Aralin 6:

Tumutukoy ang Pre-historiya sa yugto ng

mahabang nakaraan ng sangkatauhan na
nag-uugat halos 2.5 milyong taon na ang
nakalipas o bago pa ang pagkalikha ng
sistematikong paraan ng pagsulat.
Sinasaklaw nito ang mga kaganapan bago
naitala ng mga sinaunang tao ang
kasaysayan. Ang kasaysayan o pag-aaral
hinggil sa nakaraan ng tao batay sa mga
nasusulat na dokumento ay simula lamang
halos 5000 BK (Bago kasalukuyan) sa
Kanlurang Asya.
 Pinagtutulungang buoin ng mga
arkeologo at mga siyentista mula sa iba’t-
ibang mga disiplina ang mga pangyayaring
pang historiko. Halimbawa, sa pamamagitan
ng biology, botany, geography at zoology ,
tinatangkang buoin ng mga dalubhasa ang
mga kaganapang hindi pa naitatala ng tao
noong unang panahon.
Ang disiplina ng archeologo o arkeolohiya
ang pangunahing pinagmumulan ng mga
kaalaman ukol sa prehistoriya. Dalawang
mahalagang proseso ang naganap at
nararapat na pagtuonan ng pansin sa
panahong prehistorya.
 Pangunahin dito ang ebolusyon o ang
mga pagbabagong nagaganap sa aspektong
biyolohikal ng tao hanggang sa pagkamit ng
katalinuhang maghihiwalay sa kaniya sa mga
hayop. Tinatawag din itong sapientization.
Ang ikalawa ay pagkakaroon ng
kasalukuyang uring tao ng kakayahang
upang makalikha ng mga bagay o
kasangkapan mula sa kaniyang kapaligiran.
Kabilang dito ang kakayahang gamitin ang
kapaligiran ayon sa kaniyang
pangangailangan upang hindi mapanatiling
umasa lamang sa maibibigay ng kalikasan.
Sa pagtatakda ng petsa sa pre-historya,
mahalaga ang paggamit ng makabagong
teknolohiya at kagamitan upang matukoy
ang mga makabuluhang kaganapan sa
nakalipas.
Sa pamamagitan ng teknolohiya, nalalaman
ng mga dalubhasa kung kalian ginamit ang
mga salapi, kalian nalikha ang porselana,
kalian nagsimula ang isang pamayanan at
kalian nabuhay ang isang sinaunang
indibidwal. Nahahati ang panahon ng bato sa
Paleolitiko, Mesolitiko at Neolitiko.
Sa Paleolitiko, ang mga sinaunang tao ay
namumuhay bilang mga mangangaso (o
bilang hunter-gatherer) Transisyonal na
bahagi naman ang Mesolitiko patungo sa
pamumuhay na agricultural ng mga tao. Sa
Neolitiko, namuhay na ang mga tao sa
pamamagitan ng pagtatanim. Ang Panahon
ng bato ay sinusundan ng mga Panahong
Bronze at Iron.
Ang Pahong Paleolitiko (Old Stone Age) ang
siyang pinakamaagang panahong
kakikitaan ng pag-unlad ng mga tao.
Nagbuhat ang mga salita sa mga katagang
Griyego na palaios o “matanda” at lithos o
“bato”. Kasabay nito ang napakalawak na
panahong heolohikal na Pleistocene.
Ito ang pinakamaagang
bahagi ng Panahong Bato at
pinakamahabang yugto sa
kasaysayan ng sangkatauhan.
Nasa panahong Paleolitiko
ang halos 95 porsiyento ng
kaganapang prehistorikong
nauukol sa mga
pagbabagong
panteknolohiya.
 Maaari itong maiugat sa
pagsisimula ng paggamit ng
mga kasangkapang bato ng
mga hominid. Tumutukoy ang
mga hominid sa mga kabilang
sa pamilya ng bipedal primate
mammals kung saan kabilang
dito ang pinakabagong anyo ng
tao, mga ninuno nito, at iba
pang kauri.
 Nagsimula ang Paleolitiko halos
dalawang milyong taon na ang nakararaan at
nagtapos sa pagitan ng 4000 BK sa iba’t-ibang
mga lugar. Hudyat din ito ng pagtatapos ng
Pleistocene. Marahil ang pinakamahalagang
katangian ng panahong ito ay ang naganap
na pagbabagong anyo ng tao mula sa
pagiging isang mala-bakulaw na nilalang
hanggang sa pagiging isang tuay na tao ng
lumaon.
WHUUUTTT
Sa pag-aaral ng Paleolitiko sa
Asya, dalawang mahalagang
rehiyong pangkalinangan
pagdating sa paggamit ng mga
kasangkapan ang
mababanaag sa panahong ito.
Una, ang pag gamit ng hand
axe sa mga rehiyon ng Timog-
kanlurang Asya, Gitnang-Asya,
Gitnang Siberia at India.
Ang Kanluran ng bahaging ito ay
may kaugnayan sa Europe at
Africa sa mga unang yugto.
