Kabanata 1 Ang Konsepto ng Asya

Ang daigdig ay natatanging planetang

may buhay. May mga makabagong kaisipang
nagsasabi na posibleng may buhay rin sa
ibang planeta ngunit isa lamang ang tiyak,
taglay ng daigdig ang iba’t-ibang elementong
kinakailangan upang makasuporta ng buhay.
 Heograpiya – mula sa mga salitang Greek
na geos at graphia na nangangahulugang
paglalarawan ng daigdig. Nakatuon ang pag-
aaral ng heograpiya sa iba’t-ibang kalupaan at
katubigan, kinaroroonan, sukat at lawak,
klima, at likas na yaman ng isang lugar.
Kabilang sa pinagaaralan sa heograpiya ang
interaksiyon ng tao sa kanyang kapaligiran at
ang epekto nito sa pag-unlad ng kaniyang
pamumuhay.
Kontinente - ang pinakamalaking masa ng lupa na
matatagpuan sa daigdig.
 Pitong (7) Kontinente ng Daigdig
1. Africa
2. Antarctica
3. Australia
4. Europe
5. North America
6. South America
7. Asya
Asya – pinakamalakaing kontinente sa buong
daigdig. Taglay nito ang halos lahat ng katangiang
heograpikal na maaaraing taglayin ng isang
kontinente.
Aralin 1: Pinagmulan ng Terminong Asya
1. Konsepto ng mga Griyego. Pinaniniwalaang
ito ay hango sa pangalan ng diyosa ng mga
Griyego na si Asie.
Ayon pa rin sa mga Griyego ang terminong
Asia ay hango sa salitang Phoenician na asu
na nangangahulugang Silangan at ito rin ay
nangangahulugang “sumisibol” sa wikang
Akkadian.
2. Konsepto ni Homer- ang pinakauna at
pinakadakilang manunulat na Griyego.
Binanggit niya ang salitang Asya sa kaniyang
epiko na Iliad at Odyssey ang terminong Asia
Minor (Turkey ngayon) bilang isang maliit na
lupain sa silangan na nakakasagabal sa
pasilangang paglalayag ng mga mandaragat
na Aegan (Griyego).
1. Eurosentrikong Pananaw- Konsepto ng
mga Europeo o Kanluranin. Batay sa pananaw
na ito, mas maunlad at mas mataas ang antas
ng kultura ng mga Europeo kumpara sa mga
Asyano. Pinaniniwalaan nilang “superior” ang
kanilang kultura at mababa naman o
“inferior” ang mga Asyano.
2. Asyasentrikong Pananaw-. Ayon sa
pananaw na ito, may mayaman at maunlad
nang kultura ang mga Asyano bago pa man
dumating ang mga Kanluranin sa Asya.
Nangangahulugan itong namumuhay na ang
mga sinaunang Asyano sa mga sibilisadong
lipunan bago pa man makarating sa Asya ang
mga impluwensiyang Kanluranin.
Ibinatay ang paghahati ng Rehiyon ng Asya sa
mga sumusunod:
1. Pisikal
2. Kultural
3. Historikal
4. Racial
1. Lokasyon(kinaroronan) – pinagsama-sama
sa iisang rehiyon ang mga bansang magkakalapit
sa Silangan, Kanluran, Hilaga, at Katimugang
bahagi ng kontinente.
3 Pamamaraan ng pagtukoy ng Lokasyon
1. Lokasyong absolute – batay sa digri,
latitude at longitude.
2. Lokasyong bisinal- batay sa mga kalapit o
kapitbahay na bansa at mga pangunahing
mga anyong lupa na nagsisilbing hangganan
ng bawat lugar.
3. Lokasyong insular – batay naman sa mga
nakapaligid na anyong tubig na nagsisilbing
hangganan ng isang lugar.
2. Klima – magkakatulad na lagay ng
panahon ng mga bansa sa loob ng mahabang
panahon.
Mga Rehiyon ng Asya

Limang Rehiyong Heograpikal ng Asya

1. Hilagang Asya
2. Silangang Asya
3. Timog-silangang Asya
4. Timog Asya
5. Kanlurang Asya
 Ang Hilagang Asya ay binubuo ng mga bansang dating
kabilang sa Soviet Union o Union of Soviet Socialist Republics
(USSR). Nang mabuwag ang USSR noong 1991 ay nagsarili ang mga
dating Soviet Republic.

Bansa Kabisera
Afghanistan Kabul
Kazakhstan Astana
Kyrgyzstan Bishkek
Tajikistan Dushanbe
Turkmenistan Ashgabat
Uzbekistan Taskhent
Siberia
Islamic State of Afghanistan – “Land of the
Afghans”
Republic of Uzbekistan – “ Land of the White
Gold”
Turkmenistan – “Land of the Desert Horsemen”
Republic of Kazakhstan – “Land of the Free
Wonderers”
Kyrgyz Republic – “ Land of Celestial
Mountains”
Republic of Tajikistan – “Land of the Tajiks”
Siberia – “ Land of Ice and Tears”
 Lima ang mga bansang matatagpuan sa Silangang
Asya. Ang rehiyong ito ay may kabubuuang sukat na
umaabot sa 11, 525,000 km.

China – pinakamalaking bansang Asyano.

Bansa Kabisera
China Beijing
Japan Tokyo
Mongolia Ulaanbaatar
North Korea Pyongyang
South Korea Seoul
Hong Kong – dating kolonya ng Great Britain. Ibinalik ito sa
China noong 1997. May mainam na daungan ang Hong Kong
at isa itong sentrong pang-ekonomiya ng daigdig.

Macau – natatanging rehiyong administratibo ng China.

Noong 1999, ibinalik ng Portugal ang Macau sa China.

