Professional Documents
Culture Documents
Lesson Plan About Volcanic Eruption
Lesson Plan About Volcanic Eruption
1. payak - salitang-ugat
2. maylapi - salitang-ugat at may panlapi
3. inuulit - kapag ang salitang-ugat ay inuulit
4. tambalang-salita - dalawang magkaibang salitang pinagsama upang
makabuo ng bagong kahulugan
Mga halimbawa ng tambalang salita at mga kahulugan nito
Uri:
1)Asimilasyon
a) Parsyal – pagbabagong naganap sa NG ng morpermang NANG
Hal.
M(p,b)---- Pang+paaralan = Pampaaralan
N(D,l,r,s,t) ----- Pang+taksil = Pantaksil
NG(pantig, atbp.) ---- Pang+gabi = Panggabi
(6) silid > silid + -an > silidan > sildan > sidlan
Ipinapakita sa (6) kung paano naging "sidlan" ang salitang ugat na "silid" --itoy
nilapian ng hulaping -an at ang nabuong salitang "silidan" ay tinanggalan ng
isang ponema (ang huling patinig sa salitang ugat), at makikita ang pagpalit ng
pwesto ng mga ponemang / d / at / l /. Pinapakita naman sa (7) ang paglalapi at
deletion..
Sintaks.
Ang sintaks ay ang kombinasyon nga mga salita upang makakabuo ng mga
prase at ang pagsasamasama ng mga praseng ito upang makakabuo ng
pangungusap o sentens. Ito ay may dalawang bahagi, linear at hierarchical.
Upang mas maintindihan ito, tingnan ang mga halimbawa sa ibaba
Hanayan 5 Halimbawa ng Linear na kaayusan ng pangungusap
Pangungusap Panaguri Simuno
(8) Maganda ang dalaga. > Maganda ang dalaga
(9) Tumakbo ang pulis. > Tumakbo ang pulis
(10) Bumili ng masarap na Bumili ng ang mabait na pulis.
pansit ang mabait na pulis > masarap na
pansit
(11) Nagpatayo ng magarang Nagpatayo ng ang mayor
bahay ang mayor > magarang bahay
P.2
PV ---> PRASENG AJDECTIVE/
VERBO/
VERBO + PN
P.3 PN ---> M + N
Tunghayan naman natin ang ating simuno o PN na binubuo ng marker na
"ang" at ng isang noun, sa bilang (11), may adjective ang noun.
Samakatuwid, ang PN ay maaring isulat bilang:
P.1 S ----> PV + PN
P.2 PV ---> PAdj / V + PN
P.3 PN ---> M + (PAdj + linker) + N
(Ang linker ay ginagamit sa pag-uugnay ng adjective sa noun
sa praeng ito.) Upang maipakita ang hierarchy ay maari
tayong gumawa ng syntactic tree para sa sentens
•Panlalaki - pari, hari, tatay, kuya, manong, tandang (lalaking manok), kalaykan
(lalaking kalabaw)
•Pambabae - madre, reyna, nanay, ate, libay (usang babae), dumalaga (hindi pa
nanganganak na babaing hayop)
•Di tiyak - tumutukoy sa ngalang maaring babae o lalaki
•Walang Kasarian - ngalang tumutukoy sa bagay na walang buhay
Ang Kailanan ng Pangalan
Tungkol naman sa bilang kung isahan, maramihan, o lansakan ang kailanan ng
pangngalan.
•Isahan - pangngalang gumagamit ng pantukoy na si, ni, o kay kapag mga tao
ang tinutukoy, at ang, ng (nang), o sa kapag mga pangngalang pambalana.
Ginagamit din ang pamilang isang o sang, sam, at son na mga hangong salita
nito. Halimbawa: Ang burol ay isang anyong lupa.
•Maramihan - pangngalang gumagamit ng pantukoy na sina, nina, kina, at ang
mga (manga, ng mga, sa mga) at gumagamit din ng mga pamilang nagmula sa
dalawa. Halimbawa: Sina Roberto at Rowena ang bumato sa mga ibong
lumilipad.
•Lansakan - pangngalan na pinagsama-sama ang mga bagay na
magkakatulad. Kadalasang may magkabilang panlapi itong "ka" at "an" o "han".
