Mašinski fakultet univerziteta u Nišu

MATEMATIČKI MODEL
 SADRŽAJ

UVOD

ODSECANJE

STRUGANJE

BUŠENJE
GLODANJE

BRUŠENJE
 OSNOVNI ELEMENTI TEHNOLOŠKOG PROCESA
PROIZVODNI PROCES - predstavlja skup svih neposrednih dejstava na predmet
proizvodnje i svih pomoćnih delatnosti , koju vrše proizvodna oprema i proizvodni
kadrovi , a u toku koga se sirovi i nezavršeni materijal pretvaraju u gotov proizvod .
TENNOLOŠKI PROCES - je deo proizvodnog procesa neposredno vezan za post-
upnu promenu stanja predmeta proizvodnje saglasno sa unapred postavljenim tehn-
ološkim zahtevima .
TEHNOLOŠKI PROCES MAŠINSKE OBRADE SKIDANJEM STRUGOTINE -
-predstavlja postupnu promenu stanja predmeta obrade , u cilju dobijanja gotovog
dela .Tehnološki proces sastoji se iz više operacija .
OPERACIJA - je deo tehnološkog procesa obrade rezanjem (u mašinskoj obradi
skidanjem strugotine) .
 STRUGANJE
OBRADA NA STRUGU
STRUGANJE predstavlja najstariju i najrasprostranjeniju metodu obrade.
Namenjeno je za obradu spoljašnjih i unutrašnjih rotacionih površina alatom
koji se naziva strugarski nož.

Obradak

Strugarski nož
 PRINCIP OBRADE
Proces rezanja omogućavaju dva kretanja
- glavno i pomoćno.
Glavno kretanje pri struganju je obrtno kretanje
obratka određeno brzinom rezanja v (m/min).
Pomoćno kretanje je pravolinijsko kretanje
alata određeno brzinom
pomoćnog kretanja vp (mm/min) ili korakom s (mm/o).
Brzina rezanja jednaka je obimnoj brzini obradka.
Korak s je put koji pređe nož (uzdužno ili poprečno)
dok obradak izvrši jedan obrtaj.
Osnovni elementi pri struganju
 ODREĐIVANJE DIMENZIJA SIROVOG KOMADA

Poredak i broj pojedinih zahvata i operacija pri izradi struganjem datog

mašinskog dela iz sirovog komada zavisi od dimenzija obradka,propisane
tačnosti i klase površinske hrapavosti koje treba obradom da se obezbede
Svakom zahvatu odgovara određena veličina dodataka za obradu.Na osnovu
skupa dodataka i gabaritnih mera gotovog dela određuju se dimenzije
(prečnik,dimenzije...)
sirovog komada,a zatim se računske mere prilagođavaju
standardnim merama polufabrikata tako što se uzima prva veća standardna
mera.

Dodaci za grubu i finu uzdužnu obradu (spoljašnju i unutrašnju), za grubu i

finu poprečnu i za odsecanje dati su u tablicama 1-3. Zavise od niza
proizvodno tehnoloških uslova (vid proizvodnje), načina izrade
polufabrikata,dimenzija i stanja radnog predmeta, kao i od tačnosti.
Standardne dimenzije pojedinih vrsta polu-fabrikata prikazane su u tablicama
9-10.
 IZBOR OBLIKA I DIMENZIJA ALATA

Posle utvrđivanja redosleda operacija i zahvata obrade

vrši se izbor optimalnog oblika i dimenzija
standardnog alata ili konstruisanje i izrada specijalnog.

IZBOR MAŠINE

Na osnovu prikazanih podataka,standardnih računskih metoda

i proizvodnih kriterijuma odabiraju se iz datih kartoteka tipovi raspoloživih
strugova.
 JEDNAČINE ELEMENATA REŽIMA OBRADE
UZDUŽNA GRUBA I FINA OBRADA
Uzdužna obrada je takav postupak obrade pri kome alat izvodi uzdužno glavno
kretanje,dok obradak izvodi pomoćno obrtno kretanje.Razlika između grube i
fine obrade je u tome što su pri grubom struganju veće dubine rezanja,a manji
brojevi obrtaja pričemu se dobija manji kvalitet obrađene površine,dok pri finom
struganju su male dubine rezanja pri većim brojevima obrtaja radnog predmeta,i
pri tome se dobija veći kvalitet obrađene povšine.

