"Παιδιά με ειδικές ανάγκες:

Διδασκαλία και μάθηση"

Μαθητές με σοβαρά
προβλήματα όρασης / Τύφλωση
Όραση
 κεντρική
 Περιφερειακή

Το μάτι θεωρείται τυφλό όταν δεν αντιλαμβάνεται το φως (αμαύρωση).

Οπτικό Πεδίο
 Η έκταση των περιχώρων που μπορούμε να δούμε
χωρίς να κινήσουμε το κεφάλι ή τα μάτια μας.
Τύφλωση
 Το άτομο θεωρείται τυφλό όταν η όρασή του είναι τέτοια ώστε το καθιστά
ανίκανο να εκτελέσει οποιαδήποτε εργασία στην οποία η όραση είναι
ουσιαστική.
 Νομικά: η οπτική οξύτητα του καλύτερου ματιού, δεν ξεπερνά, μετά από
διόρθωση το 1/20 ή όταν υπάρχουν άλλες σοβαρές διαταραχές της όρασης,
που να παρουσιάζουν μία ανάλογη μείωση της οπτικής οξύτητας.
 Σημαντική παρεμπόδιση: καλύτερη από 1/20 και χειρότερη από 1/3.
 Μερική όραση: οπτική οξύτητα από 1/20 έως 1/10.
Τύφλωση
 Εκπαιδευτικά: ένα άτομο θεωρείται τυφλό όταν είναι απαραίτητο να
χρησιμοποιήσουν μη οπτικά μέσα προκειμένου να έχουν πρόσβαση στο
σχολικό πρόγραμμα.
 Το 80% των θεωρούμενων τυφλών μαθητών, έχει κάποια υπολείμματα όρασης
ή αντίληψης του φωτός.
 Άτομα με μερική όραση: αυτά που μπορούν να χρησιμοποιήσουν την όρασή
τους για να παρακολουθούν τους διδακτικούς στόχους, αλλά αυτό θα
εμποδιστεί αν δε γίνουν κάποιες τροποποιήσεις και προσαρμογές.
Αίτια τύφλωσης
 Γενετικοί λόγοι
 Προγεννητικοί λόγοι – ανάπτυξη του εμβρύου (π.χ. ερυθρά)
 Περιγεννητικοί λόγοι (τραυματισμοί ή αμφιβληστροειδίτιδα της προωρότητας,
σε γεννήσεις πρόωρες με βάρος > 1.300 γρ. ή φλοιώδης οπτική αναπηρία,
νευρολογική δυσλειτουργία)
 Παιδικές ασθένειες, όγκοι, μολύνσεις από ιούς ή τραυματισμοί
 Στην Ευρώπη: διαβήτης, γλαύκωμα, εκφύλιση ωχράς κηλίδας, τραυματισμοί,
αποκόλληση αμφιβληστροειδή χιτώνα
 1 στους 1000
Χαρακτηριστικά ματιού
 Θαμπό, κόκκινο, δακρυσμένο
 Βλέφαρα που γέρνουν / πρήζονται
 Συχνό «κριθαράκι»
 Αλληθώρισμα / στραβισμός
 Ασυνήθιστες κινήσεις ματιού
 Κλείνεις το ένα μάτι για καλύτερη εστίαση
Χαρακτηριστικά ατόμου
 Μορφασμοί σε κοντινές εργασίας
 Περίεργες γωνίες έντυπου υλικού
 Δυσκολίες στον αθλητισμό
 Προβλήματα στην ανάγνωση
 Δυσκολίες στην εξέταση του υλικού
 Αδεξιότητα στην κίνηση ή στον εντοπισμό πραγμάτων
 Έλλειψη ισορροπίας/ εντοπισμού των μακρινών αντικειμένων, χέρια απλωμένα
 Δυσκολία στην αντιγραφή
 Οπτικές συγχύσεις
 Μείωση της [προσοχής / αυτοπεποίθησης
 Γρήγορη κούραση / αφηρημάδα / μικρή πρόοδος
Η εξέλιξη ενός παιδιού με οπτική αναπηρία
 Κοινωνική και Συναισθηματική: στήριξη οικογένειας, ίσως νιώσουν
υποτιμημένα από τα βλέποντα παιδιά, ικανότητες δημιουργίας και διατήρησης
φιλικών σχέσεων, κινητικές «ιδιομορφίες» τύφλωσης (γλώσσα του σώματος),
ακατάλληλες συμπεριφορές (κούνημα χεριών, τρίψιμο ματιών, πίεση ματιών,
παλινδρομική κίνηση κορμού)
 Γλωσσική: μικρές διαφορές στην απόκτηση φωνολογίας ή ηχητικού
συστήματος και στη συντακτική χρήση της γλώσσας
 Γνωστική
 Κινητική – Κινητικότητα, προσανατολισμός
Γνωστικές Λειτουργίες
 Ενισχύεται η ακοή, μέσο για καθοδήγηση, πληροφόρηση, διδασκαλία,
μόρφωση, επικοινωνία
 Μαγνητοφωνημένα υλικά
 Braille
 Αφή
 Απτικές εμπειρίες, απτικοί χάρτες
 Οι άκρες των δαχτύλων, λόγω της μεγάλης ευαισθησίας που έχουν, μπορούν
να παρομοιαστούν με το fovea, βοθρίο της ωχράς κηλίδας, του
αμφιβληστροειδή χιτώνα στα μάτια
Γνωστικές Λειτουργίες
 Απτικά ερεθίσματα εντοπισμός

