít, keû xaáu t
Muoán XH trò khoâng neân chôø soá ít laøm vieäc thieän (nhaân nghóa
ngaên khoâng cho soá ñoâng laøm ñieàu aùc (phaùp trò).
• Phaûi naém laáy caùi lyù cuûa vaïn vaät luoân bieán hoùa maø haønh ñ
phuø hôïp, phaûi caên cöù vaøo nhu caàu cuûa lòch söû, ñaëc ñieåm cuû
laäp ra cheá ñoä, chính saùch trò nöôùc thích hôïp.
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc Trung Hoa coå - trung ñaïi
c) Caùc tröôøng Phaùp gia (Haøn Phi)
phaùi

 Noäi dung phaùp trò

• Phaùp: Qui ñònh, luaät leä coù tính chaát khuoân maãu moïi ngöôøi ph
chuaån khaùch quan ñeå ñònh roõ danh phaän, traùch nhieäm CN tron
• Theá: Ñòa vò, theá löïc, quyeàn uy cuûa ñeá vöông.
• Thuaät: Phöông phaùp, thuû thuaät, caùch thöùc, möu löôïc khieån vieä
ngöôøi trieät ñeå thöïc hieän meänh leänh.
• QH giöõa phaùp - theá - thuaät: Phaùp laø noäi dung cuûa chính saùch
& thuaät laø phöông tieän ñeå thöïc hieän chính saùch ñoù. Baäc minh
khieán beà toâi: Khoâng ñaët yù ngoaøi phaùp, khoâng ban ôn trong ph
haønh ñoäng traùi phaùp (Coi Phaùp nhö trôøi, duøng thuaät nhö quyû). P
ñöôïc coâng boá roäng raõi trong daân; Theá phaûi ñoäc toân; Thuaät
phaûi ñöôïc daáu kín.
 3. Khaùi quaùt tö töôûng trieát hoïc Vieät Nam thôøi phong kieán
a) Lòch söû ra ñôøi & phaùt
•trieån
Vieät Nam thôøi phong kieán laø moät nöôùc noâng nghieäp, gaén
chaët vôùi neàn saûn xuaát tieåu noâng töï cung, töï caáp vaø cheá ñoä
laøng xaõ, chòu aûnh höôûng naëng neà bôûi heä tö töôûng phong
kieán.
• Vieät Nam naèm trong vuøng vaên hoùa AÙ Ñoâng, thoâng qua giao
löu vaø xaâm löôïc, caùc hoïc thuyeát trieát hoïc vaø toân giaùo (ñaëc
bieät laø Phaät giaùo, Nho giaùo, Laõo giaùo) ñaõ du nhaäp vaøo vaø
aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán tö töôûng trieát hoïc, vaên hoùa vaø con
ngöôøi VN, hình thaønh neân neàn taûng tö töôûng phong kieán VN
trong nhieàu theá kyû.
 3. Khaùi quaùt tö töôûng trieát hoïc Vieät Nam thôøi phong kieán
b) Ñaëc
ñieåm
• Chöa coù tröôøng phaùi & nhaø trieát hoïc; tö töôûng trieát hoïc theå
hieän taûn maïn trong caùc baøi noùi, vieát cuûa caùc vó nhaân, trong
ca dao, tuïc ngöõ;
• Mang naëng tính chaát duy taâm – toân giaùo;
• Baøn nhieàu veà chính trò, xaõ hoäi, ñaïo ñöùc, toân giaùo, ñaïo laøm
ngöôøi…
• Töø kinh nghieäm nhaân sinh quan tieáp caän theá giôùi quan;
• ‘Vieät hoùa’ caùc phaïm truø trieát hoïc Trung Quoác vaø Aán Ñoä.
 3. Khaùi quaùt tö töôûng trieát hoïc Vieät Nam thôøi phong kieán
c) Tö töôûng trieát
hoïc
 Söï xung ñoät giöõa CNDT – toân giaùo & CNDV – voâ thaàn trong
vieäc giaûi quyeát vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc (hình & thaàn; vaät
& taâm; khí & lyù; thieân, ñòa & nhaân), trong vieäc lyù giaûi nhöõng söï
kieän bieán coá lôùn cuûa daân toäc, cuûa con ngöôøi VN…
• CNDT khaùch quan döïa vaøo ‘Trôøi’ – löïc löôïng sieâu nhieân…,
CNDT chuû quan döïa vaøo ‘nghieäp’, ‘kieáp’, ‘luaân hoài’… ñeå lyù
giaûi.
• CNDV döïa vaøo ‘Trôøi’ – löïc löôïng töï nhieân… ñeå lyù giaûi.
Öu ñieåm Nhöôïc ñieåm
• Khaúng ñònh coäi nguoàn, tinh thaàn ñoäc • Taïo neân TGQ, NSQ
laäp daân toäc vaø vai troø töï chuû cuûa phong kieán ngaên
nhaø nöôùc, quoác gia. caûn nhöõng só phu
• Khaúng ñònh nguoàn goác söùc maïnh, yeâu nöôùc tìm thaáy
ñoäng löïc, yù nghóa cuûa cuoäc ñaáu tranh con ñöôøng giaûi
döïng vaø giöû nöôùc. phoùng giai caáp,
 Chöông 1

II. KHAÙI QUAÙT TRIEÁT HOÏC PHÖÔNG TAÂY

NGOAØI MAÙCXÍT
1. Khaùi quaùt trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi
2. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây trung ñaïi
3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng – caän ñaïi
4. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây ñöông ñaïi
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi
a) Lòch söû ra ñôøi & phaùt
trieån

• Quoác gia chieám höõu noâ leä roäng lôùn (Nam baùn ñaûo Bancaêng,
ven bieån Taây Tieåu AÙ & caùc ñaûo ôû bieån EÂÂgieâ) coù ñieàu
kieän töï nhieân thuaän lôïi neân sôùm xaây döïng ñöôïc moät neàn
kinh teá coâng & thöông nghieäp phaùt trieån;
• Xaõ hoäi chia thaønh 2 giai caáp ñoái laäp (chuû noâ & noâ leä) &
taàng lôùp bình daân;
• Lòch söû goàm 4 thôøi kyø: Côøreùt –Myxen  Hoâme  Thaønh
bang  Maxeâñoâin;
• Ñeà cao lao ñoäng trí oùc, tö duy lyù luaän cuøng taàng lôùp tri thöùc;
Xaây döïng neàn vaên hoùa tinh thaàn ñoà soä, saâu saéc vôùi chuû
nghóa duy lyù thaám saâu vaøo trieát hoïc & khoa hoïc… - cô sôû
cuûa neàn vaên minh phöông Taây hieän ñaïi.
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi
b) Ñaëc ñieåm