Halimbawa: kabahayan, kabukiran, Kabisayaan
Ayon sa kalikasan
Maaaring iuri ang pangngalan sa kalikasan o pinagmulan
nito.
Ginagamit ang:
Panghalip na kaukulan
Palagyo
Palayon
Ito ay ginagamit bilang layon ng pang-ukol at sumusunod sa pandiwang nasa
tinig ng balintiyak.
Halimbawa:
Si Jenny ay nakasakay ko.
Pinakain nila ang mga tuta.
Mga Gamit ng Panghalip
Halimbawa:
Ikaw ay magaling.
Ang mga damit na ito ay para sa iyo.
Panaguri ng Pangungusap
Halimbawa:
Ang pera ay kanya.
Ang bola ay kanila.
Panuring Pangngalan
Halimbawa:
Ang ganiyang tatak ng relo ay maganda.
Katawanin
Pangnagdaan/Naganap na o Perpektibo
Ito ay nagsasaad ng kilos o gawang natupad na.
Halimbawa:
Nagdeposito ng pera sa bangko si Jean b. Albutra
Pangkasalukuyan/Imperpektibo
Ito ay ang pagkilos ay nasimulan na pero hindi pa tapos.
Halimbawa:
Natutunaw ang yelo sa baso.
Panghinaharap/Gaganapin o kontemplatibo
Ito ay ang kilos ay mangyayari pa lamang.
Halimbawa:
Kakain si Nicco Pintac sa carinderia.
Tinig ng Pandiwa
Tahasan
Isahan
Halimbawa:
Ang aso ay nagbabantay ng bahay tuwing gabi.
Maramihan
Ito ay marami ang simuno at kilos na isinasaad.
Halimbawa:
Ang mga aso ay nagsisipagbantay ng bahay tuwing gabi.
Panlaping Banghayin
i, in, o
Um Ma Ka-an Ma-an
hin
An o
mag Maka mang Ma-in
han
Pa-an Pag-an Pag-in
Maykaltas
Ito ay kapag may titik o pantig na kulang sa salita.
Kunin (kuhanin), damhin (damahin), bathin (bati-hin)
Maylipat
Ito ay may titik na nag-iiba ng lunan sa loob ng salita.
Tupdin (tuparin), tamnan (taniman) , sidlan (siliran)
Maypalit
Ito ay kapag mayroong isa o dalawang titik na napalitan ng iba.
Hagkan (halikan), datnan (datingan), tawanan (tawahan)
Maypungos
Ito ay kapag may nabawas na titik sa unahan ng salita.
magpasabi (pasabi)
Pagkakaisa ng Simuno at Pandiwa
Ang simunong nasa kailanang isahan ay nangangailangan ng pandiwang
isahan din.
Halimbawa:
Si Tonio ay naglalakbay sa kahabaan ng Edsa.
Ang simunong nasa kailanang maramihan ay humihingi ng pandiwang
maramihan din.
Halimbawa:
Si Tonio at Juan ay nagsipagtapos sa kolehiyo.
Pokus ng Pandiwa
Ito ay ang relasyon ng pandiwa sa simuno.
Aktor-pokus-nagtuturo na ang tagaganap o aktor ang siyang simuno ng
pangungusap. ang mga panlaping ito ay nasa aktor-pokus- um-, mag-, ma-,
mang-, maka-, makapag-, maki-, at magpa-.
Halimbawa:
Nagsayaw ng limbo rock ang mga kalahok sa paligsahan sa programang Eat
Bulaga.
Layon
Ang paksa ng pangungusap ay ang layon.
Halimbawa:
Ang basura ay ipinatapon niya sa basurahan.
Ganapan
Ang lugar o pook ang ganapan ng kilos.
Halimbawa:
Ang bakanteng lote ay tinataniman nila ng gulay.
Tagatanggap
Ang simuno ang pinaglalaanan ng kilos.
Halimbawa:
Ipagsasalok mo ng suka ang bisita para inumin nila..
Gamit
Ang kasangkapan o bagay na ginagamit ang gagawa ng kilos.
