KABANATA 7:

Suyuan sa Asotea
Kinabukasan, maagang maaga pa ay nagsimba na sina Maria at Tiya
Isabel. Pagkatapos ng misa, nagyayang umuwi na si Maria.

Pagkaagahan ay nanahi si Maria upang hindi mainip sa paghihintay. Si

Isabel ay nagwalis ng mga kalat ng sinundang gabi. Si Kapitan Tiyago
ay binuklat naman ang mga itinatagong kasulatan.

Sumasasal sa kaba ang dibdib ni Maria tuwing may nagdaraang mga

sasakyan. Sapagkat medyo namumuutla siya, ipinayo ni Kapitan
Tiyago na magbakasyon siya sa Malabon o sa San Diego.

Iminungkahi ni Isabel na sa San Diego na gagawin ang bakasyon

sapagkat bukod sa malaki ang bahay roon ay malapit na ring ganapin
ang pista.

Tinagubilin ni Kapitan Tiyago si Maria na sa pagkukuha ng kanyang

mga damit ay magpaalam na siya sa mga kaibigan sapagkat hindi na
siya babalik sa Beateryo.
Nanlamig at biglang nabitawan ni Maria ang tinatahi ng may biglang
tumigil na sasakyan sa kanilang tapat. Nang maulinigan niya ang
boses ni Ibarra, karakang pumasok sa silid si Maria. Tinulungan siya ni
Tiya Isabel na mag-ayos ng sarili bago harapin si Ibarra.

Pumasok na sa bulwagan ang dalawa. Nagtama ang kanilang paningin.

Ang pagkakatama ng kanilang paningin ay nagdulot ng kaligayahan sa
kanilang puso.

Pamayamaya, lumapit sila sa asotea upang iwasan ang alikabok na

nililikha ni Isabel. Tinanong Maria si Ibarra, kung hindi siya nalimutan
nito sa pangingibang bansa dahil sa maraming magagandang dalaga
roon. Sinabi ni Ibarra na siya ay hindi nakakalimot. Katunayan anya, si
Maria ay laging nasa kanyang alaala.

Binigyan diin pa ni Ibarra ang isinumpa niya sa harap ng bangkay ng

ina na wala siyang iibigin at paliligayahin kundi si Maria lamang. Si
Maria man, anya, ay hindi nakakalimot kahit na pinayuhan siya ng
kanyang padre kompesor na limutin na niya si Ibarra.
Binigkas pa ni Maria ang kanilang kamusmusan, ang kanilang paglalaro,
pagtatampuhan at muling pagbabati, at pagkapatawa ni Maria ng tawaging
mangmang ng kanyang ina si Ibarra. Dahil dito si Ibarra ay nagtampo kay Maria.
Nawala lamang ang kanyang tampo nang lagyan ni Maria ng sambong sa loob na
kanyang sumbrero upang hindi maitiman.

Ang bagay na iyon ay ikinagalak ni Ibarra, kinuha niya sa kanyang kalupi ang isang
papel at ipinakita ang ilang tuyong dahon ng sambong na nangingitim na. Pero,
mabango pa rin. Inilabas naman ni Maria ang isang liham na ibinigay naman sa
kanya ni Ibarra bago tumulak ito patungo sa ibang bansa. Binasa ito ni Maria ng
pantay mata upang di makita ang kanyang mukha.

Nakasaad sa sulat kung bakit nais ni Don Rafael na papag-aralin si Ibarra sa ibang
bansa. Siya anya ay isang lalaki at kailangan niyang matutuhan ang tungkol sa mga
buhay-buhay upang mapaglingkuran niya ang kanyang sinilangan. Na bagamat,
matanda na si Don Rafael at kailangan ni Ibarra, siya ay handang magtiis na
ipaubaya ang pansariling interes alang-alang sa kapakanang pambayan.

Sa bahaging iyon ng sulat ay napatayo si Ibarra. Namutla siya. Napatigil sa

pagbabasa si Maria. Tinanong ni Mariaang binata. Sumagot siya Dahil sayo ay
nalimutan ko ang aking tungkulin. Kailangan na pala akong umuwi dahil bukas ay
Undas na.
Kumuha ng ilang bulaklak si Maria at iniabot iyon
kay ibarra. Pinagbilinan ni Kapitan Tiyago si Ibarra
na pakisabi kay Anding na ayusin nito ang bahay
nila sa San Diego sapagkat magbabakasyon duon
ang mag-ale. Tumango si Ibarra at umalis na ito.

Pumasok sa silid si Maria at umiyak. Sinundan

siya ni Kapitan Tiyago at inutusan na magtulos ng
dalawang kandila sa mga manlalakbay na sina San
Roque at San Rafael.
KABANATA 8:
Mga Ala-ala
Ang Kalesang sinasakyan ni Ibarra ay masayang bumabagtas sa isang masayang
pook sa Maynila. Ang kagandahan ng sinag ng araw ay nakakapagpapawi sa
kanyang kahapisang nadarama. Sa pagmamasid niya sa kapaligiran, biglang
bumangon sa kanyang nahihimlay na diwa ang isang alaala.

Kabilang dito ang mga kalesa at karumatang hindi tumitigil sa pagbibiyahe, mga
taong may ibat-ibang uri ng kasuotan na katulad ng mga Europeo, Intsik, Pilipino,
mga babaing naglalako ng mga bungang-kahoy, mga lalaking hubad na nagpapasan,
mga ponda at restauran at pati ang mga karitong hila ng mga makupad na kalabaw.
Pati ang bilanggong patay sa ilalim ng kariton at malapit sa dalawang bilanggo rin
ay kanyang naalala.