• Giaûi quyeát roõ raøng vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc; Chia ra
thaønh caùc tröôøng phaùi: duy vaät - duy taâm, nhaát nguyeân - nhò
nguyeân, voâ thaàn - höõu thaàn roõ reät;
• Gaén vôùi khoa hoïc töï nhieân, luoân toång hôïp moïi hieåu bieát
khoa hoïc ñeå xaây döïng böùc tranh veà theá giôùi nhö söï thoáng
nhaát cuûa vaïn vaät luoân vaän ñoäng, phaùt trieån; Mang tính bieän
chöùng chaát phaùc (Trieát hoïc – ‘ngöôøi meï’ cuûa khoa hoïc);
• Quan taâm nhieàu ñeán vaán ñeà con ngöôøi, tìm caùch mang laïi cho
con ngöôøi moät cuoäc soáng haïnh phuùc;
• Luoân theå hieän roõ theá giôùi quan, nhaân sinh quan, phöông phaùp
luaän cuûa giai caáp chuû noâ thoáng trò.
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi
c) Caùc tröôøng
phaùi
Thaàn thoaïi Hi Laïp

Hai traøo löu trieát hoïc lôùn

Chuû nghóa duy vaät Chuû nghóa duy taâm

Phaùi Mileâ; Phaùi Heâraclít Phaùi Pitago; Phaùi EÂle

Phaùi ña nguyeân Phaùi nguïy bieän

Phaùi nguyeân töû luaän Phaùi DT khaùch quan

Trieát hoïc nhò nguyeân Arixtoát

 1. Khaùi quaùt trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa duy vaät Ñeâmoâcrít (Democritus)
phaùi
 Nguyeân töû luaän (nguyeân töû  töù ñaïi  vaïn vaät  töù ñaïi  nguye
• Nguyeân töû (caùi toàn taïi) - haït vaät chaát khoâng phaân chia & bieán
vaän ñoäng, gioáng veà chaát, khaùc veà löôïng...
• Chaân khoâng (caùi khoâng toàn taïi) - khoâng coù kích thöôùc & hình d
taän & duy nhaát, laø ñieàu kieän cho nguyeân töû vaän ñoäng.
• Nguyeân töû vaän ñoäng trong chaân khoâng, theo luaät nhaân quaû m
nhieân tuyeät ñoái; khi chuùng tuï laïi thì söï vaät (söï soáng, linh hoàn…
thaønh, khi chuùng taùch ra thì söï vaät bieán maát.
 Nhaän thöùc luaän
• NT môø toái (caûm tính) mang laïi hieåu bieát beà ngoaøi;
• NT saùng suoát (lyù tính) ñaøo saâu NT môø toái ñeå vöôït qua hieåu bie
naém baét baûn chaát vaïn vaät trong theá giôùi baèng phöông phaùp q
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa duy vaät Ñeâmoâcrít (Democritus)
phaùi
 Quan nieäm veà ñaïo ñöùc duy lyù (Hieåu bieát laø cô sôû cuûa haønh vi ña
• Soáng coù ñaïo ñöùc laø soáng ñuùng möïc, oân hoøa, khoâng haïi mình
• Haïnh phuùc laø traïng thaùi trong ñoù CN soáng höôûng laïc vôùi taâm
 Quan nieäm veà chính trò - xaõ hoäi
• XH toát nhaát ñöôïc cai trò bôûi nhaø nöôùc daân chuû, laáy cheá ñoä c
neàn taûng chính trò, laáy chuaån möïc ñaïo ñöùc & phaùp lyù laøm cô
• Phaùt trieån neàn thöông maïi & saûn xuaát thuû coâng, höôùng theo tì
tính oân hoøa & lôïi ích chung cuûa coâng daân töï do;
• Noâ leä phaûi tuaân theo leänh cuûa oâng chuû. Quaûn lyù nhaø nöôùc
mang laïi haïnh phuùc, vinh quang, töï do & daân chuû cho CN.
• Nhu caàu vaät chaát cuûa CN laø ñoäng löïc phaùt trieån XH.
 CNDV ñaày ñuû, nhaát quaùn nhaát (xung ñoät maïnh vôùi CNDT Platoân
 1.
1. Khaùi
Khaùi quaùt
quaùt trieát
trieát hoïc
hoïc Hi
Hi Laïp
Laïp coå
coå ñaïi
ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa duy taâm khaùch quan Platoân (Plato)
phaùi

 Thuyeát yù nieäm
• Theá giôùi yù nieäm (lyù tính) toàn taïi treân trôøi, mang tính phoå bieá
tuyeät ñoái, baát bieán, vónh haèng, duy nhaát...
• Theá giôùi söï vaät (caûm tính) toàn taïi döôùi ñaát, mang tính caù bieä
töông ñoái, khaû bieán, thoaùng qua, ña taïp...
• Quan heä giöõa TG yù nieäm vaø TG söï vaät
 YÙ nieäm laø caùi saûn sinh, coù tröôùc, laø baûn chaát, khuoân ma
 Söï vaät laø caùi ñöôïc saûn sinh, coù sau, laø caùi boùng, ñöôïc moâ
töø yù nieäm, xuaát hieän töø yù nieäm & coù quan heä raøng buoäc
 Söï ra ñôøi theá giôùi söï vaät gaén lieàn vôùi 4 yeáu toá cô baûn: toà
khoâng toàn taïi (vaät chaát), con soá (tyû leä), söï vaät caûm tính.
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa duy taâm khaùch quan Platoân (Plato)
phaùi

 Quan nieäm veà con ngöôøi vaø linh hoàn

• CN laø söï keát hôïp cuûa theå xaùc khaû töû (töø ñaát, nöôùc, löûa, khoâ
truù nguï taïm thôøi cuûa LH) vôùi LH baát töû.
• Linh hoàn CN laø saûn phaåm cuûa LH vuõ truï ñöôïc Thöôïng ñeá taïo
chuùng ngöï trò treân caùc vì sao, sau ñoù duøng caùnh bay xuoáng nha
theå xaùc CN, vaø queân heát quaù khöù.
• LH goàm 3 boä phaän: caûm giaùc, yù chí & lyù trí baát töû (lyù tính).
 Quan nieäm veà nhaän thöùc
• NT laø söï hoài töôûng (tröïc giaùc thaàn bí) cuûa LH baát töû veà nhöõn
chieâm ngöôõng trong TG yù nieäm nhöng bò laõng queân.
• NT chaân lyù laø khaùm phaù ra yù nieäm toàn taïi saün trong lyù tính
dieãn ra beân ngoaøi hoaït ñoäng caûm tính).
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa duy taâm khaùch quan Platoân (Plato)
phaùi

 Quan nieäm veà ñaïo ñöùc

• Soáng haïnh phuùc laø soáng coù ñaïo ñöùc, höôùng thieän;
• Höôùng thieän laø duøng lyù trí khaùm phaù yù nieäm tuyeät ñoái toàn
 Quan nieäm veà chính trò - xaõ hoäi
• XH coù 3 haïng ngöôøi, laøm 3 vieäc: trieát gia laõnh ñaïo; chieán binh
thôï thuû coâng, thöông gia saûn xuaát.
• Nhaø nöôùc ñaûm baûo cho söï phaân coâng treân ñöôïc thöïc hieän, nh
tö höõu ñaõ laøm nhaø nöôùc bò tha hoùa  Phaûi xoùa boû cheá ñoä t
• Cheá ñoä XH toát nhaát laø cheá ñoä coäng hoøa quyù toäc do moät vò
taøi ba nhaát laõnh ñaïo, thöïc haønh coâng höõu.
 CNDTKQ nhaát quaùn, chaët cheõ xung ñoät maïnh vôùi CNDV cuûa Ñ
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa nhò nguyeân Arixtoát (Aristotle)
phaùi