Obrađena površina

2
Neobrađena površina
 Određivanje koraka (mm/o) :
1. S obzirom na otpornost alata
3.S obzirom na kvalitet
 doz obrađene površine:
s' 
s  8Rmax r
y1
x1
ckl cot k f

2. Parcijalni korak s’
obzirom na krutost radnog predmeta : Usvaja se:

 EI s  min s0 , s0, s0

s  2

0.8C t l k
y1
x1 3

kl F S0- standardna vrednost

Za slučaj da je gruba istovremeno i završna obrada:

f max EI
s  y1
0.4Ckl t l kF
x1 3

Određivanje broja obrtaja (o/min) :

S’ obzirom na iskorišćenje postojanosti alata:

320Cv
nA  m x y kv
T Dt s0
S obzirom na iskorišćenje snage mašine:

1.95  10 PM  6
nm  x1 y1
C kl t s 0 Dk F
Usvaja se standarni broj obrtaja n < na, nm Pri nM<nA

Određivanje broja prolaza:

6120PM 
i  x1  x y1  y
Ckl Cv t s0 k F kV
Broj prolaza s obzirom na tehnološke mogućnosti mašine:

s
i max
 x1
y1
max

s 0
 POPREČNA OBRADA I ODSECANJE

Korak i broj obrtaja

se određuju kao i pri
uzdužnoj obradi
 OBRADA ZAVOJNICA:
zavojnica

Broj obrtaja:
no` 1000V
Tehnološka brzina rezanja: n
p
D
Cv i
V  m x y kv
T t s
SILE REZANJA

Proces rezanja je moguć samo ako se deluje

mehaničkom silom preko reznog alata na
obradak. Pod dejstvom ove sile, koja se zove
sila rezanja, počinje prodiranje reznog klina
alata u materijal obratka a time i proces rezanja.
Otporom rezanja naziva se sila koja je po
pravcu i intenzitetu jednaka sili rezanja, ali je
suprotnog smera. Za razliku od sile rezanja,
kojom rezni klin alata deluje na zahvaćeni sloj,
otpor rezanja opterećuje rezni klin alata u
procesu rezanja.
Rezultujući otpor rezanja pri struganju razlaže se na
tri međusobno upravne komponente:
- glavni otpor rezanja F1;
- otpor prodiranja F2;
- otpor u pravcu pomoćnog kretanja F3.
 Regresione jednačine za određivanje komponenata otpora
rezanja imaju oblik:

Fi  Cki a s k Fixi yi

gdesu:Ck 1  kons tan ta, a ( mm )  dubinarezanja, s ( mm / o )  korak

x1 , y1  parametriobradljivosti, k Fi  popravnikoeficijent
 BUŠENJE
OBRADA NA BUŠILICI

OPERACIJE BUŠENJA
BUŠENJEM, u užem smislu, se izrađuju rupe.
PROŠIRIVANJE se vrši u cilju izrade rupa tačnih dimenzija
i kvaliteta obradjene površine.
DUBOKIM BUŠENJEM se izradjuju rupe čija je dužina
u odnosu na prečnik veća 5 puta (l/D>5).
RAZVRTANJE se upotrebljava za završnu obradu cilindričnih i
koničnih rupa u cilju dobijanja tačnih dimenzija i
kvaliteta obrađene površine.
UPUŠTANJE se vrši u cilju dobijanja različitih oblika rupa.
REZANJE NAVOJA u rupama se vrši pomoću ureznika.
ALATI ZA BUŠENJE

Za izradu i obradu rupa koriste se:

-spiralne burgije;
-burgije za zabušivanje (zabušivači);
-proširivači;
-upuštači; i
-razvrtači

A-spiralna burgija
B-zabušivač
(burgija za zabušivanje)
C-cilindrični razvrtač
D-konični razvrtač
E-čeoni upuštač
F-konični upuštač
TEHNOLOGIJA IZRADE RUPA (OTVORA) PO ISO STANDARDU

a) Tehnologija za izradu rupa po ISO IT9 i IT12 je:

-bušenje
-proširivanje
b) Tehnologija za izradu rupa po ISO IT7 i IT8 je:
-bušenje
-proširivanje
-razvrtanje
c) Tehnologija za izradu rupa po ISO IT6 je:
-bušenje
-proširivanje
-grubo razvrtanje
-fino razvrtanje
PRINCIP OBRADE

Alat izvodi istovremeno

i glavno obrtno kretanje
i pomoćno translatorno kretanje.

Putanja sečiva alata je Glavno

zavojna površina obrtno
pri čemu alat reže i
prodire u materijal obratka Pomoćno
translatorno
 DODACI ZA OBR ADU

d1 - dodatak za obradu proširivanjem

d2 - dodatak za obradu grubim razvrtanjem
d3 - dodatak za obradu finim razvrtanjem
Ako se posle bušenja predviđa razvrtanje, dodatak
je približno 2
Dodatak za proširivanje iznosi 0,5-2 mm;
Dodatak za grubo razvrtanje iznosi 0,1-0,3 mm;
Dodatak za fino razvrtanje iznosi 0,05-0,2 mm.
 Ukoliko vršimo postupak bušenja iz više burgija:
D1=0.6D2 (mm)
D1- prečnik prve burgije
D2 prečnik druge burgije

Obrtni momenat: M=Cm D s kM (Ncm)

x y

Aksijalni otpor: F3=10CFDx1sy1kF (N)

Korak s obzirom na otpornost burgije:
1

 k 
y
3 x

s   c
 D y

 42C k m M 
Broj obrtaja s obzirom na iskorišćenje postojanosti alata:

320C 
n  A
k V o

1 x 0 v
T s D M y0

Broj obrtaja s obzirom na iskorišćenje snage mašine:

975000 P 
n M
M

CDsk m
x y

M
 PROŠIRIVANJE BURGIJOM

Obrtni momenat: M=Cm Dx sy kM tz (Ncm)

Aksijalni otpor: F3=10 CF Dx1 sy1 kF tz1 (N)

CD xo

Brzina rezanja pri proširivanju: v  k v

v
T s t m yo z0

Broj obrtaja s obzirom na iskorišćenje postojanosti alata:

320C
n A
k 

1 x 0 v
T S D t m y0 z0
 Broj obrtaja s obzirom na iskorišćenje snage mašine:

975000P 
n M
M

CDskt m
x y

M
z

OSNOVNI ELEMENTI BUŠENJA

D-prečnik bušenja
L-dubina bušenja
-napadni ugao
b1-kontakt sečiva
a1-debljina reznog sloja
a2-debljina strugotine
v-brzina rezanja
n-broj obrta
vs-brzina pomoćnog kretanja
s-korak
tg-glavno vreme
q-proizvodnost
 Proširivanje otvora proširivačem

Prečnik proširivača određuje se u zavisnosti od zahtevanog kvaliteta

obrade i dodatka za obradu.

Korak se izračunava iz jednačine s  CD mm / 0

0.6

Prošireni izraz za brzinu rezanja pri proširivanju glasi:

CD x0

v k v

v
T st m y0 z0
aksijalni otpor koji opterećuje prenosnik za pomoćno kretanje

F3  10 C F D s t k F N 
x1 y1 z1

Obrtni moment odrđuje se iz jednačine

M  C D s t k Ncm
m
x y z

M
Broj obrtaja s obzirom na iskorišćenje postojanosti alata dobija se iz
izraza

320C
n A
v

1 x0
k v
T s t D m y0 z0

broj obrtaja s obzirom na iskorišćenje snage mašine

97500 P 
n 
M
M

CDstk m
x y z

M
 Razvrtanje

Korak se određuje iz jednačine s  CD mm / o

0.7

CD x0

Prošreni izraz za brzinu rezanja glasi v k v

v
T s t
m y0 z0

320C
broj obrtaja se izračunava iz jednačine
n 
A
k n v

1 x0 v
T st D
m y0 z0
 GLODANJE
Obrada na glodalici
Obrada glodanjem je visokoproduktivna i veoma široko primenjena
metoda obrade metala rezanjem. Glodanjem se oblikuju različite
ravne površine (horizontalne, vertikalne, pod uglom, itd.), žlebovi,
upusti, navoji, zubi zupžanika i razne fazonske (krivolinijska)
površine.
 PRINCIP OBRADE
Glodanje je obrada kojom se materijal oblikuje skidanjem strugotine.

Glavno kretanje je kružno i izvodi ga alat.

Pomoćna kretanja pri glodanju uglavnom izvodi obradak, ali njih može

da izvodi i alat, kao što je to slučaj kod kopirnog glodanja.

Pomoćna kretanja mogu biti: kretanje pomaka i kretanje prodiranja.

 ALATI ZA GLODANJE-GLODALA
Glodalo je višesečni alat. Čine ga telo i zubi. Zubi mogu biti samo na
obimnoj ili i na obimnoj i na čeonoj površini.
Rub Telo
Zub
Glavno
se~ivo
Pomo}no
se~ivo

Vrh zuba

OSNOVNI ELEMENTI GLODALA

 VRSTE GLODALA

A) Po načinu postavljanja na mašini: C) Po materijalu sečiva:

-usadna glodala -glodala od brzoreznog čelika
-nasadna glodala -glodala sa pločicama od tvrdog metala
B) Po obliku D) Po obliku zuba:
-valjkasta glodala -glodala sa pravim zubima
-čeona glodala -glodala sa zavojnim zubima
-koturasta glodala -glodala sa ukrštenim zubima
-ugaona glodala E) Po načinu izrade zuba:
-vretenasta glodala -glodala sa leđno struganim zubima
-glave za glodanje -glodala sa glodanim zubima
-testerasto glodalo -glodala sa umetnutim zubima
 VRSTE GLODANJA
U osnovi se razlikuju dva vrste glodanja:
obimno glodanje čeono glodanje
Prema smerovima glavnog i pomoćnog kretanja razlikuje se:

istosmerno, suprotnosmerno i kombinovano glodanje.

ISTOSMERNO GLODANJE SUPROTNOSMERNO GLODANJE

 Određivanje dimenzija sirovog komada
U svakom zahvatu pri obradi na glodalici skida se određeni sloj materijala sa obradka.Da bi se
odredila dubina rezanja neophodno je odrediti dimenzije pripremka.U zavisnosti od dimenzije
gotovog komada,propisane tačnosti,klase površinske hrapavosti i načina izrade
pripremka,određuju se dodaci za grubu i finu obradu.Dodaci za grubu obradu dati su u
tablicama:za otkovke u 91-97,za odlivke u 98-99.Dodaci za finu obradu dati su u tablici 4.

