LANAC INFEKCIJE

KARAKTERISTIKE HIDRIČNIH I
DRUGIH EPIDEMIJA
 KARAKTERISTIKE EPIDEMICNOG PROCESA

Zarazne bolesti izazivaju zivi biološki agensi koji su patogeni

za čovjeka i po tome se epidemiologija zaraznih bolesti najviše
razlikuje od epidemiologije nezaraznih bolesti. Pod utjecajem
mnogih karakteristika agensa(infektivnost,antigena
svojstva),domacina (spol,dob i dr.) i spoljne sredine posljedica
infektivnog procesa može biti :
Bezsimptomna inaparentna infekcija
Subklinička infekcija
Klinički manifestna infekcija.
Da bi se infektivni agens koji ima parazitarni
način zivota održavao on mora prelaziti sa –
čovjeka na čovjeka,sa životinje na čovjeka i
uz sadejstvo artropoda,životinja i insekata na
čovjeka.
 Neraskidivi lanac epidemičnog procesa održava se
sadejstvom tri obavezna faktora:1.bioloski agens u
rezervoaru i izvoru zaraze,2.putevi širenja i 3. na
infekciju osjetljivi domaćin
 Lanac infekcije
Za održavanje zaraznih bolesti neophodno je da
biološki agens kruži od rezervoara preko
odgovarajućih puteva prenošenja do osjetljivih
domaćina. Taj ciklus je poznat kao lanac infekcije
Zatvoreni lanac infekcije po Vograliku, pretstavlja
modifikaciju ekološkog triasa, u kome međusobna
povezanost pet sastavnih karika ispunjava uslov za
pojavu bolesti.
Ispadanje bilo koje karike iz lanca infekcije
onemogućit će pojavu zaraznih bolesti.