Taiwan - hindi itinuturing bilang isang nagsasariling bansa

alinsunod sa One-China Policy na ipinahayag noong 1972.
Ayon sa patakarang ito, ang People’s Republic of China (PRC)
ang nag-iisang bansang China sa buong daigdig at ang
Taiwan ay bahagi lamang ng China.
People’s Republic of China – “ The Middle
Kingdom”
Japan – “Land of the Rising Sun”
Republic of Korea (South Korea) – “Land
of the Morning Calm”
Democratic People’s Republic of North
Korea – “ Hermit Kingdom”
Mongolia - “Land of the Blue Sky”
Republic of China – “Beautiful Island”
 Binubuo ng 11 bansa ang Timog-Silangang Asya kabilang na ang Pilipinas. Ang
East Timor ang huling naging ganap na estado sa rehiyon. Nakamit nila ang
kalayaan mula sa Indonesia noong ika 20 ng Mayo 2002.
Bansa Kabisera
Brunei Bandar Seri Begawan
Cambodia Phnom Penh
Indonesia Jakarta
Laos Vientiane
Malaysia Kuala Lumpur
Myanmar Naypyidaw
Pilipinas Manila
Singapore Singapore
Thailand Bangkok
East Timor Dili
Vietnam Hanoi
Republika ng Pilipinas – “ Pearl of the
Orient”
Republic of Indonesia – “ World’s Largest
Archipelago”
Republic of Singapore – “ The Lion City”
Negara Brunei Darussalam- “ Abode of
Peace”
Democratic Republic of Timor-Leste – “
Asia’s Land of Discovery”
Federation of Malaysia – “ Home of the
World’s famous Caves”
Socialist Republic of Vietnam – “Land of the
Blue Dragon”
Kingdom of Cambodia – “ Land of Peace and
Prosperity”
Lao People’s Democratic Republic – “ Land of
a Million Elephants”.
Republic of the Union of Myanmar – “ The
Land of Golden Pagodas”
Bansa Kabisera
Bangladesh Dhaka
Bhutan Thimphu
India New Delhi
Maldives Male
Nepal Kathmandu
Pakistan Islamabad
Sri Lanka Colombo
Sri Lanka – binansagang “Island Gem of
Asia” dahil sa hugis nito at literal na
mayaman sa mga gemstones. Dating tinawag
na Ceylon ito. Ang terminong Sri Lanka ay
hango sa wikang Sinhalese.
Nangangahulugan ang Sri na kagalang galang
at ang Lanka ay lupaing binanggit sa
makasaysayang panitikang Ramayana.
Maldives - “Jewel of the Indian Ocean”.
Pakistan – “Land of the Pure”
Bangladesh - “Land of Bengal”
Nepal – “Roof of the World”
Bhutan – “ Land of the Thunder Dragon”
Bansa Kabisera
Bahrain Manama
Cyprus Nicosia
Iran Tehran
Iraq Baghdad
Israel Jerusalem
Jordan Amman
Kuwait Kuwait
Lebanon Beirut
Oman Muscat
Qatar Doha
Saudi Arabia Riyadh
Syria Damascus
Turkey Ankara
United Arab Emirates Abu Dhabi
Yemen Sanaa
Georgia Tbilisi
Armenia Yerevan
Azerbaijan Baku
Kingdom of Saudi Arabia - Land of
Tawheed” katagang naglalarawan sa Saudi
Arabia na lugar ng monoteismo, ang
paniniwala ng mga Muslim sa iisang diyos na
si Allah.
State of Qatar - “The Thumb of Arabia”
United Arab Emirates – “ Land of Emirs and
Sheiks”
Sultanate of Oman – “ Land of
Frankincense”
Republic of Yemen – “ Land of Shebah”
Hashemite Kingdom of Jordan – “ The
Garden of the Lord”
Syrian Arab Republic – “ Ancient Pearl of
the World”.
Republic of Turkey – “ Land of the Crescent
Moon”
Islamic Republic of Iran – “ Land of the
Aryans”
Republic of Iraq – “ The Land of two rivers”
Republic of Cyprus – “ Land of Aphrodite”
Israel – “ The Promised Land”
Lebanon - “ Pearl of the Middle East”
Kingdom of Bahrain - “Land of the two
Seas”
State of Kuwait - “ Fortress of the Sea”
Georgia – “ Land of the Wolves”
Republic of Armenia – “ Rooftop of Asia
Minor”
Republic of Azerbaijan – “ The Land of Fire”
Aralin 1 : Kabuuang Sukat, Lokasyon at
Hangganan, Topograpiya at Klima ng Asya
Tropical Rainforest - mainit at basa sa
buong taon; matatagpuan malapit sa
ekwador; may makakapal na rainforest,
nararanasan sa Pilipinas, Indonesia, Malaysia,
Singapore, at Silangan at Knalurang baybayin
ng Vietnam at Cambodia.
Tropical Savanna – tuyo tuwing taglamig at
basa tuwing tag-araw; ,mataas ang
temperatura, nararanasan sa Cambodia,
malaking bahagi ng Thailand at Myanmar, at
hilagang bahagi ng Sri Lanka at timog India.
Meditteranean – mga lugar na hawig sa
panahon at vegetation na malapit sa
Mediterranean Sea, may katamtamang
maulan na taglamig at mainit na tag-araw.
Humid Subtropical – karaniwang mga lugar
sa mid-latitude; may katamtamang
presipitasyon (ulan, niyebe) sa buong taon.
Nararanasan sa dulong hilagang bahagi ng
Vietnam, Laos, at Myanmar; gayundin sa
hilagang-silangang India, Timog-Silangang
China at Japan.
Humid Continental - klimang
naaapektuhan ng kalupaan kaysa sa galaw ng
hangin at presipitasyon; nararanasan lamang
ito sa hilagang hating-globo; lugar sa Asya-
hilagang –silangang China, North Korea, at
hilagang South Korea.
Sub-arctic - may mahaba at napakalamig na
taglamig, lubhang limitado ang mga
halaman; nararanasan sa hilagang bahagi ng
Mongolia.
Tundra - malamig sa buong taon; may
malamig-lamig na tag-init; hangin ay mula sa
reyihong polar at arctic.
Desert - may tuyong lugar kung saan
madalang ang halaman, lubhang mainitsa
buong araw at malamig sa gabi, nararanasan
sa bahagi ng Azerbaijan, Turkmenistan at
Uzbekistan gayundin sa mga bansa sa Arabian
Peninsula.
Steppe - may tuyong lugar; nararanasan sa
Tajikistan, Kyrgystan, at bahagi ng
Kazakhstan at Georgia.
Pangunahing ikinakategorya ang pisikal na
heograpiya ng Asya sa limang rehiyon:
1. Mga kabundukan
2. Mga talampas
3. Mga kapatagan, steppes, at mga disyerto
4. Mga kapaligirang tubig-tabang
5. Mga kapaligirang tubig-tabang
1. Ang Kabundukan ng Himalayas (Bubong
ng Daigdig)- ang kabundukan ng Himalayas
ay may tinatayang haba na 2500 kilometro
(1550 milya) na naghihiwalay sa Indian
subcontinent sa kalakhang bahagi ng Asya
Mount Everest – pinakamataas na bundok sa
mundo may taas na 8,850 metro.
K-2 Mountain – pangalawa sa pinakamataas na
bundok sa mundo may taaas na 8,611 metro.
Tinatawag din na “Savage Mountain”.
2. Tien Shan Mountains (Celestial
Mountain) – may habang 2400 kilometro na
nagsisilbing hangganan ng Krygyzstan at
China.
3. Ural Mountains –pinakamatandang
kabundukan sa daigdig na nabuo mula 250
milyon hanggang 300 milyong taon na ang
nakakalipas.
3. Mount Kanchenjunga – ikatlo sa
pinakamataas na bundok sa mundo na may
taas na 8,585 metro.
1. Iranian Plateau - may lawak na higit 3.6
milyon kilometro kuwadrado na
lumulukob sa kalakhang bahagi ng Iran,
Afghanistan, at Pakistan. Hindi lahat ng
bahagi ng talampas na ito ay patag, ngunit
mayroon itong matataas na bundok at
mababang ilog.
Mount Damavand – pinakamataas na
bundok sa Iranian plateau.
2. Deccan Plateau- sakop nito ang
kalakhang bahagi ng timog India.
3. Tibetan Plateau (Rooftop of the World)
- itinuturing na pinakamalaki at
pinakamataas na lugar sa kasaysayan ng
daigdig na may tuwirang panirahan ng tao.
West Siberian Plain – nasa Central Russia ay
itinuturing na isa sa pinakamalawak na tuloy-
tuloy na kapatagang lugar sa mundo.
Rub’al Khali Desert - may pinakamalawak
na tuloy-tuloy na maladagat ng buhangin sa
buong mundo. Ito ay tinatawag din na Empty
Quarter dahil hindi ito ganap na nagalugad at
hindi tuwirang panirahan ng tao maliban na
lamang sa mga tribong Bedouin na
naninirahan sa gilid ng disyerto.
Al Ghawar – ang may pinakamalaking
deposito ng langis sa mundo.
Lake Baikal - nasa Timog Russia ang
pinakamalalim na lawa sa mundo na may
lalim na 1,620 metro.
Yangtze River - pinakamahabang ilog sa
Asya at pangatlo sa buong mundo
(sumusunod sa Amazon sa South America at
Nile sa Africa.
Ang Kambal Ilog ng Tigris at
Euphrates(Lupain sa pagitan ng dalawang
ilog) - dumadaloy mula sa mataas na kalupaan
ng Silangang Turkey at umaagos sa Syria at Iraq
at nagwawakas sa Persian Gulf.
Mesopotamia - ang sentro ng pinakaunang
sibilisasyon sa mundo.
Bay of Bengal - pinakamalaking look sa mundo
na sumasakop sa tinatayang 2.2 milyong
kilometro kuwadrado at nagsisilbing hangganan
ng Bangladesh, India, Sri Lanka, at Myanmar.
Dead Sea - isa ring lawa na nasa pagitan ng
Israel at Jordan. Pinakamababang anyong
tubig ito ng mundo na may sukat na 427
metro.
Caspian Sea - pinakamalawak ma lawa sa
mundo na may lawak na 3671000 kilometro.
Katangiang Pisikal ng Timog Asya
Tradisyunal na tinatawag ang Timog
Asya bilang Indian Subcontinent na
kumakatawan sa katimugang rehiyon ng
Asya. Tinagurian din ang rehiyon na “Lupain
ng Misteryo” dahil sa katangian ng mga
paniniwala at pilosopiyang umusbong ditto.
(1) Ang kabundukan ng Himalayas at Hindu
Kush, at matataas na bahagi ng mga ito sa
katimugan, (2) ang Gangetic Plain; (3)
Deccan Plateau.
Hindu Kush Hindu Kush ay kilala rin sa
tawag na Pariyatra-Parvata-ang pangalawa sa
pinakamataas na kabundukan sa mundo.
Khyber Pass – kabundukang daanan na nag-
uugnay sa Afghanistan, Pakistan, at India at
nagwawakas sa hilagang-silangang bahagi ng
Spin Ghar Ranges. Panloob na bahagi ng
tradisyunal na Silk Road – ang isa sa
pinakamatandang daanan sa kasaysayan ng
mundo. Gayumpaman, kilala ang Khyber Pass
sa bansag na “Pass of Death” dahil sa pagiging
matarink nito kung kaya nagiging
mapannganib ang paglalakbay dito.
Thar Desert- matatagpuan sa hilagang
kanlurang India na nagsisilbing hangganan
ng India at Pakistan. Kilala rin ito sa tawag na
“ Great Indian Desert” o Marusthali na
nangangahulugang “lupain ng mga patay”.
Ganges River – ang pinakamahabang ilog na
nagmumula sa India. Itinuturing ito ng mga
Hindu bilang “pinakabanal na ilog” sa
paniniwala nilang ito ay nagmula sa kanilang
diyosa na si Ganga.
Monsoon – hanging nagbabago ng
direksiyon kasabay ng pagbabago ng
panahon. Nagmula ito sa salitang Arabic na
“mausim” na nangangahulugang “season” o
“seasonal wind”.
Hanging habagat – ang tawag sa southwest
monsoon na umiihip mula sa timog na bahagi
ng Asya sa mga buwan ng Mayo hanggang
Setyembre.
Hanging amihan – northeast monsoon na
nagdadala ng malamig na panahon sa bansa
mula Nobyembre hanggang Pebrero.
Vegetation – tiyak na uri ng halamang likas na
nabubuhay sa isang lugar.