Sa patuloy na pagsusuyod ng kanyang tingin, napansin niya na walang ipinagbago

ang punong Talisay sa San Gabriel. Ang Escolta naman sa tingin din niya ay lalong
pumangit. Nakita din niya ang mga magagandang karwahe na ang mga sakay ay
mga kawaning inaantok pa sa kanilang mga pagpasok sa mga tanggapan at
pagawaan, mga Tsino at paring walang kibo. Sa mga paring nakasakay sa mga
karwahe, namataan niya si Pari Damaso na nakakunot-noo. Si Kapitan Tinong nuon
na kasama ang asawa at dalawang anak na babae at nakasakay sa ibang karwahe
ay binati si Ibarra.
Napadaan din siya sa Arroceros (ngayon ay C.M. Recto) sa bahaging
kinalalagyan ng pagawaan ng tabako. Naalala niya na minsan na siyang
nahilo dahil sa masamang amoy ng tabako.

Nang madaan siya sa Hardin Butaniko saglit na napawi ang kanyang

mga magagandang gunita. Pumasok sa kanyang isip na ang hardin sa
Europa ay nakakaakit at nakapag-aanyaya sa mga ito upang iyon ay
malasin. Itinuon niya ang tingin sa malayo at makita niya ang
matandang Maynila na naliligid ng makakapal at nilumot na mga pader.

Ang pagkakapatingin niya sa Bagumbayan ay nagpabangon sa bilin ng

kanyang naging gurong pari bago siya tumulak sa ibang bansa. Ang bilin
ng Pari ay Ang karunungan ay para sa tao, ngunit ito ay natatamo
lamang ng mga may puso lamang.Kailangang pagyamanin ang
karunungan upang maisalin ito sa mga susunod na salin-lahi at Ang mga
dayuhan ay nagpunta sa Pilipinas upang humanap ng ginto. Kung kaya’t
nararapat lamang na puntahan ang lugar ng mga dayuhan upang kunin
naman ni Ibarra ang ginto nila (mga dayuhan).
KABANATA 8:
Mga Suliranin
tungkol sa bayan
May isang karwaheng nakatigil sa tapat ng bahay ni Kapitan Tiyago. Ang nakasakay sa
loob nito ay si Tiya Isabel at hinihintay na lamang na sumakay si Maria. Tiyempong
dumating si Pari Damaso at tinanong ang mag-ale. Sinabi nilang kukunin ni Maria ang
mga kagamitan nito sa Beaterio. Ang ganito ay hindi minabuti ng pari, bubulong-
bulong na nagtuloy siya sa bahay ni Tiyago. Ang pagbulung-bulong ng pari ay inaakala
ni Isabel na mayroon itong minimemoryang sermon.

Nahalata kaagad ni Kapitan Tiyago ang pagbabagong anyo ng Pari nang hindi nito iabot
ang kamay nang magtangka siyang magmano rito. Sinabi ng pari na kailangang mag-
usap silang sarilinan ni Kapitan Tiyago. Pumasok sila sa isang silid at isinarang mabuti
ang pinto.

Sa kabilang dako, pagkaraang makapagmisa si Pari Sibyla, kaagad na nagtuloy siya sa

kumbento ng mga Dominiko sa Puerta de Isabel II. Dumiretso siya sa isang silid at
tumambad sa kanyang paningin ang anyo ng isang matandang paring may sakit.
Siniglahan siya ng matinding pagkaawa rito. Ikinuwento ni Pari Sibyla sa paring may-
sakit ang tungkol sa naganap na pagkakaalitan nina Pari Damaso at ni Ibarra.
Ipinaliwanag ni Pari Sibyla na si Ibarra ay taong mabait at mabuting tao. Ang dalawang
pari ay nagpalitan ng mga kuru-kuro tungkol sa mayamang binata, kay Maria Clara at
kay Kapitan Tiyago. Sa kanilang pagsusuri, ang mga ito ay lubhang napakalaki ng
maitutulong sa ikasusulong ng kanilang korporasyon at kapatiran ng panahong iyon.
Sa paniniwala ng may sakit na pari, dahan-dahan ng nawawala ang kanilang mga
kayamanan lalo na sa Europa dahil sa pagtaas ng buwis na nagiging dahilan ng
pagkawala ng kanilang mga ari-arian. Hindi na nararapat, anya, ang pagtataas ng
buwis sa kanilang mga lupain sapagkat ang Pilipino ay natututo ng mamili ng
lupa sa iba’t ibang lugar at lumilitaw na kasimbuti rin ng sa kanila o higit pa.

Bago umalis si Pari Sibyla, naibalita rin niya na ang Tinyente ay hindi rin
nagsumbong sa Kapitan-Heneral at diumano, ito ay nakikiisa pa kay Pari Damaso.
Pero, nalaman din ng kapitan ang buong pangyayari. Ito ay naibalita ni Laruja sa
isang pahayagan. Si Pari Damaso ay napalipat pa sa higit na mabuting bayan.

Sa kabilang banda naman, natapos na rin ang masinsinang pag-uusap nina

Kapitan Tiyago at Pari Damaso. Sinisi ni Pari Damaso si Kapitan Tiyago dahil sa
hindi nito pagtatapat. Binalaan pa niya ang kapitan na kailanman ay huwag itong
magsinungaling sa kanya sapagkat siya ang inaama ni Maria Clara. Pag-alis ng
Pari, kaagad na pinatay niya ang mga ipinatulos na dalawang kandila kay Maria
na patungkol para sa maluwalhating paglalakbay ni Ibarra patungong San Diego.