OŠTEĆENJE STANICE I

STANIČNA SMRT

Reverzebilna i ireverzibilna oštećenja stanice

• Svijetska zdravstvena organizacija (SZO) definisala je zdravlje kao
"stanje potpunog fizičkog, mentalnog i socijalnog blagostanja, a ne
samo odsustvo bolesti i onesposobljenosti".
• Postoji više aspekata zdravlja kao što su:
• Fizičko zdravlje
• Mentalno zdravlje – odražava sposobnost jasnog i koherentnog mišljenja
• Emocionalno zdravlje
• Socijalno
• Zdravlje zajednice
• Po drugoj definiciji zdravlje je skladna ravnoteza građe i funkcije
organizma i duševnog dozivljaja, sto je preduslov za punu radnu
sposobnost, a time i za pun dozivljaj života.
• Bolest je pometnja te skladne ravnoteze sa smanjenom radnom
sposobnoscu i uzivanjem zivota i dusevnim opterecenjem.

• Bolest predstavlja poremećaj normalnog zivota organizma pod

uticajem razlicitih stetnih činilaca i karakteriše se smanjenjem
sposobnosti prilagođavanja spoljnoj sredini i smanjenjem radne
sposobnosti.
• Najjednostavnija definicija bolesti bi bila da je to odstupanje od
normalnog.
Simptomi i znaci bolesti

• Simptomi mogu biti:

- subjektivni - oni koje oseća sam bolesnik
- objektivni - oni koje zapaža neka druga osoba
- specifični - koji su tipični za neko oboljenje i služe za postavljanje dijagnoze
oboljenja
- nespecificni - koji su zajednicki za veci broj oboljenja (groznica, kasalj, bol,
malaksalost i dr.).
• Ponekad se jedna grupa simptoma pojavljuje zajedno kod neke
određene bolesti i tada se ona naziva sindromom.
• Da bi se sagledala suština bolesti, odredio tip i tok bolesti neophodno
je odrediti neke parametre kao sto su:
• 1. Patološka reakcija - je takav odgovor organizma na dejstvo sile koji nije
adekvatan dejstvu sile tj. reakcija koja je slabija ili jača nego normalno.
• 2. Patološki proces - niz reakcija koje nastaju u strukturi i funkciji nekog organa
ili tkiva pod dejstvom nefiziološkog nadražaja.
• 3. Patološko stanje - označava stalnu promjenu koja je nastala posle
patološkog procesa. Ovo stanje može da remeti odbrambene i adaptacione
mehanizme organizma
• Prema toku i trajanju bolesti se dele na:
• Akutne - pocinju naglo, obicno sa burno izrazenim simptomima, kratko traju;
ovde spada vecina infektivnih bolesti
• Hronične - nastaju postepeno i dugo traju.
• U toku razvoja bolesti razlikujemo nekoliko stadijuma:
• Latentni period
• Prodromalni sindrom
• Manifestni period
• Zavrsni period
Latentni period
• vremenski interval od djelovanja štetnog agensa pa do pojave prvih
simptoma bolesti ili reagovanja organizma na bilo koji način.
• U ovom periodu organizam je prividno zdrav bez vidljivih spoljnih
znakova bolesti.
• Dužina trajanja ovog perioda je različita.
• Kod zaražnih bolesti ovaj period nosi specifican naziv "inkubacija" u
toku kojeg dolazi do razmnožavanja mikroorganizama u organizmu
obolelog.
Prodromalni sindrom
• period od početka prvih nespecifičnih simptoma do pojave prvih
specifičnih simptoma karakterističnih za manifestni period bolesti koji
su prisutni kod raznorodnih bolesti kao sto su: muka, gadjenje,
glavobolja, malaksalost, uznemirenost, povisena temperatura.
• U toku ovog stadijuma organizam angazuje zaštitne mehanizme
kojima pokušava da uništi i eliminiše uzročnika.
• Ako u tome uspe bolest se zavrsava u ovom stadijumu, ali ako ne uspe
nastaje sledeci stadijum bolesti,
Manifestni period
• interval u kojem su izraženi glavni i karakteristični znaci određene
bolesti.
• Kod hroničnih bolesti postoje faze kada se simptomi stišavaju
(remisija) i kada se pojačavaju (egzacerbacija).
• Ako posle prelezane bolesti dođe do ponovne manifestacije te bolesti
to se zove recidiv prelezane bolesti.
Zavrsni period
• -obuhvata period okončanja bolesti, pri čemu moze biti:
a) potpuno ozdravljenje - potpuno nestaju simptomi bolesti
b) nepotpuno - napredovanje bolesti je zaustavljeno, simptomi ublaženi,
subjektivne tegobe su smanjene ili su nestale
c) prelaz u patološko stanje - izlječena osnovna bolest ali kao posledica ostaje u
organizmu jedno određeno oboljenje čiji simptomi sada dominiraju u
organizmu
d) smrt, exitus letalis - kada se iscrpe sve adaptacione snage organizma. Do
ovog moze doći zbog osnovne bolesti ili njenih komplikacija.
ETIOLOGIJA I ETIOLOSKI FAKTORI

