BAB 2:

TEORI PERMINTAAN,
PENAWARAN DAN
KESEIMBANGAN PASARAN
TAJUK-TAJUK

2.1 PERMINTAAN
2.2 PENAWARAN
2.3 KESEIMBANGAN PASARAN
2.4 LEBIHAN PENGGUNA DAN
LEBIHAN PENGELUAR
2.5 DASAR KERAJAAN

UNIT EKONOMI AE 015 2

Objektif Pengajaran

1. Mentakrifkan Permintaan
2. Menerangkan jadual dan keluk
Permintaan individu
3. Menerangkan Hukum Permintaan
4. Menerangkan fungsi dan persamaan
permintaan
5. Membentuk keluk permintaan pasaran

UNIT EKONOMI AE 015 3

Takrif Permintaan

• Permintaan ialah jumlah barang dan

perkhidmatan yang ingin dan mampu dibeli
oleh pengguna pada suatu tingkat harga
dalam jangka masa tertentu.

• Contoh:
– Pada harga RM3 Melisa ingin dan mampu
membeli 3 majalah setiap bulan.
– Pada harga RM5 Melisa ingin dan mampu
membeli 2 majalah setiap bulan.

UNIT EKONOMI AE 015 4

Menerangkan jadual dan keluk
permintaan
• Jadual permintaan ialah jadual yang
menunjukkan kuantiti barang yang diminta
pada pelbagai tingkat harga.
• Contoh:

Keadaan Harga (RM) Kuantiti diminta (Qd)

A 1 20
B 2 15
C 3 10
D 4 5
UNIT EKONOMI AE 015 5
Keluk Permintaan.

P
D
A
4
B
3
C
2
D
1

5 10 15 20 Q

UNIT EKONOMI AE 015 6

Hukum Permintaan

• Menyatakan hubungan antara harga dengan kuantiti

diminta adalah secara songsang (negatif).

• Apabila harga sesuatu barang meningkat kuantiti

yang diminta jatuh, sebaliknya apabila harga
sesuatu barang jatuh maka kuantiti yang diminta
akan meningkat, dengan andaian ceteris paribus.

• P naik Qd jatuh
• P jatuh Qd naik
Ceteris paribus – dengan andaian faktor-faktor lain selain
harga barang itu sendiri tidak berubah/ malar.
UNIT EKONOMI AE 015 7
• Secara rumus, hubungan songsang antara
kuantiti yang diminta dengan tingkat harga
barang itu dapat dinyatakan seperti berikut:
– Qx = f ( Px ), cateris paribus
– Qx= a – bPx
– dimana
• Qx = kuantiti barang X yang diminta
• Px = harga barang X
• a = pemotong paksi kuantiti, iaitu nilai Qx apabila Px
sama dengan sifar
• 1/b = kecerunan keluk permintaan

UNIT EKONOMI AE 015 8

Contoh : Qx = 25 – 5Px
Pada harga RM 2, kuantiti yang diminta ialah
Qx = 25 – 5(2)
= 25 – 10
= 15 unit

Jika harga naik dari RM 4, kuantiti diminta X akan berkurang ke

Qx = 25 – 5(4)
= 25 – 20
= 5 unit

Ini menunjukkan bila harga naik dari RM2 ke RM 4 diminta

berkurang dari 15 unit ke 5 unit.
Bila harga jatuh dari RM 4 ke RM 2, kuantiti diminta bertambah
dari 5 unit ke 15 unit.

UNIT EKONOMI AE 015 9

Fungsi dan Persamaan Permintaan

Fungsi Permintaan:

Qd = a – bP

Di mana:
Qd = Kuantiti diminta
a = Kuantiti barang yang diminta apabila
harga adalah kosong.
b = kecerunan keluk permintaan (negatif)
P = Harga

UNIT EKONOMI AE 015 10

Persamaan Permintaan
• Persamaan permintaan ialah Qd = a – bP, di
mana a dan b ialah pemalar sementara P
ialah harga.

• Katakan harga asal ialah RM 5 dan kuantiti

diminta adalah sebanyak 40 unit manakala
apabila harga naik kepada RM 10, kuantiti
diminta berkurang ke 20 unit.

• Maka:
Fungsi Permintaan : Qd = a – bP

UNIT EKONOMI AE 015 11

 Qd = a – bp
P1= 5 Q1= 40
P2= 10 Q2= 20

40 = a – 5b…………………….[ 1 ]
20 = a – 100b…………………[ 2 ]
[1]–[2]
20 = 5b
b=4
Gantikan b ke [ 1 ]
40 = a – 5 (4)
40 = a – 20
a = 60
Jadi fungsi permintaan Qd = 60 – 4p

UNIT EKONOMI AE 015 12

Contoh

• Berdasarkan jadual di atas terbitkan

fungsi permintaan..

Harga (P) Kuantiti diminta (Qd)

100 300
80 440
60 580
40 720

UNIT EKONOMI AE 015 13

 Qd = a – bp
P1= 100 Q1= 300
P2= 80 Q2= 440

300 = a – 100b…………………….[ 1 ]
440 = a – 80b…………………..…[ 2 ]
[1]–[2]
-140 = -20b
b=7
Gantikan b ke [ 1 ]
3000 = a – 100 (7)
a = 1000
Jadi fungsi permintaan Qd = 1000 – 7p

UNIT EKONOMI AE 015 14

Keluk Permintaan Pasaran

• Permintaan individu:
– Permintaan individu adalah permintaan ke atas
sesuatu barang oleh seseorang individu pada
suatu tingkat harga tertentu dalam suatu
tempoh masa tertentu

• Permintaan pasaran
– Permintaan pasaran adalah jumlah permintaan
semua individu dalam pasaran pada suatu
tingkat harga tertentu dalam suatu tempoh masa
tertentu

UNIT EKONOMI AE 015 15

 Andaikan dalam pasaran terdapat 2 orang
pembeli iaitu Hisyam dan Asyraf. Berdasarkan
jadual di bawah:

Keadaan Harga Qd Qd Qd
Hisyam Asyraf Pasaran
A 20 2 3 5
B 15 4 6 10
C 10 6 9 15
D 5 8 12 20

UNIT EKONOMI AE 015 16

 Sebagai contoh:

Pada tingkat harga = RM10

Permintaan pasaran = Permintaan Hisyam +

Permintaan Asyraf = 6+9

= 15

UNIT EKONOMI AE 015 17

 Keluk Permintaan Pasaran

KELUK PERMINTAAN KELUK PERMINTAAN KELUK PERMINTAAN

HISYAM ASYRAF PASARAN

P DH P DA P DP
B B B
15 15 15
C C C
10 10 10
DP
DH DA
Q
4 6 Q 6 9 Q 10 15

UNIT EKONOMI AE 015 18

Faktor-faktor yang mempengaruh
permintaan.
• Untuk permintaan individu
– Harga barang itu sendiri
– Harga barang lain (barang pengganti dan penggenap)
– Citarasa
– Pendapatan
• Untuk permintaan pasaran
– Jumlah penduduk
– Jangkaan masa depan
– Kemudahan kredit
– Dasar kerajaan
– Musim

UNIT EKONOMI AE 015 19

Faktor-faktor yang mempengaruh
permintaan.
a. Harga barang itu sendiri

Paribus, semakin tinggi harga sesuatu barang,

semakin kurang kuantiti barang yang diminta.
Sebaliknya, semakin rendah harga sesuatu barang
semakin banyak kuantiti barang yang diminta

(Keluk permintaan itu sendiri- pergerakan

sepanjang keluk)

UNIT EKONOMI AE 015 20

Rajah : Perubahan harga barang itu
sendiri
P

A
P2
B
P

P1 C

0 q2 q q1 Q

UNIT EKONOMI AE 015 21

Faktor-faktor yang mempengaruh
permintaan.
b. Harga barang lain
Terdapat dua jenis barang yang berkaitan iaitu
barang pengganti dan barang penggenap.
(Keluk Permintaan beralih)

UNIT EKONOMI AE 015 22

UNIT EKONOMI AE 015 22
• Barang pengganti
– Barang yang mempunyai fungsi yang sama dan
mudah diganti antara satu sama lain dalam
penggunaan untuk mendapat kepuasan yang
hampir sama.
– Sebagai contoh: Getah asli dan getah tiruan.
• Andaikan harga getah asli adalah sama dengan getah
tiruan. Apabila harga getah asli meningkat maka
pengguna akan mengurangkan pembelian getah asli
dan membeli getah tiruan walaupun harga getah tiruan
tidak berubah.

UNIT EKONOMI AE 015 23

• Katakan getah tiruan adalah pengganti kepada
getah asli.

• Apabila harga getah asli meningkat pengguna

kurang meminta getah asli dan lebih meminta
getah tiruan (di mana harga getah tiruan tidak
berubah)
• Keluk permintaan getah tiruan akan berubah ke
kanan (DD ke DD1).
• Sebaliknya, apabila harga getah asli menurun, ini
menyebabkan pengguna lebih meminta getah asli
dan kurang meminta getah tiruan.
• Keluk permintaan getah tiruan berpindah kekiri (DD
ke DD2)

UNIT EKONOMI AE 015 24

 Peralihan Keluk Permintaan
harga Getah tiruan

Po

D1
D

D2
q2 q0 q1 kuantiti
UNIT EKONOMI AE 015 25
Barang penggenap

• Barang penggenap ialah barang yang perlu

digunakan bersama-sama / serentak. Jika tiada
satu barang, barang yang satu lagi tidak berfungsi.
Contohnya kamera dan filem.

• Apabila harga kamera turun, kuantiti diminta

terhadap kamera akan naik. Ini akan meyebabkan
permintaan terhadap filem akan meningkat juga
(harga filem tidak berubah) keluk permintaan filem
bergerak ke kanan. Keadaan sebaliknya berlaku.

UNIT EKONOMI AE 015 26

Harga filem

Po

D1
D
D2
q2 q0 q1 Kuantiti filem

UNIT EKONOMI AE 015 27

c. Citarasa

• Pengguna sekarang banyak dipengaruh oleh

pengiklanan melalui pelbagai media dan
pertunjukan-pertunjukan serta ekspo.
• Sekiranya perubahan citarasa pengguna
menyebabkan kuantiti diminta bertambah pada
setiap tingkat harga yang asal, keluk permintaan
akan beralih ke kanan.
• Keadaan adalah sebaliknya dimana keluk
permintaan akan beralih ke kiri jika citarasa
pengguna terhadap sesuatu barang berkurangan.

UNIT EKONOMI AE 015 28

 Perubahan citarasa
Harga

Po

D1
D

D2
q2 q0 q1
UNIT EKONOMI AE 015
kuantiti 29
Faktor-faktor yang mempengaruh
permintaan.
d. Pendapatan

• Perubahan pendapatan pengguna boleh mempengaruhi

permintaan pengguna ke atas barang-barang dan
perkhidmatan dalam 3 kategori:

i. Barang biasa
– Apabila pendapatan meningkat, permintaan terhadap
barang biasa bertambah. Keluk permintaan berpindah ke
kanan. Ini kerana pada tingkat harga yang sama, semakin
banyak kuantiti barang yang mampu dibeli. Sedangkan
apabila pendapatan berkurangan, keluk permintaan akan
beralih ke kiri. Ini kerana pada tingkat harga yang sama,
semakin sedikit kuantiti yang diminta mampu dibeli

UNIT EKONOMI AE 015 30

 ii. Barang bawahan
– Barang bawahan mempunyai hubungan negatif antara
tingkat pendapatan dengan kuantiti barang yang diminta .
Bila pendapatan pengguna meningkat, permintaan barang
bawahan akan menurun dan keluk permintaannya
berpindah ke kiri. Contohnya beras hancur

iii. Barang Mesti

– Barang yang diperlukan oleh pengguna dan permintaan
terhadap barang ini tidak dipengaruhi oleh perubahan
dalam tingkat pendapatan. Kuantiti barang diminta tetap
sama walaupun tingkat pendapatan pengguna berubah.
Contoh barang mesti ialah gula, garam dan beras.