Vegetation cover – ang saklaw o bahagdan ng lugar o

rehiyon na katatagpuan ng mga halaman.
Mixed Forest – gubat na nasa transisyon sa pagitan ng
deciduous at coniferous forest; makikita higit sa
hilagang hating globo.
Tropical Rainforest - mayabong na kagubatang
matatagpuan sa mga bansang malapit sa ekwador;
karaniwang binubuo ng malalaking puno at makakapal
na dahon.
 Matatagpuan sa rehiyon ng gitnang latitud o
temperate zone; makikita rito ang mga punong oak,
chestnut, beech, chestnut, maple, at basswood.
Tropical Savanna - may matataas na damo at
mangilang ngilang puno.
Tundra - nababalutan ng yelo sa hal
os buong taon; may mangilan-ngilang palumpong
at damo; lumot at lichen sa bandang hilagang polar.
Coniferous Forest – makikita sa rehiyong
may mahabang taglamig at katamtamang
hanggang mataas na presipitasyon bawat
taon; halimbawa ng puno ay pine tree, fir at
larch.
Steppe – mahabang grassland 8000 km; mula
Hungary hanggang Mongolia
Temperate Grassland – katulad tropical
savanna ngunit mas malamig ang lugar at
mas kaunti ang presipitasyon.
Taiga – coniferous forest na katangian ng vegetation
sa rehiyong subpolar at hilaga ng Eurasia.
4 na Uri ng Yamang Likas
1. Yamang Lupa
2. Yamang Tubig
3. Yamang kagubatan
4. Yamang mineral
Likas na Yaman - mga elemento ng
daigdig na hindi gawa ng tao ngunit
may malaking pakinabang sa
kaniyang buhay.
4 na Pamamaraan ng Pagsasaka na
Ginagamit ng mga Asyano
1. Shifting agriculture - pinakamatandang
pamamaraan ng agrikultura. Tinatawag din
itong “slash and burn method” na kung
saan nalilinis ang lupa sa pamamagitan ng
pagputol at pagsunog sa mga rito, pagkatapos
nito tinatamnan ang lupa ng mga butil.
Tinatawag din itong “kaingin system” sa
Pilipinas
2. Subsistence Agriculture - isinasagawa ng
karamihan ng mga magsasaka sa Timog at
Timog-Silangang Asya. Sa pamamaraang ito,
maliliit lamang ang mga bukirin at
isinasagawa ang tradisyonal na Sistema ng
pagsasaka.
3. Plantation agriculture - karaniwang
isinasagawa sa India, Sri Lanka, Malaysia,
Indonesia at Pilipinas. Sa paraang ito, ang
malalawak na lupain ay tinatamnan ng iisang
pananim lamang tulad ng punong goma
(rubber tree), tubo, kape, tsaa, at saging na
pangunahing iniluluwas.
4. Extensive agriculture - isinasagawa sa
ilang bahagi ng Hilagang-sentral Asya
kabilang ang Siberia. Ang mga makinarya ay
ginagamit upang magsagawa ng halos lahat
ng gawaing-bukid. Pangunahing itinatanim
ditto ang trigo.
Yamang Gubat – tumutukoy sa mga punong
mula sa mga kagubatan na
napapakinabangan lalong-lalo na sa mga
gawaing industriyal at komersiyal.
Hardwood forest - kinabibilangan ng
equatorial forests, monsoon forests, at
temperate decidiuos forest. Ang mga
kagubatang ito ay kilala sa mga punong teak,
mahogany, rosewood, bamboo, sandalwood,
at camphor.
Softwood forest - tulad ng coniferous
forests ay nasa Siberia. Ang mga punong ito
ay ginagamit sa paggawa ng papel, telang
synthetic, at posporo.
Ecosystem – binubuo ng komunidad ng mga
biotic o may buhay na mga organismong
patuloy na may interaksiyon sa abiotic o
walang buhay na mga bagay sa isang
kapaligiran. Kinakailangan ang interaksiyong
ito upang mabuhay at makapaparami ng lahi.
 Iba’t-ibang suliraning pangkapaligiran
ang hinahanap ng mga Asyano. Pangunahin
na rito ang deforestation, polusyon, climate
change, at global warming.
Malaki ang bahaging ginagampanan ng
kagubatan sa buhay ng tao at sa buong
ecosystem. Bukod sa likas na yamang
malilinang ng tao, nagsisilbing tirahan ito ng
sari-saring organismong nagbabalanse sa
kalikasan.
Deforestation – paghahawan sa kagubatan sa
pamamagitan ng pagputol ng mga puno. Marami ang
sanhi ng deforestation. Isa rito ang pagtotroso na
kailngan sa industriyang paggawa ng mga kagamitang
kahoy at papel.