Pangalawa, ang paggamit ng
pebble tools sa ilang bahagi ng
timog Asya, at China. Sa lugar
na ito laganap ang kagamitang
pamputol (chopper) na gawa
kadalasan a mga bato (pebble).
Sa China, isa sa mga
sinaunang lugar Paleolitikong
natuklasan na may mga labi
ng pebble tools ay malapit sa
Zhoukoudian na halos 48
kilometro timog-kanluran ng
Beijing. Nandito narin ang labi
ng Taong Peking (Homo
erectus prekinisis).
Tinatawag na Mesolitiko ang sumusunod na
panahon matapos ang Paleolitiko. Hango ito
sa mga salitang Griyego na mesos na
nangangahulugang “gitna” at lithos o “bato”.
Sa pagtatapos ng glacial period naging mas
mainit ang klima na nagging kaaya-aya para
sa pagtatanim. Transisyon ito patungo sa
yugto ng panahong nakabatay sa
pamumuhay ng agricultural.
Tinatawag na Neolitiko ang huling bahagi ng
Panahong Bato. Hango ito sa mga salitang
griyegong neos o “bago” at lithos o “bato”.
Katangian ng panahong ito ang paggamit ng
iba’t-ibang kasangkapan, paglagi ng mga tao
sa pamayanan, domestikasyon ng pananim at
hayop, at pagkakaroon ng kaalaman tulad ng
pagpapalayok at paghahabi.
Ang mga saklaw na panahon at
pagbabagong pagkakakilanlan ay batay sa
lokasyong heograpikal ng kulturang pinag-
aaralan at mga pamantayang sinusunod ng
mga siyentipiko. Matatagpuan sa bahaging
Kanlurang Asya sa pagitan ng 8000 BCE at
6000BCE ang pinakamaagang pinag-ugatan
ng kulturang Neolitiko.
Karaniwan ang mga pananim na wheat at
barley sa rehiyon na ito. Nagsimula ring mag-
alaga ng hayop at magtanim ng halaman
ang mga tao. Noong 8000 BCE, nagging
laganap na ang pamayanan sa lugar na ito.
Isa sa mga pinakamaagang pamayanang
umusbong sa daigdig ay ang siyudad ng
Jericho sa lambak ng Jordan na naitatag
noong 7000 BCE.
Makalipas ang isang libong taon, isa pang
panirahang Neolitiko ang umusbong sa Asia
Minor sa kapatagan ng Konya ng gitnang
Anatolia sa kasalukuyang Turkey. Minsan
itong nagkaroon ng populasyon sa pagitan
ng 3000 hanggang 6000 katao. Tinatayang
nabuhay lamang ng hanggang halos
tatlumpung taon ang isang indibidwal ditto.
Inililibing ang mga yumao sa loob ng bahay
at nilalagyan ng mga pagkain ang lugar na
pinaglilibingan. Nagpapahiwatig ito ng
paniniwala ukol sa kabilang-buhay. Ang
lambak-ilog Tigris at Euphrates ay maunlad sa
pagiging isang kabihasnan sa panahon ng
bronze. Kulturang neolitiko ay kumalat sa
Europe at sa mga lambak ilog nile sa Egypt.
Indus sa India, at Huang He sa China. Ang
pag-usbong ng mga kabihasnang ito sa
daigdig ay hudyat muli ng panibagong
kabanata sa kasaysayan ng sangkatauhan.
Sinundan ng Panahong bronze ang Neolitiko
sa rehiyon ng Eurasia. Nagsimula ito sa
panahong laganap na ang paggamit ng
bronze bilang sangkap ng karaniwang
kagamitan o sandata. Mahalaga ang
prosesong smelting o pagkuha ng bakal mula
sa ore. Kapag sapat ang bakal na nakuha,
Maaari nang lumikha ng mga bagay-bagay sa
pamamagitan ng pagpukpok, pagtunaw o
pagmolde. Naunang umusbong ang
teknolohiyang ito sa Kanlurang Asya. Copper
ang kauna unahang bakal na nahulma. Sa
pagsasama ng copper at tin, nabuo naman
ang bronze. Ang panahong Bronze sa
Kanlurang Asya ay mula 3000 BCE hanggang
1000 BCE.
Ang teknolohiyang ito ay kumalat sa Eurasia,
mula Britain hanggang China. Noong 1000
BCE, nagsimula ang Panahong Iron sa
Kanlurang Asya na kumalat din sa Eurasia.
Noong 500 BCE, nasa panahong Iron na ang
Eurasia. Umabot din ito sa hilagang Africa.
Naging laganap ang paggamit ng iron dahil
mas maraming nakukuhang suplay nito kung
ihahambing sa copper at tin.
Ginamit ito sa paggawa ng mga kasangkapan
sa pagtatanim at pakikidigma. Ang panahong
Iron ang pangunahing antas ng kaunlarang
pangkultura at pangteknolohiya sa prehistorya.