UNIT EKONOMI AE 015 31

Faktor-faktor yang mempengaruh
permintaan.
e. Jumlah Penduduk
Semakin banyak jumlah penduduk di sesebuah
negara semakin banyaklah permintaan terhadap
barangan dipasaran

f. Jangkaan masa depan

Sekiranya pengguna menjangkakan harga akan
meningkat pada masa depan, mereka akan
didorong akan membeli lebih banyak pada masa
sekarang. Ini akan menyebabkan keluk
permintaan berpindah ke kanan.

UNIT EKONOMI AE 015 32

Faktor-faktor yang mempengaruh
permintaan.
g. Kemudahan kredit
Sekiranya terdapat kemudahan untuk mendapatkan
kredit dari institusi kewangan maka permintaan barang
dipasaran akan meningkat.

h. Dasar Kerajaan
Dasar Kerajaan akan mempengaruhi permintaan pasaran
sama ada secara langsung atau tidak langsung.
Contohnya apabila kerajaan megenakan cukai
pendapatan, pendapatan individu akan berkurangan. Ini
akan mengurangkan permintaan barang di pasaran .

i. Musim
Pada musim hujan, permintaan terhadap baju hujan
bertambah.
UNIT EKONOMI AE 015 33
Perubahan kuantiti diminta dan
perubahan permintaan
• Perubahan dalam kuantiti diminta
bermaksud pergerakan titik di sepanjang
keluk permintaan yang sama disebabkan
oleh perubahan harga barang itu sendiri
sementara faktor-faktor lain yang
mempengaruhi permintaan adalah tetap.

• Kenaikan harga akan menyebabkan

penurunan dalam kuantiti diminta.

• Penurunan harga akan menyebabkan

kenaikan dalam kuantiti diminta.
UNIT EKONOMI AE 015 34
Rajah : Perubahan dalam kuantiti diminta

A
P2
B
P

P1 C

0 q2 q q1 Q

UNIT EKONOMI AE 015 35

Perubahan permintaan
• Perpindahan atau peralihan keluk permintaan sama
ada ke kanan atau ke kiri disebabkan oleh faktor-
faktor lain yang mempengaruhi permintaan selain
daripada harga barang itu sendiri.

• Ia disebabkan oleh faktor-faktor seperti:

– perubahan harga barang lain,
– citarasa pengguna,
– pendapatan pengguna,
– jumlah penduduk,
– jangkaan masa depan,
– kemudahan kredit,
– dasar kerajaan dan
– musim.

UNIT EKONOMI AE 015 36

Rajah : Perubahan permintaan

C A B
Po

D3
D2

D1
q2 q0 q1

UNIT EKONOMI AE 015 37

Permintaan luar biasa

• Keluk permintaan luar biasa tidak

mematuhi hukum permintaan. Ia
tidak mencerun ke bawah dari kiri ke
kanan.

• Ia berlaku kepada 3 jenis barang:

1. Barang Mewah
2. Barang Giffen
3. Barang Mesti

UNIT EKONOMI AE 015 38

Barang Mewah.

• Bagi barang mewah, semakin tinggi harganya,

pengguna merasakan semakin berprestij.

• Pengguna menganggap ia memberikan taraf

sosioekonomi yang tinggi kepada pengguna.

• Contohnya kereta mewah

• Semakin tinggi harga kereta ini semakin tinggi

kuantiti yang diminta oleh pengguna yang kaya

UNIT EKONOMI AE 015 39

 Keluk permintaan luar biasa bagi
barang mewah (harga tinggi)
P
D

P2 C

P1 B

0 q1 q2 Q

UNIT EKONOMI AE 015 40

Barang Giffen.

• Contohnya beras hancur. Apabila

harga beras hancur jatuh, pendapatan
benar pengguna meningkat.
• Maka pengguna mampu menggantikan
sebahagian beras hancur dengan
makanan yang lebih bermutu tinggi

UNIT EKONOMI AE 015 41

 Keluk permintaan luar biasa bagi
P
Barang Giffen (harga rendah)

P2 C

P1 B

0 q1 q2 Q

UNIT EKONOMI AE 015 42

Barang Mesti

• Keluk permintaan bagi barang mesti

berbentuk garis tegak (tidak anjal
sempurna).
• Ini menunjukan perubahan harga tidak
memberi kesan kepada kuantiti.

• Contohnya garam. Apabila harga naik dari

50sen ke 60 sen atau sebaliknya. Kuantiti
permintaan garam tetap pada 1kg sebulan.

UNIT EKONOMI AE 015 43

Rajah : Keluk permintaan barang
mesti
P
D

P2 C

P1 A

P0 B

0 q0 Q
UNIT EKONOMI AE 015 44
 PENAWARAN

UNIT EKONOMI AE 015 45

Objektif Pengajaran

1. Mentakrifkan penawaran
2. Menerangkan jadual dan keluk
penawaran firma
3. Menerangkan Hukum penawaran
4. Menerangkan fungsi dan persamaan
penawaran
5. Membentuk keluk penawaran pasaran

UNIT EKONOMI AE 015 46

TEORI PENAWARAN

• a. Takrifan Penawaran

• Penawaran ialah jumlah kuantiti

barang dan perkhidmatan yang
sanggup dikeluarkan oleh pengeluar
untuk dijual pada suatu tingkat harga
dalam jangka masa tertentu.

UNIT EKONOMI AE 015 47

 b. Jadual penawaran dan keluk penawaran

Jadual penawaran adalah jadual yang menunjukkan

hubungan antara harga sesuatu barang dengan
kuantiti ditawarkan oleh firma terhadap barang
tersebut.

Keadaan Harga (RM) Kuantiti

ditawarkan
A 1 5
B 2 10
C 3 15
D 4 20

UNIT EKONOMI AE 015 48

 Huraian jadual

 Jadual menunjukkan hubungan positif antara harga

barang dan kuantiti barang yang ditawarkan.
 Semakin rendah harga barang semakin kurang
kuantiti barang yang ditawarkan.

