Właściwości wybranych metali

- Właściwości fizyczne,
- Otrzymywanie,
- Właściwości chemiczne
- Ważniejsze związki
 Właściwości fizyczne i chemiczne oraz
ważniejsze związki wybranych metali
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

H He

Li Be B C N O F Ne

Na Mg Al Si P S Cl Ar

K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr

Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe

Cs Ba La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn

Fr Ra Ac Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds
 Lit, sód i potas
Otrzymywanie Właściwości fizyczne Właściwości chemiczne
 elektroliza  metale o barwie  reagują z tlenem z powietrza (lit w
stopionych srebrzystobiałej, temp. 100oC), powstają odpowiednio:
wodorotlenków miękkie, Li2O, Na2O2 - nadtlenek, KO2
lub chlorków  twardość i temp. (ponadtlenki – ponadnatlenki oprócz
 termiczny maleją w grupie, K tworzą pozostałe litowce)
rozkład azydków  gęstość mniejsza  w podwyższonej temp. reagują z
(sól kwasu od gęstości wody, wodorem dając wodorki typu MeH
azotowodorowego  bardzo dobre LiH, NaH),
N3H, np. N3Na) przewodnictwo reagują z fluorowcami tworząc
 redukcja elektryczne, odpowiednie sole MeX, np. NaCl,
chlorków  rozpuszczają się lit ogrzewany reaguje z azotem
metalicznym w skroplonym Li3N oraz węglem Li2C2
wapniem amoniaku – reagują z wodą wg równania:
roztwory 2Me + 2H2O  2MeOH + H2
o barwie ogrzewane z gazowym amoniakiem
ciemnoniebieskiej tworzą amidki:
2Me + 2NH3  2MeNH2 + H2
Tu kliknij, aby przejść do związków litowców
 Wodorki i tlenki litowców
Wodorki
 Otrzymuje się w reakcji
metalu z wodorem w
podwyższonej temp.
Związki typu soli, wodorki o
budowie jonowej, gdzie wodór
jest anionem H-,
Ciała stałe bezbarwne,
najtrwalszy jest wodorek litu
Wodorki gwałtownie reagują
z z wodą:
2MeH + 2H2O  2MeOH + H2
2LiH + 2H2O  2LiOH + H2
Tu kliknij, aby przejść do
związków litowców
Tlenki
 Li2O – powstaje w reakcji spalania
w powietrzu,
 pozostałe litowce spalane w powietrzu tworzą
wyższe tlenki, które można zredukować metalem
w podwyższonej temp.
Na2O2 + 2Na  2Na2O
KO2 + 3K  2K2O
 Na2O2 : nadtlenek sodu, jasnożółty – oprócz
kationu Na+ zawiera aniony O22- ,
 ma silne właściwości utleniające , reaguje
z CO2, węglem, sproszkowanym glinem, wodą:
 2Na2O2 + 2CO2  2Na2CO3 + O2
Na2O2 + 2H2O  2NaOH + H2O2
 KO2: ponadtlenek (ponadnadtlenek) - żółty,
oprócz kationu K+ zawiera anion O2-, wykazuje
silne właściwości utleniające.
 Wodorotlenki litowców
Wodorotlenki - MeOH
Otrzymywanie i właściwości Tu kliknij, aby przejść do związków litowców
 Wodorotlenek sodu:
 elektroliza wodnego roztworu NaCl : 2Na+ + 2Cl- + 2H2O  2NaOH + Cl2 + H2
 kaustyfikacja Na2CO3 : 2Na+ + CO32- + Ca2+ + 2OH-  CaCO3↓ + 2Na+ + 2OH-
(odparowanie wody NaOH(s))
 roztwarzanie Na w wodzie i odparowanie wody: 2Na + 2H2O  2NaOH + H2
 działanie parą wodną na sód: 2Na + 2H2O(g)  2NaOH + H2
 jest silnie higroskopowy, bardzo rozpuszczalny w wodzie, bezbarwny (w masie
biały), budowa krystaliczna, stopiony trawi szkło, porcelanę, powoduje korozję
platyny, Tt = 328oC
 Wodorotlenek potasu
 elektroliza wodnego roztworu KCl, roztwarzanie K w wodzie,
Ciało stałe, bezbarwne, bardzo silnie higroskopijny, Tt = 360,5oC, bardzo dobrze
rozpuszczalny w wodzie
 Zastosowanie:
NaOH – produkcja mydeł twardych sodowych, barwników organicznych,
otrzymywanie celulozy, produkcja sztucznego jedwabiu, odczynnik w
laboratorium,
KOH - pochłaniacz CO2 w oczyszczaniu gazów, produkcja mydła miękkiego
potasowego, otrzymywanie KMnO4 i K2Cr2O7.
 Związki litowców z fluorowcami i siarką
Związki z fluorowcami (MeX)
 Substancje krystaliczne, o dobrej
rozpuszczalności w wodzie, bezbarwne,
 NaCl – chlorek sodu: surowiec
do produkcji innych związków sodu,
czysty nie jest higroskopijny
(higroskopijność soli kamiennej jest
efektem domieszek MgCl2)
 KCl – chlorek potasu: główny
składnik nawozów mineralnych
 Chorek sodu pozyskuje się ze złóż
sposobem górniczym, z wody morskiej
przez odparowanie wody, w tężniach
przez odparowanie wody z solanek –
podziemnych złóż wody słonej
Chlorek potasu – pozyskuje się
z minerałów sylwin, karnalit, kainit,
których głównym składnikiem jest KCl
Związki z siarką (MeHS i Me2S)
 Wodorosiarczki MeHS otrzymuje się przez
nasycanie wodnego roztworu gazowym H2S :
NaOH + H2S  NaHS + H2O
Siarczki Me2S otrzymuje się przez
miareczkowanie wodorosiaczki roztworem
NaOH: NaHS + NaOH  Na2S + H2O
lub redukcję Na2SO4 węglem:
Na2SO4 + 4C  Na2S + 4CO
W stanie czystym są związkami
bezbarwnymi (jeżeli zawierają domieszki
wielosiarczków MeSn (n = od 2 do 6), mogą
przyjąć barwę do żółtej do czerwonej)
W roztworach wodnych ulegają hydrolizie
anionowej: S2- + H2O ↔ HS- + OH-
W obecności tlenu siarczki utleniają się do
tiosiarczanów:
2K2S + 2O2  K2S2O3 + 2KOH
Tu kliknij, aby przejść do związków litowców
 Azotany i siarczany litowców
Azotany (V)
 Azotan(V) sodu (saletra chilijska) – NaNO3
mineralny nawóz azotowy,
dawniej stosowana do otrzymywania kwasu
azotowego(V):
2NaNO3 + H2SO4  2HNO3 + Na2SO4
 sól bezbarwna, dobrze rozpuszczalna w
wodzie, Tt = 308oC,
 Azotan(V) potasu (saletra indyjska) – KNO3
 mineralny nawóz azotowo-potasowy,
składnik czarnego prochu:
(75% KNO3 + 10% S + 15% węgla
drzewnego),
posiada silne właściwości utleniające
otrzymuje się w konwersji saletry chilijskiej
z KCl: NaNO3 + KCl  KNO3 + NaCl
 Ogrzewany ulega rozkładowi:
2KNO3  2KNO2 + O2, bardzo silnie ogrzany:
4KNO3  2N2 +2K2O + 5O2
Tu kliknij, aby przejść do związków litowców
Siarczany (VI)
 Siarczany(VI) – związki
krystaliczne, bezbarwne, dobrze
rozpuszczalne w wodzie, Na2SO4
krystalizuje w postaci
Na2SO4·10H2O a K2SO4
krystalizuje w postaci bezwodnej
 Siarczany stosuje w przemyśle
szklarskim K2SO4 również jako
mineralny nawóz potasowy,
Wodorosiarczany(VI) NaHSO4
i KHSO4 ogrzewane tracą wodę
konstytucyjną i przechodzą w
pirosiarczany(VI);
2KHSO4  K2S2O7 + H2O
Pirosiarczany(VI) ogrzewane
ulegają rozkładowi:
K2S2O7  K2SO4 + SO3
 Węglany i wodorowęglany litowców
Węglany Me2CO3 i wodorowęglany MeHCO3
 Węglany i wodorowęglany w roztworach ulegają hydrolizie anionowej :
 CO32- + H2O ↔ OH- + HCO3-
Tu kliknij, aby przejść do związków litowców
HCO3- + H2O ↔ OH- + H2CO3
 Wszystkie węglany z wyjątkiem Li2CO3 są b. dobrze rozpuszczalne w wodzie
 Otrzymywanie węglanu sodu metodą Solvaya na skalę przemysłową:
 2NH3 + 2CO2 + 2H2O  2(NH4)HCO3
(NH4)HCO3 + NaCl  NaHCO3 + NH4Cl (wodorowęglan sodu jest słabo
rozpuszczalny w wodzie i wytrąca się w postaci osadu)
2NaHCO3  Na2CO3 + H2O + CO2 (przez ogrzanie)
(źródłem CO2 jest rozkład CaCO3, CO2 jest ponownie zawracane do reaktora,
CaO po gaszeniu jest wykorzystywane do odzysku NH3:
2NH4Cl + Ca(OH)2  CaCl2 + 2NH3 + 2H2O
 Bezwodny Na2CO3 jest białą substancją, dobrze rozpuszczalną w wodzie, z
roztworów wodnych w zależności od temp. wydziela się w postaci
Na2CO3·10H2O lub Na2CO3·H2O , ma zastosowanie do produkcji mydła, szkła,
NaHCO3 ma zastosowanie w medycynie i przemyśle spożywczym (środek
spulchniający w piekarnictwie)
K2CO3 otrzymuje się w reakcji: K2O + CO2  K2CO3, stosowany w produkcji
szkła potasowgo i mydeł potasowych.
