KLIJANJE SJEMENA

-sjeme klija kada korijenak probije spoljašnji omotač

(to je prvi uočljivi znak da sjeme klija)
- međutim, prije pojave korijenka u sjemenu se događaju mnoge fiziološko -
biohemijske i morfološke promjene koje se teže uočavaju

-u klijanju sjemena mogu se razlikovati 4 faze:

I faza – bubrenje ili imbibicija, proces u kome dolazi do usvajanja vode od strane
klice i endosperma, ako je prisutan
(-usvajanje vode se vrši na račun niskog vodnog potencijala sjemena i predstavlja
čist fizilki proces;
- hidratacija unutrašnjih tkiva dovodi do njihovog povećanja, i najčešće, do
pucanja spoljašnjeg omotača sjemena;
-procesi za vrijeme bubrenja su još uvijek reverzibilni, tj ako dođe do sušenja,
sjeme će bez većih posljedica moći ponovo da klija)
Količina vode koju sjeme mora da upije da bi došlo do klijanja zavisi od biljne
vrste (npr sjeme kukuruza, pirinča i šećerne repe u prosjeku treba da usvoji 30%
vode u odnosu na vazdušno suvu masu, pšenice 45%, soja 50%, pasulj 100%,
grašak 180%)
II faza – obrazovanje i aktivacija enzima koji dovode do povećane metaboličke
aktivnosti u sjemenu
-pored vode, za ovu fazu je neophodno i prisustvo kiseonika

III faza – razviće klice – nastavlja se usvajanje vode i klica počinje da se izdužuje
-prvi vidljivi znak je izduživanje korijenka i njegovo probijanje kroz sjemenjaču
-ova pojava obično služi za definiciju klijanja i pokazuje da je počelo ireverzibilno
razviće klice→klica više ne može biti sušena bez nepovratnih ozljeda, pošto je
prešla “granicu bez povratka” u svom postembrionalnom razviću

IV faza – dalji porast i razviće klice

Mehanizam i kontrola klijanja
- prije nego što dođe do vidljivih simptoma, u
početnim fazama klijanja dolazi do aktivacije
enzima i sinteze proteina
-enzimi počinju sa razlaganjem rezervnih materija
u endospermu i kotiledonima i prenošenjem
hranljivih materija u zone rastenja klice
-nakon usvajanja vode i izazivanja bubrenja
aleuronski sloj počinje sa sintezom
α-amilaze i drugih enzima za razlaganje rezervnog
skroba u endospena to drmu (ako se klica izdvoji
iz sjemena pre dodavanja vode, neće doći do
produkcije amilaze, što ukazuje na to da klica šalje
određeni signal u aleuronski sloj da otpočne
sinteza enzima)
-ovaj hemijski signal je identifikovan kao grupa
hormona koji su nazvani giberelini
 -korjenak (korijen klice) je prvi organ koji se
javlja pri klijanju
-sledeći je stabaoce sa pupoljčićem, koje
mora de probije do površine zemljišta
-kod pasulja (i mnogih drugih dikotila) hipokotil
raste i izbija na površinu zemljišta u obliku
kuke – epigeičan tip klijanja; stimulisana
svjetlošću, kuka hipokotila se ispravlja
podižući kotiledone i epikotil; na ovaj način
osjetljivi vrh stabla i masivni kotiledoni su
izbačeni na površinu zajedno, što je sigurnije
nego da se kroz grube čestice zemljišta
probijanje vrši samo vrhom stabla
-čini se da svjetlost ima presudnu ulogu da
“obavijesti” ponik da je razbijena podloga
-Hipokotil pasulja će nastaviti da se izdužuje sa kukom, sve dok
je u mraku; kada ponik osjeti svjetlost, kuka će se ispraviti i
epikotil će početi da se izdužuje
-Ako se ponik ostavi duže u mraku, neće se ispraviti kuka i neće
doći do ozelenjavanja listova; kada se potroši rezervna hrana,
ponik će prestati da raste i uginut će
-monokotiledone biljke (npr kukuruz) koriste poseban
način probijanja kroz zemljište pri klijanju
-kroz zemljište se probija i u spoljašnju atmosferu
dopire koleoptil tj list koji obavija i štiti pupoljčić
-vrh stabla zatim raste pravo na gore kroz tunel,
odnosno kroz cijel koju mu obezbjeđuje koleoptil
Faktori koji utiču na klijanje