 Berdasarkan jadual, satu keluk penawaran dapat

dilukis seperti berikut:

UNIT EKONOMI AE 015 49

Rajah: Keluk Penawaran

Harga

4 D
C
3
B
2
A
1
S

0
5 10 15 20
Kuantiti

UNIT EKONOMI AE 015 50

• Keluk penawaran ditakrifkan sebagai keluk yang
menunjukkan kuantiti yang ditawarkan oleh
seseorang pengeluar pada pelbagai tingkat harga.
• Keluk penawaran bercerun positif. Ini
menunjukkan hubungan positif antara harga
sesuatu barang dengan kuantiti barang yang
ditawarkan.
• Keluk penawaran mencerun ke atas dari kiri ke
kanan.

UNIT EKONOMI AE 015 51

c. Hukum penawaran

Hukum penawaran menerangkan hubungan

antara harga dengan kuantiti ditawar adalah
langsung (positif).

Apabila harga sesuatu barang meningkat, kuantiti

ditawar akan meningkat dan apabila harga
sesuatu barang jatuh, kuantiti ditawar akan
jatuh dengan andaian ceteris paribus.

Ceteris paribus.
ialah faktor-faktor lain selain harga barang itu
sendiri diandaikan tidak berubah/ malar.
UNIT EKONOMI AE 015 52
 Hukum ini menunjukkan wujud hubungan positif antara
tingkat harga dan kuantiti ditawar. Ini disebabkan:-

 Harga yang tinggi memberi keuntungan yang

lebih kepada pengeluar, jadi pengeluar akan
menawarkan lebih banyak barang.

 Harga yang tinggi , menyebabkan pengeluar

berpendapat barang tersebut sangat diminta
oleh pengguna tetapi penawarannya kurang di
pasaran.

 Pengeluar akan menambahkan penawaran

untuk memenuhi permintaan.

UNIT EKONOMI AE 015 53

 d. Fungsi dan persamaan penawaran

Persamaan penawaran menunjukkan

hubungan antara tingkat harga dan kuantiti
yang ditawarkan.

Qs = a + bP

Qs = Kuantiti ditawar
a = Pemalar yang menunjukkan kuantiti ditawar pada harga kosong
b = Kecerunan keluk penawaran
P = Harga

UNIT EKONOMI AE 015 54

 Contoh Pengiraan:
(Kaedah persamaan serentak)

Pada harga RM 2, kuantiti barang X yang ditawarkan ialah 8 unit.

Apabila harga barang X telah naik ke RM 4, kuantiti yang
ditawar meningkat ke 12 unit. Tentukan fungsi penawaran
barang X
Qs = a + bp

P1 = 2 Q1= 8
P2 = 4 Q2= 12
8 = a + 2b …………. (1)
12 = a + 4b .…………. (2)

(2) - (1) 4 = 2b
b = 2
UNIT EKONOMI AE 015 55
 Gantikan b dalam mana-mana persamaan, katakan
dalam persamaan (1):

8 = a - 2(2)
8 =a +4
a = 4

Maka fungsi penawaran ialah

Qs = 4 + 4P

UNIT EKONOMI AE 015 56

 Contoh:

Harga Kuantiti ditawar

100 950

80 765

60 580

40 395

Terbitkan fungsi penawaran..

UNIT EKONOMI AE 015 57
 Qs = a + bp
P1= 100 Q1= 950
P2= 80 Q2= 765

950 = a + 100b…………………….[ 1 ]
765 = a + 80b…………………..…[ 2 ]
[1]–[2]
185 = 20b
b = 9.25
Gantikan b ke [ 1 ]
950 = a + 100 (9.25)
a = 25
Jadi fungsi permintaan Qs = 25 + 9.25p

UNIT EKONOMI AE 015 58

e. Penawaran Pasaran

Penawaran firma:
 Penawaran sesuatu barang dan
perkhidmatan oleh sebuah firma pada
tingkat harga tertentu dan dalam jangka
masa tertentu.
Penawaran pasaran:
 Penawaran semua firma dalam pasaran yang
dicampurkan pada tingkat harga tertentu
dan dalam jangka masa tertentu.

UNIT EKONOMI AE 015 59

Jadual Penawaran Firma

Keadaan Harga (RM) Qs

A 5 80
B 4 70

C 3 60

D 2 40

Jadual penawaran firma menunjukkan hubungan antara harga dan

kuantiti yang ditawarkan oleh sesebuah firma bagi sesuatu barang.

UNIT EKONOMI AE 015 60

 Berdasarkan jadual penawaran firma, keluk
penawaran firma dapat dibentuk seperti berikut:

harga
S
A
5
B
4
3 C
D
2

40 60 70 80 kuantiti

UNIT EKONOMI AE 015 61

Keluk Penawaran Pasaran

Keluk penawaran pasaran dibentuk dengan

menjumlahkan keluk penawaran semua firma
dalam pasaran secara mendatar seperti jadual dan
rajah berikut:
Keadaan Harga Qs Qs Penawaran
Firma A Firma B Pasaran
A 4 8 14 22

B 3 5 10 15

C 2 3 6 9

D 1 0 2 2

UNIT EKONOMI AE 015 62

 Keluk penawaran firma dan pasaran
KELUK PENAWARAN
KELUK PENAWARAN KELUK PENAWARAN
FIRMA B
FIRMA A PASARAN
P SA P SP
P SA
A A A
4 4 4
3 B B 3 B
3
SA SP
SA
5 8 Q 10 14 15 22 Q
Q

UNIT EKONOMI AE 015 63

2.2.2. Faktor-faktor yang mempengaruhi
penawaran
a. Harga barang itu sendiri
b. Harga barang lain
(penawaran bersama dan penawaran bersaing)
c. Kos pengeluaran
d. Matlamat pengeluar
e. Teknologi
f. Dasar kerajaan
g. Bilangan firma
h. Musim