 Zastosowanie litowców
 Lit: dodatek do stopów miedzi, glinu, cynku
i magnezu zwiększający ich twardość, środek
odtleniający w metalurgii miedź,
 Sód: produkcja nadtlenku sodu, który
stosowany do produkcji środków
wybielających, do produkcji lamp sodowych
emitujących żółte światło, czynnik chłodzący w
reaktorach atomowych,
 Potas: brak większego zastosowania,
 Cez : produkcja fotokomórek
Tu kliknij, aby przejść do slajdu 2
 Beryl i jego właściwości
Właściwości fizyczne,
otrzymywanie i zastosowanie
 Otrzymywanie
 elektroliza stopionej
mieszaniny BeCl2 i NaCl.
 Właściwości: metal
srebrzysty, kruchy,
kowalny i ciągliwy w
wysokich temp., o
wysokiej temp. topnienia
Zastosowanie: konstrukcja
pojazdów kosmicznych
(dobra wytrzymałość),
folia stosowana
do produkcji lamp
rentgenowskich, osłony
prętów paliwowych
i moderator w reaktorach
atomowych
Tu kliknij, aby przejść do związków berylu
Właściwości chemiczne
 w wilgotnym powietrzu ulega pasywacji –
pokrywa się warstewką tlenku berylu,
 nie reaguje z wodą, zapala się w stanie
sproszkowanym,
 reaguje z kwasami wypierając wodór, wyjątek
stanowi HNO3 w kontakcie, z którym ulega
pasywacji
 związki z fluorowcami BeX2 są związkami
kowalencyjnymi
Tlenek berylu (BeO) związek w dużym stopniu
o charakterze kowalencyjnym otrzymuje się
przez termiczny rozkład węglanu, azotanu lub
wodorotlenku berylu,
 Wodorotlenek berylu Be(OH)2 wykazuje
charakter amfoteryczny, reaguje z kwasami jak
i zasadami, może odszczepić kation wodorowy
lub anion wodorotlenkowy
 Związki berylu
 Charakter amfoteryczny wodorotlenku berylu:
+2H+ +2OH- -2H2O
 Be2+ + 2H2O ↔ Be(OH)2 ↔ [Be(OH)4]2- ↔ BeO22-
(w zależności o środowiska może nastąpić odszczepienie H+, jak i OH-)
 Be(OH)2 + 2HCl  BeCl2 + 2H2O
 Be(OH)2 + 2NaOH  [Be(OH)4]2- + 2Na+
 [Be(OH)4]Na2  Na2BeO2 + 2H2O
 Wodorotlenek berylu wytrąca się z soli pod wpływem anionów OH-,
nadmiar anionów przeprowadza wodorotlenek berylu w rozpuszczalny
tetrawodorotlenoberylan
 Siarczek berylu (BeS) – otrzymuje się w bezpośredniej syntezie z
pierwiastków
 Węglik berylu (Be2C) – metanek
 Węglan berylu (BeCO3) ulega rozkładowi w temp 100oC
 BeCO3  BeO + CO2
 Tlenek berylu (BeO) – ciało stałe i trudnotopliwe, nie reagujące z wodą.
Tu kliknij, aby przejść do slajdu 2
 Magnez i wapń
Magnez
 Właściwości:
 metal srebrzystobiały, najlżejszy metal
użytkowy
 w powietrzu szybko ulega zmatowieniu,
powstaje warstewka tlenku lub
wodorotlenku magnezu,
 Z wodę reaguje w temp. > 70oC :
 Mg + 2H2O  Me(OH)2 + H2
 Ogrzany >760oC zapala się, produktami
spalania są MgO i Mg3N2,
 Spalanie magnezu zachodzi również w
parze wodnej – następuje rozkład wody
z wydzielaniem wodoru
 Reaguje z kwasami wypierając wodór
(wyjątek HF(aq) )
 Otrzymywanie - redukcja:
 MgO + C  Mg + CO
3MgCO3 + 2Al  3Mg + Al2(CO3)2
Elektroliza stopionego MgCl2
Tu kliknij, aby przejść do zw. Mg i Ca
Wapń
 Właściwości:
 metal srebrzystobiały, stosunkowo
twardy, ale kruchy
 w powietrzu atmosferycznym szybko
ulega zmatowieniu:
 2Ca + O2  2CaO
 z wodą reaguje stosunkowo wolno, w
temp. podwyższonej reakcja zachodzi
gwałtownie
 Ca + 2H2O  Ca(OH)2 + H2
 reaguje z kwasami wypierając wodór
 w podwyższonej temp. reaguje z
wodorem;
 Ca + H2  CaH2
 Otrzymywanie:
 elektroliza stopionego CaCl2
 redukcja:
 3CaO + 2Al  3Ca + Al2O3
3CaCO3 + 2Al  3Ca + Al2(CO3)
 Związki magnezu i wapnia
Wodorki
 Wodorki MeH2 są związkami
jonowymi typu soli, substancje
stałe i bezbarwne
 Otrzymywanie: synteza z
pierwiastków w podwyższonej
temp.
 Ca + H2  CaH2
 wodorek gwałtownie reaguje
z wodą:
 CaH2 + 2H2O  Ca(OH)2 + 2H2
Tu kliknij, aby przejść do zw. Mg i Ca (NH4)2CO3
Związki z fluorowcami
 Fluorek wapnia CaF2 – surowiec do
otrzymywania fluoru,
 Chlorek magnezu MgCl2 – silnie
higroskopijny, bardzo dobrze
rozpuszczalny w wodzie,
Chlorek wapnia CaCl2 – silnie
higroskopijny, dobrze rozpuszczalny w
wodzie, stosowany do osuszania gazów,
uwodniony CaCl2·6H2O rozpuszczany w
wodzie pochłania wodę (stosowany w
mieszance z lodem do schładzania ciecz
do -55oC)
 Bezwodny CaCl2 pochłania parę wodną a
także amoniak, powstaje CaCl2·8NH3, stąd
nie może być stosowany do osuszania
związków zawierających amoniak – np.
 Tlenki i wodorotlenki Mg i Ca
Tlenki wapnia i magnezu
 Tlenek magnezu MgO: substancja
stała barwy białej, z wodą reaguje
powoli, powstaje słabo rozpuszczalny
Mg(OH)2
 otrzymuje się w procesie prażenia:
MgCO3  MgO + CO2
 Zastosowanie – produkcja materiałów
ogniotrwałych
 Tlenek wapnia CaO: trudnotopliwe
ciało stałe, z wodą reaguje gwałtownie
z wydzieleniem dużej ilości ciepła:
 CaO + H2O  Ca(OH)2
 otrzymywanie prażenie CaCO3 lub
Ca(COO)2
 Ca(COO)2  CaCO3 + CO
 CaCO3 ↔ CaO + CO2
Zastosowanie – przemysł budowlany,
metalurgiczny, szklarski, nawóz
odkwaszający gleby
Tu kliknij, aby przejść do zw. Mg i Ca
Wodorotlenki wapnia i magnezu
 Wodorotlenek magnezu Mg(OH)2 –
substancja stała, krystaliczna, słabo
rozpuszczalna w wodzie (odczyn słabo
zasadowy)
 otrzymywanie: wytrącanie
z roztworów soli mocną zasadą
(KOH, NaOH)
 Mg2+ + 2OH-  Mg(OH)2 lub
rozpuszczanie MgO w wodzie
 MgO + H2O  Mg(OH)2
 Wodorotlenek wapnia Ca(OH)2 – sub.
stała, barwy białej, z wodą tworzy
hydrożel, stosowany do bielenia ścian
a w mieszance z piaskiem tworzy
zaprawę murarską i tynkarską, wodne
roztwory mają odczyn silnie zasadowy
 pod wpływem CO2 zaprawa
twardnieje:
Ca(OH)2 + CO2  CaCO3 + H2O
 Siarczki, azotki i węgliki wapnia i magnezu
Siarczki MeS Azotki Me3N2 Węgliki
 Otrzymywanie:  Azotki Węglik (acetylenek) wapnia
 Siarczek magnezu otrzymuje się w CaC2 – związek janowy
MgS otrzymuje się w procesie zawierający kation Ca2+ i
syntezie z pierwiastków: ogrzewania metali anion C22-
 Mg + S  MgS w atmosferze  Węglik (allilenek) magnezu
 Siarczek wapnia azotu (300-400oC) Mg2C3 - związek jonowy
otrzymuje się metodą  azotki są zawierający kation Mg2+ i
redukcji siarczanu(VI): ciałami stałymi, anion C34-
 BaSO4 + 4C  bezbarwnymi, w  Węgliki otrzymuje się
CaS + 4CO reakcji z wodą ogrzewając metale lub ich
 siarczki w roztworach powstają tlenki z węglem
wodnych przechodzą w odpowiednie  Węgliki w roztworach
wodorosiarczki: tlenki metali i wodnych ulegają hydrolizie:
 2CaS + H2O  amoniak:  CaC2 + 2H2O 
Ca(HS)2 + Ca(OH)2  Mg3N2 + 3H2O CH ≡ CH + Ca(OH)2
 3MgO + 2NH3 Mg2C3 + 2H2O 
CH3 – C ≡ CH +2MgO
Tu kliknij, aby przejść do zw. Mg i Ca
 Węglany i wodorowęglany Ca i Mg
 Otrzymywanie: wytrącanie z soli Ca lub Mg węglanami litowców:
 Ca2+ + CO32-  CaCO3 w przypadku soli magnezu powstaje
 Mg(OH)2∙4MgCO3∙ nH2O (n = 4 lub 5)
 Węglany są trudne rozpuszczalne w wodzie
 Pod wpływem CO2 i wody przechodzą w wodorowęglany:
 MgCO3 + CO2 + H2O ↔ Mg(HCO3)2
 W trakcie ogrzewania ulegają rozkładowi (MgCO3 – 540oC ,
CaCO3 – 900oC);
 CaCO3 ↔ CaO + CO2
 Węglan wapnia CaCO3 jest trudno rozpuszczalny w wodzie, dobrze
rozpuszcza się w roztworze NH4Cl:
 CaCO3 + 2NH4Cl ↔ CaCl2 + 2NH3 +H2O + CO2
 Pod wpływem CO2 i H2O przechodzi w wodorowęglan (zjawisko
krasu):
 CaCO3 + CO2 + H2O ↔ Ca2+ + 2HCO3 -
 Kationy Mg2+ i Ca2+ pochodzące z rozpuszczalnych wodorowęglanów
nadają wodzie twardość przemijającą (węglanową)