 Pojam lanca izveden je iz epidemiološkog trijasa

kao općeg modela i prilagođen je specifičnostima
epidemiologije zaraznih bolesti.
 Karike lanca infekcije:
 -Infektivni agens(sa svim svojim osobinama i
 količinom)
 - rezervoar i izvor zaraze
 -izlazno mjesto(iz rezervoara i izvora infekcije)
 -putevi prenošenja
 - ulazno mjesto(osjetljivog domaćina)
 -osjetljivi domaćin
 AGENS
Infektivni agensi su živi uzročnici zaraznih bolesti.
Pripadaju jednoj od sledećih grupa orgaanizama:virusima,
bakterijama, rikecijama,gljivicama, protozoe i višećelijski
paraziti
Svi su prilagođeni parazitskom načinu života,ali ipak među
njima postoji razlika:
-Strogi (obligatni)paraziti: prouzrokovači morbila,
sifilis,gonoreja, epidemični meningitis, bjesnilo, malarijaidr
Mikroorganizmi koji neko vrijeme ostaju i izvan domaćina:
variola, varičela, difterija,šarlah,tbc idr
-Mikroorg koji neko vrijeme ostaju živi izvan domaćina, a
pod povoljnim uslovima mogu da se i razmnožavaju:uzročn
trbušnog tifusa, kolere, bacilarne dizenterije
 - Uzročnici koji se često nalaze izvan organizma
domaćina: stafilokoke, neke streptokoke
 - anaerobne bakterije koje se u obliku spora redovno
nalaze u prirodi: uzročnici tetanusa, botulizma,
gasne gangrene i antraksa
 Rezervoar i izvor zaraze
Veoma blizak terminu rezervoar je termin „izvor infektivnog
agensa“ . Izvor je uži pojam i odnosi se na konkretnu
osobu,životinju, biljku idr. Sa kojih se agens, različitim
putevima prenosi na čovjeka
Rezervoar infektivnog agensa su ljudi, životinje, zdlavkari,
biljke, zemljište, u kojima agens živi i razmnožava se, od čega
mu ovisi preživljavanje, razmnožava se i tako da se može
prenijeti na osjetljivog domaćinać Definiše se i kao prirodno
stanište infektivnog agensa. Kod većine antroponoza,tj bolesti
od kojih boluju samo ljudi(rubeola, morbili, difterija, pertusis,
polne bolesti idr) prirodno stanište je sam čovjek.
 Uzročnici ovih bolesti ne samo da se ne mogu
razmnožavati van čovjeka, već ne mogu ni opstati u
spoljnoj sredini ili opstaju relativno vrlo kratko.
 U životinjama razni mikroorganizmi mogu da žive
kao u svom prirodnom staništu, bilo da u njoj
izazivaju ili ne izazivaju manifestne poremećaje
patološke promjene. Bakterije iz roda salmonela za
svoje prirodno stanište imaju različite domaće i
divlje životinje(pacove, svinje, miševe) ali i ljude
 Analogija izmežu rezervoara i izvora potiče iz
prirode: rezervoar pitke vode nalazi se duboko u
zemlji, a mjesto na površin gdje ta voda izbija je
izvor. Rezervoar salmoneloza su razne domaće i
divlje životinje i ljudi, a izvor zaraze u konkretnom
slučaju kad se zarazi čovjek NN bila je nedovoljno
pečena pljeskavica kupljena u gradu, na nekom
kiosku
 U praktičnom radu, otkrivanje izvora infekcije je od
većeg značaja nego poznavanje rezervoara.
Otkrivanje konkretnog izvora(neispravna voda i
hrana, zaražena osoba ili životinja postoji
mogućnost da se spriječi dalje prenošenje zaraze
 Poznavanje prirodnog staništa infektivnog agensa u
epidemiologiji ima važan značaj u spriječavanju
nastanka bolesti. Znajući ta staništa(rezervoar
agensa i njegov životni ciklus moguće je planirati i
sprovoditi određene preventivne mjere u cilju zaštite
ljudi od pojave i prenošenja bolesti.
 Dezinfekcijom zatvorenih sistema s toplom vodom
može se neutralisati rezervoar uzročnika
legioneloze.
 Vakcinacijom domaćih životinja protiv bjesnila
spriječava se prenos bjesnila s domaćih životinja na
ljude
PRENOŠENJE INFEKCIJE
Uzročnici(prouzrokovači) zaraznih bolesti sa rezervoara
zaraznih bolesti na osjetljive osobe mogu se prenijeti na dva
osnovna načina:
direktnim prenosom kojii se ostvaruje prenosom uzročnika
zarazne bolesti:
-direktnim kontaktom(dodirom),
-kapljicama nasofaringealnog sekreta --
-kantaktom sa zemljištem-
-transplacentarno
-Indirektan prenos uzročnika z.b. Sa razarvoara na
zdravu osobu se ostvaruje preko:
-preko predmeta(indirektan dodir)
-bioloških produkata
- hrane,
-vode,
-vazduha,
-vektora
 Direktni ili neposredni kontakt
Podrazumjeva fizički kontakt rezervoara infekcije i zdrave
osobe koji omogućava prenošenje prouzrokovača bolesti.
Ovaj put je naročito značajan za prenošenje prouzrokovača koji su
osjetljivi u spoljašnoj sredini. Ovim putem se mogu prenijeti mnoge
zarazne bolesti. Ovaj kontakt se ostvaruje rukovanjem, poljupcem,
spolnim odnosom i sl.
-Kontaminirane(zagađene) ruke imaju važnu ulogu u prenošenju
prouzrokovača crijevnih, respiratornih,kožnih i drugih z.b.
Rukovanjem se ovi mikroorganizmi prenose na osjetljive osobe-
poljupcem se prenose respiratorne z.b.(virusne i bakterijske )-polni
odnos predstavlja glavni način prenošenja side,sifilisa,gonoreje i
drugih spolnih bolesti. Neonatalne infekcije(gonor.,sida, sifilis
idr)mogu se prenijeti direktnim kontaktom novorođenčeta sa
inficiranim porođajnim kanalom majke. VHB se može prenijeti ovim
putem. Virus bjesnila se prenosi sa životinje na živ i sa životinje na
čovjeka ujedom pri čemu se ostvaruje neposredan kontakt
 Direktni prenos prouzrokovača zaraznih b0lesti kapljicama
nasofaringealnog sekreta
Uzročnici zaraznih bolesti zajedno sa kapljicama sluzi iz usta ili nosa
rezervoara infekcije (Fligeove kapljice) dospijevaju u vazduh pri
kihanju, kašljanju, govoruka. Udisnjem kapljica ili njihovim
dospjevanjem na sluznicu konjuktive, infekcija se unosi u organizam
zdrave osobe.(kapljična infekcija)
Najugroženije osobe su one koje se nalaze u neposrednoj blizini
rezervoara infekcije. Sa povećanjem odaljenosti osjetljive osobe od
rezervoara smanjuje se mogućnost zaražavanja.
Veličina frigeovih kapljica se kreće od 15 mikrona dveo 1 milimetra i sastoje se od
vode, bjelančevina, mineralne soli i mikroorganizama. Samo kapljice najvećeg
promjera kojih je najmanje, moguće je vidjeti golim okom. Najveći broj kapljica je
nevidiljiv za ljudsko oko. Od veličine kapljica i brzine kojom su izbačene u sredinu
zavisi njihov domet. Koji ne prelazi broj 2 mm. A obično je oko jedan m i manje.
Pri kihanju je brzina i do 100 m. Pa je domet najveći.
 Mada se svi mikroorganizmi koji se nalaze u disajnim putevima
rezervoara infekcije mogu prenijeti fligeovim kapima, njihov najveći
značaj je u prenošenju uzročnika osjetljivih u spoljašnoj sredini.
 Preventivnim mjerama se ne može bitno utjecati na rasijavanje
mikroorganizama kapljicama tako da su ove bolesti u stalnom porastu
Kapljične infekcije mogu izazvati i kapljice biološkog aerosola koje se
proizvode u laboratoriji kao biološko oružje.
 Kapljice koje sadrže i kapljice hemikalija mogu narušiti zdravlje
osoba.
 Karakteristike kapljičnstih epidemija su explozivnost,
masovnost(veliki broj oboljelih) i visok morbiditet, i icikličnost
(sezonski karakter).
 Transplacentarni prenos ili vertikalna transmisija
Podrazumjeva prenošenjeje bioloških agenasa sa inficirane majke na
plod preko placente. Ovim putem se mogu prenijeti uzročnici rubele,
toxopazmoze, VHB, side, sifiliisda. Veoma lake pa čak i inaparentne
infekcije trudnica virusom rubele ili parazitom toxplazma gondii u
prvom tromjesečju trudnoće mogu izazvati smrt ili anomaliju razvja
ploda.
 Prenošenje prouzrokovača zaraznih bolesti putem zemljište