*a hingga e untuk firma sahaja

*f hingga h untuk pasaran

UNIT EKONOMI AE 015 64

a. Harga barang itu sendiri

Dengan andaian ceteris paribus, semakin tinggi

harga sesuatu barang, semakin banyak kuantiti
barang ditawarkan. Sebaliknya semakin rendah
harga sesuatu barang semakin kuranglah kuantiti
barang ditawarkan.
( Keluk penawaran sendiri/ pergerakan
disepanjang keluk penawaran)

UNIT EKONOMI AE 015 65

 Rajah: Perubahan harga barang itu sendiri

Harga
S
A
P1
B
P
C
Po

Qo Q Q1 kuantiti

UNIT EKONOMI AE 015 66

b. Harga barang lain
i . Penawaran Bersama
ii. Penawaran Bersaing
i. Penawaran Bersama

Melibatkan barangan yang akan dikeluarkan secara

bersama-sama dengan pengeluaran barang lain.
Contohnya: Daging lembu dan kulit lembu
merupakan penawaran bersama. Kenaikan harga
daging lembu menyebabkan pertambahan
penawaran kulit lembu.
(Keluk Penawaran beralih)

UNIT EKONOMI AE 015 67

ii. Penawaran bersaing

Penawaran bersaing melibatkan barangan yang

pengeluarannya dapat diganti dengan mudah
untuk mengeluarkan barang lain yang
menggunakan faktor-faktor ekonomi yang sama.

Contohnya:
Sayur bayam dan sayur sawi. Kedua-dua ini dapat
dikeluarkan dengan faktor yang sama. Kenaikan
harga bayam menyebabkan penawaran barang
bersaing (sawi) berkurang.

UNIT EKONOMI AE 015 68

 Rajah: Perubahan harga barang lain (edit)

P (RM)

Po

Po q1 q0 q2 Qs1

UNIT EKONOMI AE 015 69

c. Kos pengeluaran

Kenaikan kos pengeluaran seperti tanah,

modal dan buruh menyebabkan keuntungan
firma terjejas. Sekiranya harga barang yang
dijual dipasaran tetap. Maka untung firma
akan berkurang. Seterusnya firma akan cuba
mengurangkan bilangan penawaran barang dan
perkhidmatan.

UNIT EKONOMI AE 015 70

 Rajah: Perubahan Kos pengeluaran

P (RM)

Po

Po q1 q0 q2 Qs1

UNIT EKONOMI AE 015 71

 d. Matlamat Pengeluar

Memaksimumkan keuntungan:
Jika pengeluar bertujuan memaksimumkan
keuntungan, maka ia akan mengurangkan
penawarannya.

Memaksimumkan pengeluaran:
Ia akan menawarkan barang seberapa
banyak yang mampu. Contoh firma yang
dimiliki oleh kerajaan

UNIT EKONOMI AE 015 72

e. Teknologi

 Penggunaan teknologi moden dan canggih

dapat meningkatkan daya pengeluaran
sesebuah firma. Melalui teknologi moden,
penghasilan barang secara besar-besaran
dapat dilakukan. Oleh itu keupayaan
penawaran dapat ditingkatkan.

UNIT EKONOMI AE 015 73

f. Dasar Kerajaan
Cukai :
 Untuk menggalakkkan penawaran tempatan kerajaan
mengenakan cukai keatas barang diimport. Kenaikan
harga barang diimport menyebabkan permintaan
barang tempatan meningkat. Seterusnya penawaran
dalam negara bertambah
Subsidi :
 pemberian subsidi kerajaan terhadap firma tempatan
akan menyebabkan kos pengeluaran berkurang.
Keadaan ini dapat menggalakkan firma
mempertingkatkan pengeluaran sesuatu barang.

• Kempen , undang-undang

UNIT EKONOMI AE 015 74

g. Bilangan firma

 Secara umumnya semakin ramai

pengeluar dalam sesuatu barang,
semakin tinggi kuantiti penawaran
barang tersebut.

.
h. Musim

 Pada musim tengkujuh, penawaran ikan

atau getah akan berkurangan.

UNIT EKONOMI AE 015 75

2.2.3 Perubahan Kuantiti yang ditawarkan
(Perubahan pada satu keluk penawaran)

• Perubahan dalam kuantiti ditawar

disebabkan oleh perubahan harga barang itu
sendiri. Faktor-faktor lain diandaikan tetap.
Ia merupakan pergerakan titik disepanjang
keluk penawaran yang sama.

• Kenaikan harga menyebabkan kuantiti

ditawarkan bertambah.

• Penurunan harga menyebabkan kuantiti

ditawarkan jatuh.

UNIT EKONOMI AE 015 76

 Rajah: Perubahan kuantiti yang ditawarkan

Harga
S
A
P1
B
P
C
Po

Qo Q Q1 kuantiti

UNIT EKONOMI AE 015 77

Perubahan Penawaran ( Peralihan Keluk Penawaran )

• Ia merujuk kepada peralihan keluk

penawaran sama ada ke kanan atau ke kiri
disebabkan oleh perubahan dalam faktor-
faktor lain selain daripada perubahan harga
barang itu sendiri.
• Contohnya : Peningkatan teknologi akan
menambahkan penawaran. Peralihan ini
dipanggil pertambahan penawaran
• Peningkatan kos pengeluaran akan
menyebabkan pengeluar mengurangkan
penawaran. Peralihan ini dikenali sebagai
pengurangan penawaran.