Tu kliknij, aby przejść do zw. Mg i Ca

 Metody usuwania twardości wody
Usuwanie twardości przemijającej ( węglanowej) - gotowanie wody (m. fizyczna)
Ca2+ + 2HCO- 3 ↓CaCO3 + CO2 + H2O
Mg2+ + 2HCO3-  ↓MgCO3 + CO2 + H2O, dalsze gotowanie prowadzi do:
MgCO3 + H2O  ↓Mg(OH)2 + CO2
Usuwanie twardości przemijającej i trwałej metodami chemicznymi
 Metoda wapienna – woda wapienna Ca(OH)2 (tylko twardość
węglanowa)
 Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2  ↓2CaCO3 + 2H2O
 Mg(HCO3)2 + Ca(OH)2  ↓CaCO3 + ↓MgCO3 + 2H2O
 Metoda sodowa (Na2CO3)
 Mg(HCO3) + Na2CO3  ↓MgCO3 + 2NaHCO3
 CaSO4 + Na2CO3  ↓CaCO3 + Na2SO4
 Metoda fosforanowa (Na3PO4)
 3Mg(HCO3)2 + 2Na3PO4  ↓Mg3(PO4)2 + 6NaHCO3
 3Ca(NO3)2 + 2Na3PO4  ↓Ca3(PO4)2 + 6NaNO3
 Z użyciem mydła
 MgCl2 + 2C17H35COONa  ↓ (C17H35COO)2Mg + 2NaCl
Tu kliknij, aby przejść do zw. Mg i Ca
 Siarczany(VI) wapnia i magnezu
 Siarczan(VI) magnezu MgSO4 – bardzo dobrze
rozpuszczalny w wodzie, występuje w postaci hydratów
(MgSO4∙7H2O, MgSO4∙H2O, bezwodny w temp. > 200oC).
 Siarczan(VI) wapnia CaSO4 – trudno rozpuszczalny
w wodzie ( występuje w postaci hydratów: gips utwardzony -
CaSO4∙2H2O, gips palony – (CaSO4)2∙H2O, bezwodny
występuje w temp. > 200oC, w temp. > 1000oC ulega
rozkładowi. Stosowany głównie w budownictwie,
w medycynie do opatrunków usztywniających,
do wykonywania odlewów rzeźbiarskich i formierskich.
 Siarczan baru BaSO4 – praktycznie nierozpuszczalny
w wodzie, wykazuje silne właściwości adsorpcyjne
dla promieni rentgenowskich, stosowany jako kontrast
w radiologii. Tu kliknij, aby przejść do slajdu 2
 Chrom i mangan: otrzymywanie
i właściwości fizyczne
Chrom
 Otrzymywanie chromu:
 Aluminotermia - metoda
otrzymywania metali, które mają
wysokie temperatury topnienia i
trudno ulegają redukcji
 FeCr2O4 + 2Al  2Cr + FeO + Al2O3
 Redukcja chromitu węglem
 FeCr2O4 + 2C  2Cr + Fe + 2CO2
 Elektroliza wodnych roztworów soli
chromu +III
 Właściwości fizyczne:
 Metal twardy, srebrzystobiały,
błyszczący z niebieskim odcieniem
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Cr i Mn
Mangan
 Otrzymywanie manganu
 W aluminotermii sporządza
się mieszankę tlenku MnO2
z granulatem glinu – mieszanina
to termit, do którego dodaje się
magnez i nadtlenek baru jako
zapalnik:
 4Mn3O4 + 8Al  12Mn + 4Al2O3
 Elektroliza wodnych roztworów soli
manganu zawierających kationy
Mn2+
 Właściwości fizyczne
 Metal srebrzystobiały z różowym
połyskiem, twardy i kruchy
 Właściwości chemiczne chromu
i manganu
Chrom
 Pasywacja w reakcji z tlenem
 4Cr + 3O2  2Cr2O3
(tlenek barwy zielonej)
 W podwyższonej temperaturze
reaguje z siarką i fluorowcami
 Reaguje z kwasami HCl
i rozcieńczonym H2SO4
z wydzieleniem wodoru
 Ulega pasywacji w obecności
stężonych kwasów
utleniających (HNO3, H2SO4),
powstaje warstewka Cr2O3
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Cr i Mn
Mangan
 Pasywacja w reakcji z tlenem –
w kontakcie z tlenem ulega
pasywacji – pokrywa się
warstewką tlenków MnO2
i Mn3O4
 W stanie rozdrobnionym
reaguje z wodą i kwasem
chlorowodorowym
z wydzielaniem wodoru:
 Mn(pył) + 2H2O  Mn(OH)2 + H2
 Mn(pył) + 2HCl  MnCl2 + H2
 Związki chromu i manganu
Związki manganu
 Związki chromu na +II są silnymi
reduktorami:
 4CrCl2 + 4HCl + O2  4CrCl3 +
2H2O (CrCl2 – niebieski, CrCl3 -
czerwono-fioletowy)
 Rozkład wody w warunkach
beztlenowych
2CrCl2 + 2H2O  CrCl2OH + H2
(fioletowo-zielony)
 Związki chromu na +VI są silnymi
utleniaczami:
 K2Cr2O7 + 3Na2SO3 + 4H2SO4 
3Na2SO4 + Cr2(SO4)3 + K2SO4 +
4H2O (fioletowo-zielony)
 CrO3 + 2NH3  N2 + 3H2O + Cr2O3
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajduCr i Mn
Związki manganu
 Związki manganu na +II mają
właściwości redukujące
 2Mn(OH)2 + O2  2MnO2.H2O
 (brawa biała) (barwa brunatna)
 Tlenki manganu na stopniu
utlenienia +III i +IV są termicznie
nietrwałe, podgrzewane ulegają
rozkładowi z wydzieleniem tlenu:
 4MnO2  2Mn2O3 + O2
 6Mn2O3  4Mn3O4 + O2
(MnO . Mn2O3)
 Tlenki chromu i manganu
Tlenki chromu Tlenki manganu
 Właściwości tlenków  Tlenek manganu(IV) ma silne właściwości
zmieniają się wraz ze utleniające, mangan ulega redukcji do +II
zmianą stopnia  MnO2 + 4HCl  MnCl2 + Cl2 + 2H2O
 2MnO2 + 4HNO3  2Mn(NO3)2 + O2 + 2H2O
utlenienia:
 2MnO2 + 2H2SO4  2MnSO4 + O2 + 2H2O
 CrO (na +II) jest
 MnO2 + H2O2 + H2SO4  MnSO4 + O2 + 2H2O
zasadowy  Tlenek manganu(IV) stapiany z
 Cr2O3 (na +III) ma wodorotlenkami litowców przy dostępie
charakter amfoteryczny powietrza tworzy manganiany(VI):
 CrO3 (na najwyższym  2MnO2 + 4KOH + O2  2K2MnO4 + 2H2O
+VI) ma charakter (brawa zielona)