Uzročnici na razne načine dospiju u zemljjište najčešće sa izlučevinama

inficiranih ljudi i životinja i mogu da se uadrže u njemu duže ili kraće
vrijeme.
Najdruže mogu desta opstanu spore tetanusa, gasne gangrene i
antraxa(više godina), zatim jaja i larve geohelminata (više mjeseci pa i
godina). I uzročnici crijevnih zaraza i tuberkuloze (više dana i nedjelja).
Njznačajnniju ulogu zemljište može imati u prenošenju tetanusa, gasne
gangrene i geohelmintiaza. Uzročnici ovih bolesti iz zemljišta dospiju u
organizam zdrave osobe preko povreda na koži i vidljivih sluz ica
 Zemljište indirektno, preko njime zagađene vode, ,
hrane, ruku i raznih predmeta može biti i put prenošenja
crijevnih zaraznih bolesti (trb.tifus, dizenterija i dr.)
 Ukupan broj mikroorganizama u zemljištu određuje srepen njegove
kontaminaikaacije ( posebno koli bakterije).Prisustvo uzročika
crijevnih zb. Salmonele, sxigele znak je svježeg zagađenja, dok
izoliacija mzikroorgandijizma Clostridium perfrigenz označava
zagađenje starijšteeg datuma.
 Zemljište može indirektno, svojim hemijskim sastavom, preko vode
ili hrane, imati uticaj na pojavj nekih nezaraznih bolesti kao što su
endemska gušavost i zubni karies.
 Indirektni prenos
Indirektni prenos uzročnika z.b od rezervoara infekcije
do osjetljivog domaćina ostvaruje se preko:
-predmata i biološkog materijala,
-vode,
-vazduha,
-hrane i
-vektora.
 Predmeti(indirektni kontakt)i biološki materijal

-Indirektni put prenošenja uzročnika z.b sa kontaminiranih

predmeta je značajan put prenošenja prouzrokovača koji su otporni
u spoljnoj sredin, mada se ovim putem mogu prenositi i osjetljivi
uzročnici, pod uslovom da je svježa kontaminacija. Čest je put u
nehigijenskpj sredini
 Na dužinu ostanka određenih mikroorganizama van
organizma domaćina značajno utiču uslovi spoljne
sredine(difterični bacili ostaju živi u vležnim maramicama i
do 30 dana, a na drugim predmetima samo nekliko dana.
Duže ostaje na papirnim novčanicama nego na metalnom
novcu(zbog oligodinamskog dejstva metala(kvake su
epidemiološki bezbjednije od plastičnih).
-Zagađene ruke igraju značajnu ulogu i kada se radi o
indirektnom prenosu(med sestra u kontaktu sa bolesnikom
lako kontaminira svoje ruke, a njima termometre, boce
infuziju i ostale predmete preko kojih se mikroorganizmi
mogu prenijeti na druge pacijente.
 Oboljeli od dizenterije izmučeni mnogobrojnim defekacijama često
ne vode računa o higijeni ruku te njima zagade predmete iz svoje
okoline
 Osnovni uslov za efikasno indirektno prenošenje infekcije
je otpornost uzročnika z.b u spoljnoj sredini i sposobnost
da mala količina uzročnika(infektivna doza)izazove bolest,
jer se na zagađenim predmetima agens obično ne
razmnožava
 Osjetljiv domaćin se zaražava kada navedene predmete
stavi u usta(pribor za jelo, igračke), prinesu nosu ili
očima(peškiri, maramice), biva podvrgnut
intervenciji(zagađeni kateter) ili takkve predmete
dodiruje,pa rukama uzročnike unese u svoj organizam
-Špricevi,igle i drugi nedovoljno sterilni instrumenti mogu biti
put prenošenja infekcija u zdravstvenim ustanovama(IHI
VHB, piogene infekcije i dr).

-Biološki produkti(krv i njeni derivati-serum, plazma i

dr),majčino mlijeko, sperma,tkiva ili organi koji se koriste za
transplantaciju mogu biti put prenosa VHB, side i dr.

-Osim bioloških agenasa, preko zagađenih ruku i predmeta u

organizam mogu da se unesu i fizički(radioaktivne supstance)
i hemijski(rodenticidi,insekticidi,herbicidi)agensi koji
izazivaju različite poremećaje zdravlja( zadesna trovanja
usljed nepažljivog rukovanja pesticidima)
 Karakteristike kontaktnih epidemija
 U kontaktnim epidemijeama prouzrokovač infekcije se od
rezervoara do osjetljivog domaćina širi
neposrednim(direktnim kontaktom)ili posrednim pute preko
zagađenih predmeta(indirektnim kontaktom) i imaju
određene karakteristike:
- Postepen početak(upočetku obole samo osobe koje su bile u
kontaktu sa rezervoarom zaraze,i to ne sve, a njihov broj je
ograničen. Nekada se početak i ne prepozna, da bi se
naknadno rekonstruisao
- Dugo trajanje epidemije i njen progresivan tok