-biološki faktori -fizički faktori -hemijski faktori

-ontogenetsko razviće sjemena -temperatura -voda
-period mirovanja -svjetlost -kiseonik
-porijeklo sjemena -pritisak -brojna neorganska i
-veličina sjemena -ultrazvuk organska jedinjenja

-stepen hibridnosti i kategorije -elektricitet

sjemena
-razna zračenja
-mikroflora
FIZIOLOGIJA VEGETATIVNOG RAZMNOŽAVANJA I BIOTEHNOLOGIJA

Vegetativno razmnožavanje

- biljke mogu da se razmnožavaju bespolno (aseklualno) samo iz jednog roditelja,

bez genetska rekombinacije→rezultat takvog razvića je KLON, bespolno obrazovana
populacija genetski identičnih organizama

- razmnožavanje u kome mnoge biljne vrste kloniraju same sebe bespolnim putem
naziva se još i vegetativno razmnožavanje

-vegetativno razmnožavanje je produženi kapacitet biljaka za razvićem koje

nije unaprijed determinisano
-naime, biljke imaju meristemska tkiva u kojima se vrši dioba nediferenciranih
ćelija, koje mogu da podrže ili obnove razviće
-što više, parenhimske ćelije u bilo kom dijelu biljke mogu da se dijele i
diferenciraju u različite tipove specijalizovanih ćelija i da na taj način omoguće
biljkama regeneraciju izgubljenih i oštećenih djelova
- takođe, odvojeni djelovi nekih biljaka mogu se razviti u izdanke, tako što će
se na njima prvo razviti adventivni korjenovi, a zati i ostali djelovi biljke
-Razdvajanje pojedinih djelova od roditeljske biljke i njihovim razvićem u cijele
biljke je jedan od najčešćih načina vegetativnog razmnožavanja
Klonovi iz reznica

-u cilju poboljšanja biljne proizvodnje čovijek je razvio različite metode vegetativnog

razmnožavanja biljaka; mnoge su zasnovane na osobini biljaka da mogu da
obrazuju adventivne korjenove i vegetativne izdanke
-veliki broj vrsta sobnog cvijeća, ukrasnog šiblja i drvenastih voćaka proizvode se iz
biljnih djelova - reznica
-za reznice se najčešće koriste izdanci ili stabla, koji se drže u vlažnom pijesku
ili zemljištu; na presječenom kraju izdanka, brojnim diobama, obrazuje se
mase nediferenciranih ćelija nazvana KALUS, iz koga se zatim razvijaju
adventivni korjenovi
-Kod nekih biljaka, uključujući afričku ljubičicu, za razmnožavanje se češće
koriste pojedinačni listovi nego stabla
-Kod drugih biljka reznice se mogu uzimati iz specijalizovanih tkiva za smještaj
rezervne hrane (npr jedna krtola krompira se može isjeći na nekoliko komada,
od kojih svaki ima po jedan vegetativni pupoljak “okce” koji će regenerisati
cijelu biljku )
Kalemljenje

-poseban vid vegetativnog razmnožavanja, kada se grančica ili pupoljak jedne biljke
transplatira na drugu, blisko srodnu ili različitu sortu iste vrste
-kalamljenje omogućava da se kombinuju najbolje osobine različitih vrsta ili sorti u
jednu biljku

-biljka koja obezbjeđuje korjenov sistem naziva se podloga, a grančica koja

se kalemi na podlogu označava se kao plemka, vioka ili kalem

-npr - u vinogradarstvu se kao podloge koriste američke sorte, koje su

otpornije na mnoge bolesti i štetočine, a kao plemke evropske sorte koje se
odlikuju visokim kvalitetom, kako za proizvodnju vina tako i za proizvodnju
sokova, suvog grožđa ili svježeg konzumnog grožđa
(-u voćarstvu kvalitet plodova je određen genetskim potencijalom plemke, a
ne podloge
-međutim, u određenim slučajevima podloga može da mijenja osobine stabla
koje se razvija iz plemke)
Kultura tkiva

-pri polnom razmnožavanju viših organizama od jednoćelijskog zigota diferencira se

višećelijsko tijelo sa više različitih organa
-tako na primjer, različite morfološke strukture kod cvjetnica, kao što su korijen,
stablo, listovi i cvjetovi razvili su se samo iz jedne ćelije – zigota preko milion
mitotičkih dioba ---zato se za zigot kaže da je TOTIPOTENTAN