kwasowy

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Cr i Mn

 Związki chromu i manganu
Związki chromu na +II i +III Związki manganu
 CrO – czarny, Cr(OH)2 - ciemnobrunatny;  Manganian(VI) potasu w
związki o właściwościach zasadowych , środowisku kwasowym przechodzi
nierozpuszczalne w wodzie: w manganian (VII) potasu
 Otrzymywanie:  3K2MnO4 + 2H2SO4 
 CrCl2 + 2NaOH  Cr(OH)2 + 2Na+ + 2Cl- 2KMnO4 + MnO2 + H2O + K2SO4
 Cr(OH)2  CrO + H2O (ogrzewanie)  (K2MnO4 –zielony, KMnO4 – fioletowy,
(wodne roztwory zawierające Cr2+ mają MnO - brunatny)
barwę niebieską)  Manganian(VII) potasu ulega
 Cr2O3 – zielony, Cr(OH)3 – szarozielony; termicznemu rozkładowi
związki o właściwościach amfoterycznych , z wydzieleniem tlenu
nierozpuszczalne w wodzie: 2KMnO4  K2MnO4 + MnO2 + O2
 Cr(OH)3 + 3HCl  CrCl3 + 3H2O
 Cr(OH)3 + NaOH  Na+ + [Cr(OH)4]-
 Cr(OH)3 + 3NaOH  3Na+ + [Cr(OH)6]3-
 Otrzymywanie
 Cr(OH)3: CrCl3 + 3NH3.H2O  Cr(OH)3 +
3NH4+ + 3Cl-
 Cr2O3: 2Cr(OH)3  Cr2O3 + 3H2O
(ogrzewanie)
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Cr i Mn
 Związki chromu i manganu
Związki chromu na +VI, chromiany
i dichromiany(VI)
 CrO3 – pomarańczowo-czerwony
- ma właściwości kwasowe
 CrO3 + H2O  H2CrO4 (kwas
chromowy(VI)
 W środowisku kwasowym (H+)
kwas chromowy(VI) przechodzi
w kwas dichromowy(VI)
 H2CrO4  H2Cr2O7 + H2O
 Sole chromiany(VI) - barwa żółta
 Sole dichromiany(VI) - barwa
pomarańczowa
 Aniony Cr2O72+ są trwałe
w środowisku kwasowym
 2CrO42- + 2H+  Cr2O72- + H2O
 Aniony CrO42- są trwałe
w środowisku zasadowym
 Cr2O72- + 2OH-  2CrO42- + H2O
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Cr i Mn
Właściwości utleniające KMnO4 w zależności
od odczynu środowiska reakcji
 Najsilniejsze właściwości utleniające
wykazuje w środowisku zakwaszonym –
mangan ulega redukcji do +II
 2KMnO4 + 5Na2SO3 + 3H2SO4  K2SO4 +
2MnSO4 + 5Na2SO4 + 3H2O (MnSO4 –
(roztwór barwy lekko różowej lub bezbarwny)
 Słabsze właściwości utleniające wykazuje
w środowisku obojętnym, mangan ulega
redukcji do +IV (MnO2)
 2KMnO4 + 3Na2SO3 + H2O  2MnO2 +
3Na2SO4 + 2KOH
(MnO2 - osad barwy brązowo-brunatnej)
 Najsłabsze właściwości utleniające
wykazuje w środowisku zasadowym,
mangan ulega redukcji do (+VI)
 2KMnO4 + Na2SO3 + 2KOH  K2MnO4 +
Na2SO4 + H2O (K2MnO4 – roztwór barwy
zielonej)
 Związki manganu
 Właściwości zmieniają się wraz ze wzrostem stopnia utlenienia od
zasadowych poprzez amfoteryczne do kwasowych na najwyższych
stopniach utlenienia
 MnO (szarozielony) i Mn(OH)2 – nierozpuszczalne w wodzie mają
charakter zasadowy, w reakcji z kwasami powstają dobrze
rozpuszczalne sole, w których mangan jest na +II, barwy bladoróżowej
lub bezbarwne
 MnO2 (brunatny) nierozpuszczalny jest tlenkiem amfoterycznym,
reaguje z kwasami, stapiany bez dostępu tlenu z tlenkami litowców lub
berylowców powstają manganiany(IV), np.: Na2MnO3 lub Na2MnO4
 Mn2O7 jest oleistą zieloną cieczą, łatwo wybuchającą pod wpływem
wstrząsu lub ogrzania, reaguje z wodą dając mocny kwas
manganowy(VII) Mn2O7 + H2O  2HMnO4