U principu,da bi se obezbedila propisana veličina dodatka za obradu pri standardizovanju

dimenzija usvaja se prva veća vrednost.Kod određivanja dimenzija otkovka i odlivka izračunate
veličine dimenzije se zaokružuju na prvu veću celobrojnu vrednost. Standardne dimenzije
polufabrikata navedene su u tablicama 9-10.

Izbor mašine
Prema kartoteci konstruktivnih karakteristika mašina u pogonu i pregledu njihovog angažovanja
u proizvodnji,vodeći računa o dimenzijama obratka,tačnosti i kvaliteta datog na crtežu,tehnolog
odabira mašinu.Pregled osnovnih konstruktivnih karakteristika glodalice dat je u tablici 75.
 Obimno glodanje

ELEMENTI REZNOG SLOJA KOD OBIMNOG GLODANJA

OBIMNO GLODANJE
a) Srednja debljina reznog sloja: 114,6 a
hm  sz
gde je: hm-srednja debljina reznog sloja
s d
s-ugao zahvata 2a
sz-korak po zubu cos  s  1 
d
a-dubina rezanja
d-prečnik glodala
b) Najveća debljina reznog sloja 2
a a
hmax  2 s z  
c) širina reznog sloja d d 
-obimno glodanje sa pravim zubima
b=B
-gde je B-širina obradka
-obimno glodanje sa zavojnim zubima B
b
cos 
d) Površina reznog sloja
A=hb
 Grubo glodanje

Određivanje koraka
Određivanje koraka s obzirom na kvalitet obrađene površine(hrapavost)vrši se
po obrascu

s0  2.7H Dmm / o

merodavan korak određuje se po kriterijumu

s  min s0 , s0, s0.

 Određivanje broja obrtaja

320C0
Broj obrtaja s obzirom na iskorišćenje postojanosti 
n Aalata: y
kv
Ds z

Određivanje broja obrtaja s obzirom na iskorišćenje snage mašine:

1.96.10 6 PM 
nM  x0 y0 q0 I i0
C pt sz b D zk F

Merodavni broj obrtaja za dalji proračun je manja vrednost,

n = min(nA,nM)
 Određivanje broja prolaza
U nekim slučajevima obrade glodanjem,naročito u zahvatima sa
velikom dubinom rezanja,može da se dobije vrlo mali broj obrtaja
alata,a time i mala brzina rezanja. Tada,pogotovu kada je u pitanju
režim rezanja s obzirom na iskorišćenje snage mašine,obrada se vrši iz
više polaza.
Preporučene (orijentacione) vrednosti brzine rezanja nalaze se u
tablicama 66 i 67.

Brzina rezanja se određuje za slučaj iskorišćenja postojanosri alata po

obrascu
Cv D i
v A  m x y q u kv
T t sz b z
 Dn A
odnosno za već određeno nA,po obrascu vA 
1000

6.12.10 3 PM Dli
Za slučaj iskorišćenja snage mašine vM  x0 y0 q0
C p t s z b zk F

Dn M 
odnosno za već određeni broj obrtaja nm po obrascu vM 
1000
 Fino glodanje

Postupak određivanja režima rezanja pri finom glodanju je

potpuno identičan postupku za grubo glodanje s tim što u
jednačinama za određivanje koraka,datih u tablici
89,vrednosti za dozvoljeni ugib vratila treba uzeti
manje.Orijentacione vrednosti koraka za finu obradu date su
u tablicama 60,61 i 65.
 Čeono glodanje
ELEMENTI REZNOG SLOJA KOD ČEONOG GLODANJA
ČEONO GLODANJE
a) Srednja debljina reznog sloja: 114,6 B
hm  s z sin 
s d
gde je: hm-srednja debljina reznog sloja
s-ugao zahvata
sz-korak po zubu
-napadni ugao glodala
B-širina obradka
d-prečnik glodala
b) Najveća debljina reznog sloja hmax  s z
c) širina reznog sloja
-obimno glodanje sa pravim zubima a
b
sin 
-gde je -ugao zavojnice zuba glodala
-obimno glodanje sa zavojnim zubima a
b
sin  cos 
d) Površina reznog sloja
A=hb
 Jednačine za određivanje elemenata režima rezanja

Grubo glodanje
Određivanje koraka
Kriterijumi za određivanje koraka su isti kao i pri obimnom glodanju. obrasci za
proračun koraka s obzirom na dozvoljeni ugib vratila i tolerancije obratka date su u
tablici 90.