Pagkakaingin – pagsunog sa bahagi ng gubat upang

magamit ang lupa nito sa mga gawaing agricultural tulad
ng pagsasaka at pag-aalaga ng hayop. Batay sa pagsusuri
ng Tropical Institute of Panama noong 2007, mahigit
70% ng kagubatan sa Timog-silangang Asya ang naglaho
na.

Polusyon – maruming elemento ng kapaligiran na
nagdudulot ng pagkasira sa likas na daloy ng
ecosystem.

Polusyon sa Hangin
Smog o ulap-usok - na makikita sa alapaap ang
isang patunay ng mapaminsalang polusyon sa
hangin.
Air pollutant – ang tawag sa mga mapanganib na substance
sa hangin.
Carbon Dioxide – pangunahing pollutant na
nakapagdudulot ng global warming.
Sampung Lungsod sa Daigdig na May pinakamalaking

Polusyon sa Hangin
1. Ahwaz, Iran
2. Ulaanbaatar, Mongolia
3. Sanadaj, Iran
4. Ludhiana, India
6. Kermanshah, Iran
7. Peshawar, Pakistan
8. Gaberone, Botswana
9. Yasouj, Iran
10. Kanpor, India

Climate Change at Global Warming

- isang malubhang suliranin sa daigdig sa kasalukuyan ang
climate change.
Climate Change – tumutukoy sa kapansin-pansing
pagbabago sa kondisyon ng kapaligiran.
Global Warming – tumutukoy sa pagtaas ng
temperature ng kalupaan at karagatan ng daigdig.
Nauugnay ito sa pag-igting ng greenhouse effect na
dulot ng polusyon.
Greenhouse Gases – pangunahing sanhi ng pag-init ng
daigdig. Nagmumula sa mga sasakyan, pabrika, at
produksiyon ng kuryente.
Carbon Dioxide – pangunahing green house gas na
responsible sa patuloy na pag-init kasama ang iba pang
gas tulad ng methane, nitrous oxide, at CFC’s.

Ecological Balance – tumutukoy ito sa balanseng

kalagayan ng pamayanan ng mga speciesna umaayon sa
isa’t-isa. Kabilang dito ang likas na interaksiyon at
pakikisalamuha ng mga species sa bawat isa at sa
kanilang kapaligiran upang pamalagiang mapanatili ang
dami ng kanilang lahi.
Mga Patunay ng Global Warming

1. Pagkatunaw ng yelo sa daigdig particular sa North Pole at

South Pole kabilang ang ice sheet sa knalurang Antarctica,
Greenland, at rehiyong Arctic.
2. Pagtaas ng tubig sa karagatan.
3. Pagliit ng populasyon ng mga Adelie penguin sa
Antarctica.
4. Pagtaas ng lebel ng presipitasyon tulad ng ulan at niyebe
sa iba’t-ibang bahagi ng daigdig.
5. Paglipat ng tirahan ng ilang species tulad ng fox, paruparo,
at halamang alpine sa hilaga at maas malamig na bahagi ng
daigdig.
Populasyon – kabuuang bilang ng taong
naninirahan sa isang partikular na lugar, rehiyon, o
bansa. Mahalagang salik ito sa pag-unlad ng isang
bansa.

China – may pinakamalaking populasyon sa buong

daigdig.
Yamang tao – tumutukoy ito sa bilang o pangkat ng
tao na may kakayahang maghanapbhay upang
mapaunlad ang sarili at ang bansa sa kabuuan.

Mga Indikasyon ng Pag-unlad Kaugnay sa

Yamang Tao

1. Antas ng paglaki ng populasyon o population

growth rate - tumutukoy sa tinatayang pagtaas ng
populasyon bawat taon.
2. Komposisyon ng Populasyon ayon sa Edad

3. Distribusyon ng Tao o population density – ang

dami ng naninirahan sa bawat kilometro kwadrado ng
isang lugar o bansa.

4. Inaasahang Haba ng Buhay o life expectancy – ang

karaniwang bilang ng taon na itinatagal ng buhay ng
mga mamamayan sa isang bansa.

5. Uri ng Hanapbuhay
6. Bahagdan ng marunong bumasa at sumulat o
literacy rate – bahagdan ng populasyong 15 taong
gulang pataas na may kakayahang bumasa at
sumulat.

7. Gross Domestic Product (GDP) per Capita –

ginagamit bilang panukat sa pag-unlad ng
ekonomiya ng isang bansa. Tumutukoy ang GDP sa
kabuuang halaga ng produkto at paglilingkod na
ginawa sa loob ng bansa sa loob ng tiyak nas
panahon.
Ipinapakita ng GDP per capita ang kalakasan ng
ekonomiya ng isang bansa at ang average standard of
living ng bawat kasapi ng lipunan. Sa GDP per capita,
madaling matukoy kung lumakas o humina ang
ekonomiya ng bansa.

8. Migrasyon – bunga ng hindi pantay na distribusyon

ng kakayahan at kaunlaran ng pamumuhay ng tao. Isa sa
pangunahing salik sa pagnanais ng tao na madayuhan ay
ang pagkakataong mapaunlad ang kanilang
pamumuhay.
9. Human Development Index (HDI) – buod sa
pagsukat sa kaunlaran ng mga mamamayan ng
isang bansa.

Gender Inequality Index (GII) – sumusukat sa

hindi pantay ng pagtinging nararanasan ng
kababaihan sa mga aspketong pangkalusugan,
empowerment, at hanapbuhay.
Singapore – may pinakamaraming naninirahang
tao sa bawat kilometro kwadrado.

India – may pinakamaraming mahihirap na

mamamayan batay sa Multidimensional Poverty
Index.

Qatar – may pinakamataas na GDP per capita

North Korea – may pinakamataas na bahagdan ng
marunong bumasa at sumulat .

Afghanistan - may pinakamataas na antas ng

paglaki ng populasyon.

Mongolia - may pinakamababang distribusyon ng

tao.
Nepal – may pinakamaliit na populasyon sa Asya.

Multidimensional Poverty Index – pagtukoy at

pagsukat ng kahirapan ng mga mamamayan sa isang
bansa.
Pangkat etnolingguwistiko – mga pangkat na
nabuo batay sa pagkakatulad at pagkakaiba ng mga
tao sa isang bansa ayon sa kultura. Nakabatay sa
etnisidad at wika ang pagbuo ng mga pangkat
etnolingguwistiko.
Etnisidad – pagkakabilang sa isang pangkat kung
saan nakikilala ang mga kasapi sa pagkakaroon g
magkakatulad n wika, paniniwala, kaugalian,
tradisyon at pinagmulang angkan.

Wika – isa sa pangunahing pagkakakilanlan ng mga

pangkat etnolingguwistiko
 Ang mga bansa sa Hilagang Asya ay dating
bahagi ng Union of Soviet Socialist Republics
(USSR). Karamihan sa mga taong bumubuo rito ay
mga Russians.