Halimbawa:
Ang abaka ay ipantatali niya sa duyan.
Sanhi
Direksyon
Kaganapang Tagaganap
Ito ay ang bahagi ng panaguri ang gumaganap ng kilos ng pandiwa.
Halimbawa:
Ang unang anibersaryo ng kanilang kasal ay ipinagdiwang ng mag-asawang Leny
at Ariel.
Kaganapan sa Layon
Ito ay kung ano ang bagay na tinutukoy ng pandiwa.
Halimbawa:
Sumasayaw ng tinikling ang mga naga nayon.
Kaganapang Tagatanggap
Ito ay kung sino ang nakikinabang sa kilos ng pandiwa.
Halimbawa:
Nagluto si Nida ng Spaghetti para sa kanyang mga anak.
Kaganapang Ganapan
Ito ay nagsasaad ng lugar na ginaganapan ng kilos ng pandiwa.
Halimbawa:
Nag-aararo sa bukid ang ama ni Ryna Angelica
Kaganapang Kagamitan
Ito ay kung anong bagay o instrumento ang ginagamit upang
magawa ang kilos ng pandiwa.
Halimbawa:
Ang lamesa ay pinunasan ni Jonathan ng basahang tuyo .
Kaganapang Direksyon
Ito ay nagsasaad ng direksyon ng kilos na taglay ng pandiwa,
Halimbawa:
Ang mga panauhin naming balikbayan ay ipinasyal namin sa
Luneta .
Mga Gamit ng Pangngalang Pandiwa
Ang pangngalang-pandiwa ay binubuo ng panlaping pag- at salitang
ugat.
pag + sukat = pagsukat
pag + tulong = pagtulong
Bilang Simuno ng Pangungusap
Halimbawa:
Ang pagtulong sa kapwa ay pinagpapala.
Halimbawa:
Si Bitoy ay mahilig sa paglalaro.
Bilang Kaganapang Pansimuno
Halimbawa:
Ang susi sa tagumpay ay pagtitiis.
Bilang Di-tuwirang Layon
Halimbawa:
Si Andrew ay magtatayo ng paaralan ukol sa pagtuturo ng Ingles.
Ang Pang-uri ay ang salitang naglalarawan sa pangngalan at
panghalip. Ito ay tinatawag na Adjective sa wikang Ingles.
Uri ng Pang-uri
Panlarawan
Halimbawa:
•malapalasyong bahay
•pulang mansanas
•bilugang mukha
•matayog na pangarap
•matuling kabayo
•mainit na panahon
Pamilang
Ito ay nagsasaad ng bilang ng pangngalan o panghalip.
Patakaran o Kardinal
Ito ay gamit sa bilang o dami
Halimbawa:
lima, anim, sandaan, sanlibo
Panunuran
Ito ay isang mais na kinain ni john lloyd.
Halimbawa:
una, ikalima/ika-5, pangalawa, ikasiyam/ika-9
Pamahagi
Ito ay pamilang na bahagi ng isang buo o mahigit sa isang buo.
Halimbawa:
kalahati (½)
bahagdan (1/100)
kaapat (¼)
Pamilang
Ito ay iniuukol sa dalawa o higit pang tao o bagay.
Halimbawa:
tig-apat na piso
tig-aanim na mansanas
Kailanan ng Pang-uri
Isahan
Ito ay ginagamit kung iisa lamang ang inilalarawan.
Halimbawa:
Kaibigan ko siya.
Dalawahan
Ito ay ginagamit kung dalawa ang inilalarawan.
Halimbawa:
Magkasimpangit ang magkaibigan.
Maramihan
Ito ay ginagamit sa tatlo o higit pa.
Halimbawa:
Magkakaibigan silang tatlo.
Magkakasimbilis sila sa pagtakbo.
Kaanyuan ng Pang-uri
Payak
Ito ay kapag ang anyo ng pang-uri ay salitang ugat.
Halimbawa:
•basang trapo
•sariwang gatas
•puting sapin
Maylapi
Ito ay pang-uring likas na may panlaping ma, maka at iba pa.
Halimbawa:
•masikip na daan
•makataong asal
Inuulit
Ito ay ang pang-uri ay inuulit bilang pagbigay diin.