UNIT EKONOMI AE 015 78

 Rajah: Perubahan Penawaran

P (RM)

Pengurangan
penawaran
Po Pertambahan
penawaran

Po q1 q0 q2 Qs1

UNIT EKONOMI AE 015 79

2.2.4 Penawaran Luar Biasa :
Keluk Penawaran Buruh
• Penawaran luar biasa berlaku keatas penawaran
buruh. Pada peringkat awal apabila upah
meningkat penawaran jumlah jam bekerja sehari
akan meningkat kerana buruh ingin meningkatkan
pendapatan.
• Sehingga satu peringkat, apabila bayaran upah
meningkat jumlah jam bekerja yang ditawarkan
jatuh kerana buruh lebih mementingkan masa
rehat.
• Keluk penawaran luar biasa buruh regresif
dibahagian atas dan bertentangan dengan hukum
penawaran.
•

UNIT EKONOMI AE 015 80

 Rajah : Keluk Penawaran Buruh (individu)
Upah/
jam

C
10

6 B

2 A
SL

0 8 10 Jumlah jam

UNIT EKONOMI AE 015 81

Objektif pengajaran.
Diakhir pengajaran pelajar dapat:

2.3.1 Menerangkan proses keseimbangan dan

menentukan keseimbangan pasaran dengan
menggunakan jadual, rajah dan fungsi.

2.3.2 Menerangkan perubahan keseimbangan pasaran

kesan perubahan
a. Permintaan
b. Penawaran
c. Permintaan dan Penawaran secara
serentak

UNIT EKONOMI AE 015 82

2.3.1 Keseimbangan Pasaran

Keseimbangan pasaran ialah keadaan harga

dan kuantiti tidak berkecenderungan
untuk berubah apabila harga dan kuantiti
diminta sama dengan harga dan kuantiti
ditawar pada tingkat harga tertentu.

Secara persamaan
Qd = Qs

Secara keluk:
Titik persilangan antara keluk permintaan
dan keluk penawaran

UNIT EKONOMI AE 015 83

Jadual permintaan dan penawaran

Harga (RM) Qs Qd Keadaan

pasaran
50 20 4
Lebihan
40 16 8 penawaran

30 12 12 Qd=Qs

20 8 16
Lebihan
10 4 20 permintaan

UNIT EKONOMI AE 015 84

Rajah : proses Keseimbangan Pasaran

P
S S
Lebihan penawaran

40

E
30

S D

0 8 12 16 Q

UNIT EKONOMI AE 015 85

Rajah : proses Keseimbangan Pasaran

P
S S

E
30

20
Lebihan permintaan

S D

0 8 12 16 Q

UNIT EKONOMI AE 015 86

Keseimbangan pasaran berdasarkan rumus;

Keseimbangan pasaran tercapai apabila kuantiti

diminta sama dengan kuantiti ditawarkan pada
satu tingkat harga iaitu Qd = Qs.

Persamaan permintaan dan penawaran boleh

ditulis seperti berikut:-

Persamaan permintaan : Qd = a – bP

Persamaan penawaran : Qs = a + bP

UNIT EKONOMI AE 015 87

 Qd = 14 – 2P
Qs = 2+ P
Penyelesaian:-
Syarat keseimbangan pasaran Qd = Qs maka
Qd = Qs
14-2P = 2+4P
P=2
Pada P = 2 gantikan dalam Qd atau Qs
Qd=14-2P
= 14 – 2(2)
= 10
Jadi harga keseimbangan ialah RM2.00 dengan
kuantiti keseimbangan ialah sebanyak 10
unit.
UNIT EKONOMI AE 015 88
2.3.2Perubahan Keseimbangan pasaran

a. Perubahan dalam permintaan sahaja

b. Perubahan dalam penawaran sahaja

c. Perubahan dalam permintaan dan penawaran

secara serentak

UNIT EKONOMI AE 015 89

a. Perubahan dalam permintaan sahaja

P
S
E1
P1
E
Po
E2
P2
D1

D
D2
0 q2 qo q1 Q

UNIT EKONOMI AE 015 90

a)i) Permintaan sahaja bertambah
P
S0
E1
P1
E0
Po

D1

D0

0 q0 q1 Q

UNIT EKONOMI AE 015 91

a)i) Permintaan sahaja berkurang
P
S0

E0
Po
E1
P1

D0
D2
0 q1 qo Q

UNIT EKONOMI AE 015 92

Contoh soalan:
Dengan menggunakan gambar rajah yang sesuai, huraikan
kesan terhadap keseimbangan pasaran ayam daging bila:

i) kempen dijalankan oleh persatuan pengguna bahawa

pengambilan ayam yang berlebihan akan menimbulkan
masalah kesihatan.
P
S0

E0
P0 E1
P1
D0
D1 Q
Q 1 Q0
UNIT EKONOMI AE 015 93
Contoh jawapan:

Berdasarkan rajah keseimbangan asal ialah Eo

pada harga Po dan kuantiti Qo bila keluk So
bersilang dengan Qo.
Apabila kempen dijalankan oleh persatuan
pengguna bahawa pengambilan ayam yang
berlebihan akan menimbulkan masalah kesihatan
menyebabkan permintaan terhadap daging ayam
berkurang. Kesanya, keluk permintaan beralih ke
kiri dari Do ke D1.
keseimbangan baru pada E1, harga
keseimbangan jatuh ke P1 dan kuantiti
keseimbangan berkurang ke Q1.

UNIT EKONOMI AE 015 94

b. Perubahan dalam Penawaran sahaja

P S1
S0
E1
P1 S2
E
Po
E2
P2

0 q1 q1 q2 Q

UNIT EKONOMI AE 015 95

b)i) Penawaran sahaja bertambah
P
S0

S1
E0
Po
E1
P1

D0

0 q0 q1 Q

UNIT EKONOMI AE 015 96

b)ii) Penawaran sahaja berkurang
P S1
S0
E1
P1
E0
Po

D0

0 q1 q0 Q

UNIT EKONOMI AE 015 97

2.3.2. c. Perubahan dalam permintaan dan penawaran

1. Kenaikan dalam permintaan adalah sama kadar

dengan kenaikan dalam penawaran.
2. Kenaikan permintaan melebihi kenaikan dalam
penawaran
3. Kenaikan dalam penawaran melebihi kenaikan
dalam permintaan.
4. Pengurangan permintaan melebihi pengurangan
penawaran
5. Pengurangan penawaran melebihi pengurangan
permintaan.