Kinikilala ang malaking bilang ng mga

Russian bilang mga Slav na unang nanirahan sa
silanagang Europe may ilang libong taon na ang
nakakalipas. Slavic ang wika ng mga ito.
 Uzbek – pinakamalaking pangkat Turkic sa
mga bansang Asyano sa Hilagang Asya at
pumapangalawa sa buong daigdig.
Ebolusyong Kultural sa Asya

Panahong Palelitiko
Panahong Mesolitiko
Panahong Neolitiko
Panahon ng Metal
Panahong Paleolitiko
• paggamit ng kagamitang bato
• pagtuklas ng apoy

Panahong Mesolitiko
• paggamit ng dugout o canoe upang makapangisda
• pag-aalaga ng mga hayop
Panahong Neolitiko
• paggawa ng mga banga, pag-aalaga ng mga hayop
at pagsasaka
• pagtatayo ng permanenteng tirahan

Panahon ng Metal
• Paggawa ng mga kagamitang metal
 Kultura - paraan ng pamumuhay ng mga sinaunang tao.

Paleolitiko – mula sa salitang Greek na palaios, na

nangangahulugang “luma at lithos” na nangangahulugang
bato. Samakatuwid, ang Panahong Paleolitiko ay
nangangahulugang Old Stone Age o Panahon ng Lumang
Bato

Nomadic- paraan ng pamumuhay ng mga tao noong

panahon ng paleolitiko kung saan sila ay palipat lipat ng
bahay.
Nomad- ang tawag sa taong lagalag.
Kulturang Mesolitiko – mula sa salitang Greek na
meso na nangangahulugang gitna at lithos na
nangangahulugang bato. Ito ay panahon ng Middle
Stone Age o Panahon ng Gitnang Bato. Sa panahong ito
naganap ang isang malaking pagbabagong
pangkapaligiran-ang pagkatunaw ng mga glacier o
malalaking tipak ng yelo. Ang pangyayaring ito ay
nagbigay daan sa paglago ng mga puno at halaman sa
mga kagubatan.

Dugout o canoe – pinakamalaking ambag ng mga

sinaunang tao sa panaho mesolitiko
Kulturang Neolitiko – mula sa salitang Greek na naois,
na nangangahulugang bago, at lithos na
nangangahulugang bato. Tinatawag din na New Stone
Age o Panahon ng Bagong Bato. Sa panahong ito hindi
na lubhang umasa ang mga tao sa kanilang kapaligiran.
Isa sa mga patunay nito ay ang pagsismula ng pagsasaka.
Tinawag din ang pagbabagong ito na Neolithic
Revolution.

Sedentary – paraan ng pamumuhay ng mga tao sa

panahong neolitiko kung saan mula sa pagiging lagalag
sila ay nagkaroon na ng sariling tirahan.
Panahon ng Metal- nagsimula ang panahong ito sa
pagkatuklas ng copper o tanso. Ito ang unang uri
ng metal na ginamit ng mga sinaunang tao. Ang
pagproseso ng tanso ay ipinapalagay na unang
ginawa sa Kanlurang Asya.

Kabihasnan - tumutukoy sa paraan ng

pamumuhay na pinaunlad at patuloy na pinauunlad
upang makaangkop sa pagbabagong naganap at
nagaganap sa kapaligiran.
 Ang pagdating at paninirahan ng mga
sinaunang tao sa timog na bahagi ng Fertile
Crescent ang simula ng kasaysayan ng
Mesopotamia. Sa pagitan ng 3500 B.C.E. at 3000
B.C.E. , umunlad ang mga pamayanan at nagging
lungsod ang mga ito. Tinawag ang rehiyong ito
bilang Sumer at mga naninirahan bilang
Sumerian.
Cuneiform- nagmula sa salitang Latin na cuneus at
forma na nangangahulugang “hugis-sinsel” paraan ng
pasulat ng mga Sumerian. Ang pagkakaimbento ng
sistema ng pagsulat ang isa sa pinakamahalagang salik
sa tagumpay ng mga Sumerian bilang unang
tagapagtaguyod ng kabihasnan.
Scribe - dalubhasa sa pagsulat ng cuneiform.
Potter’s wheel - gulong na naimbento ng mga
Sumerian. Ipinapalagay ng mga historyador na ang mga
Sumerian ang unang gumamit ng gulong.
 Maliban sa Kanlurang Asya, nagging sentro din ng
Timog Asya ang isa sa mga sinaunang kabihasnan sa
daigdig. Ito ang Harappa at Mohenjo-Daro na
matatagpuan sa kasalukuyang India at Pakistan.

Indus River – sentro ng kabihasnang Indus.

 Dalawa sa pinakamahabang ilog sa China ang
Yangtze (Chang Jiang) at Huang Ho ( Yellow
River) ang naging daan sa pagunlad ng
Kabihasnang Tsino.
Huang Ho River - tinagurian bilang “China’s
Sorrow” dahil sa pagkamatay ng maraming tao at
pagkasira ng mga ari-arian dulot ng pag apaw ng
tubig nito noong 1887.
-Namahala mula dakong 1750 B.C.E. hanggang
dakong 1120 B.C.E.
_Pangunahinh lungsod ang Anyang na matatagpuan
sa hilagang bahagi ng Huang Ho River
- May sariling sistema ng pagsulat
- Naging tanyag dahil sa kahusayan sa paggawa ng
mga kasangkapsng yari sa bronse.
Uri ng tao sa Lipunang Shang
1. Hari at pamilya – nasa pinakamataas na uri.
2. Aristokrata – nagmamay-ari ng malalawak na
lupain.
3. Manggagawa – malaking bahagdan nito ang mga
magsasaka.
4. Bilanggo – pinakamababang uri
 May Sistema ng pagsulat ang Shang na
binubuo ng mahigit 3000 simbolo o character.
Karaniwang nakasulat ang mga simbolong ito sa
mga buto ng baka o tupa. Ginamit ito ng mga
pinunong espiritwal ng Shang na ipinapalagay na
nakapanghuhula ng mga pangyayari. Tinawag ang
mga butong ito na mga oracle bone.
Kabihasnang Tsino - isa sa pinakamatandang
kabihasnan sa daigdig. Maiuugat sa mga turo at
kaisipan ng kilalang pilosopo na si Confucius.

Zhongguo - binansag ng mga Tsino sa kanilang

bansa na nangangahulugang gitnang kaharian. Ang
salitang “Zhongguo” ay mula sa dalawang Chinese
character na Zhong, na nangangahulugang “gitna” at
guo, na nangangahulugang “lupa”, “kaharian”, o
bansa.
Sinocentrism – perspecktiba ng mga Tsino na ang
kanilang kultura at kabihasnan ang natatangi sa
lahat.
Bahagi ng Sinocentrism, kinilala ng mga Tsino
ang kanilang emperador bilang Anak ng Langit o
Son of Heaven. Pinaniniwalaang pinili siya ng
langit upang pamunuan ang buong kalupaan. Ang
kaniyang pamumuno ay may mandate of heaven o
pahintulot o basbas ng langit.
Mandate of heaven - ang nagpapaliwanag kung
bakit may naganap na pagbabago o pagpapalit ng
dinastiya sa China.
Rites of Zhou - sinaunang nananatiling
dokumento tungkol sa politikang Tsino.
 Sa India, ang kinilalang diyos ay nagmula at
nabuo sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng diyos
ng buwan, apoy, araw, hangin, tubig, kayamanan at
kamatayan.
Devaraja – pinakamataas at walang kapantay dahil
hindi lamang iisang diyos ang kaniyang taglay. Ang
devaraja ay hango sa salitang – deva, na
nangangahulugang “diyos” at raja, na
nangangahulugang “hari”.
Cakravartin – kinilala bilang hari ng sansinukob
Hinduism at Buddhism. May pangakong mamuno
nang makatwiran at mapagkalinga sa mga
mamamayn.an at kanilang relihiyon.
Karma - ang paniniwalang ang kabutihan ay
masusuklian din ng kabutihan.
Reinkarnasyon - ang paniniwalang kapag ang tao
ay namatay, siya ay muling mabubuhay sa ibang
anyo.
Islam - itinatag ni Muhammad na siyang naging
tagapaghatid ng mensahe ni Allah.
Allah – kinilalang diyos ng mga Muslim.
Muhammad – pinunong panrelihiyon at political
ng mga Muslim.
Abu Bakr – sumunod kay Muhammad bilang
pinuno ng mga Muslim na binigyan ng titulong
caliph – na nangangahulugang “tagapagtaguyod
ng pananampalataya”.
Caliphate - ang Sistema ng pamahalaang itinatag
ng mga pinuno ng mga Muslim.
Qur’an - banal na aklat ng mga Muslim.
Mga Imperyo sa Mesopotamia
,Mga Lungsod-estado ng Mga Imperyo ng
Mesopotamia
Sumer