• Etiologija se bavi proučavanjem uzroka i uslova nastanka bolesti što

predstavlja prvi korak u razjašnjavanju suštine bolesti.
• Odstranjivanje uzroka i onemogućavanje njegovog delovanja na
organizam je najefikasniji terapijski efekat u tretmanu svakog
oboljenja
• Za nastanak bolesti neophodno je:
• dejstvo različitih etioloških faktora spoljne sredine, kao i
• funkcionalno stanje organizma određeno naslednim i
konstitucionalnim svojstvima.
• Proučavanje etiologije bolesti zahteva da se među mnogobrojnim
uzrocima i uslovima otkrije osnovni uzrok i favorizujući uslovi bez
čijeg delovanja ne može doći do pojave oboljenja.
Prema porijeklu etiološke faktore mozemo da podijelimo na:

1. Primarne - osnovni uzrok koji dovodi do pojave bolesti i bez čijeg delovanja
nema pojave oboljenja. Ove faktore mozemo da podelimo na:
a) spoljašnje (egzogene) gde spadaju:
• fizicki
• hemijski
• biološki
• socijalni.
b) unutrašnje (endogene) - potiču iz samog organizma i to su nasledni faktori
koji se javljaju kao uzročnici naslednih bolesti, pri čemu remete funkcionalno
stanje organizma i izazivaju njegovo oštećenje.
• 2. Sekundarne ili favorizujuće faktore koji stvaraju uslove ili pomažu
dejstvo osnovnih činilaca. Prema svom porijeklu ovi faktori se dijele
na:
-spoljašnje (egzogene)
-unutrašnje (endogene)
• Svaki etiološki faktor poseduje specifično delovanje i izaziva
odredjeno oboljenje sa odredjenim simptomima.
• Međutim, različiti etiološki faktori mogu da izazovu istovjetni
patološki proces ili bolest
• UZROCI BOLESTI:
• Spoljašni
• Poremećaji izazvani ishranom
• Fizički faktori
• Hemijsko-toksični faktori
• biološki faktori
• Socijalni faktori
• unutrašnji
• Uzročnici bolesti - spoljašnji
• Poremećaji ishrane:
• nedovoljno unošenje hrane;
• pretjerano unošenje hrane;
• neadekvatna ishrana (kvalitativno);
• Fizički faktori:
• Opečenost (oparenost);
• Oštećenja hladnoćom;
• Oštećenja uzrokovana elektricitetom;
• Oštećenja izazvana rendgenskim zracima;
• Oštećenja nastala promjena u atmosferskom pritisku;
• Mehanički- traumatski uticaji.
• Poremećaji ishrane
• Anoreksija, bulimija, ortoreksija
• Malabsorbcija
• Gojaznost
• Marazam je oblik teške proteinske malnutritije karakterizira nedostatak energije. ( prije 1 god.)
Dijete s marazam izgleda mršavo. Tjelesna težina smanjena ( < 80% od normalne težine za tu
visinu ).
• Vitamin A
• skupina vitamina A pripada retinoidima tj. derivatima retinoične kiseline (esteri, eteri ili alkoholni derivati).
• Toplina mu može smanjiti aktivnost, a relativno se brzo razgrađuje djelovanjem dnevne i ultraljubičaste svjetlosti.
• Važan je za kontrolu rasta i razvoja epitelnog tkiva tj. za diferencijaciju te sudjeluje u stvaranju vidnog pigmenta. Pa
tako njegovi nedostaci nose razne poremećaje, od noćnog sljepila do određenih dermatoloških problema.
• Vitamin B1 (tiamin, aneurin) je vitamin koji se otapa u vodi i ima važnu ulogu u metabolizmu ugljikohidrata. Vrlo je
važan i za normalno funkcioniranje živčanog sustava, a pomanjkanje tog vitamina uzrokuje bolest poznatu pod nazivom
beri-beri.
• Periferna polineuropatija
• Srčane mana ( dilatacija srca i edem noga)