 Thuyeát nguyeân nhaân - cô sôû cuûa Sieâu hình hoïc

• Vaïn vaät toàn taïi ñeàu do 4 nguyeân nhaân: Vaät chaát, Hình thöùc, V
vaø Muïc ñích;
• Xeùt ñeán cuøng, chæ toàn taïi 2 nguyeân nhaân: VC ñaàu tieân phi HT
thuï ñoäng) & HT ñaàu tieân phi VC (baûn chaát tích cöïc);
• HT quan troïng hôn VC: HT ñaàu tieân chính laø lyù tính thuaàn tuùy,
ñeá, ñoäng cô ñaàu tieân, nguyeân nhaân taän cuøng, muïc ñích toái thö
moïi toàn taïi; nhôø ñoù maø vaïn vaät vaän ñoäng theo muïc ñích xeáp
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa nhò nguyeân Arixtoát (Aristotle)
phaùi

 Thuyeát vaän ñoäng - cô sôû cuûa Vaät lyù hoïc

• Vuõ truï (Giôùi töï nhieân) höõu haïn, lieân tuïc, kheùp kín, vónh vieãn;
• Vaïn vaät trong vuõ truï ñöôïc taïo thaønh töø 4 nguyeân toá (töù ñaïi: ñ
löûa, khoâng khí), mang 4 tính chaát nguyeân thuûy (noùng, laïnh, khoâ,
luoân vaän ñoäng (cöôõng böùc, thaúng);
• Moãi nguyeân toá coù moät xu höôùng VÑ rieâng, chieám moät vò trí t
caáu truùc vuõ truï, theo nguyeân lyù ‘vaät naëng rôi nhanh hôn vaät n
• Coù 6 hình thöùc VÑ: sinh, dieät, bieán traïng, taêng, giaûm, chuyeån v
• Nguoàn goác VÑ trong vuõ truï laø caùi hích ñaàu tieân (Thöôïng ñeá)
ngoaøi GTN.
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa nhò nguyeân Arixtoát (Aristotle)
phaùi

 Quan nieäm veà sinh theå, con ngöôøi, linh hoàn & nhaän thöùc
• Sinh theå ñeàu coù theå xaùc & linh hoàn; Linh hoàn chæ toàn taïi tron
soáng vaø coù 3 loaïi:
o LH thöïc vaät (dinh döôõng, tan raõ cuøng vôùi theå xaùc);
o LH ñoäng vaät (vaän ñoäng, tan raõ cuøng vôùi theå xaùc);
o LH lyù tính (nhaän thöùc, baát töû).
• Con ngöôøi laø sinh theå coù lyù trí, luoân khaùt voïng nhaän thöùc. Ba
sinh ra laø ñeå nhaän thöùc (keû naøo khoâng nhaän thöùc keû ñoù khoân
• Nhaän thöùc laø moät quaù trình hoaït ñoäng cuûa LH lyù tính (Thöïc t
Caûm giaùc, bieåu töôïng  Tö duy lyù luaän); nhöng khi CN môùi sinh L
laø ‘moät taám baûng traéng’.
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa nhò nguyeân Arixtoát (Aristotle)
phaùi

• Chæ coù LH lyù tính môùi phaùt hieän ra chaân lyù (caùi phoå bieán, ca
khaùm phaù ra caùc quy luaät / baûn chaát cuûa söï vaät, xaây döïng ca
• Khoa hoïc laø moät heä thoáng tri thöùc, coù 3 nhoùm KH höôùng tôùi
o Ñaïo ñöùc, chính trò, …  ñôøi soáng,
o Thi ca, ngheä thuaät, …  saùng taïo,
o Trieát hoïc, vaät lyù hoïc, tu töø hoïc, …  tö bieän.
• Muoán ñaït chaân lyù, traùnh sai laàm linh hoàn lyù tính phaûi ñöôïc tr
phöông phaùp suy nghó ñuùng  Arixtoát laø oâng toå cuûa loâgích ho
 1. Khaùi quaùt trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa nhò nguyeân Arixtoát (Aristotle)
phaùi
 Quan nieäm veà ñaïo ñöùc, veà chính trò - xaõ hoäi (thuyeát trung dung)
• CN laø sinh theå ñaïo ñöùc (laøm ñieàu thieän =coù phaåm haïnh), haønh
lyù trí (phaåm haïnh lyù tính) vaø theo leõ phaûi (phaåm haïnh luaân l
• Haïnh phuùc toàn taïi treân traàn gian, gaén vôùi baûn tính töï nhieân c
phoái bôûi caùc yeáu toá chuû quan (söï khoân ngoan, ñöùc haïnh, söï kho
caùc ñieàu kieän khaùch quan (tieàn baïc, söùc khoûe, tình baïn, coâng ba
• CN laø ñoäng vaät chính trò, soáng trong coäng ñoàng, thuoäc veà nhaø
hoaït ñoäng laäp phaùp, haønh chính, xeùt xöû, ñeå ñaûm baûo haïnh phuùc
• XH toát phaûi döïa treân cheá ñoä coäâng hoøa quyù toäc, do giôùi trun
• Traät töï XH hieän giôø laø xaáu nhöng caàn thieát.
• Coâng baèng trong trao ñoåi saûn phaåm laø neàn taûng cuûa coâng ba
bình ñaúng giöõa caùc caù nhaân...
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây trung ñaïi
a) Lòch söû ra ñôøi & phaùt
trieån
• Töø theá kyû IV – XIV laø thôøi kyø tan raõ cuûa cheá ñoä chieám
höõu noâ leä, ra ñôøi vaø phaùt trieån cheá ñoä phong kieán phöông
Taây cuøng vôùi söï baønh tröôùng cuûa Nhaø thôø Thieân chuùa
giaùo.
• Khaép nôi, caùc laõnh chuùa phong kieán – ñòa chuû thaønh laäp
caùc thaùi aáp (vöông quoác rieâng) ñeå boùc loät ñòa toâ taøn khoác
ñoái vôùi noâng daân.
• Nhaø thôø Thieân chuùa giaùo khoâng chæ laø söùc maïnh tinh thaàn
maø coøn laø löïc löôïng to lôùn veà kinh teá vaø chính trò. Do ñoù,
Thieân chuùa giaùo trôû thaønh coâng cuï tinh thaàn thieâng lieâng
thoáng nhaát caùc theá löïc phong kieán caùt cöù vaø mang laïi nieàm
tin duy nhaát cho ñoâng ñaûo noâng daân coù ñôøi soáng tinh thaàn
taêm toái, ñôøi soáng vaät chaát khoán khoå & bò töôùc heát moïi
quyeàn lôïi.
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây trung ñaïi
b) Ñaëc
ñieåm

