Tvrdo lemljenje

tehnologija tvrdog lemljenja

Oprema za tvrdo lemljenje
 definicija
Tvrdo lemljenje je proces spajanja metala koji su
smješteni neposredno jedan uz drugog uz pomoć
rastopljenog metala koji se topi iznad 450 °C.
Tvrdo lemljenje razlikuje se od mekog lemljenja
po tome što dodatni materijal kod mekog
lemljenja ima temperaturu tališta ispod 450°C.

2
 Zalemljeni spoj
Ispravan zalemljeni spoj općenito je rezultat
odabira prikladnog dodatnog materijala, čistih
metalnih površina koje se spajaju i zagrijavanja
na temperaturu topljenja dodatnog materijala kao
i izbora prikladnog spoja. Kao i ostali procesi
spajanja tvrdo lemljenje objedinjuje različite
naučne discipline (npr. mehaniku, fiziku i
hemiju)

3
 Proces tvrdog lemljenja
Proces tvrdog lemljenja ima četiri značajna koraka :
 sklop ili područje dijelova koji se spajaju zagrijava se na
temperaturu od minimalno 450°C
 sklopljeni dijelovi i dodatni materijal moraju postići
temperaturu dovoljno visoku da se rastali dodatni
materijal (folija, žica, pasta, prevlaka itd.) ali ne i dijelovi
 rastopljeni dodatni metal, koji se drži u spoju uz pomoć
površinske napetosti, širi se u spoj i kvasi površine
osnovnog metala
 dijelovi se hlade kako bi se skrutnuo dodatni materijal
koji se drži u spoju kapilarnim privlačenjem te sidri
dijelove zajedno metalurškom reakcijom i vezivanjem
4
atoma.
elemenati procesa tvrdog lemljenja

Nekoliko elemenata procesa tvrdog lemljenja

potrebno je razumjeti kako bi se proizveo
zadovoljavajući spoj :
 tečenje dodatnog materijala
 karakteristike osnovnog materijala
 karakteristike dodatnog materijala
 priprema spoja
 dizajn spoja i tolerancija
 temperatura i vrijeme
 brzina i izvor topline
5
 Razlozi povećanog korištenja
tvrdog lemljenja
razvoj novih vrsta dodatnih materijala za tvrdo
lemljenje
dostupnost novih oblika dodatnih materijala
uvođenje automatizacije koja je izdignula
proces tvrdog lemljenja u procesima visoke
produktivnosti
povećanog korištenja tvrdog lemljenja u
vakumskim pećima uz aktivne i inertne
atmosfere.
6
 Prednosti tvrdog lemljenja
Tvrdo lemljenje ima mnogo istaknutih prednosti uključujući :
 ekonomičnu izradu kompleksnih i višekomponentnih sklopova
 jednostavnu metodu dobivanja većih površina spoja ili duljine
spoja,
 toplinski kapacitet spoja približava se onom osnovnog metala
 izvrsnu raspodjelu naprezanja i svojstva toplinske
provodljivosti ,
 mogućnost očuvanja zaštitne metalne prevlake ,
 mogućnost spajanja lijevanih materijala sa kovanim metalima
 mogućnost spajanja nemetala sa metalima,

7
 Prednosti tvrdog lemljenja
 mogućnost spajanja metala čija debljina dosta varira u
dimenzijama,
 mogućnost spajanja različitih metala,
 mogućnost spajanja poroznih metalnih komponenti,
 mogućnost spajanja velikih sklopova u uvjetima bez
naprezanja,
 mogućnost očuvanja posebnih metalurških karakteristika
metala,
 mogućnost spajanja vlaknima i disperzijski ojačanih
kompozita,
 sposobnost preciznih tolerancija tijekom proizvodnje,
 ponovljive i pouzdane tehnike kontrole kvalitete.

8
 Karakteristike tvrdo lemljenog spoja

Tvrdo lemljeni spojevi posjeduju visoku

čvrstoću. Priroda metalne veze je takva da čak i
jednostavni spoj, ispravno dizajniran i
napravljen, posjeduje čvrstoću jednaku ili višu
od one osnovnog materijala. Prirodni oblik
zaobljene površine ruba zalemljenog spoja od
strane dodatnog materijala idealno je oblikovan
kako bi bio otporan na zamor budući da se
pregiba preko uglova i sekcija koje se spajaju.