Halimbawa:
•libu-libong salapi
•sabi-sabi ng mga tao
Tambalan
Halimbawa:
•balat-sibuyas
•kapit-tuko
•tulog-mantika
Kaantasan ng Pang-uri
Lantay
Ito ay kung tinutukoy ang katangiang sarili ng pangngalan o panghalip na tinuturingan.
Halimbawa:
•mayamang lahi
•masipag na ama
Pahambing
Magkatulad
Halimbawa:
•pabait nang pabait
•mababaw na mababaw
•pamura nang pamura
•Paggamit ng panlaping nag, napaka, pinaka, an at han.
Ang Pang-abay ay ang salitang naglalarawan o tumuturing
sa pandiwa, panguri, o isa pang pang-abay. Ito ay tinatawag na Adverb
sa wikang Ingles.
Uri ng Pang-abay
Pang-abay na Kataga o Ingklitik
Ito ay nagsasad sa unang salita ng kayariang kinabibilangan (kasi sana
pa na tuloy pala)
Halimbawa:
Nagluluto pa sila hanggang ngayon.
Nasarapan sa luto tuloy si Ging2x.
Halimbawa:
Madalang niyang ginagamit ang kotse.
Malimit kaming manood ng sine.
Pang-agam
Ito ay kapag nagbabadya ng pag-aalinlangan.
Halimbawa:
Siguro hindi makakarating si Eron.
Marahil ay may pasok ngayon.
Pamanahon
Pananggi
Halimbawa:
Ang sunog ay talaga namang nakakatakot.
Walang-duda na maganda siya.
Panlunan
ang panlunan ay nagsasaad ng pagkaganap. Sumasagot sa tanong na SAAN?
Pananong
Ito ay nagtatanong ukol sa panahon, lunan at kailanan ng pandiwa, pang-uri o
kapwa pang-abay.
Halimbawa:
Saan tayo magtatagpo?
Kailan tayo aalis?
Kundisyunal
Ito ay nagsasaad ng kundisyon para maganap ang kilos ng pandiwa.
Halimbawa:
Maraming turista ang pupunta rito kapag nawala na ang mga terorista.
Pang-abay na Kusatibo
Ito ay nagsasaad ng dahilan sa pagganap sa kilos ng pandiwa.
Halimbawa:
Nasagasaan ang dalawang matanda dahil sa mabilis na pagpapatakbo ng driber.
Hambingan ng Pang-abay
Ang mga antas ng paghahambing ng pang-abay at pang-uri ay magkatulad.
Lantay
Ito ay payak o karaniwan ang anyo ng pang-abay.
Halimbawa:
Si Jiann Jaramilo ay mahusay magluto ng adobo.
Pahambing
Ito ay gumagamit ng salitang lalo o higit bago ang pang-abay at sinusundan
pagkatapos ng kaysa.
Halimbawa:
Si Carlo ay higit na mahusay magluto ng adobo kaysa kay Gina.
Pasukdol
Ito ay gumagamit ng panlaping pinaka sa lantay na antas ng pang-abay.
Halimbawa:
Si Lara ang pinakamahusay magluto ng adobo sa magkakapatid.
Mga Gamit ng Pang-abay
Pariralang pang-abay
Halimbawa:
Nag-eensayo siya nang mabuti
Ayoko nang kumain.
Sugnay na pang-abay
Halimbawa:
Nakita ni Kate ang aso nang lumabas siya ng bakuran.
Wastong Gamit ng "NG"
Nagpapapahiwatig ng pagmamay-ari o kaukulang paari.
Halimbawa:
ina ng bata
takip ng bote
Ginagamit bilang pantukoy.
Wastong Gamit ng "NANG“
Katumbas ng "noong"
Halimbawa:
Nang ako'y bumalik, siya'y nakaalis na.
Natuwa ang nanay nang malamang iskolar ang anak niya.
Ginagamit bilang pang-ugnay sa pandiwa at pang-abay.
Halimbawa:
Nagsalita nang matatas ang bata.
Ginagamit sa pagitan ng dalawang salitang inuulit.
tulog nang tulog Halimbawa:
tawa ng tawa
Sayonara”