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Cr i Mn

 Schemat przemian chromu i jego
związków
Stopień utlenienia Cr Tu kliknij, aby przejść do slajdu 2
H2SO4
CrO4 2-
Cr2O72-
VI KOH

utleniacz KOH reduktor H2SO4

III Cr2(SO4)3 H2SO4
Cr2O3
utleniacz H2SO4

utleniacz O2
II CrSO4 H2SO4 reduktor

0 Cr
 Miedź i srebro – właściwości fizyczne oraz otrzymywanie
Miedź Srebro
 Miedź – metal barwy „różowej”, miękki,  Srebro – metal biały, silnie
ciągliwy i kowalny, jest bardzo dobrym błyszczący, miękki, kowalny,
przewodnikiem ciepła oraz prądu elektrycznego ciągliwy (z 1kg srebra można
(drugi po srebrze), domieszki innych metali
wyciągnąć drut o długości
zwiększają jej opór właściwy
 Otrzymywanie 2km – nitka srebrna) najlepszy
 Prażenie rud siarczkowych w obecności spośród metali przewodnik ciepła
powietrza, produktem przejściowym jest Cu2O i prądu elektrycznego
i Cu2S, które reagują ze sobą dając tzw. miedź  Otrzymywanie
surową:  Srebro metaliczne otrzymuje się w
 Cu2S + 2Cu2O  6Cu + SO2 procesie elektrolizy miedzi, srebro
 Redukcja rud tlenkowych i węglanowych węglem nie ulega rozpuszczeniu i opada na
 Cu2O + C  2Cu + CO2 dno elektrolizera w postaci szlamu
 Surową miedź poddaje się rafinacji w procesie anodowego, szlam przerabia się
elektrolizy elektrolitu zawierającego rozcieńczony
elektrolitycznie i chemicznie
H2SO4 i CuSO4, anodą jest surowa miedź,
natomiast katodą czysta miedź: [rozpuszczenie w NaCN,
 A(+): Cu  Cu2+ + 2e- powstające związki kompleksowe
 K(-): Cu2+ + 2e-  Cu (cyjanki) są dobrze rozpuszczalne
w wodzie]
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Cu i Ag
 Właściwości chemiczne miedzi
Miedź
 Reakcja z tlenem w suchym powietrzu – pokrywa się warstewką tlenków
miedzi o barwie czerwono-brązowej, które łatwo można usunąć metanolem,
 Reakcje w wilgotnym powietrzu – pod wpływem wody, CO2 i tlenków siarki
powstaje zielona patyna – mieszanina hydroksosoli: Cu2CO3(OH)2
Cu2(OH)2SO4 [(CuOH)2CO3; (CuOH)2SO4]
 W podwyższonej temperaturze reaguje z tlenem (w zależności od warunków
reakcji powstaje Cu2O lub CuO), fluorowcami i siarką.
 Miedź nie reaguje z wodą i z kwasami nieutleniającymi (miedź posiada wysoki,
dodatni standardowy potencjał elektrodowy).
 Reakcje z kwasami utleniającymi (HNO3 i stężony H2SO4):
 Cu + 4HNO3(stęż)  Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O
 3Cu + 8HNO3(rozc)  3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O
 Cu + 2H2SO4(stęż)  CuSO4 + SO2 + 2H2O
 Powstające roztwory soli mają barwę niebieską pochodzącą od kationu Cu2+,
w reakcji ze stężonym HNO3 roztwór ma początkowo barwę zieloną,
ale po rozcieńczeniu przyjmuje barwę niebieską.
 Kationy Cu+ w roztworze wodnym są nietrwałe i ulegają
dysproporcjonowaniu: 2Cu+  Cu2+ + Cu
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Cu i Ag
 Związki miedzi
 Tlenki miedzi – mają charakter amfoteryczny, Cu2O – marchewkowo-
czerwony, CuO – czarny
 Otrzymywanie
 Termiczny rozkład: Cu(OH)2  CuO + H2O
 Reakcja z tlenem w podwyższonej temperaturze,
 Redukcja CuO miedzą: CuO + Cu  Cu2O
 Właściwości chemiczne: lenek miedzi(II) ma dość silne właściwości
utleniające, stosuje się jako łagodne utleniacze w chemii organicznej:
utlenianie alkoholi, utlenianie aldehydów (próba Trommera).
 Wodorotlenek miedzi(II) – niebieski, nierozpuszczalny w wodzie, ma
charakter amfoteryczny (ulega rozpuszczeniu w kwasach i wodnych
roztworach mocnych zasad)
 Otrzymywanie – reakcja wymiany podwójnej, wytrącenie kationów Cu2+
roztworem zasady:
 Cu2+ + 2OH-  Cu(OH)2
 Cu(OH)2 + 2H+  Cu2+ + 2H2O
 Cu(OH)2 + 2HO-  [Cu(OH)4]2- (anion tetrahydroksomiedzianu(II) barwy
granatowej
 Cu(OH)2 – tworzy związki kompleksowe z alkoholami polihydroksylowymi
i cukrami barwy niebiesko-fioletowej, stosowany jest do ich wykrywania .

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Cu i Ag

 Schemat przemian miedzi
i jej wybranych związków
Stopień utlenienia miedzi
T
CuO Cu(OH)2 H2SO4 lub HNO3

II KOH CuSO4/Cu(NO3)2
reduktor reduktor
[O]
[O]
H2SO4 lub HNO3
I Cu2O
reduktor Cu
0
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Cu i Ag
 Właściwości srebra i jego związków
 Reakcja z siarką lub siarkowodorem w obecności tlenu – srebro
matowieje i pokrywa się czarnym nalotem Ag2S,
 Nie reaguje z wodą i nieutleniającymi kwasami (patrz Cu)
 Ulega roztworzeniu w reakcji z kwasami utleniającymi:
 Ag + 2HNO3(stęż)  AgNO3 + NO2 + 2H2O
 3Ag + 4HNO3(rozc)  3AgNO3 + NO + H2O
 2Ag + 2H2SO4(stęż)  Ag2SO4 + SO2 + 2H2O
 W reakcji azotanu(V) srebra z roztworami wodorotlenków litowców
powstaje wodorotlenek srebra(I) barwy brązowej, który natychmiast
ulega rozkładowi do tlenku srebra(I):
 2Ag+ + 2OH-  ↓Ag2O + H2O
 Reakcja Ag+ z wodą amoniakalną – powstaje rozpuszczalny w wodzie
wodorotlenek diaminasrebra(I), nazywany również amoniakalnym
roztworem tlenku srebra(I) : [Ag(NH3)2](OH)
 Powyższy wodorotlenek ma łagodne właściwości utleniające, ma
zastosowanie w chemii organicznej do wykrywania aldehydów, cukrów
aldoz – reakcja lustra srebrnego (próba Tollensa), ponadto stosuje się
do srebrzenia bombek oraz w produkcji luster srebrnych

Tu kliknij, aby przejść do slajdu 2

Cynk – występowanie, otrzymywanie
i otrzymywanie
 Występowanie : w przyrodzie występuje wyłącznie w
formie związanej w postaci minerałów:
 ZnS – blenda cynkowa,
 ZnCO3 – smitsonit
 Otrzymywanie metalicznego cynku
 elektroliza wodnego roztworu ZnSO4,
 redukcja ZnO węglem lub CO
 ZnO + C  Zn + CO
 ZnO + CO  Zn + CO2
 Właściwości fizyczne: srebrzysto-niebieskawy,
błyszczący metal, kruchy, kowalny jest w przedziale
100-150o