Određivanje broja obrtaja

Kriterijumi za određivanje broja obrtaja potpuno su identični kao kod obimnog
glodanja. (sve veličine i njihova značenja data su u prethodnom odeljku)

Određivanje broja prolaza

Određivanje broja prolaza je identično kao kod obimnog glodanja
Fino glodanje je potpuno identično kao kod obimnog glodanja.
 BRUŠENJE
Obrada na brusilici
Brušenje je najčešći postupak završne obrade rezanjem ,mada se koristi i
za grubu obradu. Kao završna obrada javlja se u onim slučajevima kada
treba poboljšati kvalitet obrađene površine delova koji su prethodno
termički obradjeni.
Gruba obrada se koristi kada se obradjuju odlivci ili otkovci,ili kod
obrade predmeta bez prethodne obrade struganjem ili glodanjem.
Brušenjem se mogu obradjivati svi materijali bez obzira na njihovu
tvrdoću. Brušenjem se mogu obrađivati spoljašnje i unutrašnje
površine,ravne i profilne, a koristi se i za oštrenje alata.
 VRSTE BRUŠENJA
Brušenje može biti: c) Prema položaju obradjivane površine:
a) Prema obliku obrađivane površine: -spoljašnje; i
-okruglo; -unutrašnje;
-ravno; i d) Prema pomoćnom kretanju:
-profilno; -uzdužno (aksijalno); i
b) Prema smeru okretanja tocila i obradka: -radijalno;
-suprotnosmerno; i e) Prema stezanju obradka:
-istosmerno; -brušenje sa šiljcima; i
-brušenje bez šiljaka
METODE BRUŠENJA

BRU[ENJE
OKRUGLO
BRU[ENJE
RAVNO
 PRINCIP BRUŠENJA
Tocilo izvodi glavno obrtno kretanje obimnom brzinom vt (m/s) koja predstavlja
brzinu rezanja.
Obradak izvodi dva pomoćna kretanja:uzdužno translatorno i obrtno.

Pomoćna kretanja kod bušenja okruglog su:

sa -obrtno kretanje određeno brzinom
vro (m/min) ili brojem obrta nr(o/min); i
-translatorno kretanje sa aksijalnim korakom
sa (mm/o);
ili radijalno kretanje (kretanje prodiranja)
određeno radijalnim korakom sr,(mm/o).
vro a
 vru
Pomoćna kretanja kod
brušenja ravnog su:
-translatorno uzdužno kretanje
određenu brzinom vru (m/min)
ili brojem prosth hodova
sa nL (hod/min); i
-translatorno poprečno kretanje
Dubina određeno korakom sa (mm/hod).
rezanja a
 Dodaci za obradu

Dodaci za sve slučajeve brušenja dati su tabelarno,s tim što se pri odre|ivanju
dimenzija pripremka koriste vrednosti iz opštih tablica 3-4 za dodatke za obradu
brušenjem,dok se za određivanje režima brušenja uzimaju vrednosti za dodatke iz
odgovarajućih posebnih tabeli 5.

Redosled operacija i zahvata

Utvrđivanje redosleda operacija i zahvata brušenja zasniva se na istim principima,koji

važe i kod ostalih vrsta mašimske obrade sa skidanjem strugotine,iz prostog razloga što
je broj zahvata,a naročito broj operacija brušenjem,kojima se podvrgava jedan radni
predmet,po pravilu mali.
Redosled operacija i zahvata zavisi od veličine serije,tj.broja komada koje treba
brusiti,tražene tačnosti obrade i konstrukcionih karakteristika brusilice na kojoj se vrši
obrada.
 Izbor alata

Za brušenje se koristi abrazivni rezni alat-mašinska tocila.Tocila mogu biti različita i po

obliku i po dimenzijama i po sastavu,odnosno karakteristikama.
 Oblik tocila

Po obliku tocila mogu biti jednostavna, ali isto tako isložena,što zavisi od
oblika obratka i načina brušenja.
Razlikujemo sledeće oblike tocila:
-koturasta:
-valjkasta;
-konusna;
-tocila za odsecanje;
-čašasta;
-tanjirasta;
-segmentna (sa pravim i lučnim segmentima);
-obručna i
-vretenasta(sa drškom) najčešće profilisana.
Pored ovih osnovnih standardnih tocila postoje i nestandardna,kao i
specijalna tocila,profilisana prema profilu površine koja se brusi.Posebnu grupu
čine dijamantska tocila,koja se u mašinstvu pretežno koriste za oštrenje alata.
 Prečnik tocila V 2
Dt  t  r 
Prečnik tocila može se tražiti preko izraza C 
mm
ako su poznati vt i nt.Ako to nije slučaj tocila za spoljna obimna
brušenja se tada oeijentaciono određuju iz izraza

Dt 
60.1000vt
mm
nt

U slučaju unutrašnjeg brušenja prečnik tocila zavisi od prečnika

brušenja
Dt  (0.5  0.9) Dr mm
 Širina tocila

Kod spoljnogbrušenja širina tocila se izračunava s obzirom na sagorevanje strugotine

kao i površinskog sloja obratka za normalna brušenja prema obrascu
P
Bt  0.4
mm
Ch vr
U slučaju unutrašnjeg brušenja širina tocila se izračunava prema dužini brušenog
otvora lr(mm)

Bt=(0.7-0.85)lr (mm)

za normalnu i povišenu krutost glavnog vretena brusilice,tj.