-kako je svaka ćelija, bez obzira u kom se organu nalazi, primila isti genetički
materijal koji je bio prisutan u zigotu, postavlja se pitanje da li su i ove ćelije
totipotentne
-eksperiment sa polarnošću na reznicama vrbe (Vochting, 1878) – reznice
vrbe su stavljanje u vlažan pijesak i praćene su promjene na njima; sve
ćelije, prethodno diferencirane, duže reznice stabla su u mogućnosti da
obrazuju i korijenove i izdanke, ali njihov broj i položaj zavisi od mjesta na
reznici
 -da bi se bolje razumio odnos između različitih ćelija i organa u organizmu istraživači
su pristupili izolovanju ćelija i tkiva i njihovom gajenju na hranljivim podlogama in vitro
-metode ovakvog načina gajenja ćelija, tkiva i organa dobile su opšti naziv
KULTURA TKIVA
(primjenom ovakvih postupaka gajenja, u kojima je odstranjen uticaj
susjednih ćelija i tkiva, otkriven je jedinstven kapacitet biljnih ćelija da se, bez
obzira na stepen i način specijalizacije, iz njih potencijalno može regenerisati i
razviti cijela biljka, odnosno da sve žive ćelije pokazuju totipotentnost )

-1898. njemački botaničar Haberlandt, je izveo prve eksperimente sa izolovanom

kulturom potpuno diferenciranih ćelija, a rezultati su obajljeni 1902.
-koristio je izolovane ćelije iz listova (Lamium purpureum, Eichornia crascipes i
dr), nije uspio da regeneriše biljke, ali zakljičci do kojih je došao su trasirali put
drugim istraživačima za razvoj istraživanja u oblasti kulture tkiva i njene primjene
-kasnija istraživanja su pokazala da na regeneraciju i razviće biljaka metodom kulture
tkiva utiče veliki broj faktora, počev od izbora biljne vrste, izbora tkiva ili biljnog organa,
do izbora odgovarajućih podliga za gajenje
-Skoog i sar, pedesetih godina proslog vijeka su potvrdili koncept o hormonalnoj
regulaciji obrazovanja organa, koji je i danas primjenljiv kod najvećeg broja biljnih vrsta
 -uopšte, regeneracija biljaka u kulturi može da se odvija na 3 načina:
-mikropropagacijom
-organogenezom i
-somatskom embriogenezom
-mikropropagacija – je vegetativno razmnožavanjepreko aksilarnih ili adventivnih
pupoljaka i vrši se tako što se uzimaju vršni meristemi biljaka i prenose na
odgovarajuću hranljivu podlogu
-podloga obično sadrži mineralni rastvor, saharozu (izvor C), vitamine i supstance
rastenja
-u prvoj fazi dolazi do organizacije meristema, odnosno njihove diferencijacije u
lisnu rozetu
-u drugoj fazi se vrši umnožavanje izdanaka tako što se lisna rozeta (izdanak)
prenosi na hranljivu podlogu koja će indukovati diferencijaciju novih izdanaka iz
bočnih i adventivnih pupoljaka (potreban izbalansiran odnos auksina i citokinina)
-treća faza nastupa kada se obrazuje dovoljan broj pupoljaka; vrši se njihovo
razdvajanje i prenošenje na novu hranljivu podlogu bez auksina i citokinina, da bi
došlo do izduživanja izdanka
- četvrta faza obuhvata prenošenje izdanaka na novu podlogu koja od hormona
najčešće sadrži samo auksine da bi se indukovalo ožiljavanje-rizogeneza
-organogeneza – regeneracija biljaka može da se odvija tako što se kulturom tkiva prvo
dobije kalus, a zatim, odgovarajućim hormonima rastenja, vrši indukcija razvića organa,
izdanka ili korijena
-znači da se u ovom procesu javljaju unipolarni regenerati
-pupoljci koji nastaju organogenezom obrazuju provodne elemente, koji im
omogućavaju vaskularnu vezu sa tkivom na kome su nastali, ali nemaju korijen
-prenošenjem na novu hranljivu podlogu, kojoj je dodadt auksin, indukuje se razviće
korijena, čime se kompletira razviće (regeneracija) cijele biljke