• Wernicke encefalopatija (je sindrom karakteriziran ataksijom, ophthalmoplegiom, zbunjenošću, i umanjenjem kratkotrajne memorije.
Patološke promjene se vide u medijalnioj thalamic jezgri, mammillarnom tijelu, periaqueductal i Periventrikularna Brainstem jezgri, a superior
cerebellar vermis)
• Vitamin B2 dio B kompleksa koji se primjenjuje u obliku soli topljivih u vodi. Često ga nazivaju i faktorom rasta odnosno disanja
stanica.
• Hipovitaminoza nastaje najčešće nedovoljnim unosom hrane pa može doći do problema sa vezivnim tkivom, noktima i vidom.
PATOGENEZA
• Patogeneza se bavi proučavanjem mehanizama nastanka, razvitka i
toka bolesti.
• Ona objašnjava mehanizam dejstva etioloških faktora, kao i uzajamno
dejstvo patoloških procesa i adaptacionih i kompenzatornih
mehanizama organizma protiv bolesti.
• Patogeneza treba da ukaže na opšte smjernice po kojima se vrše
određeni patološki procesi, da ukaže na određene pravilnosti ili
zakonitosti koje su karakteristične za bolesti uopšte, bez obzira na
individualna reagovanja.
• Patogeneza tezi da objasni uzročnu vezu između lokalnih i opštih ili
sistemskih poremećaja u toku bilo kog patološkog procesa.
• Mehanizam razvitka jedne bolesti zavisi od:
• vrste,
• karakteristika i
• specifičnosti uzročnika,
• vrste tkiva ili organa na koje uzročnik deluje,
• dužine delovanja uzročnika i imunobiološke aktivnosti organizma.
• Štetno delovanje uzročnika može biti kratkotrajno, pri čemu dovodi do
patološkog procesa.
• Nastale promene i poremećaji omogućuju dalju evoluciju patološkog
procesa. To su patogeni faktori. Primjer: opekotine, traume, smrzavanja.
• Moguća je i varijacija kada patogenetski faktor prodire u organizam i u
početku izaziva patološki proces.
• Zbog nastalih promjena u organizmu ili patogenetskom faktoru nastaje
patološki proces (infekcija).
• Patologija (patološka anatomija) je nauka koja se bavi
proučavanjem bolesti, odnosno promjenama na stanicama,
tkivima i organima nastalim tokom bolesti.

• Naziv je izveden od dviju starogrčkih riječi, πάθος - pathos

što znači bol ili patnja te λόγος - logos što znači riječ ili
znanost.

• Makroskopska, mikroskopska i elektronskomikroskopska

promatranja su važna u razumijevanju patoloških procesa i
promjena koje nastaju tijekom bolesti.

• Patologija se dijeli na opću i specijalnu patologiju

• Moderna medicina: istraživanje bolesti.
• Virchow je zasigurno ispravno tvrdio da bolest potječe iz stanice
ALI
• shvaćamo da se pojavljuju stanični poremećaji od promjena u molekulama (geni,
proteini i drugi) koji utječu na opstanak i ponašanje stanica.
• Dakle, temelj moderne patologije je razumijevanje stanične i molekularne
abnormalnosti koje dovode do bolesti.
• Korisno je razmotriti ove abnormalnosti u kontekstu od normalne stanične
strukture i funkcije, što je tema ovog uvodnog predavanja.
• Cilj nastave: studentu pružiti znanje o mehanizmima ostećenja stanica, tkiva i
organa, te da ga upozna sa morfološkim promjenama koje su podloga bolestima
ili koje nastaju kao posljedica bolesti
Egipt - prve autopsije za vrijeme Ptolemy
Greek physicians Erasistratus and Herophilus Grčki liječnici Erasistratus i Herophilus pioniri
anatomske obdukcije .