Ταξινόμηση και ταυτοποίηση

 Δύο αισθητηριακοί τύποι αφής: συνθετικός (αφή αντικειμένων που κανείς
μπορεί να κλείσει στο χέρι του)
αναλυτικός (ψηλάφιση μεγάλων αντικειμένων)
 Ενεργητική αφή: ενεργοποίηση των χεριών για ψηλάφιση αντικειμένων
Παθητική αφή: δε γίνονται εθελοντικές κινήσεις για την ψηλάφιση των
αντικειμένων
 Αφή μνήμης: ένα αντικείμενο διατηρεί το σχήμα και τα χαρακτηριστικά του, όταν
μετακινείται από το ένα χέρι σε περιοχές λιγότερο ευαίσθητες που αν είχαν
δεχτεί πρώτες την επαφή με το αντικείμενο, δε θα απέδιδε αυτό την ίδια
εντύπωση και αναγνώριση.
 Εικόνα μνήμης στα δάχτυλα
Γνωστικός χάρτης
 Η εσωτερική νοητική αναπαράσταση του περιβάλλοντος που υπάρχει στο μυαλό
του κάθε ανθρώπου, σχετικά με το χώρο που τον περιβάλλει.
 Από την εικόνα του σύμπαντος μέχρι τον ατομικό χώρο του καθενός
 Με φραστικές περιγραφές ή με σκίτσα
 Νοητική αναπαράσταση του χώρου έχει και σημασιολογική αξία
 Αντίληψη και γνώση διαδρομών, μια αλυσιδωτή περιγραφή των σημείων
αφετηρίας, των ορόσημων και των σημείων προορισμού μιας διαδρομής
 Γνωστικές αποστάσεις, οι σχετικές θέσεις των θέσεων και συνδέσεων μιας
διαδρομής και η συνδετικότητά τους
 Προσανατολισμός, αναγνώριση θέσης του ατόμου σε σχέση με τα σημεία ή
συστήματα αναφοράς που υπάρχουν στο γνωστικό χάρτη
 Εκπαίδευση ατόμων με προβλήματα όρασης
Εξαρτάται από:
 Το ποσοστό απώλειας της όρασης
 Την ηλικία απώλειας της όρασης (εάν υπήρχε έως το 5ο έτος)
 Το πλήθος και το είδος των ερεθισμάτων που συνέλαβε ως τη στιγμή της
απώλειας
 Το οικογενειακό περιβάλλον
 Τη χρονική στιγμή που ξεκίνησε η παρέμβαση
 Την ποιότητα της εκπαίδευσης πριν κ μετά την απώλεια
 Πρόσθετες δυσλειτουργίες
Κατηγορίες ατόμων με προβλήματα όρασης
 Ολική τύφλωση εγγενής ή πριν από τα 5 χρόνια
 Ολική τύφλωση που εμφανίστηκε μετά το 5ο έτος
 Μερική τύφλωση εγγενής τυφλοί
 Μερική τύφλωση επίκτητη
 Μερική όραση εγγενής άτομα με μειωμένη όραση
 Μερική όραση επίκτητη
Εκπαίδευση ατόμων με προβλήματα όρασης
Απαιτείται διευρυμένο πρόγραμμα διδασκαλίας σε 12 πεδία:
 Αισθητηριακές δεξιότητες
 Κινητική ανάπτυξη
 Ανάπτυξη εννοιών
 Δεξιότητες επικοινωνίας
 Κοινωνικές δεξιότητες
 Δεξιότητες καθημερινής διαβίωσης
 Σεξουαλικότητα
 Χρησιμοποίηση συσκευών χαμηλής όρασης
 Δεξιότητες ελεύθερου χρόνου
 Συνειδητοποίηση επαγγελματικής σταδιοδρομίας
 Ανεξαρτησία και προσπέλαση πληροφοριών
 Προσανατολισμός και κινητικότητα
Braille
 Luis Braille, 1829 η πρώτη δημοσίευση, 1860 το σύστημα ανάγνωσης
υιοθετείται από σχολεία, γαλλικό αλφάβητο, το 1876 στην αγγλική γλώσσα με
προσαρμογές
 1987 Computer Braille
 Κώδικας Nemeth, μαθηματική και επιστημονική σημειογραφία, μόνο στη
Βόρεια Αμερική
 1948, στην Ελλάδα
Χαρακτηριστικά
 Ανάγλυφες κουκίδες
 Εξάστιγμο
 Δύο στήλες
 Τρεις κουκίδες η κάθε στήλη
 Κελί, το καλούπι μέσα στο οποίο αναπτύσσονται οι φόρμες
 63 συνδυασμοί
 Διαβάζω από τα αριστερά προς τα δεξιά, από πάνω προς τα κάτω
Η ανάγνωση με Braille
 Σύνθετη δραστηριότητα
 Οι αναγνώστες με όραση αντιλαμβάνονται 15 χαρακτήρες οπτικά
 Στη Braille είναι αδύνατο να γίνει η απεικόνιση της λέξης ολικά
 Δεν μπορείς να υπερπηδήσεις λέξεις του κειμένου
 Έμπειροι αναγνώστες απομνημονεύουν συνδυασμούς και λέξεις
 Ταχύτητα ανάγνωσης, δεν υπάρχουν επαρκή ερευνητικά δεδομένα, ανάλογα την ηλικία
 Συνήθως το αριστερό χέρι προχωρά στην ανάγνωση της νέας γραμμής πριν το δεξί ολοκληρώσει
την εξερεύνηση της προηγούμενης
 Το αριστερό χέρι διαβάζει την αρχή της γραμμής μόνο του
 Και τα δύο χέρια διαβάζουν το μέσο τμήμα της γραμμής
 Το δεξί χέρι ολοκληρώνει την ανάγνωση της γραμμής μόνο του
Μηχανή Perkins
Προσαρμογές/ Βοηθήματα