UNIT EKONOMI AE 015 98

1. Kenaikan permintaan dan penawaran pada kadar yang sama (
harga tidak berubah tetapi kuantiti meningkat)

S0
P
S1
Po

D1
D0

0 qo q1 Q

UNIT EKONOMI AE 015 99

2. Kenaikan permintaan melebihi kenaikan dalam penawaran(
harga naik dan kuantiti juga meningkat)

S
E1 S1
p2
E
p1
D1

Q1 Q2

UNIT EKONOMI AE 015 100

 3. Kenaikan dalam penawaran melebihi kenaikan dalam
permintaan.( Harga turun dan kuantiti meningkat)

S1
E
p1 E1

p2

D1
D

Q1 Q2

UNIT EKONOMI AE 015 101

 4. Pengurangan permintaan melebihi pengurangan
penawaran( harga jatuh dan kuantiti juga jatuh)

S1

p
E S
E1
p1

D1

Q1 Q

UNIT EKONOMI AE 015 102

5. Pengurangan penawaran melebihi pengurangan
permintaan.( harga meningkat dan kuantiti berkurang)

S2
E1 S1
p2
E2
p1
D1

D2

Q2 Q1

UNIT EKONOMI AE 015 103

2.4 Lebihan pengguna dan lebihan pengeluar

Lebihan pengguna ialah faedah yang diperoleh

oleh pengguna apabila terdapat perbezaan antara
harga yang sanggup dibayar dengan harga
keseimbangan pasaran. (rujuk rajah)

Lebihan pengeluar ialah faedah yang diperoleh

oleh pengeluar apabila terdapat perbezaan
antara harga keseimbangan pasaran dengan harga
yang sanggup ditawarkan oleh pengeluar.(rujuk
rajah)

UNIT EKONOMI AE 015 104

Rajah : Lebihan pengguna

harga
P Lebihan pengguna
10

S
E

0 100 Q
kuantiti

UNIT EKONOMI AE 015 105

Rajah : Lebihan Pengeluar

10
Lebihan pengeluar

5
D

15
10

UNIT EKONOMI AE 015 106

 2.5 DASAR KERAJAAN

2.5 (a) Kesan Dasar Harga Maksimum dan Dasara harga

minimum terhadap pasaran

Dasar Harga Maksimum

• Dasar harga maksimum ialah dasar penetapan tingkat
harga pasaran yang lebih rendah daripada tingkat
harga keseimbangan pasaran.

• Merupakan tindakan kerajaan menetapkan had

maksimum yang boleh dikenakan ke atas harga barang
bagi tujuan menjaga kebajikan pengguna.

• Sesuai digunakan untuk mengurangkan inflasi.

UNIT EKONOMI AE 015 107
 Dasar Harga Maksimum
P(RM)

D S

E
Pe
Pc Harga
maksimum

S D

0 Q
Q1 Qe Q2

UNIT EKONOMI AE 015 108

 Kesan Dasar Harga Maksimum

• Permintaan melebihi penawaran (Dd › Ss)

– Lebihan permintaan (Q1Q2) yang berlaku di pasaran akan

menggalakkan berlakunya pasaran gelap.

– Untuk mengelakkan daripada berlakunya pasaran gelap,

kerajaan boleh mengadakan dasar pencatuan.

– Kerajaan boleh menguatkuasakan undang-undang seperti

mengenakan denda dan hukuman berat ke atas pihak-pihak
yang terlibat dalam pasaran gelap.

– Selain itu, bagi mengatasi masalah lebihan permintaan,

kerajaan akan mengimport.

UNIT EKONOMI AE 015 109

 Dasar Harga Minimum

• Dasar harga minimum ialah dasar penetapan tingkat

harga pasaran yang lebih tinggi daripada tingkat
harga keseimbangan pasaran.

• Dasar ini dilaksanakan kerana tingkat harga di

pasaran adalah terlalu rendah di samping pengeluar
terpaksa menanggung kos pengeluaran yang tinggi.

• Tindakan kerajaan menetapkan harga minimum

tersebut bertujuan menjaga kebajikan pengeluar.

UNIT EKONOMI AE 015 110

 Dasar Harga Minimum

P (RM)
D S
Harga
Pf
E minimum
Pe

D
S
Q
0 Q1 Qe Q2

UNIT EKONOMI AE 015 111

 Kesan Dasar Harga Minimum
• Penawaran melebihi permintaan (Ss › Dd)

– Bagi mengatasi masalah lebihan penawaran

(Q1Q2), kerajaan akan membeli lebihan
penawaran tersebut dan disimpan dalam stok
penimbal.

– Sekiranya ada permintaan untuk barang

tersebut dengan harga yang berpatutan,
kerajaan akan menjual @ mengeksport lebihan
penawaran tersebut.

– Dasar harga minimum telah berjaya

meninggikan harga dan meningkatkan
pendapatan pengeluar.

UNIT EKONOMI AE 015 112

 2.5(b) Kesan Cukai dan subsidi terhadap
keseimbangan pasaran
KESAN CUKAI:
– Cukai jualan ialah cukai tak langsung yang dikenakan
oleh kerajaan ke atas sesuatu barang dan hanya
dibayar semasa jual beli barang tersebut berlaku.

– Cukai jualan yang dikenakan akan menyebabkan kos

pengeluaran meningkat. Kesannya pengeluar akan
memindahkan sebahagian beban cukai tersebut kepada
pengguna.

– Kenaikan kos pengeluaran akan menyebabkan

pengeluar mengurangkan penawaran .

– Keluk penawaran akan beralih ke kiri menyebabkan

harga pasaran meningkat.
UNIT EKONOMI AE 015 113
 Huraian:
Kesan Cukai • Keseimbangan asal pada titik
Eo apabila keluk penawaran So
bersilang dengan keluk
permintaan D dimana tingkat
P(RM) harga dan kuantiti
keseimbangan adalah P0 dan
Qo.
E1 • Selepas cukai, keluk
P1 penawaran beralih ke kiri dari
PENGGUNA So ke S1.
Po Eo
A
• Titik keseimbangan berubah
PENGELUAR dari Eo ke E1, tingkat harga
naik daripada Po ke P1
P2 B manakala kuantiti
keseimbangan merosot
daripada Qo ke Q1.