Kasnije, u II stoljeću liječnik Galen je prvi povezao odnose simptoma pacijentata sa

promjenama na lešu
Njegov glavni posao pravi prekretnicu u rođenju
moderne medicine, objavljen je u 5 svezaka i 1761 je
najvažnija medicinska publikacija vremena.

Publikacija objavljena na latinskom jeziku pod

naslovom "De Sedibus et causis morborum po
anatomen indagatis" (na gradilištima i uzrocima
bolesti studirao kroz Anatomiju).

On je prikupio 700 kliničkih slučajeva, od kojih su neki

pripadali Malpighi i učitelju Valsalv-u, anatomu koji je
napravio važna otkrića, a posebno o uhu.

Ovaj značajan udžbenik privukao toliko zanimanje u

cijelom svijetu na vrijeme da prvo izdanje je
rasprodano u roku od dvije godine. Nastadoše mnoga
druge izdanja te su prevedene na sve druge europske
jezike.
Četvrto izdanje "temelj moderne
patološke anatomije". Djelo je prvi put
objavljeno 1761, kada je Morgagni
imao 79 godina.

sedamsto obdukcija, uvodeći i

insistirajući na konceptu koji
dijagnozu, prognozu i liječenje
bolesti temelji na razumijevanju
patoloških promjena i anatomskih
struktura.
Knjiga sadrži niz briljantnih opisa novih bolesti, koje
su u osnovi zadržane do danas posebno iz srca,
krvnih žila, pluća i grla.

On je opisao:
-sifilis (guminata) u mozgu,
-zabilježen srčani-blok (Stokesova Adams bolest),
-identificirana klinička slika upale pluća s
konsolidacijom pluća,
-opisane lezije u angini pectoris,
-akutnu žutu atrofiju jetre,
-tuberkulozu bubrega itd.
 Razvojem optičke industrije

Francuski hirurg
Francois Xavier Bicaht ( 1771-1802)
1796.- počeo držati tečajeve iz
anatomije;
nastojao stvoriti nov kompletan sistem
medicine bez ikakvih teorija samo na
osnovi anatomije i histologije
-1801- “Anatomie générale”- uloga
pojedinih tkiva u nastanku bolesti, 21
tkiva- patološki procesi- promjene
pojedinih tkiva-nije koristio mikroskop-
patološka histologija- preteča
(u jednome organu može oboljeti
samo jedna vrsta tkiva)

Marie-François Xavier Bichat (1771-1802) klasificirato tkiva u tri vrste membrana-

vlaknast, sluzav, serozan kako bi opisao različitih 21 različitih tipova tkiva
 Carl Rokitansky (1804-1878)- was born at
Koniggratz, and studied medicine in Prague
and Vienna.

He spent his life as pathologist to the

Allgemeines Krankenhaus in Vienna.

to have performed 30,000 autopsies.

-Rokitansky- temelji svoja istraživanja na anatomskim kriterijima -

ne opisuje samo bolesne organe koje vidi nego nastoji otkriti
uzroke bolesti kojima se ne vidi patološki supstrat u organima
koje gleda
 Theodor Schwan ( 180-1882)- 1838.- otkrio životinjsku stanicu
Mathias Schleiden ( 1804-1881)- otkrio biljnu stanicu

Rudolf Virchow (1821- 1902)

Njemački patolog i državnik, jedan od
najistaknutijih liječnika 19. stoljeća.

razvio je moderan pojam patoloških procesa

primjenom stanične teorije kojom je objašnjavao
efekte bolesti u organima i tkivima.

Naglašavao je da je bolest nastala, ne u

organima ili tkivima općenito, nego prije svega u
njihovim individualnim ćelijama. Štoviše, on je
snažno kampanju za socijalne reforme i
pridonijela razvoju antropologije kao moderne
znanosti.

Rudolf Carl Virchow

 ANATOMIJA

PATOLOŠKA ANATOMIJA HISTOLOGIJA

ANATOMIJA

celularna topografska citologija

patologija neuroanatomija
solidarna komparativna
patologija
Metode izučavanja u patologiji
• Obdukcija
• Sudsko medicinska i patonatomska

• Histološka izučavanja
• Ogledi na životinjama
 vanjski pregled mrtvog tijela,
pregled pojedinih organa i
organskih sistema i tjelesnih
šupljina s ciljem da se na
temelju nađenih patoloških
promjena utvrdi osnovna
bolest i uzrok smrti.