• Trieát hoïc - thaàn hoïc coù ñoái töôïng laø Thöôïng ñeá – ñöùc tin,
vöøa laø coâng cuï ñeå chöùng minh cho giaùo lyù cuûa Nhaø thôø
vöøa laø coâng cuï tuyeân truyeàn cho traät töï xaõ hoäi phong kieán;
• Mang tính kinh vieän giaùo ñieàu, xa rôøi cuoäc soáng hieän thöïc,
baøn veà vaán ñeà quan heä giöõa caùi chung vaø caùi rieâng; vì vaäy
noù ñaõ töï phaân hoùa ra thaønh chuû nghóa duy thöïc vaø chuû
nghóa duy danh.
 2. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây trung ñaïi
c) Caùc tröôøng
phaùi

Thaàn thoaïi vaø trieát hoïc Hi Laïp

Tö töôûng trieát hoïc cuûa caùc cha coá

Trieát hoïc kinh vieän

Chuû nghóa duy thöïc Chuû nghóa duy danh

Trieát hoïc Toâma (duy thöïc oân hoøa)

 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
a) Lòch söû ra ñôøi & phaùt
trieån

 Thôøi Phuïc höng (Quay veà vôùi vaên hoùa coå Hi Laïp) – Thôøi ñaïi
hình thaønh phöông thöùc saûn xuaát TBCN:
• Hình thaønh quan heä saûn xuaát tö baûn chuû nghóa cuøng vôùi
neàn coâng- thöông nghieäp & caùc thò tröôøng tö baûn chuû
nghóa  Xaõ hoäi phaân hoùa ra thaønh hai giai caáp môùi: Tö
saûn vaø voâ saûn;
• Hoài sinh khoa hoïc töï nhieân vaø trieát hoïc Hi Laïp coå ñaïi -
coâng cuï tinh thaàn ñeå giai caáp tö saûn ñaáu tranh choáng laïi
caùc theá löïc baûo thuû laø ñòa chuû – phong kieán – Nhaø thôø.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
a) Lòch söû ra ñôøi & phaùt
trieån
 Thôøi caän ñaïi – thôøi ñaïi khaúng ñònh phöông thöùc saûn xuaát
TBCN:
• Maâu thuaãn xaõ hoäi  Caùch maïng tö saûn  Giai caáp tö saûn
thoáng trò, CNTB phaùt trieån vững chắc.
• Chính trò tö saûn caàn khoa hoïc môùi  Caùc ngaønh khoa hoïc
töï nhieân (Cô hoïc,…) ra ñôøi  Quan ñieåm cô hoïc, phöông
phaùp thöïc nghieäm… chæ ñaïo hoaït ñoäng thöïc tieãn - nhaän
thöùc con ngöôøi;
• Cuoái theá kyû 18, cheá ñoä phong kieán phaân quyeàn ôû Ñöùc
vôùi nhaø nöôùc Phoå quyeàn löïc ngaên caûn CNTB phaùt trieån;
Giai caáp tö saûn Ñöùc ít oûi, bò phaân taùn, yeáu veà kinh teá,
nhöôïc veà chính trò , coù ñôøi soáng tinh thaàn phong phuù…
muoán nhöng khoâng theå laøm caùch maïng ñöôïc; Quaàn chuùng
muoán laøm caùch maïng nhöng khoâng coù löïc löôïng laõnh ñaïo.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
b) Ñaëc
ñieåm
• Theå hieän theá giôùi quan duy vaät maùy moùc & quan ñieåm töï
nhieân thaàn luaän;
• Toaùt leân tinh thaàn khai saùng & chuû nghóa nhaân ñaïo tö saûn,
laø ngoïn côø lyù luaän cuûa tö saûn ñeå taäp hôïp quaàn chuùng laøm
caùch maïng xaây döïng CNTB;
• Tìm kieám nhöõng phöông phaùp nhaän thöùc môùi ñeå khaéc phuïc
phöông phaùp kinh vieän, xaây döïng TH & KH môùi (höôùng ñeán tri
thöùc);
• Cuoái thôøi caän ñaïi, khi ñaøo saâu nhaân sinh quan nhaân ñaïo tö
saûn, khaéc phuïc theá giôùi quan duy vaät maùy moùc & phöông
phaùp luaän sieâu hình cuûa caùc tröôøng phaùi trieát hoïc tröôùc
ñoù ñaõ laøm xuaát hieän trieát hoïc coå ñieån Ñöùc – ‘baûn leà’ cuûa
trieát hoïc phöông Taây caän - hieän ñaïi.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng
phaùi
TH Hi Laïp coå ñaïi & Söï
pheâ phaùn TH kinh vieän

Tö töôûng TH thôøi Phuïc höng

Caùc tröôøng phaùi trieát hoïc lôùn thôøi caän ñaïi

Chuû nghóa duy vaät kinh nghieäm

Chuû nghóa duy lyù tö bieän
(Chuû nghóa duy giaùc) (Sieâu hình hoïc)

Chuû nghóa duy taâm chuû quanTrieát hoïc khai saùng Phaùp
(chuû nghóa baát khaû tri) (chuû nghóa duy vaät chieân ña

Trieát hoïc coå ñieån Ñöùc

 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  CNDV kinh nghieäm Ph.Beâcôn (F.Bacon)
phaùi
 Ph.Beâcôn laø nhaø tö töôûng kieät xuaát cuûa GCTS phöông Taây, ngöô
ra CNDVKN Anh & KH thöïc nghieäm hieän ñaïi.
 Ñònh höôùng xaây döïng trieát hoïc môùi
• Coi “tri thöùc laø söùc maïnh”; Gaén “lyù luaän thoáng nhaát vôùi thöï
• Muïc ñích cuûa TH môùi = “KH cuûa moïi KH” laø xaây döïng tri thöù
chaët cheõ, khaéc phuïc loøng tin muø quaùng.
• Nhieäm vuï cuûa TH môùi:
o Taêng cöôøng quyeàn löïc tinh thaàn ñeå thoáng trò GTN, chaán höng
phuïc vuï lôïi ích cho CN;
o Ñaïi phuïc hoài KH baèng caùch caûi taïo tri thöùc hieän coù (loaïi bo
laàm chuû quan) söû duïng hieäu quaû tö duy KH ñeå khaùm phaù tra
luaät cuûa TG khaùch quan, xaây döïng hình aûnh xaùc thöïc veà TG
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  CNDV kinh nghieäm Ph.Beâcôn (F.Bacon)
phaùi