9
Postupci tvrdog lemljenja mogu se podijeliti:

indukcijsko tvrdo lemljenje otporno tvrdo lemljenje

infracrveno tvrdo lemljenje difuzijsko tvrdo lemljenje

tvrdo lemljenje plamenom tvrdo lemljenje u vakuumu

tvrdo lemljenje u peći tvrdo lemljenje u slanim kupkama

tvrdo lemljenje uranjanjem ostali procesi tvrdog lemljenja

10
 Postupci tvrdog lemljenja
Kao posebnu skupinu može se istaknuti
zavarivačko lemljenje koje se označava na
sljedeći način
zavarivačko lemljenje
zavarivačko lemljenje plinskim plamenom
zavarivačko lemljenje električnim lukom
Pored navedenih procesa postoje još dva procesa
tvrdog lemljenja koji su zastarjeli :
tvrdo lemljenje ultrazvukom
tvrdo lemljenje trenjem
11
 0graničenja tvrdo lemljenog spoja

Tvrdo lemljeni spoj nije homogeno već je

heterogeno tijelo sastavljeno od više faza sa
različitim fizikalnim i Hemijskim svojstvima.
U najjednostavnijem slučaju sastoji se od dijelova
osnovnog materijala koji se spajaju i dodatnog
materijala. Djelomično otapanje osnovnog
materijala u kombinaciji sa procesima difuzije može
promijeniti sastav, hemijska i fizikalna svojstva
rubne zone formirane na mjestu između osnovnog i
dodatnog materijala često duž cijelog spoja.

12
Usporedba tvrdog lemljenja
sa postupcima zavarivanja
Sama činjenica da tvrdo lemljenje ne uključuje
nikakvo značajno topljenje osnovnog materijala pruža
značajnu prednost u odnosu na ostale zavarivačke
postupke. Općenito, moguće je održavati uže
tolerancije prilikom sklapanja i proizvesti kozmetički
uredniji spoj bez skupih operacija naknadne obrade.
Još je važnija činjenica da se tvrdim lemljenjem mogu
spajati različiti metali (ili metali i keramike) koji se
zbog metalurške nekompatibilnosti ne mogu spojiti
tradicionalnim postupcima zavarivanja.

13
 Automatizacija postupka
• Tvrdo lemljenje pogodno je za masovnu
proizvodnju i relativno ga je jednostavno
automatizirati, zato što unos topline ne mora
biti lokaliziran kao kod zavarivanja.
• Činjenica je da se uz dobro pozicioniranje i
toplinu, tvrdo lemljeni spoj radi „sam od sebe“
i nije ovisan o vještini operatera kao većina
postupaka zavarivačkih procesa.

14
 Indukciono lemljenje

• Indukciono lemljenje koristi prednosti

indukcionog zagrijavanja, a to je brzina
zagrijavanja i mogućnost zagrevanja samo
određene oblasti dijela koji se zagreva. Za razliku
od peći, indukciono zagrevanje dovodi toplotu
samo gde je potrebna, u usku oblast u blizini
mjesta spajanja. Na ovaj način smanjuje se
potreba za čišćenje posle lemljenja i deformacije
izazvane zagrevanjem dijelova. Ovim postupkom
se dobijaju čisti i uredni spojevi, pa se postupak
koristi u elektro i elektronskoj industriji,
prvenstveno za pojedinačne lemove. .

15
Uređaj za indukciono lemljenje

16
 Elektrootporno lemljenje

Elektrootporno lemljenje se zasniva na lokalnom

veoma brzom zagrijavanju radnih predmeta i
rastapanju lema propuštanjem električne struje
preko elektroda na radne predmete. Zbog dobrog
kontakta elektroda i radnog predmeta i zbog
relativno velikog poprečnog presjeka radnih
predmeta, najveći deo toplote generiše se na mjestu
dodira radnih predmeta koje treba spojiti. Dodatni
metal dodaje se u zonu spoja, topi se i po hlađenju
nastaje zalemljeni spoj.

