Doc. dr. sc. Tamara Gulić, mag. biol.

tamara.gulic@uniri.hr
 Pravilan pH osigurava optimalnu enzimsku aktivnost u svakoj biološkoj jedinici.
 Koncentracija slobodnih H+ u tjelesnim tekućinama mora se održavati na niskoj razini.

 Promjene pH uzrokuju promjenu ionizacijskog stanja proteina.

 Mijenja se aktivnost enzima važnih u metabolizmu.

 Promjene pH utječu na rad srca.

 Promjene pH i parcijalnog tlaka CO2 utječu na oksigenaciju tkiva mijenjajući afinitet

hemoglobina prema kisiku.
 Arrheniusova teorija

Kiseline su tvari koje disociraju u
vodi i proizvode H+
 Bronsted-Lowrijeva teorija
Supstanca koja donira H+ je
kiselina a koja ga prima je
konjugirana baza
 jaka je ona kiselina koja brzo disocira
i otpušta velike količine vodikovih
iona dok ih jaka baza brzo veže, u
regulaciji izvanstanične acido-
bazne ravnoteže uglavnom
sudjeluju slabe kiseline i baze.

 Lewisova teorija
 Kiselina je svaka supstanca koja
može primiti elektron (H+ je
kiselina)
 Kiseline i baze

KISELINE (molekule sa H+ ionima koje mogu otpustiti)

1. JAKE - brzo disociraju, otpuštaju u otopinu velike količine H+ (HCl)

2. SLABE - imaju manju sklonost disocijaciji svojih iona pa slabije otpuštaju H+ (H2CO3)

BAZE (molekule koje mogu vezati H+ ion)

1. JAKE - brzo i jako reagiraju s H+, pa ih brzo odstranjuje iz otopine (OH-)

2. SLABE - imaju manju sklonost vezanja s H+ (HCO3-)

Acidobazna ravnoteža i koncentracija H+ iona

o važan homeostatski mehanizam

o najpreciznije regulirani ion
ekstracelularnog matriksa je H+
KONCENTRACIJA VODIKOVIH IONA:
o u tjelesnim tekućinama održava se unutar
uskih granica
o normalna vrijednost je 40 nmol/L
o varijacije vrijednosti 3-5 nmol/L
o izražava se u pH jedinicama

1
pH=log =-log{H+}
{H+}
pH tjelesnih tekućina

Tjelesna tekućina pH
KRV: Arterijska 7,4
Venska 7,35
7.35-7,4
Međustanična tekućina 7,35
Unutarstanična tekućina 6,0-7,4
Mokraća 4,5-8,0
Duodenum 5,5
Ileum 8,0
Gastična kiselina 0,8-1,5
Slina 6,4
Sperma 7,2
Vaginalna tekućina: prije menopauze 4,5
Vaginalna tekućina: nakon menopauze 7,0
Nehlapljive kiseline Hlapljive kiseline (H2CO3)

Metabolizam masti i
Metabolizam aminokiselina, HCL
ugljikohidrata
i H2SO4
( CO2)

Uzimanje hrane koja sadrži

sulfate i fosfate

Uklanjaju se kao alkalije

fecesom
(minimalni gubitak osim kod
proljeva)
Fiziološki dinamizam kiselina i baza u organizmu
 Promjene u koncentraciji
vodikovih iona
- pH krvi se normalno kreće u vrlo uskim
granicama 7,36 – 7,44
- pH krvi zapravo je pH plazme koja se nalazi u ekvilibriju
sa eritrocitima koji sadrže hemoglobin –važan puferski
sustav krvi

- pH izvanstanične tekućine niži od 7,36 nazivamo acidoza

- pH izvanstanične tekućine viši od 7,44 nazivamo alkaloza
- pH arterijeske krvi niži od 7,36 nazivamo acidemija
- pH arterijeske krvi viši od 7,44 nazivamo alkalemija

- pH niži od 7,0 izaziva acidoznu komu i smrt

- pH viši od 7,7 izaziva tetaniju i smrt
 Metabolička proizvodnja vodikovih i
bikarbonatnih iona
 Vodikovi ioni se neprekidno proizvode tijekom oksidativnih procesa –
proizvodnje ATP-a