• Jumlah beban cukai pengguna

ialah PoP1E1A, manakala
beban cukai pengeluar ialah
P2PoAB.
0 Q
Q0 Q1
UNIT EKONOMI AE 015 114
 Perubahan Fungsi Penawaran

-- Fungsi penawaran sebelum cukai ialah

QSo = a + bP

-- Setelah cukai per unit dikenakan, fungsi

penawaran berubah menjadi

QS1 = a + b (P – cukai per unit)

UNIT EKONOMI AE 015 115

Cth: Kesan Cukai

Diberi fungsi DD dan SS seperti berikut:

Qd = 90 – 3P
Qs1 = 70 + 5P
a. Hitungkan harga dan kuantiti keseimbangan
asal.

b. Jika kerajaan mengenakan cukai sebanyak

RM2/unit ke atas barang tersebut, nyatakan
fungsi penawaran yang baru dan hitungkan
harga dan kuantiti keseimbangan baru.

c. Tunjukkan kawasan cukai yang ditanggung oleh

pengguna dan pengeluar di dalam rajah.

UNIT EKONOMI AE 015 116

a. Harga dan Kuantiti keseimbangan asal.
Qd = Qs1
90 – 3P = 70 + 5P
90 – 70 = 5P + 3P
20 = 8P
P1 = RM2.50

Q1 = 90 – 3(2.50)
= 90 – 7.50
= 82.5 unit

UNIT EKONOMI AE 015 117

b. Fungsi penawaran yang baru.

Sebelum cukai: Qs = 70 + 5P
Qs1 = 70 + 5P

Selepas cukai:
Qs2 = a + b (P - t)
Qs 2= 70 + 5 (P - 2)
Qs 2= 70 + 5P - 10
Qs2 = 60 + 5P

UNIT EKONOMI AE 015 118

b. Harga dan Kuantiti keseimbangan
baru.
Qd = Qs2
90 – 3P = 60 + 5P
90 – 60 = 5P + 3P
30 = 8P
P2 = RM3.75

Q2 = 90 – 3(3.75)
= 90 – 11.25
= 78.8 unit
UNIT EKONOMI AE 015 119
 c. Kesan Cukai

P(RM)
Qs2=60+5P Qs1=70+5P
Beban Cukai:

A Pengguna
(3.75) P2 = P1P2AB
(2.50) P1 B = (3.75-2.50) x 78.8
= RM98.50
(1.76) P3 C
Qd=90-3P Pengeluar
Q = P3P1BC
O 78.8 82.5
= (2.50-1.76) x 78.8
= RM58.31

UNIT EKONOMI AE 015 120

 Kesan Subsidi

• Subsidi ialah bantuan kerajaan kepada pengeluar

bagi mengurangkan kos pengeluaran.

• Kesannya kos pengeluaran akan berkurangan

menyebabkan pengeluar dapat menambahkan
keluaran.

• Keluk penawaran akan beralih ke kanan dan harga

keseimbangan menurun.

UNIT EKONOMI AE 015 121

 Huraian:
Kesan Subsidi  Keseimbangan asal pada titik
Eo apabila keluk penawaran
So bersilang dengan keluk
permintaan Do dimana harga
P(RM) keseimbangan Po dan kuantiti
keseimbangan Qo.

 Selepas subsidi, keluk

P2 penawaran akan beralih ke
B
kanan dari So ke S1.
PENGELUAR
Eo
Po A  Titik keseimbangan berubah
PENGGUNA dari Eo ke E1, tingkat harga
P1 E1 jatuh dari Po ke P1, kuantiti
keseimbangan meningkat dari
Qo ke Q1.

 Jumlah subsidi dinikmati

pengguna ialah P1PoAE1,
Q jumlah subsidi dinikmati
0 Q0 Q1 pengeluar ialah PoP2BA.

UNIT EKONOMI AE 015 122

 Perubahan Fungsi Penawaran

-- Fungsi penawaran sebelum subsidi ialah

QS1 = a + bP

-- Setelah subsidi diberi, fungsi penawaran

berubah menjadi

QS2 = a + b (P + subsidi per unit)

UNIT EKONOMI AE 015 123

 Cth: Kesan Subsidi
Diberi fungsi DD dan SS seperti berikut:
Qd = 80 – 2P
Qso = 17 + 4P
Harga keseimbangan(P0) = RM10.50
Kuantiti keseimbangan(Qo) = 59 unit

a. Jika kerajaan memberi subsidi sebanyak RM3.00

seunit ke atas barang tersebut, bentukkan fungsi
penawaran yang baru.

b. Hitungkan harga dan kuantiti keseimbangan baru.

c. Tunjukkan kawasan subsidi yang diterima oleh

pengguna dan pengeluar di dalam rajah.

UNIT EKONOMI AE 015 124

a. Fungsi penawaran yang baru.

Sebelum subsidi: Qs = 70 + 5P
Qso = 17 + 4P

Selepas cukai:
Qs1 = a + b (P + s)
= 17 + 4 (P + 3)
Qs1 = 29 + 4P
Qs2 = 60 + 5P

UNIT EKONOMI AE 015 125

b. Harga dan Kuantiti keseimbangan
baru.
Qd = Qs1
80 – 2P = 29 + 4P
80 – 29 = 2P + 4P
51 = 6P
P1 = RM8.50

Q1 = 80 – 2(8.50)
= 80 – 17.00
= 63 unit
UNIT EKONOMI AE 015 126
 c. Kesan Subsidi

P(RM)
Qso=17+4P Qs1=29+4P
A
(11.50) P2 Subsidi Pengguna:
PENGELUAR
Eo = P1P0BC
(10.50) P0 B
= (10.50-8.50) x 63
PENGGUNA E1
(8.50) P1 C = RM126.00

Subsidi Pengeluar:
Qd=80-2P = P0P2AB
Q = (11.50-10.50) x 63
O 59 63 = RM63.00

UNIT EKONOMI AE 015 127