17
Elektrootporno lemljenje

18
 Gasno lemljenje,
lemljenje plamenom

Gasno lemljenje se ubraja u grupu postupaka tvrdog lemljenja.

Kao izvor toplote koristi se spoljni omotač plamena pri
sagorevanju sledećih gasova ili njihovih mešavina:
Acetilen,
 Prirodni gas,
 Propan,
 Butan i
 Vodonik.

Sagorevanje gorivog gasa može se obavljati vazduhom ili uz

pomoć kiseonika.

19
 Zavarivanje lemljenjem

Tvrdo lemljenje, koje koristi oksi-acetilenski

plamen za zagrevanje od bronzane ili mesingane
žice u prisustvu topitelja, primijenjeno za
povezivanje čeličnih dijelova naziva se
zavarivanje lemljenjem. Kod ovog postupka
kapilarne pojave nemaju značaj, za razliku od
srebrnog lemljenja. Temperatura lema kreće se u
granicama 870°C-980°C, što je znatno niže od
temperature topljenja osnovnog materijala (npr.
1600°C, za neke obične čelike).

20
 Pripreme zavarivanje lemljenjem

Da bi se postupak zavarivanja lemljenjem

realizovao, osnovni materijal na mjestu spoja
mora biti čist, a zazor dijelova može biti do 0.5
mm. Kao topitelji obično se koriste mase
bazirane na boraksu. Lemovi se isporučuju u
oblik materijala za zavarivanje (žica prečnika 3
mm.)

21
 Vrste lemova
Široko su rasprostranjeni slijedeći lemovi :
. .

 srebro-nikl, zatezne čvrstoće 586 MPa, radna

temperatura lemljenja 677°C-950°C, a koristi se za
ugljenične i legirane čelike i većinu metala, izuzev Al,
 bronza, zatezna čvrstoća 414 MPa, radna temperatura
870°C, koristi se za
 bakar, čelik, galvanizovane metale i druge metale
izuzev aluminijuma i
 mesing, neobložene mesingane žice, ali zahtevaju
dodatne topitelje.
22
Lemljenjem zavaren T spoj

23
 SREBRNO LEMLJENJE

Metalni dijelovi se spajaju ovim postupkom na

temperaturi iznad 450 °C, ali ispod temperature
topljenja samih dijelova. Pri lemljenju se koristi
dodatni materijal legura srebra po čemu je postupak
dobio ime. Dobiju se najbolji rezultati u pogledu
nosivosti spoja, a za ostvarivanje spoja nije potreban
razmak između delova. Ovaj postupak se koristi za
lemljenje ugljeničnih, niskolegiranih i nerđajućih
čelika, legura Al, Cu i Mg. Gorionici su isti kao za
zavarivanje, a postupak može da bude ručni ili
poluautomatski.
24
Primeri opreme za gasno lemljenje

25
 Lemljenje toplim vazduhom

Napredna tehnologija stanica sa toplim vazduhom

osigurava veliku preciznost prilikom lemljenja i
odlemljivanja komponenti. Mlaznice sa toplim vazduhom,
sa ugrađenom pločom za zagrevanje obezbeđuju brzo i
sigurno topljenje veznog elementa. Ugrađeni vakuum
podizač unutar mlaznice omogućava postavljanje i
uklanjanje komponenti bez ošećenja ploče i vodova (slika
10.)

•
• Slika 10. Uređaj za lemljenje i odlemljivanje toplim vazduhom

26
Uređaj za lemljenje i odlemljivanje
toplim vazduhom

27
 Ultrazvučno lemljenje
•

Ultrazvučno lemljenje je postupak koji se može primenjivati i

kod nemagnetnih materijala korišćenjem toplote i energije
zvuka koji oslobađa ultrazvučna glava alata za lemljenje. Alat
za lemljenje se može izrađivati u različitim oblicima i
veličinama. Prednosti ovakvog lemljenja su:

 Povišen kvalitet zalemljenog spoja,

 Mogućnost primene lemljenja gde to drugim postupcima
nije moguće,
 Nema prethodne pripreme površina,
 Nema kontaminacije površina i
 Nije potrebno naknadno završno čišćenje zalemljenog
spoja.

28
Uređaj za ultrazvučno lemljenje

29
Hvala za pažnju