 Od metaboličkih kiselina najvažniji je CO2

 Nastaje najvećim dijelom metabolizmom glukoze i drugih ugljikohidrata
 Dnevno se proizvede oko 13000 mmol CO2
 CO2 se izlučuje plućima, kao dišni plin, pa se CO2 često zove hlapljiva kiselina

 Metabolizmom bjelančevina i masti nastaju H+ ioni koji se često zovu nehlapljiva

kiselina
 Metabolička proizvodnja vodikovih i
bikarbonatnih iona
- Katabolizam bjelančevina dnevno daje oko 20 mmol H+ iona
- Oksidacijom sulfhidrilnih skupina u aminokiselinama (npr.
cistein i metionin) stvara se sumporna kiselina – dodatnih 35
mmol/dan H+
- Nepotpuna oksidacija glukoze u laktat - 35 mmol/dan H+
- Oksidacija masti stvara - 5 mmol/dan H+

- Neki procesi troše H+ ione – oksidacija soli slabih organskih

kiselina (npr. citrata) troši oko 35 mmol/dan H+

Ukupno: 20 + 35 + 35 + 5 - 35 = 60 mmol/dan
novostvorenih H+ iona

- Ovi H+ ioni se odstranjuju bubregom

Zaštita od promjene koncentracije
vodikovih iona

3 razine kontrole:
1. Puferski sustavi i redistribucija H+
(djeluju brzo, reda veličine djelića sekunde)
2. Respiracijska regulacija
(djeluje sporije, reda veličine minuta- sa
kapacitetom oporavka od cca 75%)
3. Bubrežna regulacija
(djeluje najsporije, reda veličine sati i dana
no poremećaj acidobazne ravnoteže može u
potpunosti ispraviti)
 Puferski sustavi

Puferski sustavi
- acido-bazni puferi

- obično se sastoje od dviju komponenti

a) slabe kiseline
b) njezine alkalične soli
 Tjelesne tekućine puferiraju

1. bikarbonatni pufer
a) Ugljična kiselina (H2CO3)
b) Natrijev bikarbonat (NaHCO3)

2. fosfatni pufer
a) Natrijev dihidrogenfosfat (NaH2PO4)
b) Natrijev hidrogenfosfat (Na2HPO4)

3. bjelančevinski pufer (NH2 – peptid – COOH)

- hemoglobin

4. amonijski pufer (NH3, NH4+)

 Djelovanje bikarbonatnog puferskog
sustava
- kada se hidrogenkarbonatnom puferskom sustavu doda jaka kiselina, stvorit će se slaba kiselina
(koja slabo disocira H+) i više CO2
višak se izdaje
PLUĆIMA
↑H+ + HCO3- → H2CO3→ CO2 + H2O

- kada se hidrogenkarbonatnom puferskom sustavu doda jaka baza, nastaje slaba baza. Potrošilo se
H2CO3, pa se dodatno nadoknađuje spajanjem CO2 i H2O.
višak se izlučuje
BUBREZIMA

↑NaOH + H2CO3 → NaHCO3 + H2O

CO2 + H2O H2CO3 ↑ HCO3- + H+

+ +
NaOH Na+

Najvažnija značajka bikarbonatnog puferskog sustava jest da se

koncentracije njegovih sastojaka mogu nadzirati putem bubrega i pluća.
Pri normalnom pH omjer H2CO3 / NaHCO3
iznosi 1 : 20
pH=6,1 pH=7,4

20 : 1
H2CO3

HCO3- H2CO3

HCO3-

pK = pH otopine koja sadržava jednake molarne koncentracije soli i kiseline

Henderson-Hasselbalchova jednadžba

Disocijacija kiseline u vodenoj otopini

Prema zakonu o očuvanju mase omjer

umnoška koncentracija proizvoda kemijske
reakcije i reaktanata je konstantan

Uvedemo li u formulu pH jedinice kao izražaj

koncentracije H+ iona dobijemo Henderson-
Hasselbalchovu jednadžbu
 Djelovanje proteinskog puferskog
sustava

