BAB 1: RANSANGAN DAN

GERAK BALAS

1
 1.1 SISTEM SARAF MANUSIA
• Sistem saraf terdiri daripada rangkaian sel saraf terdiri
daripada dua bahagian
a) sistem saraf pusat - otak dan saraf tunjang
b) sistem saraf periferi – tisu saraf yang
menghubungkan sistem saraf pusat dengan
reseptor dan efektor

2
3
• Sistem saraf berfungsi untuk mengawal dan
mengkordinasikan organ dan bahagian badan
• Sistem saraf manusia mengesan ransangan, menghantar
maklumat dalam bentuk impuls dan menghasilkan gerak
balas sesuai
• Reseptor megesan rangsangan dan menghasilkan impuls
• Impuls saraf ialah isyarat elektrik yang mengalir melalui sel
saraf ke otak
• Otak menerima impuls dan membuat keputusan kemudian
dia menghantar impuls melalui sel saraf ke efektor
• Efektor ialah bahagian badan yang menjalankan gerak
balas cth otot dan kelenjar 4
Reseptor kesan rangsangan ---> hasilkan impuls ----> hantar ke
otak ---> hantar impuls melalui sel saraf ---> ke sel saraf dan
efektor
Jenis gerakbalas
Dua jenis gerakbalas
a) Tindakan terkawal - tindakan yang disedari. Di kawal oleh
otak. Cth berjalan dan bertutur
Urutan laluan impuls
impuls impuls
Ransangan ---> afektor ---> otak ----> efektor ---> gerakbalas
5
 b) Tindakan luar kawal – tindakan yang berlaku serta merta tanpa
disedari atau difikirkan terlebih dahulu
Dibahagi kepada dua kumpulan
Tindakan luar kawal

Melibatkan medula oblongata Melibatkan saraf tunjang

• Denyutan jantung (tindakan refleks)
• Pernafasan • Menarik tangan tersentuh air
• Peristalsis panas
• Rembesan air liur • Bersin apabila habuk masuk
hidung
6
1.2 Rangsangan dan gerak balas dalam
manusia
• Struktur dan fungsi mata

7
Struktur Ciri – ciri Fungsi
Pupil /Anak Bukaan kecil pada depan Membenarkan cahaya
mata mata memasuki mata
Iris Lapisan berbentuk cakera Menentukan warna
pada depan mata mata
Mengawal saiz pupil
dan jumlah cahaya
yang memasuki mata
Otot silia Otot yang membentang dari Mengubah ketebalan
koroid kanta apabila jarak
fokus kanta berubah
8
Struktur Ciri – ciri Fungsi
Kanta mata Kanta cembung yang lutsinar Membias dan memfokus
dan elastik cahaya pada retina

Ligamen gantung Satu struktur yang terbentuk Menyokong dan

dari gentian kolagen memegang kanta pada
tempatnya
Gelemaca Bahan seperti jeli yang mengisi Mengekalkan bentuk
ruang di dalam biji mata mata
Menyerakkan dan
memfokus imej pada
retina
Bertindak sebagai
penyerap getaran
9
Struktur Ciri – ciri Fungsi
Gelemair Cecair tidak berwarna yang Membias dan memfokus
mengisi ruang di bahagian cahaya yang memasuki
hadapan kanta mata mata
Retina Lapisan sel yang peka pada cahaya Mengesan rangsangan
cahaya dan menukarkan
kepada impuls
Kawasan mata yang paling
peka terhadap cahaya
Imej objek yang dilihat
difokus di sini
Bintik kuning Titik bertentangan dengan pupil Kawasan mata yang tidak
dan kaya dengan reseptor peka peka terhadap cahaya
cahaya Imej objek yang terbentuk
di sini tidak dapat dikesan
10
Struktur Ciri – ciri Fungsi
Bintik buta Titik melalui saraf optik yang Kawasan mata yang
keluar dari retina dan tidak tidak peka terhadap
mempunyai sel yang peka cahaya
kepada cahaya Imej objek yang
terbentuk di sini tidak
dapat dikesan
Saraf optik Sekumpulan saraf yang Menghantar impuls
menghubungkan retina ke dari retina ke otak
otak untuk ditafsirkan

11
Struktur Ciri – ciri Fungsi
Sklera Lapisan teguh Mengekalkan bentuk dan
melindungi mata

Koroid Lapisan hitam Mencegah pantulan cahaya

dalam mata dan
membekalkan oksigen dan
nutrien pada mata
Konjuktiva Membran lutsinar Melindungi bahagian
hadapan sklera