Što je obdukcija
Obdukcija je važna
karika za objašnjene
prelaza zdravog u
bolesno i života u smrt
• Obdukcija se provodi pomoću hirurških metoda, a izvodi je patolog – liječnik specijalist,
educiran za njeno izvođenje.

• Obdukcija se može izvesti na cijelom tijelu ili biti ograničena na neki organ ili organski
sustav, ovisno o uzroku smrti koji se traži. Prilikom obdukcije uzimaju se uzorci tkiva za
histološku pretragu, a prema potrebi uzimaju se i uzorci tkiva, sekreta, ekskreta, krvi i
likvora za bakteriološke, biokemijske i toksikološke pretrage
 Prema zakonu o zdravstvenoj zaštiti obdukcija se
provodi:

Clanak 149.
Radi utvrdjivanja uzroka smrti provodi se obdukcija tijela umrlog.
Obdukcija se provodi:

1. kada postoji sumnja ili je ocito da je smrt uzrokovana krivicnim djelom ili je u svezi s izvrsenjem
krivicnog djela;
2. kada je to potrebno radi zastite zdravlja gradjana, odnosno kada to zahtijevaju epidemioloski, sanitarni i
drugi strucni medicinski razlozi;
3. kada zahtjev za obdukciju postavi obitelj umrlog gradjanina,
4. kada je gradjanin umro u zdravstvenoj ustanovi.
Obdukcija iz stavka 2. tocke 2. ovog clanka provodi se na trosak obveznika placanja troskova lijecenja
umrlog gradjanina.
U ostalim se slucajevima obdukcija provodi na zahtjev i trosak odgovarajucih tijela i poduzeca i drugih
pravnih osobe, odnosno obitelji umrlog gradjanina, kada je smrt nastupila izvan zdravstvene ustanove.
Kada je gradjanin umro u zdravstvenoj ustanovi, ravnatelj
na zahtjev osobe iz uze obitelji, odnosno staratelja umrlog
gradjanina moze odluciti da se obdukcija ne provodi.
Obdukcija se mora provesti:

1. ako se radi o neprirodnoj ili nagloj smrti,

2. ako smrt nastupi tijekom dijagnostickog ili terapeutskog
zahvata,
3. ako to izricito zahtijeva doktor medicine koji je lijecio umrlog.
• Indikacije za kliničku obdukciju su:

• nejasan uzrok smrti

• nagla i neočekivana smrt
• smrt fetusa ili novorođenog djeteta
• smrt za vrijeme trudnoće, poroda i nakon poroda
• evaluacija dijagnostičkih i terapijskih postupaka
• smrt ispitanika uključenih u klinička istraživanja
• Obdukcija se u pravilu izvodi na zahtjev liječnika koji je liječio pacijenta,
liječnika mrtvozornika ili na zahtjev obitelji pokojnika.

• Pri sumnji na neprirodnu, nasilnu smrt, obdukcija se provodi na odjelu ili

Institutu za sudsku medicinu. Sudskomedicinska obdukcija se treba
sprovesti i nad osobama koje su umrle u zdravstvenim ustanovama, a u
kojih je smrt posljedica oštećenja zdravlja koje je uzrokovano kaznenim
djelom (saobraćajna nesreća i sl.)
Zašto je važna obdukcija?

• Pisani nalaz obdukcije – zapisnik o sekciji (obdukcijski

protokol) – u kojem su svi makroskopski i mikroskopski
nalazi, dijagnoze sročene u patogenetskom slijedu te
epikriza na osnovi kliničko-patološke korelacije, najvažniji
je sudskomedicinski dokument.
Sprovođenje obdukcije je važno zbog
• evaluacije dijagnostičkih i terapeutskih postupaka čime
se unapređuje i osigurava kvaliteta bolničke njege
• stalna edukacija patologa, kliničara, lijekara
specijalizanata i ostalog medicinskog osoblja te
studenata, čime se unapređuje struka
• statistička i epidemiološka istraživanja u zdravstvu, provjera kvalitete zdravstvenog
rada te naučnoistraživački rad u humanoj medicini
• Važnost obdukcije za porodicu umrlog je u razumjevanju smrti sa medicinske strane i
time ublaživanja osjećaja tuge ili eventualne krivnje,
• da budu upoznati s eventualnim nasljednim bolestima radi pravovremenog liječenja
i/ili prevencije bolesti u ostalih članova porodice,
• da imaju uvid u kvalitetu liječenja preminulog člana porodice.
METODE PROUČAVANJA U PATOLOGIJI