Svaki peptid (protein) može djelovati kao

acidobazni pufer jer karboksilna skupina
(-COOH) može otpuštati ione H+, a amino
skupina (-NH2) ih može primati

Hemoglobinski pufer – Hb ima 38 molekula

disocijacija histidina koji u svojoj građi ima imidazolski
prsten koji može disocirati. Imidazolski
prsten u deoksihemoglobinu disocira slabije
nego onaj u oksihemoglobinu. Kada Hb u
plućima primi molekulu O2 otpušta H+ ione,
deoksihemoglobin oksihemoglobin
a kada u tkivu predaje O2 onda ih prima.
Preraspodjela vodikovih iona između međustanične i staniče tekućine

→ izmjena sa K+ ionima
→ puferiranje unutarstaničnim proteinskim puferirima

NAČELO IZOHIDRIČNOSTI
• svi puferi djeluju zajedno
• u ravnoteži su sa H+ ionima
• promjena pH mijenja ravnotežu svih puferskih sustava
• oni se međusobno puferiraju time što H+ šalju od jednog
do drugog prilikom promjena pH u organizmu

• vezivanje H+ za proteina uzrokuje otpuštanje drugih vezanih

kationa (elektroneutralnost): albumini - vezivanje H+ istiskuje
vezani Ca2+
 Respiracijska regulacija acidobazne
ravnoteže
- koncentracija CO2 u izvanstaničnoj tekućini iznosi oko 1,2 mmol/l,
što odgovara PCO2 od 5,3 kPa
- povećanje alveolarne ventilacije smanjuje koncentraciju slobodnih
vodikovih iona u izvanstaničnoj tekućini

HIPOVENTILACIJA pH=7,55

HIPERVENTILACIJA pH=7,4

pH=7,15 MVV=9 L

Intenzitet ventilacije MVV=6 L

mijenja pH ! MVV=3 L
 Izdisanje CO2 plućima uravnotežuje metaboličko stvaranje
• koncentracija CO2 izvanstanične tekućine 1,2 mmol/L
• PCO2 izvanstanične tekućine = 5,3 kPa
• ↑ alveolarne ventilacije ↓ koncentraciju H+ iona izvanstanične tekućine i ↑ pH

Zaštitna puferska moć dišnog sustava:

brz je te sprječava prevelike promjene koncentracije H+, sve dok mnogo sporiji bubrezi ne
odstrane poremećaj.

Ukupna zaštitna puferska moć dišnoga sustava veća je i do dva puta od združene puferske
moći svih kemijskih pufera u izvanstaničnoj tekućini.

To znači da se tim mehanizmom, u odnosu na kemijske mehanizme može puferirati i do

dva puta više kiseline ili baze.

Povećanje alveolarne ventilacije smanjuje koncentraciju H+ u izvanstaničnoj

tekućini i povećava pH.
Promjena pH mijenja veličinu
alveolarne ventilacije

pH mijenja razinu
plućne ventilacije !
 Pražnjenje zaliha bikarbonata
- H+ ion izlazi iz stanice sa svojim korespodentnim anionom HPO42-
- H+ ion se veže za HCO3- te nastaje ugljična kiselina – H2CO3

- Nastala ugljična kiselina se raspada na CO2 i vodu

- CO2 odlazi u pluća i tamo se izdiše

- neto rezultat ove reakcije jeste čisti gubitak HCO3- iona
- ovim mehanizmom se prazne bikarbonatne zalihe
 Obnavljanje ispražnjenih zaliha
bikarbonata

- bubrezi “proizvode” HCO3- ione lučenjem H+ iona

- dnevno se stvori oko 60 mmol H+ iona – ukoliko bi se
lučili kao slobodni ioni u cca. 1,5 l mokraće pH bi bio 1,4
- u bubregu postoje mehanizmi koji omogućavaju lučenje
ukupne količine mokraće a da pH ne padne ispod 4,5
Bubrežna regulacija acidobazne ravnoteže