Kish, Ur, Larak, Akkad

Nippur, Babylonia
Lagash Assyria
Chaldea
Haring Sargon - namuno sa kauna-unahang
imperyong itinatag sa kasaysayan ng daigdig.

Imperyong Akkadian - ang kauna-unahang

imperyong itinatag sa kasaysayan ng daigdig.
I will take you to places you’ve never
been before.
At the count of 1 2 3..
Our Fist stop is Vietnam
 Napapaligiran ang Cambodia ng
Thailand, Laos, at Vietnam. Matatagpuan sa
timog na bahagi nito ang Gulf of Thailand.
Cambodia - sentro ng Kabihasnang
Khmer - isa sa pinakamakapangyarihang
imperyo sa Timog-Silangang Asya.
Imperyong Khmer – itinatag sa Cambodia
noong 802 C.E.
Angkor- kabisera ng Imperyong Khmer.
Pagsasaka – pangunahing ikinabubuhay ng
mga tao sa imperyo.
Mga Tanyag na Pinunong Khmer

Jayavarman II - Namahala noong ikasiyam

na siglo at nagtatag ng kabisera ng imperyo sa
lungsod ng Angkor
Suryavarman II - Ipinagawa ang
pinakadakilang templo sa imperyo, ang
Angkor Wat

Jayavarman II - nagging hari noong 1181 at

itinatag ang mas malaking lungsod, ang
Angkor Thom
Angkor Wat (temple of the capital) -
ipinagawa ni Suryavarman II noong ika 12
siglo bilang alay para sa diyos ng mga Hindu
na si Vishnu. Sa lawak ng sakop ng Angkor
Wat kinilala ito bilang pinakamalaking
estrukturang panrelihiyon sa daigdig.
 Matatagpuan ang Myanmar (dating
Burma) sa dulong kanluran ng Timog-
Silangang Asya. Ito ang bansang
pinakamalapit sa India kung kaya’t nalantad
sa impluwensiyang Indian at mga sinaunang
katutubo ng Myanmar.
2 Pangkat ng tao na unang nandayuhan at
nanirahan sa Myanmar

1. Mon – nanahan sa timog na bahagi ng bansa

2. Tibeto-Burman – nanatili sa lambak ng
Irrawaddy.
Pagan – kabisera ng Tibeto-Burman.Naging
sentro ngBuddhism dahil sa mga ipinatayong
temple at monasteryong Buddhist sa iba’t ibang
bahagi ng kabisera.
 Ang Thailand ay isa sa lunduyan ng
mauunlad na kaharian at imperyo sa Timog-
Silangang Asya. Matatagpuan ang malaking
bahagi ng bansa sa Malay Peninsula.
2 Mauunlad na kaharian na itinatag sa
Thailand
1.Kahariang Sukhothai- nangangahulugang
“dawn of happiness”.
Ramkhamhaeng – nagging tanyag na
pinuno ng Sukhothai. Sa kanyang panahon
nagging sentro ng karunungan at sining ang
Sukhothai. Pinaunlad niya ang Sistema ng
pagsulat na nakabatay sa Khmer script.
2. Kahariang Ayutthaya ( Ayudnhaya)-
nagging sentro ng kalinangang Buddhist at
umunlad ang kalakalan sa kaharian dahil sa
mahusay na pakikipagpalitan ng mga
produkto nito sa China at iba pang kaharian
sa rehiyon.
Ramathibodi – nagtatag ng Kahariang
Ayutthaya noong 1350.
Wat Mahathat - sinaunang templong
Buddhist na matatagpuan sa Sukhothai
Historic Park sa Thailand. Idineklara bilang
World Heritage Site ng UNESCO noong 1991.
Imperyong Srivijaya –itinatag sa Indonesia
particular sa Sumatra.
Palembang – naging sentro ng Srivijaya.
Zhufan Zhi – isang aklat na isinulat ni Zhao
Rugua, ayon dito ang Srivijaya ang
maituturing na pinakamakapangyarihan at
pinakamayamang imperyo sa Timog-
Silangang Asya.
Sailendra – pinakatanyag na pinuno ng
gitnang Java. Nangngahulugan sa wikang
Sanskrit na “hari ng kabundukan”.
Borobudur – matatagpuan sa gitnang Java,
ang pinakamalaking templong Buddhist sa
buong daigdig. Ito ay nangangahulugang
“templong Buddhist sa ibabaw ng burol”. Mas
matanad ito ng 300 years sa Angkor Wat.
Itinanghal ito ng UNESCO bilang World
Heritage Site noong 1991.
 Kinikitaan ng maunlad na pamumuhay
ang mga sinaunang Pilipino bago pa man
dumating ang mga dayuhang Kanluranin.
Nakasentro ang kanilang buhay sa tinatawag
na Barangay. Ang pagdating ng mga Malay
sakay ng mga bangkang tinawag na balangay
ang nagbunsod sa pagtatag ng maunlad na
pamayanan.
Balangay- nangahulugang bangkang
panlayag at isang patunay sa kaalaman at
kahusayan sa paglalayag ng mga taga-
sinaunang Timog-silangang Asya bago pa
man dumating ang mga dayuhan.
Barangay - sistemang politikal at lipunan ng
mga sinaunang Pilipino. Sa panahong ito,
malalaya at nagsariling estado ang mga
barangay kung kaya mayroon silang kani-
kaniyang pinuno na kilala sa tawag na datu.
Padre Juan de Plasencia – isang Prayleng
Franciscan, ayon sa kanya bukod sa mga
katutubong pinuno na tinawag na datu, nahahati sa
tatlong pangkat ang sinaunang lipunang Pilipino sa
katalugan.