Bt  0.7l r mm
za sniženu krutost glavnog vretena.
 Karakteristike tocila

Tocila se sastoje iod dva raznorodna materijala: sredstva za brušenje i vezivnog

sredstva, spojenih u čvrstu celinu.Sredstvo za brušenje čine abrazivna,prirodna ili
sintetska sitna kristalna zrnca,velike tvrdoće.Imaju ulogu zuba reznog alata,a njihove
slobodne oštre ivice ulogu sečiva alata.Vezivno sredstvo,prirodno ili veštačko,manje
tvrdoće od sredstva za brušenje,vezuje se sa ovim u kompaktnu celinu,geometrijsko
čvrsto telo,nazvano tocilo.
Izbor tocila za određeni slučaj brušenja zavisi od niza činilaca: osobenosti toga
brušenja,elementi režima brušenja, željenog kvaliteta obrađene površine, potrebne
tačnosti obrade,vrste materijala i mehaničkih osobina izratka...

RASPORED ZRNACA
(REZNIH ELEMENATA) Broj abrazivnih zrnaca
TOCILA u tocilu je vrlo veliki
a oblik, raspored i
orijentacija su slučajni.
 Postojanost tocila
Postojanost tocila je različita pri prethodnom i završnom brušenju,kao i za različite vrste
brušenja.Podaci o postojanosti tocila su date u tablici 43.

Postojanost tocila predstavlja vreme neprekidnog brušenja između

dva preoštravanja tocila

Habanje tocila nastaje usled dejstva otpora rezanja i razvijene toplote.

Habanje tocila se manifestuje preko:
a. Gnječenje zrnaca
c. Lomljenje zrnaca
b. Odvaljivanje dela zrnaca
d. Ispadanje celog zrnca
 OZNAČAVANJE TOCILA
Oznaka tocila sadrži:
-naziv i oznaku proizvodjača;
-naziv, domenzije i odgovarajući standard tocila;
-oznaku elemenata kvaliteta;
(brusni materijal, veličina zrna, tvrdoća, struktura i vezivni materijal)
-maksimalno dozvoljenu brzinu i broj obrta tocila
pri ručnom i automatskom pomoćnom kretanju.
4B 120 M 09 V

Vezivni materijal
(V-kerami~ki)
Struktura
(09-otvorena)
Tvrdoća
(M-srednja)
Finoća
(120-fina)
Brusni materijal
(4B-ružičasti plemeniti korund)
 OZNAČAVANJE BRUSNOG MATERIJALA
BRUSNI MATERIJAL OZNAKA

Normalni (elektro) korund A

Plemeniti (elektro) korund B

Silicijum karbid C

Dijamant D

OZNAČAVANJE STRUKTURE TOCILA

STRUKTURA TOCILA OZNAKA

Zatvorena-mala {upljikavost 1 2 3

Srednja-srednja {upljikavost 4 5 6

Otvorena-visoka {upljikavost 7 8 9
 OZNAČAVANJE FINOĆE BRUSNOG MATERIJALA
FINO] A ZRNA OZNAKA VELI^ INA ZRNA

Vrlo gruba 8 10 12 2,830-1,680

Gruba 14 16 20 24 1,680-0,710

Srednja 30 36 46 54 60 0,710-0,250

Fina 70 80 90 100 120 0,250-0,105

Vrlo fina 150 180 220 240 0,105-0,040

Naro~ito fina 280 320 400 500 600 0,040-0,010

 OZNAČAVANJE TVRDOĆE TOCILA
TVRDO] A TOCILA OZNAKA

Vrlo meka E F G

Meka H I J K

Srednja L M N O

Tvrda P R S

Vrlo tvrda T U V

Osobito tvrda X Y Z
V

OZNAČAVANJE VEZIVNOG MATERIJALA

VRSTA OZNAKA vmax (m/s)

Kerami~ko V 60

Bakelitno B -

[ elakovo E -

Magnezitno O 25

Silikatno S 35

Gumeno R -

Metalno M -
 PREOŠTRAVANJE TOCILA
Preoštravanjem tocilo dobija tačno centrično obrtanje i ponovna svojstva brušenja.
Preoštravanje tocila vrši se specijalnim dijamantskim alatom pri čemu se površina
tocila oštri i formira nova geometrija. Pri preoštravanju tocila dijamantom potrebno
je obezbediti obilno hladjenje rashaldnim sredstvom.