1. SEKRECIJA VODIKOVIH IONA

2. REAPSORPCIJA OTFILTRIRANIH HIDROGENKARBONATNIH IONA

3. STVARANJE NOVIH HIDROGENKARBONATNIH IONA

- fosfatni pufer
- amonijski pufer
Očuvanje otfiltriranog HCO3- iona
o Dnevno se otfiltrira 4320 mmol hidrogenkarbonata
o normalno se reapsorbira više od 99% iona HCO3-
o koncentracija HCO3- u plazmi je 22-26 mmol/L
o reapsorpcija HCO3- u tubulima prestaje kada plazmatska koncentracija poraste preko 34
mmol/L
o za reapsorpciju bikarbonata potrebno je njegovo spajanje sa H+ u H2CO3
o dnevno se mora otfiltrirati 4320 mmol H+ samo za stvaranje H2CO3
o dodatnih 80 mmol H+ za odstranjivanje nehlapljivih kiselina!! (dakle ukupno 4440 mmol H+)

Bubrezi upravljaju izvanstaničnom

koncentracijom H+ s pomoću tri
mehanizma:
1. Sekrecija H+
2. Reapsorpcija otfiltriranog
HCO3-
3. Stvaranje novog HCO3-
Reapsorpcija HCO3- u stanicama proksimalnih kanalića,
Henleove petlje i početnog distalnog kanalića

2 3

3
Na+

1
4

Reapsorpcijom
• PRIJENOS HCO3- PREKO BAZOLATERALNE MEMBRANE: kotransport Na+/HCO3-
ili zamjena Cl-/HCO3-
otfiltriranog HCO3- nema
• ALKALOZA: ↓ reapsorpcija otfiltriranog bikarbonata
neto sekrecije H +!!!!!
(ne ulazi dostatno co2 u epitelnu stanicu tubula)
Sekrecija H+ u umetnutim stanicama završih distalnih kanalića
i sabirnih cijevi (aldosteron)

2 3

Mnogo učinkovitije zakiseljavanje mokraće (povećanje H+ do 900puta u sabirnim cijevima)

Izlučivanje suviška H+ i stvaranje novog HCO3- - Fosfatni pufer

FOSFATNI PUFER
• H2PO4- i HPO42-
• pK 6.8
• urin blago kiseo
• mehanizam
dopune
bikarbonata u 2
izvanstaničnoj
3
tekućini
3
• puno otfiltriranog
fosfata se
reapsorbira pa...
• ACIDOZU 1
dominantno puferira
amonijski puferski 4
sustav
Izlučivanje suviška H+ i stvaranje novog HCO3- -
amonijski pufer (1) • Glavni mehanizam rješavanja acidoze i stvaranja
novog HCO3-
• Kronična acidoza potiče metabolizam glutamina za
odstranjivanje H+ i stvaranje HCO3-
Stanice proksimalnog kanalića – razgradnja glutamina

Na+

 Dodavanje novih molekula HCO3-

Izlučivanje suviška H+ i stvaranje novog HCO3- -
amonijski pufer (2)
Stanice sabirnih cijevi – vezivanje amonijaka

3
Cl- 2 3

1
4

 Dodavanje novih molekula HCO3-

 Vodikovi ioni se mogu secernirati i
primarno aktivnim prijenosom
- interkalirane (umetnute) stanice u završnim segmenatima distalnih
tubula i sabirnim kanalićima
- ovim se mehanizmom izbaci cca. 5% ukupno secerniranih vodikovih
iona
- mehanizam je važan za maksimalno koncentriranje vodikovih iona u
tubulima
 Fosfatni puferski sustav
- otfiltrirani ioni hidrogenfosfata (HPO42-) omogućavaju
koncentriranje iona vodika u tubularnoj tekućini
- pri pH 7,4 omjer HPO42- / H2PO4- iznosi 80% / 20%
- pri pH 4,8 omjer HPO42- / H2PO4- iznosi 1% / 99%
- prema tome svaki otfiltrirani HPO42- može puferirati jedan vodikov
ion i obnoviti jedan bikarbonatni ion
Analiza jednostavnih acido-baznih poremećaja

normalna konc. HCO3- u plazmi: 22–26 mmol/l

UZROK

KOMPENZACIJA

POSLJEDICA
KOMPENZACIJE