 Quan nieäm veà theá giôùi & con ngöôøi

• TG toàn taïi khaùch quan, ña daïng & thoáng nhaát, ñöôïc lyù giaûi nhô
quan nieäm về vaät chaát (caùc phaàn töû raát nhoû, coù tính chaát khaùc
daïng (nguyeân nhaân laøm cho caùc söï vaät xuaát hieän vaø trôû thaønh k
baûn chaát, quy luaät chi phoái söï vaän ñoäng cuûa chuùng), vaän ñoäng (b
sinh khí cuûa söï vaät, laø thuoäc tính cuûa vaät chaát).
• CN laø saûn phaåm cuûa TG, noù bao goàm theå xaùc & linh hoàn ñeàu
taïo töø vaät chaát (LH gioáng nhö khoâng khí / löûa, bieát caûm giaùc, toà
boä oùc, vaän ñoäng theo daây thaàn kinh & caùc maïch maùu cuûa cô t
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  CNDV kinh nghieäm Ph.Beâcôn (F.Bacon)
phaùi
 Quan nieäm veà nhaän thöùc
• Quaù trình NT: TGKQ  KN caûm tính  TD lyù tính  tri thöùc veà
o Caûm giaùc, kinh nghieäm laø nguoàn goác duy nhaát cuûa moïi tri th
o KH phaûi laø KH thöïc nghieäm söû duïng TD toång hôïp & PP quy n
caùc taøi lieäu KN rieâng leû  Caùc khaùi nieäm, nguyeân lyù chun
chính xaùc baûn chaát, quy luaät cuûa söï vaät toàn taïi trong TGKQ.
o Tri thöùc KH phaûi mang tính khaùch quan.
• Lyù luaän veà aûo töôûng
o Quaù trình NT do bò chi phoái bôûi caùc aûo töôûng (“loaøi”, “hang ñ
“thò tröôøng”, “nhaø haùt”) coù nguoàn goác chuû quan neân luoân ma
o Ñeå khaéc phuïc caùc aûo töôûng phaûi khaùch quan hoùa hoaït ñoän
caän tröïc tieáp GTN baèng QS / TN; Hoaøn thieän coâng cuï NT & nh
caù nhaân; Söû duïng TD toång hôïp & Phöông phaùp quy naïp khoa
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  CNDV kinh nghieäm Ph.Beâcôn (F.Bacon)
phaùi
 Phöông phaùp nhaän thöùc khoa hoïc
• TD cuõ (giaùo ñieàu, hôøi hôït) duøng PP “con nheän” hay PP “con kieán
• TD môùi (KH thöïc nghieäm) phaûi söû duïng PP “con ong”.
• Beâcôn ñöa ra PP ñaùnh daáu (+ , -)  S.Milô xaây döïng 4 PP cuûa QN
(Töông ñoàng; Khaùc bieät; Ñoàng bieán, Phaàn dö) ñeå phaùt hieän ra
heä nhaân quaû, khaùm phaù ra caùc QL chi phoái caùc hieän töôïng tr
o Baèng QS, TN (caûm tính) tieáp caän caùc hieän töôïng, thu caùc taøi
o So saùnh, toång hôïp taøi lieäu KN  xaây döïng söï kieän KH;
o Baèng QNKH, khaùi quaùt caùc söï kieän KH  phaùt hieän ra MLH
xaây döïng giaû thuyeát KH; töø GT naøy ruùt ra caùc heä quaû taát
o Baèng nhöõng QS, TN môùi, kieåm tra caùc heä quaû ñoù; neáu ñuùn
trôû thaønh nguyeân lyù, ñònh luaät toång quaùt (cuûa KH thöïc ngh
neáu sai thì chuùng ta laäp laïi GT môùi.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa duy lyù tö bieän R.Ñeàcaùc (R.Descartes
phaùi

 R.Ñeàcaùc laø nhaø tö töôûng kieät xuaát cuûa GCTS phöông Taây, oâng
phuïc vaø ph.trieån CN duy lyù & ñaët neàn moùng cho KH lyù thuyeát h
 Ñònh höôùng xaây döïng trieát hoïc môùi
• Trieát hoïc môùi phaûi laø bao goàm Sieâu hình hoïc & Khoa hoïc chöù
tri thöùc veà GTN & XH (nghóa roäng); Sieâu hình hoïc - cô sôû theá giô
cuûa CN (nghóa heïp).
• Muïc ñích cuûa TH môùi: Laøm saùng toû khaû naêng nhaän thöùc voâ
Mang laïi caùc nguyeân taéc PPL giuùp KH ñaït ñöôïc tri thöùc KH.
• Nhieäm vuï cuûa TH môùi: Khaéc phuïc chuû nghóa hoaøi nghi; Naâng
ñoä tö duy lyù luaän cuûa CN; Giuùp KH khaùm phaù ra caùc quy luaä
(chaân lyù), chinh phuïc GTN, phuïc vuï lôïi ích CN.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa duy lyù tö bieän R.Ñeàcaùc (R.Descarte
phaùi
 Khaùi quaùt veà sieâu hình hoïc
• Nguyeân taéc cuûa SHH - “Nghi ngôø phoå bieán”
o Lyù tính laø cô sôû chaân lyù; ñeå ñaït chaân lyù phaûi nghi ngôø pho
o Moät caùi toàn taïi chæ coù theå trôû thaønh chaân lyù khi ñöôïc pha
‘toøa aùn’ lyù tính ñeå noù töï baøo chöõa cho söï toàn taïi cuûa chính
• Nguyeân lyù SHH - “Toâi suy nghó, vaäy toâi toàn taïi”
o “Duø toâi NN veà söï t.taïi cuûa moïi caùi nhöng toâi khoâng theå NN
cuûa chính mình, vì neáu toâi khoâng t.taïi thì laøm sao toâi coù theå
Maø NN laø suy nghó, neân toâi suy nghó, vaäy toâi t.taïi. Toâi t.taïi v
vò laø ngöôøi suy nghó, nghóa laø suy nghó cuûa toâi laø coù thaät. N
söï t.taïi ñoù laø khoâng theå NN, vaø cuõng khoâng theå baùc boû ñö
• Caùc noäi dung cuûa SHH: Caùc lyù luaän veà Thöôïng ñeá, GTN & CN
nguyeân taéc PPL chæ ñaïo hoaït ñoäng lyù tính (baûn chaát cuûa linh h
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa duy lyù tö bieän R.Ñeàcaùc (R.Descarte
phaùi

 Lyù luaän veà Thöôïng ñeá, Giôùi töï nhieân & Con ngöôøi
• Thöôïng ñeá: Caùc chöùng minh veà söï toàn taïi cuûa Thöôïng ñeá.
• Giôùi töï nhieân: coi vaïn vaät trong ñöôïc taïo thaønh töø 1 trong 2 thöï
o Tinh thaàn phi VC (taïo neân moïi yù nghó, quan nieäm, tö töôûng…);
o Vaät chaát phi TT (taïo neân moïi söï vaät coù ñaëc tính khoâng gian, thô
• Con ngöôøi: Söï vaät ñaëc bieät vöøa coù linh hoàn baát töû (töø thöïc th
cô theå khaû töû (töø thöïc theå VC).
o Sinh vaät chöa hoaøn thieän nhöng coù khaû naêng vöôn ñeán hoaøn
o ÔÛ giöõa Thöôïng ñeá vaø Hö voâ;
o Vöøa cao sieâu khoâng maéc sai laàm, vöøa thaáp heøn coù theå maé
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa duy lyù tö bieän R.Ñeàcaùc (R.Descarte
phaùi
 Lyù luaän veà linh hoàn, nhaän thöùc & caùc nguyeân taéc hoaït ñoäng n
• LH goàm 2 phaàn (lyù trí & yù chí), chöùa 2 loaïi tö töôûng (baåm sinh &
o Lyù trí laø khaû naêng NT saùng suoát, ñuùng ñaén; yÙ chí laø khaû
löïa choïn, phaùn quyeát, ñöa LH ñeán sai laàm, nhaàm laãn.
o Tö töôûng baåm sinh luoân ñuùng ñaén (hoaøn thieän); tö töôûng phaù
theå sai laàm (khoâng hoaøn thieän).
• NT laø hoaït ñoäng baûn chaát cuûa LH vôùi hình thöùc toái cao laø trö
o NT (nghi ngôø) laø quaù trình LH lyù trí xaâm nhaäp vaøo chính mìn
phaù ra tö töôûng baåm sinh trong mình, söû duïng chuùng ñeå tieáp
o TG - lyù trí khuùc chieát mang laïi nhöõng tö töôûng baåm sinh roõ ra
nhieân (khôûi ñaàu cuûa NT); noù chæ khaùm phaù ra maø khoâng kh
hay phuû ñònh ñieàu gì caû neân khoâng maéc sai laàm.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa duy lyù tö bieän R.Ñeàcaùc (R.Descarte
phaùi