MAKROSKOPSKA ANALIZA
MIKROSKOPSKA ANALIZA
MOLEKULARNO-BIOLOŠKA I CITOGENETSKA ANALIZA
EKSPERIMENTI NA ŽIVOTINJAMA.
MAKROSKOPSKA ANALIZA
Veličina;
Oblik;
Boja;
Konzistencija;
Odnos prema okolini;
OBRADA MATERIJALA
Fiksiranje;
Procesiranje tkiva;
Kalupljenje;
Rezanje;
Bojenje;
BIOPSIJA
• Biopsija (grčki: bios = život, opsein = gledati/izgled) predstavlja medicinsku tehniku koje
uključuje uzimanje ćelija ili tkiva radi ispitivanja.

• Tkivo se ili ispituje pod mikroskopom, ili hemijski (na primjer, korišćenjem PCR metode).
• Kada se uzima samo dio tkiva, takva procedura se naziva inciziona biopsija ili biopsija
srži.
• Kada se cijela izraslina ili sumnjiva površina uklanja, ta procedura se naziva eksciziona
biopsija.
• Uzimanje dijela tkiva ili neke tjelesne tečnosti iglom predstavlja proceduru koja se naziva
aspiraciona biopsija ili punkcija.
• Uzorak za biopsiju se često uzima sa mesta promjene na
tkivu kada je uzrok bolesti nepoznat ili kada je postoji
neka sumnja na histološku promenu. (npr Vaskulitis,).

• patološko ispitivanje koristi biopsiju kako bi utvrdio da li je

tkivna promjena benigna ili maligna, i takođe se može
pomoću nje odrediti razlika između različitih tipova
tumora.

• Za razliku od biopsije, kojom se najčešće uzima samo dio

promjene, patologija vrši ispitivanja na velikim uzorcima
(koji se uzimaju resekcijom), slično kao što hirurzi
uklanjaju promenjeno tkivo.
• uzorak tkiva, mora se staviti u fiksativ koji će
održati tkivo da ne bi došlo do raspadanja istog
pod uticajem bakterija i fizičkog ili hemijskog
oštećenja tkiva.

• Ukoliko dođe do oštećenja uzorka može se

rezultat mikroskopiranja takvog tkiva pogrešno
protumačiti ili se mora uzimati ponovni uzorak.

• Kada takav uzorak stigne na histološku obradu

primenjuju se histološke metode pripremanja
uzorka za posmatranje pod mikroskopom.
• Dobrom analizom uzetog uzorka se može ustanoviti
da li se patološki proces proširio ili da li postoji
mogućnost da se dalje širi.
• Termini čist uzorak ili negativan uzorak znači da
patološke promene nisu nađene van ivica uzetog
uzorka.
• Pozitivan uzorak, s druge strane, znači da je bolest
nađena i da je potrebno lečenje.
• CITOLOŠKA ANALIZA
vaginalni sekret,
sputum,
punktati...
tehnički korektno izvršena, od strane iskusnih stručnjaka analizirana,
dijegnostička citologija daje veliki procenat ispravnih dijegnoza
large myeloblasts have pseudopods, usually abundant cytoplasm, some with prominent Auer rods;
 Acute Myeloid Leukemia with Maturation