 Συνθετική ομιλία
 Ηλεκτρονικός υπολογιστής, επεξεργαστής κειμένου
 Ανανεώσιμη πινακίδα Braille
 Πολυσυσκευή Braille ‘n speak
 Ομιλούμενο ρολόι, ημερολόγιο, τηλεφωνικός κατάλογος, τερματικό υπολογιστή
 Handwriting instruction/ Signature guide
 Picture Braille (ανάγλυφα dot κείμενα)
 CCTV
 Μέγεθος γραμματοσειράς, φόντο
Μηχανή – Εκτυπωτής Braille
Αξιολόγηση Προσχολική Ηλικία
 Γνωστικό και διανοητικό επίπεδο
 Αναπτυξιακό προφίλ και επίπεδο προσαρμογής
 Γραφοκινητικό, οπτικό και ακουστικό αντιληπτικό επίπεδο
 Συμπεριφοριστικό και συναισθηματικό επίπεδο
 Ακαδημαϊκό επίπεδο προσχολικής ηλικίας
 Επίπεδο οπτικής εξασθένισης
 Αξιολόγηση λειτουργικής όρασης
 Test Battery (συστοιχία δοκιμασιών)
Ανάπτυξη Εννοιών στην Προσχολική Ηλικία
 Απτικά βιβλία
 Προ-Braille 3-5 ετών, σχήμα και υφή
 Απλά παζλ, 3 ετών, ηχητικά παζλ, τρισδιάστατα παζλ
 Προ-χειρογραφή, 3 ετών, δαχτυλομπογιές, κηρομπογιές, μαρκαδόροι και
μολύβια
 Σχεδίαση ανθρώπου, μίμηση σχήματος, κοπή με ψαλίδι, ζωγραφική με πινέλο,
3-5 ετών
 Αυτόνομη σίτιση, 3-5 ετών
 Ντύσιμο - Ξεντύσιμο, 3-4 ετών
Ανάπτυξη Εννοιών στην Προσχολική Ηλικία
 Κούμπωμα – ξεκούμπωμα, φερμουάρ, κορδόνια, 4-5 ετών
 Μέρη σώματος, 3-4 ετών
 Χρώματα, Σχήματα, 3-4 ετών
 Χρονικές έννοιες, έννοιες κατεύθυνσης, ποσοτικές έννοιες, 4-5 ετών
 Ταξινόμηση, 3-5 ετών
 Λειτουργίες κοινότητας, 4-5 ετών
 Ανταπόκριση σε βιβλία
 Καιρός
 Τι κάνω όταν…
 Γράμματα, 4-5 ετών
Κοινωνική κ συναισθηματική εξέλιξη
 Λικνίζει τι σώμα του
 Σπρώχνει τα μάτια του
 Επαναλαμβανόμενες κινήσεις χεριών
 Λικνίζει και γέρνει το κεφάλι
 Χτυπά το κεφάλι
 Τινάζει το πόδι
 Παράγει ανάρμοστες φωνήσεις
 Χτυπά το θρανίο
 Κινείται νευρικά / αναπηδά
 Κάνει μορφασμούς
 Τραβάει/ στρίβει τα μαλλιά του
Κοινωνική κ συναισθηματική εξέλιξη
 Ενθάρρυνση για μάθηση καθημερινών δεξιοτήτων Ανεξάρτητης Διαβίωσης
 Καθημερινή ρουτίνα