Mogu trajati u odsustvu odgovarajućih preventivnih mjera

mjesecima, nekad i godinama (oboljeli kaplju kroz duže
vrijeme). Epidemijska kriva je priljubljena uz
apscisu(plitka) i razvučena
- Vezanost za loše higijenske uslove
Javljaju se prvenstveno u lošim higijenskim uslovima i u
sredinama sa niskom higijenskom kulturom
-Nemaju sezonski karakter, mogu početi u bilo koje doba
godine
-Centrifugalno širenje epidemije
Obično počine u jednom domaćinstvu ili kolektivu, zatim se
širi na ostala domaćinstva, da bi na kraju zahvatila čitavo
naselje ili šire područje
-Monotipija
Epidemije su po pravilu izazvane samo jednim
prouzrokovačem
-Pojava kontaktnog repa. Ne moraju da počnu samostalno,mogu da
se nadovežu na hidrične i alimentarne u vidu tkz „kontaktnog repa”
 Hrana kao medij za prenošenje uzročnika
zaraznih bolesti
 Brojne životne namirnice predstavljaju idealnu spoljnu
sredinu ne samo za preživljavanje, nego i za razmnožavanje
uzročnika z.b. (prevashodno bakterija).
 Hranom se najčešće prenose crijevne zarazne
bolesti(salmoneloze,bacilarna dizenterija, botulizam,trihineloza),neke
zoonoze(bruceloza,tularemija,Q groznica, crijevni antraks) i neke
respiratorne bolesti(strptokokne infekcije,difterija, tuberkuloza)
 Hrana može biti priimarno i sekundarno kontaminirana. Primarna
kontaminacija podrazumjeva prisustvo uzročnika z.b u
namirnici(mesu,mlijeku,jajima)koja potiče od intravitalno zaražene
životinje
 Naknadno zagađenje higijenski ispravne namirnice na njenom putu do
potrošača, kao i tokom postupka pripreme obroka, smatra se
sekundarnom kontaminacijom
 Brojne bakterije u hrani,pored razmnožavanja,imaju
mogućnost lučenja toksina(egzotoksini). Unošenjem hrane u
kojoj je izlučen toksin razvija se također klinička slika
trovanja hranom, iako sama bakterija ne mora više biti
prisutna.
 Sekundarna kontaminacija namirnica nastaje preko prljavih
ruku osoblja koje radi na pripremi hrane, korištenjem
prljavog posuđa, upotrebom higijenski neispravne vode,
nepravilan transport i skladištene hrane i nepravilnim
čuvanjem prethodno termički obrađene hrane. Ako se
čuvaju u nehigijenskim uslovima hranu mogu zagaditi i
muhe i miševi. Namirnice životinjskog porijekla su
epidemiološki značajnije od namirnica biljnog porijekla.
 Primarna kontaminacija živ. Namirnica je češća i veći je
broj uzročnika z.b koje se njima mogu prenijeti na čovjeka
 Primarna kontaminacija mesa i mesnih rerađevina je
posljedica infekcije životinje tj prisustva i
rasijavanja uzročnika prije klanja, ali je značajna i
posmortalna sekundarna kontaminacija preko
prljavih ruku,pribora, muha i glodara.
 Jaja svih vrsta živine, kao i termički nedovoljno obrađeni proizvodi od
jaja. Bili su dugo a i danas su glavni izvor alimentarnih epidemija
uzrokovanih animalnim salmonelama. Jaja su u najvećem procentu
intravitalno primarno zagađena ovim bakterijama, mada je
moguća i sekundarna kontaminacija ljuske jajeta prolaskom kroz
crijevni trakt(kloaku) inficirae živine
 Mlijeko i mlječni proizvodi su pogodna sredina za razmnožavanje
uzročnika.Mlijek može biti primarno
zagađeno(salmoneloza,bruceloza,tbc,Qgroznica),ali se lako i često
sekundarno kontaminira brojnim bakterijama fekalnog porijekla pri
nehigijenskom postupku muže,transporta i distribucije,posebno pri
 Uzroci nastanka alimentarnih epidemija
 Analizom brojnih alim epidemija moguće je
izdvojiti najvažnije uzroke ovih epidemja
 Prinudno klanje bolesnih životnja radi umanenjja
štete prodajom mesa
 Nedovoljna obrada mesa kje je
kontaminirano(pogotovo veliki koomadi)
 Neadekvatno čuvane hrane(topla prostorija, hrana
dostupna insektima i glodarima)
 Učešće kliconoša i bolesnika u proizvodnji, pripremi
i distribuciji hrane uz nepoštivanje sanitarno-
higijenskih propisa
Karakteristike epidemije:
1.izbija eksplozivno,svi oboljeli se jave gotovo istovremeno(u kratkom
vrem periodu,između minimalne i maksimalne inkubacije)
2.kratko traje(kinička slika se brzo ispolji, imenuje se inkrimisana hrana,
ukloni se brzo
3. Visok morbiditet, ne mora biti veliiki ako se radi o porodičnoj
epidemiji. Broj oboljelih u epidemiji ovisi o broju lica koja su jela
kontaminiranu hranu
4. kontrolna grupa zdravih i oboljelih Osobe iz sredine u kojoj je nastala
epidemija, ali nisu jeli inkrimisanu hranu i zato su ostale zdrave čine
kontronu grupu zdravih(negativna kontrolna grupa). Kontrolna grupa
oboljelih obuhvata osobe koja ne pripadaju sredini u kojoj je nastala
epidemija, ali su zajedno sa oboljelima jele zagađenu hranu i zato su
oboljele(zajednički kritički obrok)
5. Sezonski karakter
Mada mogu nastati u bilo koje doba godine, češće su u ljet mjesecima
 Voda predstavljavažan put prenošenja prouzrokvača z.b,
prvenstveno za piće, mada i voda kojoj je čovjek izložen
tokom svojih aktivnosti ili tokom kupanja može biti medij
za parenteralno prenošenje odrređenih infekcija
 Kiša,snijeg i druge atmosferske, kao i duboke podzemne
vode su obično biološki i hemijski ispravne i kontaminiraju
se tak u kontaktu sa zemljinom površinom. Površinske vode
kao što su rijeke,jezera,kanali i plitke podzemne vode po
pravilu sadrže prouzrokovače z.b, a često su i hemijski
zagađene. Voda za piće se prije upotrebe mora kondicionirati.
Voda ne predstavlja idealnu sredinu za održavanje patogenih
mikroorgaanizama, oni u njoj opstaju,ali se u njoj ne
razmnožavaju,osim ako postoje povoljni uslovi(odgovarajuća temp. I
pH sredine, prisustvo organskih materija i dr). Iz tihh razloga
prouzrokovači z.b se razrijede do te mjere da nisu da izazovu
oboljenje kod svih koji piju zagađenu vodu, ili je oboljenje blago
 U uslovima centralizovanog vodosnabdijevanja kada
zagađenu vodu pije veliki broj ljudi mogu nastati
hidrične epidemije zaraznih bolesti sa velikim
brojem oboljelih.
Voda je najvažniji put prenošenja kolere i važan put
širenja većine crijevnih zaz.bol. Njom se
parenteralno preko lezija na koži mogu prenijeti
leptospiroza,tularemija, kao i prouzrokovači „
bazenskog” konjuktivitisa. Osim biološkim, voda
može biti kontamirana i hemijskim, radiološkim i
drugim agensima
 Kada je voda put prenosa bolesti onda je to najcesce
voda koja se upotrebljava za pice.Može
biti:oborinska,površinska(rijeke i jezera) i
podzemna(duboka izvorišta i zdenci). Prirodni izvori
se obično kontaminiraju prodorom kontaminirane
površinske vode u izvorsku vodu. Običn tada dolazi
do pojave manjih epidemija u kojima obole članovi
samo jednog domaćinstva. Kada su u pitanju
centralizovani vodni objekti(vodovodi) zagađenje
može da nastane duž čitave vodovodne mreže,od
izvora do potrošača
 Voda se prije upotrebe mora kondicionirati.
 Voda se moze kontaminirati :
-Kontaminacija sabirnih površina i slivanje zagađenih
površinskih voda u izvorišta,obično poslije obilnih padavina i
naglog topljenja snijega
-ako je zemlja propusna a izvoriste nije izgradjeno po
higijenskim principima.
-prodor sadržaja kanalizacionih cijevi ili drugih otpadnih
voda u kaptažu vodovoda(elementarne nepogode)
-ako se iznad izvorista nalaze septicke jame,stale
-kontaminiranim rukama onih koji rade sa vodom
-potresima i poplavama(pucanjem cijevi)
-sabotaze
 Osobine hidricnih epidemija:

-Prije epidemije se maasovna pojava nespecificnih akutnih

proliva(vodena bolest)koja traje nekoliko dana, izazvani su uslovno
patogenim i patogenim klicama
-Eksplozivnost-u kratkom vremenskom intervalu jave se svi oboljeli
ovisno od raspona inkubacionog perioda, jer su istovremeno svi bili
izloženi infekciji( kod jednokratnog zagađenja vode). Broj oboljelih
ovisi od kapacitetta vodnog objekta
-Politipija-sve zarazne klice koje su bile prisutne uu otpadnim vodama
koje su prodrle i zagadile vodu za piće
-Kontrolna grupa zdravih i oboljelih- kontrolna grupa
zdravih(negativna kon grupa) čine osobe koje nisu pile vodu iz
inkrimisanog izvorišta vodosnabd a pripadaju populaciji zahvaćenoj
epidemijom(osobe koje su pile vodu npr iz svog bunara). Kontrolnu
grupu oboljelih(pozitivna kon grupa) čine osobe koje ne pripadaju
populaciji koja je zahvaćena epidemijom,ali su pili kontaminiranu
vodu(putnici prolaznici koji su pili zagađenu vodu i oboljeli su nakn
isteka inkubacije
 Promjena organoleptičkih svojstava
-Kontaminirana voda za piće može biti zamućena,
neprijatnog okusa i mirisa
Produžena inkubacija
-Zbog razrijeđenosti i malog broja klica inkubacija je duža od prosječne
inkubacije za tu bolest
Prisustvo indikatora fekalnog zagađenja i eventualni
nalaz patogenog uzročnika u vodi
U uzorku zagađene vode moguće je nači koliformne bakteriije(E.coli,
Enterococus,Proteus i dr) ihemijske supstance koje ukazuju na fekalno
zagađenje(amonijak, nitriti i nitrati)
Kontaktni rep- u nehigijenskoj sredini na hidričnu epidemiji se
nadovezuju tkz „kontaktni rep”koji čine osobe koje su se inficirale u
kontaktu sa bolesnicima iz hjidrične epidemije
Odsustvo sezuonskih varijacija
 Zrak
 Zrak ima značajnu ulogu u prenošenju prouzrokvača z.b, i
pored činjenice da ne predstavlja povoljnu sredinu za većinu
mikroorganizama(lakoća prenosa uzročnika)
 Infkcija se posebno lako dešava u zatvorenim,slabo
provjetrenim prostorima u kojima boravi veliki broj ljudi.
Osim respiratornih zrakom se mogu prenijeti uzročnici
nekih transmisivnih (kuga)i crijevnih bolesti(enterobijaze)
 Uzročnici zaraznih bolesti se mogu prenositi zrakom na dva
načina: kapljičnim jezgrima i prašinom
 Krupnije kapljice(iznad 100 mikrona) ukoliko ne pogode
eksponirane osobe(dirktni prenos) brzo padaju na tlo i
talože se ,dok se sitnije(prečnika ispod 100mik transformišu
u kapljična jezgra . Kapljična jezgra ili nukleusi su sitne
čestice prečnika 1 do 10 mikrona koje nastaju isparavanjem
vode iz sitnijih Fligeovih kapljica. Sastoje se iz
sasušene sluzi i mikroorganizama koji su bili u
kapljicama. Pošto su male mase, mogu satima da se
održavaju u vazduhu i da se ,zahvaljujući vazdušnim
strujama, prenose na veća rastojanja(iz jedne
bolesničke sobe u drugu, sa sprata na sprat i dr).
Nukleusima se može ostvariti infekcija i u odsustvu
izvora zaraze, čime se može objasniti nastanak nekih
IHI i nekih drugih infekcija.
Kao i kapljice i neudahnuti nukleusi se poslije izvjesnog vremena
stalože, padajući na okolne predmete i na pod,a njihov neisparljiv dio,
uključujući mikrobe pomješa se sa prašinom. Mikroorganizmi mogu
dospjeti u prašinu i na druge načine npr uzročnici Q groznice preko
posteljice i plodove vode inficiranih životinja
 Prenosenje bolesti putem zraka-
Velikim kapima(kapljicne zaraze-blizak kontakt sa
oboljelim,govor,kasljanje,kihanje)
-Malim kapljicama(aerogene zaraze-male kapljice lebde u zraku i do
desetak sati nakon kasljanja te nije neophodan kontakt)-Kao i kapljice i
neudahnuti nukleusi se poslije izvjesnog vremena stalože, padajući na
okolne predmete i na pod,a njihov neisparljiv dio, uključujući mikrobe
pomješa se sa prašinom. -Prasinom
Samo najsitnije čestice(promjera oko 1 mikron)stići će do alveola
pluća,one krupnije do bronhiola,a najkrupnije će se zadržati u nosnoj
sluznici.Za nastanak npr šarlaha i difterije i nekih dr nije ni potrebno da
mikroorganizam prodre do pluća.
Pored mikro organizama,vazduhom mogu da se šire i poremećaji
zdravlja izazvani nebiološkim agensima,moguće se i aerogene epidemije
nezaraznih bolesti koje se karakterišu eksplozivnošću,masovnošću i
visokim morbiditetom(Havarija atomske centrale u Černobilu 1986.
trovanje sarinom u tokijskoj podzem oj željeznici 1995-aerogene
epidemije izazvane fizičkim,odnosno hemijskim agensom