Evidence of myeloid maturation

Some blasts are large with prominent nucleoli

Promyelocyte has nonspecific granules and a centrosome.
GENOM
 GENOM
• Sekvencioniranje ljudskog genoma na
početku 21. stoljeće predstavljao je
značajno postignuće biomedicinske
znanosti.
• linearno sekvenciranje genoma
• Potencijal za ove nove moćne alate
proširuje razumijevanje patogeneze i
terapeutskih inovacija
Gen
• je fizička i funkcionalna jedinica nasleđivanja, koja
prenosi naslednu poruku iz generacije u
generaciju, a čini ga cjelovit dio DNK potreban za
sintezu jednog proteina ili jednog molekula RNK.
• Geni su nanizani duž hromozoma.
• Gen za određeno svojstvo uvek se nalazi na istom
mestu na hromozomu koje se naziva genski lokus.
• Geni su linearno raspoređeni delovi
hromozomske DNK.
• Njihova veličina (broj nukleotida DNK) i raspored
na hromozomima su strogo određeni.
• Građa gena je u stvari građa same DNK i ogleda
se u tačno određenom redosledu nukleotida (A,
T, C i G). Promena tog redosleda, manjak ili višak
nukleotida rezultuje u promeni funkcije gena i
naziva se genska mutacija (tačkasta mutacija)
• Prema funkciji koju obavljaju, gene možemo podeliti na:
• strukturne i
• regulatorne.
• Strukturni geni su:
• geni koji nose šifru za protein (prepisuju se na i-RNK) i
• geni koji se samo prepisuju u RNK (t-RNK, r-RNK).
• Regulatorni geni se ne prepisuju već se za njih vezuju molekuli koji
regulišu određene procese u organizmu. Znanja o regulatornim
genima su još uvek nedovoljna. Pripadaju im geni koji:
• učestvuju u replikaciji,
• učestvuju u kretanju hromozoma u deobi,
• kontrolišu krosing-over i telomere koje doprinose stabilnosti hromozoma.
• Telomere predstavljaju neku vrstu zaštitne kape hromozoma jer ne
reaguju sa krajevima drugih hromozoma i nisu osetljive na dejstvo
egzonukleaza.
Sekvencioniranje
• Ljudski genom sadrži oko 3,2 milijarde baza DNK para.
• Unutar genoma postoji samo oko 20.000 gena koji kodiraju proteine,
koji sadrže samo 1,5% genoma.
• Proteini koji kodiraju te gene su temeljni sastojci stanica, funkcioniraju
kao enzimi, strukturni elemenati i signalne molekule.
• crvi koji se sastoje od manje od 1000 stanica -i s genomima koji su 30
puta manji - također su sastavljeni od otprilike 20.000 gena koji
kodiraju proteine.
• mnogi od tih proteina prepoznatljive su homologe molekule izražene
u ljudi.
• Što onda odvaja ljude od crva?
• Odgovor nije u potpunosti
poznat, ali dokazi podupire
tvrdnja da je razlika u 98,5%
ljudskom genomu koji ne
kodira proteine.
Glavne klase funkcionalnih sekvenci
DNA koji ne kodiraju proteine a
pronađene u ljudskom genomu
uključuju:
• Promotore i pojačivače regije koji vežu faktore transkripcije
proteina
• Vezna mjesta za proteine koji organiziraju i održavaju
hromatinske strukture višeg reda
• • Regulacijske RNA bez šifriranja. Od 80% genoma posvećenih
regulatornim funkcijama, velika je većina prepisana u RNA-
mikro-RNA i dugo neodgovarajuće RNA - koje nikada nisu
prevedene u protein, već mogu regulirati ekspresiju gena
• Mobilni genetički elementi (npr. Transpozoni). Zanimljivo je da
se više od jedne trećine ljudskog genoma sastoji od takvih
"jumping genova". Ovi segmenti mogu krstariti oko genoma i
uključeni su u regulaciju gena i organizaciju kromatina.
• Posebna strukturna područja DNA, uključujući telomere
(kromosomske krajeve) i centromere (kromosom "tethers")
• Važno je da se mnoge genetske varijacije (polimorfizmi) povezani s
bolestima nalaze u ne-proteinkodinskim područjima genoma.
• Stoga, varijacije u regulaciji gena mogu se pokazati važnijim
uzročnicima bolesti od strukturnih promjena u specifičnim
proteinima.
• Još jedno iznenađenje koje proizlazi iz sekvencioniranja genoma je da
bilo koja dva čovjeka obično imaju> 99,5% DNA identičnu (i 99%
identičnu sekvencu s čimpanzama)!
• Dakle, individualna varijacija, uključujući diferencijalnu osjetljivost na
bolesti i ekološke izloženosti, kodirana je u <0,5% naše DNA (što je još
važnije, još uvijek predstavlja oko 15 milijuna parova baza).
Dva najčešća oblika varijacije DNA u ljudskom genomu su
• polimorfizmi jednog nukleotida (SNPs) i
• varijacije broja kopija (CNV).