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Zn

 Właściwości chemiczne cynku
 Pasywacja – w temperaturze pokojowej
ulega pasywacji tlenkiem ZnO
 W podwyższonej temp. reaguje z tlenem
dając tlenek cynku
 W obecności pary wodnej (katalizator)
reaguje z fluorowcami
 W wyniku pasywacji, mimo ujemnego
potencjału standardowego nie reaguje z
wodą
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Zn
 Właściwości chemiczne cynku
 Cynk ulega roztworzeniu w kwasach
nieutleniających z wydzieleniem wodoru
 W reakcji w kwasami utleniającymi
zachowuje się tak jak miedź lub srebro:
 ze stężonym H2SO4 redukuje kwas do SO2,
 w reakcji z HNO3 w zależności od stężenia
redukują kwas do NO, NO2 lub NH4+
 Cynk reaguje z wodnymi roztworami zasad
 Zn + 2NaOH + 2H2O  Na2[Zn(OH)4] + 2H2
(tetrahydroksocynkanian sodu
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Zn
 Ważniejsze związki cynku
 Tlenek cynku ZnO – o właściwościach amfoterycznych,
barwy białej, w trakcie podgrzewania przyjmuje barwę
żółtą
 Otrzymywanie tlenku cynku;
 utlenianie siarczku:
 2ZnS + 3O2  2ZnO +2SO2
 termiczny rozkład:
 ZnCO3  ZnO + CO2
 Wodorotlenek cynku Zn(OH)2 – ma właściwości
amfoteryczne
 Otrzymywanie – reakcja wymiany podwójnej –
wytrącenie z roztworu Zn2+ wodnym roztworem zasady
 Zn2+ + 2OH-  ↓Zn(OH)2
Tu kliknij, aby przejść do slajdu 2
Rtęć – występowanie, otrzymywanie i właściwości
fizyczne
 Występowanie – występuje w stanie rodzimym (wolnym)
oraz w postaci minerału HgS – cynober, w związkach
przyjmuje stopień utlenienia +I (Hg22+) i trwalszy +II
 Otrzymywanie rtęci metalicznej
 prażenie HgS z dostępem tlenu:
 HgS + O2  Hg + SO2
 Właściwości fizyczne:
 srebrzysto-biały metal, obok bromu występujący w stanie
ciekłym (Tt = -38,84oC)
 rtęć podobnie jak woda ma duże napięcie powierzchniowe,
rozlana tworzy spłaszczone kuleczki
 Z innymi metalami tworzy amalgamaty: Hg/Zn, Hg/Na -
stosowane jako reduktory w syntezach chemicznych,
Hg/Ag/Sn – dawniej stosowany w stomatologii jako plomby
metaliczne, amalgamaty z rtęcią tworzy większość metali z
wyjątkiem: Fe, Pt, Ni, Co, Cr
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Hg
 Właściwości chemiczne rtęci
 Reaguje w podwyższonej temp. z tlenem, powstaje HgO –
tlenek barwy czerwonej, tlenek ma właściwości zasadowe
 W temp. pokojowej reaguje z siarką i fluorowcami
 Nie reaguje z wodą i zasadami oraz kwasami nieutleniającymi
 Reaguje z kwasami utleniającymi:
 6Hg + 8HNO3(rozc)  3Hg2(NO3)2 + 2NO + 4H2O
 Hg + 4HNO3(stęż)  Hg(NO3)2 + 2NO2 +2H2O
 Hg + 2H2SO4(steż)  HgSO4 + SO2 + 2H2O
 Pary rtęci, związki rozpuszczone w wodzie i związki
rtęcioorganiczne są silnymi truciznami – rtęć wiążąc się z
siarką w białkach blokuje enzymy i uszkadza układ nerwowy

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Hg

 Ważniejsze związki rtęci
 Tlenek rtęci HgO, jest nietrwały, po ogrzaniu przybiera
barwę żółtą i ulega rozkładowi:
 2HgO  2Hg + O2
 Chlorek rtęci(I) – kalomel Hg2Cl2: nierozpuszczalna
w wodzie biała substancja, stosowany jako pestycyd,
budowy elektrod kalomelowych
 Chlorek rtęci(II) HgCl2: biała, krystaliczna substancja
rozpuszczalna w wodzie, silna trucizna, stosowana jako
pestycyd, katalizator
 Piorunian rtęci(II) Hg(ONC)2 (kwas piorunowy:
H – O – N ≡ C jest izomerem kwasu cyjanowego:
H – O – C ≡ N): biała krystaliczna substancja wybuchająca
pod wpływem uderzenia, stosowana do produkcji spłonek

Tu kliknij, aby przejść do slajdu 2

Żelazo – występowanie i właściwości fizyczne
 W stanie wolnym – meteoryty żelazne ponadto
z niklem stanowi jądro metaliczne Ziemi
 W stanie związanym: magnetyt – Fe3O4 ;
hematyt – Fe2O3 ; limonit – Fe2O3.nH2O;
piryt – FeS2 ; syderyt – FeCO3
 Żelazo najczęściej występuje na stopniu utlenienia
+II i +III, rzadko na 0 i +VI
 Żelazo oraz niektóre jego związki (np. Fe3O4) mają
właściwości ferromagnetyczne
 Związki żelaza (FeCl3, FeBr3)stosowane są jako
katalizatory reakcji chemicznych
 Metal srebrzysto-biały, miękki, ciągliwy, kowalny

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Fe

 Właściwości chemiczne żelaza
 Lite żelazo w suchym powietrzu ulega
pasywacji, powstaje Fe3O4 i nie ulega korozji
 W powietrzu wilgotnym pokrywa się rdzą
barwy zółto-czerwono-brunatnej, która jest
mieszaniną uwodnionych tlenków żelaza,
wodorotlenków i soli żelaza na stopniu
utlenienia +II oraz +III
 Żelazo jest stopem, w którym oprócz
domieszek innych metali występują duże
ilości węgla w postaci grafitu lub cementytu
Fe3C
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Fe
 Właściwości chemiczne żelaza
 Cementyt stanowi półogniwo ujemne (anodę) natomiast
atomy żelaza stanowią półogniwo dodatnie (katodę),
 na odkrytej powierzchni żelaza w wilgotnym powietrzu,
które zawiera wodę i rozpuszczone związki i tym samym
stanowi elektrolit występuje duża ilość mikroogniw:
 A (-): Fe  Fe2+ + 2e-
 K(+): 4H+ + O2 + 4e-  2H2O (środowisko kwaśnie) lub
 K(+): 2H2O + O2 + 4e-  4OH- (środowisko obojętne)
 Powstający Fe(OH)2 bardzo łatwo ulega utlenieniu
do Fe(OH)3
 Fe2+ + 2OH-  Fe(OH)2 (zielonkawy)
 4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O  4Fe(OH)3 (rdzawy)
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Fe
 Właściwości chemiczne żelaza
 Silnie rozdrobnione żelaza ma właściwości piroforyczne , spala
się do Fe3O4
 W podwyższonej temperaturze reaguje:
 Fluorowcami – np. FeCl3,
 Siarką – FeS,
 Węglem – Fe3C
 Z gorąca wodą : 200oC (parą wodną)
 3Fe + 4H2O  Fe3O4 + 4H2
 Reakcje z kwasami nieutleniającymi (HCl, rozcieńczone:
siarkowy(VI), azotowy(V) powstają sole, w których żelazo jest
na +II:
 Fe + H2SO4(rozc.)  FeSO4 + H2
 Fe + 2HCl  FeCl2 + H2
 Fe + 2HNO3 (rozc.)  Fe(NO3)2 + H2