 Vektori kao prenosioci bioloških agenasa
 U epidemiologiji z.b vektorom se smatra živi prenosilac putem kojeg
biološki agens sa zaražene jedinke ili njenih izlučevina dospjeva do
osjetljive jedinke,njene hrane ili neposredne okoline. Vektori mogu da
imaju mehaničku ili biološku ulogu u prenošenju uzročnika z.b
 Mehanička uloga podrazumjeva da se na djelovima tijela vektora ili
prilaskom kroz njegov digestivni trakt prenesu prouzrokovači z.b na
hranu, predmete ili rjeđe na osjetljive osobe. Ovaj mehanizam ne
podrazumjeva razvoj ni razmnožavane uzročnika u vektoru
 Biološka uloga vektora pdrazumjeva razmnožavanje agensa,cuklični
razvoj ili kombinaciju jednog i drugog procesa kao neophodne uslove
da bi zglavkar mogao da prenese zarazu načovjeka
 Zglavkar nakon infekcije postaje zarazantek pošto u njemu protekne
tkz spoljni inkubacioni period. Infektivni agens može da se prenese
vertikalno na slijedeće generacije(transovarijalna transmisija),ili sa
jednog na drugi stadijum životnog ciklusa vektora(trans-stadijumska
transmisija)
 Prenos može da se ostvari ubrizgavanjem sadržaja
pljuvačnih žljezda tokom ujeda(inokulacija)ili depozicijom
fecesa ili drugog materijala na kožu na kožu koji zatim
prodire kroz povrede nastae češanjem ili
trljanjem(kontaminacija)
 Prilikom biološkog prenošenja uloga vektora je specifična
jer određeni vektori prenose određene prouzrokovače,pri
čemu se razvoj odnosno njihovo razmnožavanje odvija u
određenom dijelu tjela vektora(digestivni peljatrakt
vaši,koksalne žljezde krpelja itd)
 Zarazne bolesti koje prenose zglavkari čija je uloga u transmisiji
biološka nazivaju se vektorske zarazne bolesti. One zaraze za koje je
vektor jedini prirodni način prenošenja su obligatne vektorske
zaraze(malarija,žuta groznica).Fakultativne vektorske zaraze su one
čijibse uzročnici osim vektora mogu prenijeti i na drugi način(kuga,
tularemija)
 Prouzrokovači vektorskih zaraznih bolesti mogu biti slijedeći biološki
agensi:
 Bakterije (kuga,tularemija,lajmska bolest,krpeljski povratni tifus)
 Virusi (žuta groznica,denga,papatači groznica,krimska hemoragična
groznica,HGBS, virusni meningoencefalitisi)
 Rikecije (pjegavi tifus, murini pjegavac, mediteranska groznica,
pjegavac stenovitih planina)
 Protozoe( malarija,kala-azar.kožna lašmanijaza, tripanozomija)
 Helminti(filarijaza, onhocerkijaza)
 Najznačajniji vektori
 Vektori pripadaju kolu zglavkara(Arthropoda),a među njima
epidemiološki značaj imaju predtavnici klasa
insekata(vaši,komarci, buhe,muhe) i pauka(krpelji i grinje)
 Uši(vaši) su isključivi paraziti čovjeka, prenose pjegavac i vašljivu
povratnu groznicu. Nalaze se na unutrašnjoj strani rublja, a na tijelo
prelaze radi krvnog obroka.
 Buhe prenose prouzrokovače kuge i mišjeg pjegavca. Najčešće se
hrane krvlju glodara i domaćih životinja, a na čovjeka prelaze u
nedostatku uobičajenih domaćina
 Komarci iz roda Anopheles prenose prouzrokovače malarije koja
predstavlja naiznačajniju vektorsku bolest. Komarci iz roda Culex
prenose uzročnike filarijaze i neke arboviruse uzročnike
meningoencefalitisa, dok oni iz roda Aedes prenose uzročnike žute
groznice i denge. Phlebotomusi su prenosioci lašmanijaze i papatači
groznice
 Krpelji su prenosioci prouzrokovača virusnih
meningoenecefalitisa,većine pjegavih groznica,lajmske bolesti
 Vektorske z.b mogu biti antroponoz,za koje je rezervoar
čovjek(pjegavac, malarija,povratni vašljivi tifus) ili antropozoonoze
za koje su rezervoari životinje( tularemija, kuga, virusni
meningoencefalitisi9. Karakteristika vektorskih bolersti su stvaranje
 Tendencij stvaraanja enzotičnih žarišta. Takva žarišta
stvorena u priroodi(prirodna žarišta) postoje za
hemoragične groznice,krpeljne
meningoencefalitise,lašmanijazu, krpeljske povratne
groznice)
 Načini prenosa prouzrokovača vektorskih zb zavise od
međusobnih odnosa samih prouzrokovača,njihovih
prenosilaci domaćina (čovjeka ili životinje9
 Dispozicija i ekspozicija oboljenju
-Sklonost i izloženost domaćina da oboli od pojedinih bolesti
Sklonost pojedinca ka bolestima varira pod uticajem različitih
faktora,tkz faktora dispozicije kao što su uzrast,pol,
profesija i dr.
Ove faktore je nekada teško odvojiti od faktora koji
povećavaju ekspoziciju agensu. Mnoga oboljenja rezultat su