• Boán nguyeân taéc lyù trí chæ ñaïo h.ñoäng NT khoa hoïc khaùm phaù
o Chæ coi laø chaân lyù nhöõng gì roõ raøng, raønh maïch, khoâng gôïn
nghi ngôø naøo caû (baèng tröïc giaùc);
o Phaûi phaân chia ñoái töôïng phöùc taïp thaønh caùc boä phaän ñôn g
thaønh ñeå tieän lôïi trong vieäc nghieân cöùu;
o Quaù trình nhaän thöùc phaûi xuaát phaùt töø nhöõng ñieàu ñôn giaû
nhaát daàn daàn ñeán nhöõng ñieàu phöùc taïp hôn;
o Phaûi xem xeùt toaøn dieän moïi döõ kieän, moïi taøi lieäu ñeå khoâng
caùi gì trong quaù trình nhaän thöùc.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa duy lyù tö bieän R.Ñeàcaùc (R.Descarte
phaùi
 Khoa hoïc
• Vaät lyù hoïc
o Vaät chaát bao goàm caùc haït nhoû, mòn, ñöôïc phaân chia ñeán voâ
o Quaõng tính (khoâng gian, thôøi gian) & vaän ñoäng laø thuoäc tính cu
vaät theå vaät chaát; Khoâng gian vaät chaát choaùn ñaày vuõ truï;
o Vaän ñoäng cô hoïc cuûa vaät theå coù nguoàn goác töø ‘caùi hích’ cu
Löôïng vaän ñoäng trong vuõ truï ñöôïc baûo toaøn.
o Döïa treân quan ñieåm cô hoïc, Ñeàcaùctô xaây döïng moâ hình vuõ t
• Toaùn hoïc
o Khoa hoïc chính xaùc, roõ raøng, raønh maïch nhaát;
o Xaây döïng nhöõng cô sôû bieän chöùng cho toaùn hoïc hieän ñaïi;
o Phöông phaùp dieãn dòch toaùn hoïc theå hieän roõ 4 nguyeân taéc m
phaûi tuaân theo ñeå ñaït chaân lyù.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa duy lyù tö bieän R.Ñeàcaùc (R.Descarte
phaùi

• Sinh vaät hoïc

o Söï hình thaønh, phaùt trieån cuûa giôùi thöïc & ñoäng vaät mang tín
o Cô theå sinh vaät laø caùc coã maùy coù saün cô cheá phaûn xaï, khi
sinh ra linh hoàn thöïc & ñoäng vaät khaû töû;
o Con ngöôøi laø moät coå maùy – heä thoáng vöøa coù theå xaùc khaû
vôùi linh hoàn lyù tính baát töû.
 Theå xaùc laø khí quan VC cuûa linh hoàn (ñôøi soáng tinh thaàn);
 Linh hoàn laø hoaït ñoäng tinh thaàn cuûa theå xaùc;
 Y – sinh hoïc seõ caûi taïo theå xaùc vaø ñôøi soáng tinh thaàn (linh
con ngöôøi ngaøy caøng hoaøn thieän hôn.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  CNDT khaùch quan biện chöùng Ph.Heâghen (F.Heg
phaùi
 Ñònh höôùng xaây döïng trieát hoïc môùi
• YNTÑ laø neàn taûng cuûa hieän thöïc; laø söï ñoàng nhaát tö duy & to
thaàn & vaät chaát; laø Ñaáng saùng taïo ra giôùi TN, CN & lòch söû n
• YNTÑ ph.trieån theo tam ñoaïn thöùc: “chính ñeà  phaûn ñeà  hô
• YÙ thöùc con ngöôøi laø saûn phaåm cuûa LSNL; coøn LSNL laø ñænh
ph.trieån YNTÑ ôû traàn gian.
o LSNL do LS cuûa caùc caù nhaân taïo thaønh, nhöng noù laïi laø neà
ñònh YT cuûa caùc caù nhaân taïo neân LS;
o YTCN laø söï khaùi quaùt toaøn boä LSNL ñaõ traûi qua döôùi daïn
o YTNL laø söï taùi hieän toaøn boä tieán trình LSNL, noù laø saûn ph
vaø laø hieän thaân cuûa YNTÑ.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  CNDT khaùch quan biện chöùng Ph.Heâghen (F.Heg
phaùi

• Trieát hoïc (hoïc thuyeát veà YNTÑ) = Loâgích hoïc = KH cuûa moïi KH
sôû cuûa theá giôùi quan & tö töôûng CN:
o Thôøi ñaïi ñöôïc theå hieän döôùi daïng tö töôûng (keát tinh, khaùi qua
boä LS tö töôûng cuûa nhaân loaïi tröôùc ñoù).
o TH & LSTH thoáng nhaát vôùi nhau ñeå bao quaùt toaøn boä LS ph
cuûa YNTÑ;
o Moãi thôøi ñaïi coù moät heä thoáng TH cuûa chính mình; noù vöøa
quaùt toaøn boä giaù trò tinh thaàn cuûa thôøi ñaïi maø moïi ngaønh
ñöôïc, vöøa laø söï toång keát toaøn boä LS tö töôûng TH cuûa nhaân
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  CNDT khaùch quan biện chöùng Ph.Heâghen (F.Heg
phaùi BKTT caùc KHTH
TH - KH cuûa moïi KH -
LGH
(Hoïc thuyeát veà YNTÑ)

KH loâgích TH töï nhieân TH tinh thaàn

(YNTÑ trong (YNTÑ töï tha (YNTÑ quay veà vôùi
chính noù) hoùa noù) chính noù)
TT CHUÛ TT TT TUYEÄT
QUAN KH.QUAN ÑOÁI
TOÀN TAÏI CÔ HOÏC
NHAÂN PHAÙP NGHEÄ
LOAÏI HOÏC QUYEÀN THUAÄT
(linh hoàn (yù chí) (hình aûnh)
BAÛN VAÄT LYÙ CN)
HIEÄN ÑAÏO ÑÖÙC TOÂN
CHAÁT HOÏC TÖÔÏNG HOÏC GIAÙO
HOÏC (haønh vi) (bieåu töôïng)
(yù thöùcLYÙ
TAÂM CN) LUAÂN LÍ TRIEÁT
YÙ NIEÄM SINH THEÅ
HOÏC HOÏC HOÏC
HOÏC
(tri thöùc) (nhaø nöôùc) (khaùi nieäm)
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  CNDT khaùch quan biện chöùng Ph.Heâghen (F.Heg
phaùi