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Fe

 Właściwości fizyczne żelaza
 Reakcje z kwasami utleniającymi na zimno (stężone
siarkowy(VI), azotowy(V) – żelazo ulega pasywacji – pokrywa
się Fe3O4
 Reakcje z kwasami utleniającymi na gorąco – żelazo ulega
roztworzeniu utleniając się do +III
 2Fe + 6H2SO4(stęż)  Fe2(SO4)3 + 3SO2 + 6H2O
 Wodorotlenki żelaza – otrzymuje się w reakcji wymiany
podwójnej, poprzez wytrącenie kationów żelaza
z rozpuszczalnych soli żelaza w wodzie roztworami zasad:
 Fe2+ + 2OH-  ↓ Fe(OH)2 – zielonkawy
 Fe3+ + 3OH-  ↓ Fe(OH)3 – czerwonobrunatny
 Fe(OH)2 – łatwo ulega utlenieniu do Fe(OH)3
 4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O  4Fe(OH)3
 Wodorotlenki żelaza nie ulegają roztworzeniu w nadmiarze
zasady
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Fe
 Ważniejsze związki żelaza
 Związki żelaza na +II są silnymi reduktorami.
 Wodorotlenki żelaza reagują z kwasami dając dobrze rozpuszczalne
w wodzie sole z wyjątkiem: fluorku, siarczku, ortofosforanu(V)
i węglanu(IV)
 Rozpuszczalne w wodzie sole żelaza ulegają hydrolizie kationowej,
wodne roztwory ich soli wykazują odczyn kwasowy:
 Fe2+ + 2H2O  Fe(OH)2 + 2H+
 Fe3+ + 3H2O  Fe(OH)3 + 3H+
 Tlenki żelaza – nierozpuszczalne w wodzie o właściwościach
amfoterycznych: FeO; Fe2O3; Fe3O4 (FeO .Fe2O3),
 Tlenek żelaza(III) lub wodorotlenek żelaza(III) stapiany
z wodorotlenkami lub węglanami(IV) litowców:
 bez udziału utleniaczy dają sole – żelaziany(III):
 Fe2O3 + 2NaOH  2NaFeO2 + H2O
 z udziałem utleniaczy dają sole – żelaziany(VI)
 Fe2O3 + 4KOH + 3KNO3  2K2FeO4 + 3KNO2 + 2H2O
 Anion FeO42- ma barwę fioletowo-czerwoną i jest silniejszym
utleniaczem niż manganian(VII).

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Fe

 Schemat przemian żelaza i jego wybranych
związków związków
Tu kliknij, aby przejść do slajdu 2

Stopień utlenienia żelaza

VI FeO42-
utleniacz KOH utleniacz KOH
H2SO4
temp.
Fe2O3 Fe(OH)3 Fe2(SO4)3
III KOH
reduktor utleniacz utleniacz utl. H 2SO4
temp. H2SO4
II FeO Fe(OH)2 FeSO4
utleniacz KOH

0 reduktor H2SO4
Fe
Glin – występowanie, otrzymywanie
i właściwości fizyczne
 Występowanie: w przyrodzie występuje tylko
w postaci związanej, ważniejsze minerały:
boksyt – AlO(OH), kriolit – Na3AlF6, glinokrzemiany
(potasu, sodu, wapnia), korund (krystaliczny) – Al2O3,
korund domieszkami związków niektórych metali to
kamienie szlachetne: chromu – rubin, tytanu i żelaza –
szafir
 Otrzymywanie: elektroliza 20-30% roztworu Al2O3 w
kriolicie
 Właściwości fizyczne;
 Metal sbrebrzysto-biały, ciągliwy, kowalny,
dość kruchy, bardzo dobry przewodnik prądu
elektrycznego i ciepła, metal lekki (d ≈ 2,7g/cm3)

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Al

 Właściwości chemiczne glinu
 W powietrzu ulega pasywacji, pokrywając się warstewką tlenku
glinu Al2O3, związku dość pasywnego chemiczne, stąd też nie
reaguje z wodą i rozcieńczonymi kwasami
 Nieoczyszczony z tlenku, glin reaguje z wodą
w temp. powyżej 100oC, natomiast oczyszczony
z tlenku reaguje na zimno z wydzieleniem wodoru:
 2Al + 6H2O  Al(OH)3 + ↑3H2
 Reakcja glinu z kwasami na gorąco (warstwa pasywacyjna
zostaje rozpuszczona):
 2Al + H2SO4  Al2(SO4)3 + 3H2
 2Al + 6HCl  2AlCl3 + 3H2
 Glin nie reaguje z stężonym HNO3 i etanowym (octowym)
dzięki warstwie pasywacyjnej tlenku glinu, stąd też kwasy te
transportuje się w cysternach aluminiowych

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Al

 Właściwości chemiczne glinu
 Reakcje glinu z roztworami mocnych zasad: glin wykazuje charakter
amfoteryczny, w reakcji z roztworami mocnych zasad powstają
rozpuszczalne w hydroksogliniany i wodór:
 2Al + 6KOH + 6H2O  2K3[(Al(OH)6] + 3H2
heksahydroksoglinian potasu
 2Al + 2NaOH + 6H2O 2Na[Al(OH)4] + 3H2
tetrahydroksoglinian sodu
 Reakcje glinu z niemetalami: w pokojowej temperaturze reaguje z
fluorowcami, w podwyższonej temp. reaguje z siarką, fosforem i
azotem, nie reaguje bezpośrednio z wodorem
 2Al + 3Cl2  2AlCl3
 2Al + 3S  Al2S3
 Reakcje glinu z tlenem: Glin (pył) po podgrzaniu wykazuje silne
właściwości piroforyczne (ulega samozapaleniu), spala się bardzo
intensywnym białym płomieniem z wydzieleniem dużej ilości energii
cieplnej:
 4Al + 3O2  2Al2O3

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Al

 Związki glinu
• Sole glinu: wodne roztwory soli glinu rozpuszczalnych w
wodzie wykazują odczyn kwasowy, ponieważ ulegają
hydrolizie kationowej: Al3+ + 3H2O  ↓Al(OH)3 + 3H+
• Tlenek glinu - Al2O3 : biały krystaliczny proszek,
nierozpuszczalny w wodzie, otrzymuje się przez spalanie
glinu w tlenie lub przez odwodnienie wodorotlenku glinu
4Al + 3O2  2Al2O3
2Al(OH)3  Al2O3 + 3H2O (prażenie)
• Tlenek glinu jest rozpuszczalny w mocnych kwasach, w
wodnych roztworach mocnych zasad wykazując
właściwości amfoteryczne

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Al

 Amfoteryczny charakter związków glinu
 Tlenek glinu :
 reaguje z kwasami i wodnymi roztworami mocnych zasad :
 Al2O3 + 3H2SO4  Al2(SO4)3 + 3H2O
 Al2O3 + 2NaOH +3H2O 2Na[(Al(OH)4](aq)
 Al2O3 + 6KOH +3H2O  2K3[(Al(OH)6](aq)
 Stapianie z mocnymi zasadami:
 Al2O3 + 2NaOH  2NaAlO2 + H2O (metaglinian sodu)
 Al2O3 + 6KOH  2K3AlO3 + 3H2O (ortoglinian potasu)
 Wodrotlenk glinu:
 Reaguje z kwasami i wodnymi roztworami mocnych zasad :
 2Al(OH)3 + 3H2SO4  Al2(SO4)3 + 6H2O
 Al(OH)3 + NaOH Na[(Al(OH)4](aq
 Al(OH)3 + 3KOH +  K3[(Al(OH)6](aq)
 Stapianie z mocnmi zasadami (litowców):
 Al(OH)3 + NaOH  2NaAlO2 + 2H2O (metaglinian sodu)
 Al(OH)3 + 3KOH  K3AlO3 + 3H2O (ortoglinian potasu)

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Al

 Ważniejsze związki glinu
 Wodorotlenek glinu – Al(OH)3: substancja stała,
barwy białej , krystaliczna, nierozpuszczalna
w wodzie, otrzymuje się w reakcji roztworów soli
glinu z roztworami zasad (strącanie osadów) lub
w reakcji wysycania CO2 hydroksoglinianów:
 AlCl3 + 3NaOH  Al(OH)3 + 3NaCl
 2Na[Al(OH)4] + CO2  Al(OH)3 + Na2CO3 + H2O
 Wodorotlenek jest rozpuszczalny w kwasach
i mocnych zasadach, wykazuje właściwości
amfoteryczne

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Al

 Ważniejsze związki glinu
 Siarczan(VI) glinu - Al2(SO4)3. 18H2O: bezbarwna,
krystaliczna substancja, rozpuszczalna w wodzie
 2Al(OH)3 + 3H2SO4  Al2(SO4)3 + 6H2O
 Ałun glinowo-potasowy – KAl(SO4)2.12H2O: sól
podwójna, dobrze rozpuszczalna w wodzie, krystaliczna,
bezbarwna, stosowana w garbarstwie, przemyśle
papierniczym, tekstylnym, w kosmetyce, w lecznictwie
 Chlorek glinu – AlCl3: bezbarwna, krystaliczna
substancja, ulega hydrolizie w powietrzu z wydzielaniem
chlorowodoru, silnie higroskopijny stosowany jako
środek osuszający, w garbarstwie, medycynie, syntezach
chemicznych, w produkcji pergaminu
 2AlCl3 + 3H2O  Al2O3 + ↑6HCl