uticaja (djelovanja) i jednih i drugih faktora.
Životna dob utiče i na dispoziciju i na ekspoziciju. Djeca
imaju manju dispoziciju prema uzročnicima polia, a veću
prema koliformnim bakterijama i stafilokokama. Zbog
neizgrađenih higijenskih navika djeca su više izložena
crijevnim z.b,a odrasli polnim bolestima.
Pojava bolesti jače je povezana sa godinama starosti nego sa
bilo kojom pojedinačnom karakteristikom osoba
 Ova veza je tako jaka da se razlike u pojavi oboljevanja
između populacionih podgrupa definisanih na bazi drugih
karakteristika ne mogu tačno interpretirati ako se ne uzmu u
obzir moguće razlike u njihovoj starosnoj strukturi. Iz tih
razloga se pri upoređivanju pojedinih podgrupa koristi
metod standardizacije koji otklanja razlike u strukturi
stanovništva po uzrastu. Kako su oboljenja često povezana i
sa spolom standardizacija se obično vrši i prema spolu i
prema uzrastu.
 Za prikazivanje povezanosti godina starosti i bolesti
(oboljevanja) koristi se dobno specifične stope tj broj
oboljelih određenog uzrasta stavlja se u odnos sa ukupnom
populacijom iste starosne grupe.
 Kod akutnih zaraznih bolesti starosna distribucija ovisi od
stepena izloženosti agensu i stanja imuniteta.
 Novorođena djeca, zaštićena prirodnim pasivnim
imunitetom,do šestog mjeseca rijetko oboljevaju od ovih
bolesti. Poslije tog perioda akutne z.b(respiratorne bol.
pogotovo, zbog brzine i lakoće širenja)veoma su česte u
predškolskom i školskom uzrastu. Kasnije se frekvencija
pojave smanjuje,pošto većina tih bolesti ostavlja solidan
imunnitet.
 U slučaju kada bolest ne ostavlja trajan imunitet,starosna
distribucija je determinisana prije svega izloženošću koja
može da bude direktno povezana sa uzrastom. Od kolikog je
uticaja na dobnu distribuciju oboljenja izloženost agensu
vidi se kod antropozoonoza(ostavljaju solidan imunitet).Ova
oboljenja su najčešća kod određenih profesija,te ih je
najviše u uzrastu radnog vijeka čovjeka
 .
 Za hronične nez bol karakteristično je povećanje
incidencije,prevalencije i mortaliteta sa godinama starosti.
Porast može biti( u kojoj mjeri?) rezultat starenja
organizma,odn. rezultat već nastalih degenerativnih
promjena sa povećanom osjetljivošću na agense, a koliko je
u pitanju neophodnost kumulacije faktora koji utiču na
pojavu određenog oboljenja ili postojanje dugog latentnog
perioda
 Spol
 Veća osjetljivost i češće oboljevanje žena od nekih zaraz
bolesti posljedica je uticaja određenih
 fizioloških stanja(menstruacija,trudnoća, porođaj)kada su
npr u trudnoći češće infekcije bubrežne karlice uslovno
patogenim uzročnicima.
 Razlike u odnosu na spol zapažene su i u oboljevanju i
umiranju. Opća stopa morbiditeta veća je kod žena nego
kod muškaraca. Mali broj oboljenja se češće javlja kod
muškaraca(ulcus, ingvinalna hernia, Ca pluća, ciroza jetre,
saobraćajne nesreće aterosklerotična oboljenja srz ca).
Muškarci i žene ne razlikuju se samo biološki, već i po
načinu života, navikama, pa samim tim i po stepenu
izloženosti faktorima koji utiču na pojavu bolesti
 Veća učestalost bronhitisa,Ca pluća, i ciroze jetre kod
muškaraca je bar djelom povezana s tim da muškarci
češće i više piju, puše od žena. Antropozoonoze se češće
javljaju kod muškaraca jer oni se pretežno bave uzgojem
stoke i drugim zanimanjima bezanim za rad sa životinama.
Stvarne razlike u oboljevanju među spolovima mogu da
budu zamagljene razlikama u vjerovatnoći javljanja ljekaru
pri istom stepenu uznapredovalosti patološkog procesa,a
prividne razlike u morbiditetu mogu da budu odraz razlika u
mogućnosti korištenja zdravstvene zaštite.
 Prema podacima iz nekih studija, stope smrtnosti od
ishemičnog oboljenja srca se u svim starosnim
grupama iznad 20 godina značajno razlikuju kod
muškaraca i žena(+ kod muškaraca).
 Budući da se te razlike počinju smanjivati poslije
menopauze, ovaj deskriptivni podatak je sugerisao moguću
protektivnu ulogu estrogena. Ukooliko bi ta hipoteza bila
tačna, žene sa ranom menopauzom,prirodnom ili
artificijelnom, trebalo bi da imaju povećan rizik za
koronarnu bolest.
 Deskriptivni podaci saami za sebe nisu bili dovoljni da se na
osnovu njih zaključi da li je rana menopauza povezana sa
rizikom za ishemičnu bolest srca, ali su rezultati analitičkih
studija išli u prilog postavljene hipoteze.