1. Mga Maharlika - mga ipinanganak na malalaya

mula sa pagkakaalipin, hindi sila nagbayad ng buwis
o tribute sa datu, at katuwang ng datu sa
pakikidigmaa.
2. Mga karaniwang tao - tinawag na aliping
namamahay, nanilbihan sa kanilang panginoon,
may sariling tirahan, may ari-arian, at hindi
maaaring ipagbili maging ang mga magulang o
anak.
3. Mga alipin - tinawag ding aliping saguiguilid,
nagsisilbi sa panginoon ,at maaaring ipagbili.
Relihiyon- paniniwala ng tao na may isang
makapangyarihang nilalang o pwersa na siyang
pinakamataas at nagpapakilos sa lahat ng bagay sa
daigdig.
Judaism – nagsimula sa Israel. Ito ay itinatag
ng mga Jews (hudyo) o Israelites.
- isang monoteistikong relihiyon.
Yahweh – ang Diyos ng mga Hudyo at may
likha ng lahat ng bagay sa daigdig.
Torah- ang banal na aklat ng mga hudyo.
Dito nakasad ang mga aral at
salita ni Yahweh.
- nangangahulugang “batas at aral”.
- binubuo ito ng limang aklat ni Moses.
1. Genesis 4. Numbers
2. Exodus 5. Deuteronomy
3. Leviticus
Patriyarka - ang tawag sa kanilang pinuno.
Ilan sa mga kilalang patriyarka ng mga Hudyo
ay sina Abraham, Isaac, at Jacob.
Exodus - dito isinalaysay kung paano
pinamunuan ni Moses ang pagtakas ng mga
Hudyo sa Egypt.
Sampung Utos - pangunahing aral ng
Judaism na tinanggap ni Moses mula sa
Diyos.
Kristiyanismo – ang doktrina ng relihiyong ito
ay nakabatay sa mga aral at katuruan ni Hesus.
Bibliya - dito nakapaloob ang mga aral at salita
ng Diyos. Ito ay nahahati sa dalawang bahagi:
1. Lumang Tipan - naglalaman ng salaysay
mula sa paglikha ng Diyos sa daigdig hanggang
sa paghahanda ng mga Hudyo sa pagdating ng
Messiah.
2. Ang Bagong Tipan - naglalaman ng tungkol
sa buhay ni Hesus, ng kaniyang mga disipulo, at
iba pang may kaugnayan sa Kristiyanismo.
2 Pangunahing Paniniwala ng Kristiyanismo
1. Si Hesus ang anak ng Diyos
2. Ang Diyos ang nagsugo kay Hesus sa daigdig
upang mamuhay at maghirap tulad ng tao,
mamatay para sa kaligtasan ng sangkatauhan
at mabuhay muli.
Santisima Trinidad (Holy Trinity) –
paniniwala sa tatlong persona ng iisang Diyos
– ang Diyos Ama, Anak, at Espiritu Santo.
Kristiyanismo – ang relihiyong may
pinakamaraming tagasunod sa daigdig.
Katolisismo - ang pinakamalaking
denominasyon sa ilalim ng Kristiyanismo.
Santo Papa – ang namumuno sa Simbahang
Katoliko
Vatican City - ang tirahan ng Santo Papa.
Islam – ikalawang pinakalaganap na
relihiyon sa daigdig.
- nangangahulugang “kapayapaan” at
“pagsuko” kung pagsasamahin ang
dalawang diwa, nangangahulugan
itong “kapayapaang madarama kapag
isinuko ang sarili sa diyos na si Allah.
Muhammad – nagtatag ng Islam.
- isinilang sa Mecca noong 571
C.E.
Kadija – asawa ni Muhammad.
Allah - ang diyos ng mga Muslim. Siya ng
lumikha ng daigdig at sanlibutan.
Mecca- dito isinilang si Muhammad.
Mecca at Medina - magkatunggaling lungsod
dahil sa pagkakaiba ng relihiyon.
Medina - dito maluwag na tinanggap si
Muhammad at ang Islam.
Kaaba - sentro ng pananampalatayang Muslim.
Makikita ito sa loob ng Al Masjid al Haram o
Great Mosque, sa Mecca Saudi Arabia.
Medina - dito namatay si Muhammad noong
632 C.E.
1. Shahada – paniniwala na walang
panginoon kundi si Allah at si Muhammad
ang kanyang propeta.
2. Salat - pagdarasal nang limang ulit sa iang
araw nang nakaharap sa direksiyon ng
Kaaba.
3. Zakat - pagiging bukas palad, mahalaga
ang pagtulong sa mga nangangailangan,
maysakit, matatanda, ulila at iba pa.
4. Sawm - paggunita sa banal na buwan ng
Ramadan sa pamamagitan ng isang buwang
pag-aayuno araw-araw mula medaling araw
hanggang sa paglubog ng araw.
5. Hajj – paglalakbay sa Mecca sa buong
buhay ng isang Muslim; ang taong
nakapaglakbay sa Mecca ay ginagawaran ng
titulong Hajji.
Zoroastrianism – relihiyong itinatag ng
mga Greek.
Zarathustra – nagtatag ng
Zoroastrianism.
Zoroaster – propeta ng mga
sumasampalataya sa Zoroastrianism.
Ahura Mazda –ang dyos ng mga
Zoroastianist.
Zend Avesta – banal ng aklat ng
Zoroastrianism.
Hinduism – itinatag ng mga Aryan noong 1500 B.C.E.
sa hilagang-kanlurang bahagi ng India kung
saan umusbong ang kabihasnang Indus.

Tatlong Pangunahing diyos

1. Brahma – ang Manlilikha
2. Vishnu – ang tagapangalaga
3. Shiva – ang tagawasak
Karma – mula sa salitang Kar na nangangahulugang
pagkilos at Ma na nangangahulugang paggawa
o paglikha.
- isang bagay na nilikha o bunga ng gawi ng
isang tao.
Reinkarnasyon – siklo ng kapanganakan at kamatayan.
-paniniwalang kapag namatay ang isang
tao ang kaluluwa niya ay muling
mabubuhay.
Nirvana – layunin ng bawat na kumawala sa siklo ng
reinkarnasyon.
Moksha – paglaya sa siklo ng reinkarnasyon.

Vedas – banal na aklat ng mga Hindu.

Apat na Vedas
1. Rig Veda
2. Sama Veda
3. Yajur Veda
4. Atharva Veda
Buddhism –umusbong noong ikaanim na siglo B.C.E. sa
hilagang India na paglaon ay nagging karibal
ng Hinduism
Siddhartha Gautama – tagapagtatag ng Buddhism
kilala rin bilang Buddha – “Ang
Naliwanagan”
-ipinanganak dakong 563 B.C.E.
- Ipinanganak sa Lumbini, Nepal
Haring Suddhodana – Ama ni Buddha.
Reyna Maya – Ina ni Buddha.
Yasodhara – asawa ni Buddha.
Four Noble Truths – sa kaniyang pagninilay sa lilim ng
punong bo, naliwanagan si
Siddharta Gautama sa sumusunod
na katotohanan.
. Puno ng pagdurusa ang buhay ng tao
. Nagmumula sa pagdurusa sa masidhing paghahangad
. Magwawakas ang pagdurusa sa pagwawakas ng
paghahangad.
. Mawawakasan ang pagdurusa sa pagsagawa ng
Eightfold Path.
Nirvana - paraiso o kaluwalhatian.
- sukdulang layunin ng mga Buddhist.
Eightfold Path - tinatawag ding Middle Path
- nagsisilbing gabay ito ng tao upang
makamit ang nirvana.
1. Wastong pag-iisip 6. Wastong konsentrasyon
2. Wastong pananaw 7. Wastong hanapbuhay
3. Wastong intension 8. Wastong Pagpupunyagi
4. Wastong pagsasalita
5. Wastong pagkilos
Kolonyalismo - tumutukoy sa proseso ng
pamamalagi ng mga Europeo at pagkakaroon
ng kapangyarihang politikal sa malaking
bahagi ng daigdig, kabilang na ang Americ.,
Australia, at bahagi ng Africa at Asya.