-somatska embriogeneza – je čest oblik regeneracije u kulturi tkiva, a odvija se na taj

način što se iz kalusa (indukcijom) razvijaju bipolarni somatski embrioni (termin
“somatski” se koristi da bi se izbjeglo poistovjećivanje sa embrionom obrazovanim iz
oplođene jajne ćelije)
-Somatske embrioni nemaju vaskularnu vezu sa tkivom na kome su nastali, već
se od samog začetka na njima obrazuju meristemi korijena i stabla
-Razdvajanjem i prenošenjem somatskih embriona na odgovarajuće hranljive
podloge dobijaju se regenerisane biljke, čije se razviće dalje nastavlja u
proizvodnim uslovima gajenja biljaka
- dosadašnja istraživanja i iskustva su pokazala da je regeneracija biljaka u kulturi
tkiva moguća kod velikog broja biljaka iz različitih organa, tkiva i ćelija, prema kojima
su izvršene i podjele, na primjer, na kulturu meristema, parenhima, embriona,
endosperma, antera, polena itd
- posebnu pažnju privlači kultura protoplasta -
to su ćelije bez ćelijskog zida, izolovane iz
kalusa ili drugih organa, najčešće listova
-prvo se enzimatskim razlaganjem
ćelijskih zidova izdvoje protoplasti, a
zatim se oni prenose na podloge
(najčešće tečne)
- zapaženo je da protoplasti veoma
brzo obrazuju ćelijske zidove, za 3 do 4 dana, a
zatim počinje njihova dioba i obrazovanje kalusa
-sukcesivnim amnipulacijama, koje se
satoje u izmjeni hranljive podloge i njenog
sastava, indukuje se diferencijacija i razviće
biljaka (najčešće somatskom embriogenezom)

- izolovani protoplasti omogućavaju ne samo efikasno dobijanje velikog broja

biljaka, već da se posebnim postupcima može izvršiti spajane – fuzija
protoplasta, iste ili različitih vrsta i isvršiti tzv somatska hibridizacija
Primjena kulture tkiva
-široka primjena u poljoprivredi, posebno u voćarstvu, hortikulturi, biotehnologiji zbog
niza prednosti:
-brzo dobijanje sadnog materijala – kao što je već navedeno, postupkom
mikropropagacije ili somatske embriogeneze, indukcijom kalusa moguće je dobiti
biljne vrste, kao što su na primjer u cvjećarskoj proizvodnji karanfil, gerber, i
orhideja, u povrtarstvu krompir i luk, a u voćarstvu borovnica, malina, kupina,
jagoda i dr
-dobijanje bezvirusnog sadnog materijala - mnoge gajenje vrste su osjetljive na
određene viruse, koji mogu da desetkuju njihov prinos ili da dovedu do potpunog
propadanja čitavih zasada ili useva
-selekcija i oplemenjivanje biljaka – primjenom kulture tkiva moguće je da se iz
heterozigotnog materijala izdvoje homozigotne linije, a iz ovih proizvedu hibridi sa
određenim svojstvima roditeljskih parova
-Određeni rezultati su postignuti somatskom hibridizacijom, a posebno sa
unošenjem strane DNA u biljne ćelije gajene u kulturi tkiva
↓
Na ovaj način je moguće proizvesti biljku, a zatim iz nje klonirati transgenu biljku
tzv genetski modifikovanu biljku ili genetski modifikovani organizmi (GMO )
DILEMA GMO DA ILI NE !!!!
BIOTEHNOLOGIJA

-grupa korisnih tehnologija sa širokim i različitom primjenom u industriji, trgovini i

zaštiti životne sredine
-istorijski gledano, može se reći da se biotehnologija razvila prije kao jedan zanat
nego kao nauka (primjeri, proizvodnja piva, vina, sirevi, i dr proizvodi gdje su
tehnike proizvodnje bile poznate ali ne i molekularni mehanizmi)
-u najnovije vrijeme, sa napretkom i poznavanjem mikrobiologije i biohemije, ovi
procesi su postali razumljivi
-tradicionalna biotehnologija ovih proizvoda je obogaćena antibioticima,
vakcinama, antitijelima, a procesi proizvodnje poboljšanji i unaprijeđeni

- Biotehnologija danas (u industriji hrane, biofarmaciji i fermentaciji) predstavlja visoko

profitabilnu i modernu industrijsku proizvodnju
-napredak molekularne biologije (posebno tehnologija rekombinacije DNK),
omogućava omogućava kontrolu bioloških procesa→moguća je direktna
manipulacija nasljednim materijalom ćelija između različitih tipova organizama i
stvaranje novih organizama sa ciljanim osobinama (GMO)
- kod biljaka to su na primjer, povećana otpornost na nepovoljne
uslove sredine (suša, mraz, herbicidi, bolesti ili štetočine), biljke sa povećanom
efikasnošću fotosinteze, povećanom sintezom odgovarajućih produkata...