 Činjenica je da uočene razlike među spolovima mogu da budu rezultat
razlika u do sada poznatim faktorima rizika kao što su
pušenje,povećane vrijednosti serum holesterola,hipertenzija ili fizička
neaktivnost. Preplitanja uticaja različitih činilaca ograničavaju
mogućnost interpretacije deskriptivnih podataka, ali deskripcijom
uočene razlike u smrtnosti među podgrupama iste populacije su
 Profesija
 Profesija može da bude povezana sa oboljenjem na više
načina. Bavljenje određenim zanimanjem može da
predstavlja istovremeno specifični rizik izloženosti
djelovanju faktora uzročno povezanim sa oboljenjem.
Anntropozoonoze se najčešće javljaju kao profesionalna
oboljenja, zapravo kod onih osoba koje su zbog prirode
svog posla u čestom kontaktu sa životinjama koje su izvor
infekcije. Od Q groznice, bruceloze, leptospiroze najviše
oboljevaju stočari, ratari, mesari i radnici u industriji
mesa,mlijeka, veterinari i laboratorijski radnici.
 Epidemiološka ispitivanja udruženosti visokog morbid. i
mortal. od nekih bolesti sa određenim profesijama pomogla
su u otkrivanju niza hemijskih i fizičkih agenasa, kao npr
 Kod radnika izloženih azbestu veća je učestalost
mezotelioma i Ca pluća i gastrointestinalnog trakta, a kod
izloženih prašini silicijuma, fibroze pluća.
 Mnogobrojnim hemijskim,fizičkim i biološkim faktorims kojima su
osobe pojedinih zanimanja specifino izloženi, treba dodati i faktor
stresa. Stres je teško mjerljiv činilac jer ovisi manje od objektivne
situacije a više od individualnih karakteristika osoba( ono što je za
neku osobu stres kod druge ne izazove nikakvu reakciju).
 Veza između oboljenja i profesije može da nastane i zato što se
određena etnička grupa bavi pretežno nekim zanimanjem, tako da je
veći ili manji boj oboljelih u tim prifesujma determinisan načinom
života ili genetskim faktorima uslovljenim etničkom pripadnošću, a ne
faktorima vezanim za posao. Zanimanje može da utče na pojavu
oboljenja ne samo preko sredine u kojoj se radi već i preko sredine u
kojoj se živi, preko uslova i načina života koji u mnogome ovise od
profesije zbog njene uske povezanosti sa socijalno-ekonomskim
stanjem
 Etnička i rasna pripadnost
 Razlike u oboljevanju između pojedinih rasa i etnički grupa
su nađene i u studijama se pokušala ta razlika objasniti
biološkim osobenostima rasa.Neke bolesti(srpasta anemija
kod crnaca i Ca kože kod bjelaca)jesu genetski uslovljene,
ali za većinu oboljenja se pokazalo da su postojeće razlike
posljedica socijalno-ekonomskih i drugih činilaca sredine.
 Etničke grupe imaju veči stupanj homogenosti u odnosu na
način života i naslijeđe nego populacija u cjelini. Može se
očekivati da te zajedničke karakteristike utiču na strukturu i
učestalost oboljevanja te njihovo ispitivanje može da
pomogne u upoznavanju faktora vezanih za pojavu bolesti.
 U razgraničenu uticaja genetskih karakteristika etničkih
grupa od uticaja činilaca sredine na pojavu bolesti od
posebnog značaja su stuije migranata
 Rak želuca je mnogo češći u Japanu nego među bijelim
stanovnicima u SAD-u.
 Zapažanje da je rizik umiranja od raka želuca kod japanskih
imigranata u Kaliforniji niži u poređenju sa muškarcima
istog uzrasta u Japanu, a da je među samim imigrantima taj
rizik veći među Japancima koji su rođeni u Japanu nego kod
njihovih potomaka sugeriše se da se uzročni faktor nalazi u
karakteristikama načina života koji podliježe promjenama
prilikom migracije, a ne u genetskim karajkteristikama
Japanaca.
 Religijske grupe mogu da budu od interesa u epidemiološkim
ispitivanima. Religija je često u određenoj mjeri povezana sa
običajima,navikama načinom života uopće da može biti od uticaja na
morbiditet i mortalitet(zabrana pušenja kd adventista- niža učestalost
Ca pluća. Cirkumcizija kod muslimana i jevreja- žene rjeđe oboljevaju
od raka grlića materice)
 Socijalno-ekonomsko stanje
 Povezanost sa socioekonomskim stanjem je karakteristika
mnogih oboljenja.
 Učestalost hroničnog bronhitisa, bolesti deficitarne
ishrane,ulkusa i Ca želuca,TBC i svih drugih zaraznih
bolesti raste sa pogoršanjem socijalno-ekonomskih uslova, a
oboljevanje od multiple skleroze, dijabetesa, koronarne
bolesti opada.
 Najkarakterističniji pokazatelj socijalno-ekonomskog stanja
je smrtnost odojčadi