Kolonya - tawag sa lugar na nasakop ng mga

kolonista.
Merkantilismo tumutukoy ito sa
paniniwalang ang tunay na panukat sa
kayamanan ng isang bansa ay ang kabuuang
dami ng ginto at pilak mayroon ito.
Rebolusyong Industriyal tumutukoy
sa maraming paggawa bg produkto
gamit ang mga makina.
Kapitalismo tumutukoy sa sistemang pang
ekonomiya kung saan ay may pribadong
pagaari ng kapital at malayang kompetisyon
sa pamilihan.
Imperyalismong Ekonomiko pagkontrol
ng malalaking pribadong samahang
pangnegosyo ng dayuhang bansa sa isang
hindi pa lubusang maunlad na bansa.
Pagkakaroon ng Protektorado
pagpapaubaya ng dayuhang bansa na
manungkulan ang mga katutubong pinuno
ng mas mahinang bansa kasabay ng
pagpapanatili ng kontrol sa gayong pinuno.
Pagpapanatili ng Sphere of Influence
pagpapanatili ng dayuhang bansa ng
nakapangingibabaw na impluwensiyang
political o ekonomiko sa isang bansaa o
rehiyong heograpikal.
Nasyonalismo pagmamahal sa bansang
kinabibilangan. Maaarin din itong bigyang
kahulugan bilang pagkilos upang maipahayag
ang pagmamahal sa sariling bansa.
2 Uri ng Nasyonalismo
1. Nasyonalismong sibiko tumutukoy sa
aktibong pakikilahok ng mga mamamayan sa
mga isyung panlipunan na siyang
nagpapatibay sa estado bilang pinakamataas
na anyo ng yunit politikal.
2. Nasyonalismong kultural binibigyang
diin ang pangangailangan ng mga
mamamayang mapabilang sa isang
pamayanan at pagkakakilanlan batay sa
pinagsasaluhang mga kaugalian, gawi,
ideyang panlipunan, wika, relihiyon, at
kultura.
Mohandas Gandhi ipinaglaban niya ang
karapatan ng mga Indian batay sa ahimsa o
pagtalikod sa karahasan at kalupitan.
Nanguna siya sa pagtutol sa pagbubuwis, at
nagsagawa ng pagboykot at pag aayuno.
Jawaharlal Nehru masugid na tagasuporta
ni Gandhi. Silang dalawa ni Gandhi ang
namuno sa pakikibaka para sa pagpapatalsik
sa mga British sa India.
Kanlurang Asya- napasailalim ng
kapangyarihan ng Imperyong Ottoman
noong 1453 nang matalo ng mga Turkong
Ottoman ang Imperyong Byzantine at itatag
ang kabisera ng imperyon ng Constatinople.
Pinalitan ang pangalan ng Constantinople at
ginawang Istanbul.
Sekularismo pagtalikod sa
teokratikong katangian ng imperyo
at pangtanggap sa anumang bakas
ng relihiyon, lalo na sa larangang
politikal.
Young Turks Movement
nangampanya para sa
modernisasyon ng estado,
pagkakaroon ng demokrasyang
konstitusyonal, at pagpapatupad ng
mga repormang pang-ekonomiya.
Ipinanganak noong ika 19 ng 1881 at yumao
noong ikasampu ng Nobyembre. Opisyal sya
ng military at unang pangulo ng Turkey.
Iginawad sa kanya ang apelyidong “Ataturk”
na nangangahulugang “Ama ng mga Turk”
noong 1934 ng Parlamentong Turk bilang
pagkilala sa kanyang ambag sa pagtataguyod
ng nasyonalismong Turk.
1908 - naglunsad ng kudeta ang puwersa ni
Kemal at napatalsik sa trono si Sultan Abdul
Hamid II.
1923 Itinatag ang Republika ng Turkey at si
Mustafa Kemal ang nagging pangulo nito.
Holocaust mula sa salitang Greek na “holos”
na ang ibig sabihin ay buo at “kaustos” na ang
ibig sabihin ay nasunog. Noong Ikalawang
Digmaang Pandaigdig, tumutukoy ang
holocaust sa maraming pagpatay sa mga Jew
na isinagawaa ng mga Nazi sa ilalim ng
pamumuno ni Adolf Hitler ng Germany.
Kapanganakan Oktubre 2, 1869
Lugar Porbandar, Gujarat India
Edukasyon Abogasiya (University of
London)
Pangalan ng Asawa Kasturba Gandhi
Mga Anak Harilal, Manilal, Ramdas
at Devdas
Kamatayan Enero 30, 1948
Sanhi Asasinasyon
Satyagraha (grasping or holding to the
truth) – pamamaraang ginamit ni Gandhi
upang makamit ang kanilang mga kahilingan
sa mga mananakop ng British. Nakapaloobb
sa prinsipyo nito ang mga sumusunod:
1. Hindi paggamit ng dahas
2. Paggalang sa mga nang-aapi
3. Pagkakaroon ng bukas na isipan sa mga
sumasalungat sa iyong ideya.
4. Pag-iisip ng lunas sa suliraninnna katanggap-
tanggap sa magkabilang .

Marso 12, 1930 - pinamunuan ni Gandhi ang

isang demonstrasyon laban sa Salt Acts na
ipinatupad ng mga British.
Salt Acts – batas na ipinatupad ng mga British.
Sa ilalim ng batas na ito, hindi maaaring bumili
ng asin ang mga Indian sa iba maliban sa mga
British. At kailangan din nilang magbayad ng
buwis para sa asin
1938 – nakipagpulong si Gandhi kay
Mohammad Ali Jinnah, ang lider ng Muslim
League, upang ipakita ang kanyang paggalang
sa mga Muslim
Enero 30, 1948 – binaril at napatay si Gandhi
ni Nathuram Godse.

2007 idineklara ng General Assembly ng

United Nations ang kaarawan ni Gandhi
bilang International Day of Violence.
Pumangalawa siya kay Albert Einstein bilang
Person of the Century ng Time Magazine.
Pag-usbong ng Nasyonalisismo sa China

Higit pang umigting ang hangarin ng mga

Tsinong mapatalsik ang mga Kanluranin,
gayundin ang mga Hapones, sa kanilang
bansa sa pagpasok ng mga ideolohiyang
demokrasya at komunismo sa China.
Sun-Yat-Sen nagpalaganap ng demokrasya
sa China. Ang bansag na
nasyonalista ay katagang
ginamit ng mga
tagapagtaguyod
ng mga paniniwala ni Sun-
Yat-Sen.
Isang doktor na nagkamit ng edukasyong
Kanluranin ang tuluyang nagpabagsak sa
dinastiyang Qin. Ipinanganak si Sun Yat Sen
sa China subalit lumaki sa Hawaii at nag aral
ng medisina sa Hong Kong at Canton. Noong
1895 pay nagplano na siya ng pag-aalsa laban
sa dinastiyang Qin subalit pagkatapos nito ay
kinailangang magtago sa Japan.
1. Minzu (nasyonalismo)
2. Minquan (demokrasya)
3. Minsheng (kabuhayang pantao)
Kuomintang (Nasyonalista) – samahang
itinatag ni Sun Yat Sen para sa binabalak na
rebolusyon. Naging saligan din nmg kaniyang
pakikibaka ang kahalagahan ng pagkakaisa
ng mga Tsino upang tuluyang magwakas ang
imperyalismo.
Mga Kaisipang Isinulong ni Sun Yat Sen
1. Pagkakapantay pantay sa pagmamay ari ng
lupa;
2. Regulasyon ng puhunan.
3. Pagsulong ng kaunlaran sa pamamagitan
ng pagkakasundo
4. Pagtuligsa sa tunggalian ng mga uri (class
struggle) upang makamit ang kaunlaran.
Double Ten Revolution sumiklab habang
nasa United States si Sun Yat Sen. Tinagurian
itong Double Ten dahil naganap ito sa
ikasampung taon araw ng ikasampung buwan
ng taon. Dahil sa rebolusyong ito nagtapos
ang dinastiyang Qin sa Asya.