 Ειδική διδασκαλία των δεξιοτήτων
 Προσαρμογές ρούχων ή σκευών
 Να ζητά βοήθεια / Προσωπικός χώρος
 Ερμηνεία λεκτικών κ μη λεκτικών συνθημάτων
 Στάση σώματος/ εκφράσεις προσώπου
 Άποψη στην εμφάνιση του
 Που να κοιτάζει
 Τρόποι καλής συμπεριφοράς
 Λήψη απόφασης/ λύση προβλήματος
 Ενσυναίσθηση
Πώς κάνω φίλους_ Προσχολική Ηλικία
 Παιχνίδι στην παιδική χαρά
 Μιλώ για την οπτική εξασθένιση
 Επικοινωνία
 Μη λεκτική επικοινωνία
 Εκμάθηση μέσω της λογοτεχνίας (Green, J. (2004). Είμαι ξεχωριστή... . (Ε.
Κολύδα, Μτφ.). Αθήνα: Μοντέρνοι Καιροί, Σταματοπούλου, Ι. (2005). Μόζα η
γάτα. Μια μαγική νύχτα. Αθήνα: Κέδρος)
Case Study I
 Ελένη, 10 χρονών, Δ’ δημοτικού
 Αλβινισμός (Κληρονομική απουσία (ολική ή μερική) της χρωστικής μελανίνης από
τα μάτια, το δέρμα και από τα εξαρτήματά του (μαλλιά, τρίχες). Τα προσβεβλημένα
άτομα έχουν χρώμα ωχρορόδινο, ενώ οι τρίχες και τα μαλλιά τους είναι σχεδόν
άσπρα. Συχνά, η ανωμαλία αυτή συνοδεύεται και από άλλες διαταραχές (μυωπία,
νοητική καθυστέρηση))
 Διαβάζει μεγεθυμένα κείμενα με αργό ρυθμό
 Ενοχλείται από το έντονο φως
 Μετά την τέταρτη ώρα εμφανίζει σημάδια κόπωσης
 Σπάνια γράφει
 Στην τάξη δυσφορεί
Case Study II
 Γιάννης, Ε’ Δημοτικού
 Ολική απώλεια όρασης (αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας)
 Braille, πολύ αργός αναγνώστης
 Όχι λεπτές κινητικές δεξιότητες
 Καλός προφορικός λόγος
 Ηχογραφεί τα μαθήματα κατά την παράδοση
 Δυσκολεύεται στη γεωγραφία (απουσία απτικών χαρτών)
Case Study III
 Γεωργία, 9 χρονών
 Ολική τύφλωση
 Ειδικό σχολείο για μαθητές τυφλούς ή αμβλύωπες
 Διστάζει να πιάνει αντικέιμενα μόνη της
 Όταν το κάνει με προτροπή της δασκάλας, τα πετάει μακριά
 Της αρέσει να τραγουδάει και να λέει ιστορίες με ζωάκια
 Όχι Braille
 Δε δέχεται καινούριες απτικές εμπειρίες
 Αργοπορημένη (το δικαιολογεί η μαμά)
 Φιλική στα υπόλοιπα παιδιά