Ugao pod kojim je poravnjivač postavljen u odnosu na tocilo, treba da iznosi 10-15o
a napadna tačka treba da leži ispod ili na horizonatali koja prolazi kroz centar tocila.
Dubina rezanja ne treba da bude veća od 0,01 do 0,02 (mm), a uzdužni korak treba
da iznosi 0,1 do 0,2 (mm/o) i to je poželjno da bude mehanički.
 Izbor mašine-brusilice
Mašine alatke koje se koriste za operaciju brušenja zovu se brusilice.Po
konstrukciji mogu biti veoma različite što zavisi od prirode procesa
brušenja na njima.
Oblik i veličina gotovog dela,pre svega njegov oblik,određuju vrstu i
veličinu brusilice,a količina izradka tip brusilice.
Kvalitet obrađene površine obrađenog dela i,naročito,tačnost obrade
određuju i stepen tačnosti rada mašine.
Optimalnost režima obrade zahteva i druge konstrukcione,tehnološke i
ekonomske karakteristike brusilice.
U tabeli 76 dati su osnovni podaci o nekim brusilicama.
 Elementi režima obrade

Osnovni elementi režima brušenja su:

dubina rezanja,odnosno broj prolaza,korak i brzina,tj.broj obrtaja obratka.U širem
smislu u elemente režima obrade spadaju još brzina i postojanost tocila i otpori
rezanja.(tablica 72.)
Obimna brzina tocila je različita za razne vrste materijala obratka i tocila i za razne
vrste i načine brušenja.
Obimna brzina tocila,tj.brzina rezanja za obična tocila sa uobičajnim sastavom
vezivnog sretstva i za normalne režime rada može da ide najviše do
vt=50(m/sec). (tablica 73-74.)
Izraz za obimnu brzinu tocila glasi

Dt n t
vt  m / sec 
1000 .60
 Maksimalna brzina rezanja odredjena je čvrstoćom tocila.

Obimna brzina pri kojoj dolazi do raspada tocila naziva se

“brzina raspadanja tocila”.
Brzina rezanja manja je, po pravilu, za 30% od brzine raspadanja tocila.

v0,7vrs

Otpori rezanja se nalaze iz empirijskih obrazaca, datih za glavni otpor

rezanja
Fl  C F v r0 ,7 s 0 ,7 t 0 ,6 kN 
 Dubina rezanja, odnosno broj prolaza
Ako se brušenje izvodi u oba kvaliteta, kao prethodno i kao završno ,onda se ukupan
dodatak za obradu brušenjem deli na dva dela tako da na prethodnu obradu dolazi oko
80%,a na završnom 20% tog dodatka,u slučaju da posebne preporuke iz tablice 5 ne daju
drukčije podatke.(orijentacione vrednosti date u tablici 72)
Bruj prolaza nalazi se deobom polovine odgovarajućeg dela dodatka za brušenje sa
usvojenom vrednošću dubine rezanja za jedan prolaz.
Pri prethodnom brušenju broj prolaza je

i  3

2t 
a pri završnom

 
i  3

2t 
 Odredjivanje koraka

Kružno brušenje

-S obzirom na postojanost tocila

Za prethodno brušenje
CD
mm / o
0,5

s 
a
s r

vt r

a za završno
CD B
mm / o
0.3

s  a
s r t

vt r
-Sobzirom na snagu elektromotora mašine
P 1
s 
a
0.7 mm / o
C D B vt
s
0.25

r t
0.25

Poprečno brušenje obrtnih površina

-S obzirom na postojanost tocila

Za prethodno brušenje izraz glasi: C s D r0.3
sr  mm / o
vr
gde je
sr(mm/o)-radijalni korak,a

C s D r0.5
Za završnu obradu je: sr  mm / o
v r l r0.6
 P
- S obzirom na snagu mašine s r  0 .7 0.25
l
mm / o
C s Dr l r v r

Poprečno brušenje ravnih, čeonih površina

- S obzirom na postojanost tocila

0 .3
I za prethodnu i za završnu obradu: s  C D mm / o
r
s r
0 .5
vl
r r

Unutrašnje uzdužno
- S obzirom na postojanost tocila
Za prethodno brušenje s  C D B mm 
a
s r t

vr t
 C s D r0.9   3 
0 .7
Za završno brušenje sa  mm / o
 
α) pri Dr=10-12 (mm) vr t  2 

  
0 .7
1 .57
sa 
Cs D r  3 
 2 
mm / o
vr t
odnosno  

β) pri Dr>12(mm)

P
- S obzirom na snagu mašine s a  0 .7 0.25 0.25
l
mm / o
C s Dr B t v r t
 Bez stezanja radnog predmeta između šiljaka
Spoljno - uzduzno

- S obzirom na postojanost tocila

CD
mm / o.
0.3

Za prethodno brušenje: s 
a
s r

T vt 0.5

Za završno brušenje (a takođe i za prethodno) može se dobiti korak iz

izraza
s  D tg mm / o,
a r

P
- S obzirom na snagu mašine s a  0 .7
l
mm / o
Cs Dr0.25 B t0.25 vr t
 Poprečno
- S obzirom na postojanost tocila

C s Dr0.3
Za prethodno brušenje sr  0.5 mm / o
T vr

- S obzirom na snagu mašine

P
s r  0 .7 0.25
l
mm / o
C s Dr l r v r
 Ravno brušenje
a) Obimnim tocilom
Na brusilici sa pravougaonim radnim stolom
- S obzirom na postojanost tocila
Za prethodno brušenje Cs B t
sB  0 .5
mm / h
T vr t