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Al

 Zastosowanie glinu
 Metaliczny:
 produkcja przewodów elektrycznych, naczyń i sztućców, aparatury
chemicznej, luster teleskopowych, deszczownie, ramy drzwiowe i okienne,
okucia stolarskie, powłoki antykorozyjne,
 Folia i blachy: opakowania, puszki na napoje,
 Sproszkowany: produkcja farb, materiałów wybuchowych i ogni
sztucznych,
 Granulat: jako reduktor w procesie aluminotermii do otrzymywania
innych metali
 Powinowactwo glinu do tlenu: wykorzystywane jest do otrzymywania
metali z ich tlenków metodą aluminotermiczną, z wykorzystaniem
wysokiej temperaturze towarzyszącej reakcji, tą metodą otrzymuje się
chrom, mangan, wanad, kobalt oraz półmetale krzem i bor
 3Fe3O4 + 8Al  9Fe + 4Al2O3
 Cr2O3 + 2Al  2Cr + Al2O3
 Stopy z innymi metalami – duraluminium (93-95%), silumin (86-90%),
magnalium (70-90%), elektron (10,5%)

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Al

 Zastosowanie związków glinu
 Związki glinu:
 Tlenek glinu (korund): produkcja materiałów ściernych,
okładziny ogniotrwałe, chromatografia kolumnowa lub
cienkowarstwowa (proces rozdziału mieszanin
w wyniku oddziaływań fizycznych składników mieszanin z
podłożem -Al2O3 - adsorpcji) w jubilerstwie (kamienie
szlachetne)
 Chlorek glinu: środek osuszający i katalizator w procesach
chemicznych, np. dehydratacja alkoholi, chlorowanie benzenu,
 Siarczan(VI): w przemyśle garbarskim i papierniczym,
 Octan glinu: w medycynie
 Mydło glinowe: do impregnacji przeciwwodnych tkanin
(brezenty)

Tu kliknij, aby przejść do slajdu 2

 Cyna i ołów - właściwości
Cyna
 Odmiany alotropowe cyny:
- cyna α: szary kruchy półmetal
- cyna β: srebrzystobiały, błyszczący i
kowalny metal, w temp. powyżej 13,2oC
cyna β przechodzi w cynę α, proces
określa się jako trąd cynowy (przykład
autokatalizy – typ katalizy, w której
produkt reakcji jest jej katalizatorem).
 W związkach chemicznych przyjmuje
głównie stopnie utl. +II, +IV
 Otrzymywanie cyny:
 redukcja kasyterytu (SnO2) węglem:
 SnO2 + 2C  Sn + 2CO
 Zastosowanie: produkcja stopów
(brązy, mosiądze, stopy lutownicze),
powłoki antykorozyjne na
powierzchni innych metali
Tu kliknij, aby przejść do kolejnego
slajdu Sn i Pb
Ołów
 Właściwości fizyczne: ciężki metal,
barwy szarej z niebieskim odcieniem,
miękki i kowalny, w podwyższonej
temp jest plastyczny (Tt = 327,4oC)
 Ołów w związkach występuje głównie
na stopniach utlenienia +II i +IV,
najtrwalszy stopień utl. +II w
kontakcie z powietrzem pokrywa się
warstewką tlenku ołowiu (II) PbO i
hydroksosoli Pb3(OH)2(CO3)2
 Ołów sproszkowany jest piroforyczny
– ulega samozapaleniu
 Otrzymywanie ołowiu: otrzymuje się
głównie z minerału galeny PbS, który
podaje się prażeniu w strumieniu
powietrza, otrzymany PbO poddaje
się redukcji:
 2PbS + 3O2  2PbO + 2SO2
 2PbO + C  2Pb + CO2
 lub PbS + 2PbO  3Pb + SO2
 Właściwości chemiczne cyny
 Reakcje z tlenem: w temp. pokojowej nie reagują z tlenem, w
temp. podwyższonej:
 Sn + O2  SnO2
 Cyna nie reaguje z wodą, ulega roztworzeniu
 w kwasach i roztworach zasad wypierając wodór:
 Sn + 2HCl  SnCl2 + H2
 Sn + H2SO4  Sn(SO4)2 + 2H2
 w reakcji kwasem azotowym(V) następuje częściowy rozkład
kwasu (w rozcieńczonym do NO, w stężonym doNO2), cyna
ulega utlenieniu na +IV i powstaje uwodniony tlenek(IV) cyny
oraz azotany(V) cyny (II):
 2Sn + 4HNO3(rozc) SnO2.2H2O + Sn(NO3)2 + 2NO
 2Sn + 8HNO3(steż) SnO2.2H2O + Sn(NO3)2 + 6NO2 + 2H2O

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Sn i Pb

Właściwości cyny i jej związków
 Reakcja z roztworami mocnych zasad:
 Sn + 2NaOH + 2H2O  Na2[Sn(OH)4] + H2
 tetrahydroksocynian(II) sodu, reakcje z kwasami
i roztworami wskazują na charakter amfoteryczny
 Związki cyny na +II mają właściwości redukujące
 Tlenki cyny SnO, SnO2, wodorotlenki cyny Sn(OH)2
i Sn(OH)4 wykazują również właściwości amfoteryczne:
 Sn(OH)2 + KOH  Na[Sn(OH)3]
 SnO2 nie reaguje z wodą, kwasami i zasadami, reaguje
stapiany z NaOH:
 SnO2 + 2NaOH  Na2SnO3 + H2O
 Na2SnO3 + 3H2O  Na2[Sn(OH)6]

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Sn i Pb

 Właściwości chemiczne ołowiu
 Roztwarzanie się ołowiu w wodzie w obecności tlenu
i tlenku węgla(IV)
 2Pb + O2 + 2H2O  2Pb(OH)2
 2Pb + O2 + 2H2O + 4CO2  2Pb(HCO3)2
 Ołów pasywuje się w reakcji z rozcieńczonymi
kwasami, których sole są nierozpuszczalne w wodzie
(H2SO4, HCl, HF)
 Ołów roztwarza się w kwasie HNO3 niezależnie
od jego stężenia i bardzo stężonym H2SO4
 Pb + 2HNO3  Pb(NO3)2 + H2
 Pb + 2H2SO4  Pb(HSO4)2 + H2

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Sn i Pb

 Właściwości chemiczne ołowiu
 Ołów na gorąco ulega roztworzeniu w mocnych
zasadach:
 Pb + 2KOH + 2H2O  K2[Pb(OH)4] + H2
 Roztwarzanie się ołowiu w niektórych kwasach
i wodnych roztworach mocnych zasad świadczy
o amfoterycznym charakterze ołowiu
 Tlenki ołowiu: PbO – tlenek ołowiu(II),
PbO2 – tlenek ołowiu(IV) , Pb3O4 (Pb22+Pb4+O4) -
tlenek dwuołowiu(II)ołowiu(IV) – minia
 Związki ołowiu na +IV mają właściwości utleniające
 PbO2 + 4HCl  PbCl2 + Cl2 + 2H2O

Tu kliknij, aby przejść do kolejnego slajdu Sn i Pb

 Związki ołowiu
 Tlenek ołowiu(II) i wodorotlenek ołowiu(II) mają
charakter amfoteryczny:
 2KOH + Pb(OH)2  K2[Pb(OH)4]
 2NaOH + PbO + H2O  Na2[Pb(OH)4]
 Zastosowanie ołowiu i jego związków:
 ołów - budowa aparatury chemicznej do produkcji
kwasu siarkowego, płyt do akumulatorów, osłon
i ekranów przeciw radioaktywnych,
 związki ołowiu – produkcja farb antykorozyjnych,
szkła kryształowego,

Tu kliknij, aby przejść do slajdu 2