Kornea Lapisan lutsinar Membiaskan dan

memfokuskan cahaya ke
retina
12
• Mekanisme penglihatan

13
• Cahaya memasuki mata melalui pupil
• Cahaya dibiaskan oleh kornea, gelemair, kanta
mata dan gelemaca
• Imej songsang terbentuk
• Imej merangsangkan fotoreseptor pada retina
untuk menghasilkan impuls
• Impul saraf dihantar oleh saraf optik ke otak
• Otak menterjermah imej songsang menjadi
tegak
14
•Retina mengandungi dua jenis fotoreseptor
iaitu sel rod dan sel kon
•Sel rod peka pada keamatan cahaya yang
berbeza
•Sel kon peka terhadap warna cahaya.
Terdapat 3 jenis sel kon iaitu sel kon yang
peka pada cahaya merah, hijau dan biru

15
16
• Struktur dan fungsi telinga

17
18
19
20
• Struktur dan fungsi hidung

21
• Mekanisme hidung
- Pada rongga nasal terdapat deria bau atau
reseptor
- Bahan kimia yang hadir akan larut dalam
mukus
- reseptor bau terangsang dan impuls dihantar
ke otak

22
• Struktur dan fungsi lidah
- lidah ialah organ deria rasa
- Terdapat bintil kecil yang dikenali sebagai
papila. Permukaan papila dilapisi oleh beratus
tunas rasa. Setiap tunas rasa mengandungi
reseptor yang mengesan lima jenis rasa asas
manis, masin, masam, pahit dan umami

23
24
25
• Struktur dan fungsi kulit manusia Liang peluh
Kelenjar minyak

Kelenjar peluh
26
27
• Kepekaan kulit bergantung
a) Bilangan reseptor – semakin banyak dan rapat
kedudukan reseptor semakin peka kulit
b) semakin nipis epidermis, semakin peka bahagian
kulit

28
• Had deria penglihatan manusia
- Ilusi optik – menyebabkan apa yg kita lihat berbeza
daripada situasi sebenar
- Titik buta – tidak dapat melihat kerana imej jatuh
pada titik buta,tiada reseptor pada titik buta
• Kecacatan visual

29
30
31
32
• Kecacatan pendengaran
- Pekak atau separa pekak
- Punca : osikel dalam telinga tengah bercantum
bersama kerana jangkitan penyakit, proses penuaan
menyebabkan gegendang telinga kurang kenyal dan
pendedahan bunyi kuat pada jangka masa
panjang
- Pembetulan: pembedahan atau alat pendengaran

33
• Inovasi dan teknologi yang meningkatkan keupayaan
organ deria
- tidak dapat melihat objek seni – kanta pembesar,
mikroskop
- tidak dapat melihat objek jauh – binokular, teleskop
- tidak dapat melihat objek legap – mesin sinar X,
ultrabunyi
- tidak dapat melihat sekeliling – periskop
- tidak dapat mendengar bunyi tahap kenyaringan
rendah - stetoskop
34
1.3 RANGSANGAN DAN GERAK BALAS TUMBUHAN

35
36
37
38
39
40
Video fototropisme

Video hidrotropisme

Video geotropism

Video tigmotropisme

41
42
Jenis gerak Fototropisme Geotropisme Hidrotropisme sentuhan
balas
Jenis Cahaya Graviti Air Sentuhan
rangsangan
Gerak balas Negatif Positif Positif
akar
Gerak balas Positifi Negatif Negatif
pucuk
Fungsi Untuk Untuk Untuk Mendapatkan
gerakbalas mendapatkan mendapatkan mendapatkan perlindungan,
cahaya air dan garam air dan garam sokongan dan
mineral mineral cahaya
43
1.4 KEPENTINGAN GERAK BALAS TERHADAP RANGSANGAN
DALAM HAIWAN LAIN

44
• Pendengaran stereofonik – kedua-dua belah telinga boleh
dengar.
Membantu menentukan arah dan lokasi bunyi
• Manusia boleh mendengar frekuensi dari berjulat 20 Hz
hingga 20 000 Hz.
• Organ deria penting dalam haiwan untuk kelangsungan
hidup
a) landak – duri
b) ikan elektrik – elektrik
c ) kumbang doodlebug – feromon dibebaskan oleh
kumbang betina
d) lelabah green jumper – mata (penglihatan 360 darjah)
45