 Nhaän xeùt:
 Thöïc chaát cuûa heä thoáng trieát hoïc Heâghen laø theá giôùi quan duy
vaø coi caùi tinh thaàn laø cô sôû ñeå giaûi quyeát moïi vaán ñeà lyù luaä
• YNTÑ chi phoái moïi söï sinh thaønh, hieän höõu, tieâu vong cuûa moï
ra trong theá giôùi;
• Giôùi töï nhieân vaät chaát chæ laø söï töï tha hoùa cuûa YNTÑ.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  CNDT khaùch quan biện chöùng Ph.Heâghen (F.Heg
phaùi

 Linh hoàn soáng ñoäng cuûa heä thoáng trieát hoïc Heâghen laø PBC vô
veà moái lieân heä phoå bieán vaø veà söï phaùt trieån:
• Ph.trieån laø quaù trình thay ñoåi töø thaáp ñeán cao, töø ñôn giaûn ñe
töø chöa hoaøn thieän ñeán hoaøn thieän; baèng caùch chuyeån hoùa q
löôïng & chaát, do söï giaûi quyeát maâu thuaãn trong caùc hình thöùc
YNTÑ taïo neân.
• Heâghen phaùt hieän ra caùc quy luaät cuûa PBC; xaây döïng caùc ngu
loâgích BC, caùc quan ñieåm BC veà nhaän thöùc; chæ ra söï thoáng n
PBC, LGH & NTL, giöõa lyù luaän & thöïc tieãn; vaïch ra tính cuï theå
quaù trình, tính phuø hôïp vôùi thöïc tieãn cuûa chaân lyù.
• Heâghen coi nhaän thöùc chæ laø quaù trình YNTÑ töï khaùm phaù ra
coi thöïc tieãn chæ laø hoaït ñoäng tinh thaàn cuûa chuû theå saùng taï
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c) Caùc tröôøng  CNDT khaùch quan biện chöùng Ph.Heâghen (F.Heg
phaùi
• PBC DT cuûa Heâghen vöøa laø LLBC veà söï ph.trieån cuûa yù nieäm
PPLBC nghieân cöùu yù nieäm; qua PBC cuûa yù nieäm, oâng ñaõ ño
PBC cuûa söï vaät. Coáng hieán vó ñaïi cuûa oâng cho nhaân loaïi laø
• Do bò giam haõm trong heä thoáng DT-TB neân PBC cuûa oâng vöøa
dung tieán boä, caùch maïng, vöøa coù noäi dung baûo thuû, phaûn ño
nhieàu maâu thuaãn:
o Phuû nhaän söï phaùt trieån trong GTN & nhieàu thaønh töïu KHT
o Coi nhaø nöôùc & vaên minh Ñöùc laø ñænh cao cuûa YNTÑ treân t
laø ñích maø moïi daân toäc phaûi vöôn ñeán;
o Coi trieát hoïc cuûa mình laø ñænh cao cuûa tö duy trieát hoïc moïi
• Cöùu laáy PBC (giaûi phoùng haït nhaân BC ra khoûi lôùp voû DT-TB) la
caàu caáp baùch ñöôïc C.Maùc thöïc hieän.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c ) Caùc tröôøng  CNDV nhaân baûn L.Phoiôbaéc (L.Feuerbach)
phaùi
 Ñònh höôùng xaây döïng trieát hoïc môùi
• Nhieäm vuï cuûa TH môùi: Giaûi quyeát vaán ñeà “quan heä giöõa tö d
laøm saùng toû baûn chaát CN ñang toàn taïi ñeå con ngöôøi soáng nhö
• Trieát hoïc môùi phaûi laø KH cuûa moïi KH, vaø ñoù chính laø nhaân
• Vaät chaát – GTN coù tröôùc yù thöùc, toàn taïi voâ cuøng ña daïng & t
gian, thôøi gian, vaän ñoäng laø thuoääc tính, laø phöông thöùc toàn taï
• Söï vaän ñoäng cuûa GTN theo quy luaät nhaân quaû laøm xuaát hieän
con ngöôøi & xaõ hoäi.
• CN - saûn phaåm taát yeáu cao nhaát cuûa GTN; GTN - cô theå voâ cô
o CN döïa vaøo GTN ñeå thoûa moïi nhu caàu;
o GTN ñaõ aûnh höôûng ñeán moïi taâm tö, tình caûm, hieåu bieát cuû
cho CN naøy khaùc CN kia;
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c ) Caùc tröôøng  CNDV nhaân baûn L.Phoiôbaéc (L.Feuerbach)
phaùi
 Quan nieäm veà con ngöôøi
• CN mang baûn tính caù nhaân - coäng ñoàng, tieàm taøng moät naêng l
vôùi baûn chaát laø yeâu.
o Baûn tính caù nhaân: Moãi CN laø moät caù theå baèng xöông thòt; c
chí, coù traùi tim,… ñang soáng, ñang nhaän thöùc, ñang yeâu … Tr
CN tieàm taøng trong mình moät naêng löïc saùng taïo kyø vó .
o Baûn tính coäng ñoàng: Moãi CN laø moät caù nhaân bò raøng buoäc
khaùc; Haïnh phuùc cuûa caù nhaân chæ coù ñöôïc trong söï hoøa hôï
ñoàngTrong moãi CN tieàm taøng moät tình yeâu meânh moâng daø
o Söï thoáng nhaát tính caù nhaân & tính coâng ñoàng taïo neân cô sôû
kyû hôïp lyù, töùc CN phaûi keát hôïp haøi hoøa quyeàn lôïi caù nhaân
quyeàn lôïi chung cuûa coäng ñoàng.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c ) Caùc tröôøng  CNDV nhaân baûn L.Phoiôbaéc (L.Feuerbach)
phaùi
• Baûn chaát CN naèm trong tình yeâu, ñöôïc boäc loä trong cuoäc soáng
Ñeå coù cuoäc soáng haïnh phuùc CN phaûi bieát:
o Thoûa maõn nhu caàu TN, soáng chan hoøa vôùi coäng ñoàng;
o Haønh ñoäng theo tình caûm, khaùt voïng, nhu caàu… cuûa mình;
o Bieán haønh ñoäng taát yeáu thaønh töï do gaén vôùi ñieàu kieän soá
• Tình yeâu vöøa laø phöông tieän, muïc ñích soáng hoøa hôïp giöõa caùc
xaõ hoäi, vöøa laø ñoäng löïc tieán boä cuûa xaõ hoäi; CN & tình yeâu c
o “Chuùng ta seõ khoâng theå laø con ngöôøi neáu khoâng bieát yeâu; ñ
trôû thaønh ngöôøi lôùn khi noù bieát yeâu”;
o “Tình yeâu phuï nöõ laø tình yeâu phoå quaùt, ai khoâng yeâu phuï n
khoâng yeâu con ngöôøi”.
o Trong bieån trôøi meâng moâng cuûa tình yeâu thì, “tình yeâu cuûa ñ
daønh cho ñaøn baø laø tình yeâu ñích thöïc”.
 3. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây phuïc höng - caän ñaïi
c ) Caùc tröôøng  CNDV nhaân baûn L.Phoiôbaéc (L.Feuerbach)
phaùi