Za završno brušenje sB 
Cs
mm / h 
vr t

- S obzirom na snagu mašine

P
s B  0 .7 0.25
l
mm / h 
Cs B t
vr t
 Na brusilici sa kružnim radnim stolom

- S obzirom na postojanost tocila

Za prethodno brušenje
sR 
Cs B t
0 .5
mm / o
T vr t

Za završno brušenje s 
Cs
mm / o
vr t

- S obzirom na snagu mašine

P l
s 0.7 mm / o
C B vt
s t
0.25

r
b) Čeonim tocilom
Na brusilici sa pravougaonim radnim stolom

- S obzirom na postojanost tocila

Za prethodno brušenje sB 
Cs
0 .75
mm / h 
vr B SV

Za završno brušenje sB 
Cs
0 .5
mm / h 
v r B SV
Na brusilici sa kružnim radnim stolom

- S obzirom na postojanost tocila

Za prethodno brušenje s R 
Cs
0 .75
mm / o
v r B SV
 Za završno brušenje s R 
Cs
0 .5
mm / o
v r B SV

Brzina obratka,odnosno radnog stola

Izrazi za brzinu vr obratka ili radnog stola, s obzirom na postijanost
tocila su sledeći:
a) za kružno spoljno uzdužno (aksijalno) brušenje između šiljaka
Cv Dr B ty
vr  m x y m / min 
T t sa

b) za kružno spoljno poprečno (radijalno) brušenje između šiljaka

C v Dr
vr 
m x
m / min 
T t
c) za kružno spoljno uzdužno (aksijalno) brušenje bez šiljaka
C v Dr
vr  m x y
m / min 
T t sa

d) za kružno spoljno poprečno (radijalno) brušenje bez šiljaka

C v Dr
vr 
m x
m / min 
T t
e) za kružno unutrašnje uzdužno brušenje
Cv Dr B ty
vr  m x y m / min 
T t sa
f) za ravno obimno brušenje
Cv B ty
vr  m x y
m / min 
T t s B
 Cv
g) za ravno čeono brušenje vr  m x z
m / min 
T t B SV

h) za kružno spoljno brušenje između šiljaka

vr 
C
m / min 
t Dt  Dr 
Dt Dr

j) za kružno unutrašnje brušenje sa stezanjem obratka

vr 
C
m / min 
t Dt  Dr 
Dt Dr

k) za radno obimno brušenje v r 

C
m / min 
t
Dt
 Glavno vreme

Svi izrazi za izračunavanje glavnih vremena izvedeni su iz

opteg obrasca:

k min 
L
tg  i
sn
 SEČENJE

Sečenje je obrada materijala sa skidanjem strugotine

pomoću višesečnog alata (testere) namenjena za brzo i
precizno sečenje šipkastog materijala različitih profila, cevi
itd.
 PRINCIP OBRADE

Glavno kretanje izvodi alat i ono može biti:

- obrtno;
- pravolinijsko;
Pomoćno kretanje može da izvodi ili alat ili obradak i ono je:
- translatorno

ALATI ZA SEČENJE-TESTERE

Alati za sečenje-testere su višesečni rezni alati.

Kao alati za sečenje koriste se:
-kružne testere;
-pravi listovi testera; i
-trakaste testere.
 BRZINA REZANJA I KORAK

Materijal koji se re` e Fino ozubljhenje Grubo ozubljenje

srednji rez manji rez ve} i rez sredni rez
v s v s v s v s
(m/min) (mm/min) (m/min) (mm/min) (m/min) (mm/min) (m/min) (mm/min)
^ elik do 450 N/mm2 45 50 50 100 35 40 40 45
^ elik do 700 N/mm2 40 50 45 80 30 35 30 40
^ elik do 1000 N/mm2 30 40 40 50 20 25 20 30
Liveno gvo` dje 35 50 40 100 25-35 30-40 40 100
Nerdjaju} i ~eli 15 20 20 40 12 20 12 25
Mesing 400 800 500 800 200 500 200 500
Laki metali - - - 8 300 1000 400 1000
Pertinaks - - - - 600-800 1000 1000 1500
 SILE REZANJA

Fsz  asz ks K ver

As D
Za kružne testere: s z  ; As  v p e
evz1000

As t
Za list testere: sz 
ev1000
 SNAGA REZANJA
Fsz v
Ps   zE
6120

e
za kružnu testeru: zE 
t

s z
za list testere: zE 
360
 MAŠINE ZA SEČENJE

Služe za sečenje šipkastih polufabrikata različitih profila,

kao i za konturno sečenje tabli lima.
Razlikuju se tri osnovna tipa mašina za sečenje:
1) Mašine za sečenje sa kružnom testerom;
2) Mašine za sečenja sa trakastom testerom;
3) Mašine za sečenje sa lisnatom testerom (okvirne testere)