 Quan nieäm veà toân giaùo

• Toân giaùo laø saûn phaåm nhaän thöùc & taâm lyù cuûa CN; noù vöø
vöøa nhöng cuõng laø khaùt voïng soáng cuûa CN;
• Thöôïng ñeá laø taäp hôïp nhöõng giaù trò, mô öôùc maø CN muoán co
• Toân giaùo chia caét theá giôùi, laøm tha hoùa CN, töôùc ñi ôû CN tính
saùng taïo, söï töï do & naêng löïc ñoäc laäp phaùn xeùt, ñeå deã daøng
• Do CN caàn nieàm tin ñeå töï an uûi trong ñau khoå  Phaûi thay Cô ñ
baèng toân giaùo môùi - Toân giaùo cuûa tình yeâu vónh cöõu, phoå qu
trong ñoù Thöôïng ñeá cuõng chính CN.
 4. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây ñöông ñaïi
a) Lòch söû ra ñôøi & phaùt
trieån

• Ñeán giöõa theá kyû 19, giai caáp tö saûn ôû taát caû caùc nöôùc
chaâu AÂu ñaõ giaønh ñöôïc chính quyeàn. CNTB ñaõ toaøn thaéng
vaø phaùt trieån daàn töø giai ñoaïn tieàn ñeá quoác chuû nghóa sang
ñeá quoác chuû nghóa.
• Söï boùc loät daõ man cuûa giai caáp tö saûn thoáng trò ñaõ ñöa ñeán
cuoäc ñaáu tranh khoác lieät cuûa giai caáp voâ saûn vaø nhaân daân
lao ñoäng choáng laïi giai caáp tö saûn treân khaép caùc laõnh vöïc:
kinh teá, chính trò, tö töôûng.
• Khoa hoïc - kyõ thuaät / coâng ngheä ñaõ vaø ñang mang laïi CNTB
phöông Taây caû thaønh töïu to lôùn laãn haäu quaû voâ cuøng
nghieâm troïng, caû nieàm laïc quan laãn hoaøi nghi, bi quan, lo sôï
ñeán tuyeät voïng veà töông lai nhaân loaïi.
 4. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây ñöông ñaïi
b) Ñaëc
ñieåm

• Ngaøy caøng xa rôøi truyeàn thoáng duy vaät vaø tö töôûng bieän
chöùng - caùch maïng - khoa hoïc ñeå chuyeån sang chuû nghóa duy
taâm khaù thoâng minh vaø pheùp sieâu hình tinh vi, taïo neân theá
giôùi quan tieâu cöïc vaø nhaân sinh quan phaûn caùch maïng cuûa
giai caáp tö saûn thoáng trò.
• Ngaøy caøng phaân hoùa thaønh nhieàu traøo löu, tröôøng phaùi, chi
nhaùnh khaùc nhau, ñaøo saâu moät khía caïnh, moät maët, moät
yeáu toá… naøo ñoù trong cuoäc soáng ña daïng cuûa con ngöôøi ñeå
xaây döïng trieát lyù rieâng.
 4. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây ñöông ñaïi
c) Caùc tröôøng
phaùi

TH phöông Taây coå ñaïi,

trung ñaïi, Phuïc höng - caän
ñaïi. . .

Caùc tröôøng phaùi trieát hoïc lôùn

Tröôøng phaùi duy khoa hoïcTröôøng phaùi toân giaùo

Tröôøng phaùi nhaân baûn phi duy lyù

 4. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây ñöông ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa phuû chöùng C.Pốppô (K.Popper)
phaùi

 Khaùi nieäm phuû chöùng

• Moät lyù luaän ñöôïc goïi laø khaû PC neáu töø noù ruùt ra ít nhaát 1 tr
xung ñoät vôùi vaøi söï kieän naøo ñoù. Neáu xung ñoät ñaõ xaûy ra thì
bò PC; Neáu söï xung ñoät chöa xaûy ra thì lyù luaän naøy laø LL vò PC
PC bò ñaøo thaûi; LL vò PC taïm thôøi ñöôïc giöõ laïi taïo neân noäi du
• Con ngöôøi khoâng bao giôø ñaït tôùi chaân lyù, moïi tri thöùc ñeàu kho
moïi LLKH ñeàu laø söï suy ñoaùn giaû thuyeát khaû PC. KH khoâng t
tính chaân lyù ñeå xaùc chöùng maø laø truy tìm tính sai laàm ñeå PC
• LL ñöôïc baùc boû caøng nhanh, tính tinh xaùc vaø tính phoå quaùt cuû
thuaät LL ngaøy caøng cao, KH caøng phaùt trieån.
• LL hoaøn toaøn khoâng xung ñoät vôùi baát kyø söï kieän naøo (LL baá
thuoäc veà lónh vöïc sieâu hình hoïc, toân giaùo.
 4. Khaùi quaùt trieát hoïc phöông Taây ñöông ñaïi
c) Caùc tröôøng  Chuû nghóa phuû chöùng C.Pốppô (K.Popper)
phaùi
Nguyeân taéc phuû chöùng (lyù tính pheâ phaùn)
• Phaûi neâu ra taát caû giaû thuyeát coù theå coù vaø buoäc chuùng pha
moïi söï pheâ phaùn ngh.khaéc ñeå chuùng loä ra sai laàm kh.khuyeát m
ñöôïc döïa vaøo baát cöù keát luaän quy naïp naøo ñeå laøm tieàn ñeà c
• Phaûi bieát hoïc taäp töø trong sai laàm vaø duõng caûm phaïm sai laàm
• Phaûi daùm pheâ phaùn vaø daùm phuû ñònh.
 Tieán trình phaùt trieån cuûa khoa hoïc
• KH (söï nghieäp theå nghieäm ñaày sai laàm) ph.trieån nhanh khi nhanh
xöû lyù sai laàm giöõa caùc LL khaû dó caïnh tranh nhau (LL cuõ bò ph
tieàn ñeà cho LL môùi ra ñôøi). Nhaø KH phaûi bieát ph.ñònh LL cuûa n
daùm vaø tìm moïi caùch phuû ñònh lyù luaän cuûa chính mình.
• KH baét ñaàu töø vaán ñeà KH & taêng tröôûng theo sô ñoà: P1TT
(P1: vaán ñeà KH, TT: caùc LL KH c.tranh nhau ñöa ra ñeå giaûi quyeát vaán
EE: caùc söï kieän k.nghieäm phaûn baùc caùc LL KH c.tr.nhau, P2: vaán ñe