Higijena radne sredine

• Higijena radne sredine ispituje uslove

rada, koji mogu stetno djelovati na
zdravlje radnika.
• Faktori radne sredine mogu direktno ili
indirektno biti uzrok ostećenja zdravlja
i radne sposobnosti.
 Vrste i podjela noksi u radnoj sredini
• U profesionalne dermatoze ubrajamo dvije grupe koznih oboljenja:
 ORTOERGICKE DERMATOZE ili toksikodermije su poljedice direktnog dejstva
spoljnih noksi razlicite prirode koje kod raznih lica izazivaju slicne
promjene(npr.ulja za podmazivanja masina kod mnogih radnika izazivaju
folikulitise). Lica koja rade s hlorom pate od akna,pustula i folikulitisa,a lica
koja rade sa nekom fotoaktivnom materijom dobijaju pod uplivom direktne
dnevne svijeltlosti-aktinitise.
 ALERGICKE DERMATOZE su posljedice preosjetljivosti na odredjene
supstancije.Radi se o alergijama koje mogu da budu privremenog ili trajnog
karaktera,a u pogledu alergena monovalentne ili polivalentne.
 U nastanku profesionalnih dermatoza moze uzeti ucese puno egzogenih i
endogenih faktora.Prema osobnosti spoljni faktora i duzine njihovog dejstva
od znacaja su reaktogenost organizma,koja kod jedne iste osobe moze u
toku godine varirat,s obzirom na ishranu(vit.A,B,B2,C..),stanje endokrinog i
nervnog sistema,organa za probavu,pola,uzrasta,uslova
stanovanja,kulture,socijalnog stanja i dr.
 ZADACI I METODI RADA
1. Metod higijenski ispitivanja- u uzem smislu rijeci, koji obuhvata
prvenstveno faktore fizicke, hemijske i bioloske prirode, kao i one
kojima se bavi mentalna higijena(afektni odnosi prema poslu,
interpersonalni odnosi i sl.)
2. Metoda psihofizioloskih ispitivanja- ispitivanja kojima se
utvrdjuju osobitosti mentalne i fizicke kondicije ponasanje
pojedinih organa i sistema
3. Klinicki metodi- prmjenjuju se pri sistematskom ljekarskom
pregledu pri zaposlenju,periodicnih ljekarski pregleda i kod
spontanih obracanja za ljekarsku pomoc,
4. Eksperimentalni metod, koji sluzi da se otkrije prisustvo
skodljivih supstanica na mjestu rada i mehanizama njegovog
dejstva najcesce.
5. Epidemiolosko-statisticki metod, koji se koristi prilikom svih
navedenih ispitivanja,a posebno pri proucavanju osobitosti
socijalno-medicinskog karaktera.
 Zadatak higijene rada je:
Da ispituje da li radna sredina i uslovi rada djeluju
stetno na zdravlje radnika i da nastoji da stvori sto
povoljnije uslove za rad u cilju zastite zdravlja
radnika;
Da preunapredjuje javljanje i sirenje profesionalnih
oboljenja i da svodi na sto manju mjeru nesrecne
slucajeve na radu;
Da odrzava i unapredjuje zdravlje,dobro osjecanje i
sposobnost za rad svih zaposlenih
osoba,preunapredjujuci prerano trosenje vitalne
snage i radne sposobnosti.
 Ne fizioloski uslovi rada
Umor, zamor, premor
• Umor-zamorom nazivamo niz povezanih procesa
koji u aktivnom organizmu mogu nastati pod
uticajem razlicitih faktora:predugog,prebrzog ili
uopste prenapornog rada,nekomfornih
uslova(previsokih,preniskih
temperatura,vlage,buke,prislinog polozaja
tijela...).Posljedica zamora je smanjenje radne
sposobnosti.Subjektivno osjecanje,kojima se
manifestuje ovo stanje,naziva se umorom.Zamor i
umor,nisu sinonimi.Oni ne moraju ici
zajedno.Zamor i umor su normalne pojave i
korisna posljedica nase dnevne
aktivnosti.Zamor,umor i premor mogu poticati od
kracih navedenih faktora,a mogu biti i posljedica
njihovog duzeg dejstva.Zato ih neki dijele na
akutna i hronicna stanja.
 Zamor, umor i premor
• Zamor i umor mogu biti lokalni i
opsti.Lokalni umor se odnosi na
pojedine organe,cula(rijedje) ili
najcesce sisteme(npr.grupa misica
jednog ekstremiteta).Opsti umor
obuhvata organizam u cijelini.Valja
odmah naglasiti da se ova podijela
u uslovima
produktivnog,drustvenog rada
cesto nema dovoljno
opravdanja,jer se lokalni umor po
pravilu u toku duzeg rada pretvara
u opsti umor.Jos manje osnova
danas imamo za podjelu umora na
fizicki i psihicki.Svaki
drustveni,produktivni, svijesni rad
je pracen stalnom psihickom
aktivnosu,odnoso zamorom i
umorom sto utice na rezultate
rada.
• Znacajna je uloga nervnog
sistema u nastanku zamora i
umora.Periferni nervi su
zamorljivi u tako malom
stepenu,da to prakticno mozemo
zanemarit.Zmorljive
su,medjutim,ganglijske
celije,sinapse,mioneuralne
spone.Da CNS u nastanku
zamora ima jako veliku ulogu
postoji mnogo dokaza.Npr.lica
koja boluju od Parkinsonove
bolesti i njoj slicnih stanja,satima
nehotice izvode ritmicne pokrete
udovima ili drugim dijelovima
tijela bez umora i zamora.a
katalepticni bolesnici su u stanju
da satima zauzimaju “cudne”
polozaje tijela,od kojih bi se
zdrava lica umorila poslije
nesrazmijerno kraceg vremena.
 Položaj tijela pri radu
• Radovi se obavljaju stojeci,sjedeci i u drugim raznim,tzv.prinudnim
polozajima tijela ili pojedinih njegovih dijelova.
• Sjedeci polozaj je najprikladniji pri radu i za njega su vezane neke
patoloske pojave,narucito kad su u pitanju zene koje stalno sjede dok
rade.Kad govorimo o negativnom polozaju tijela-poze,pri radu mislimo
uglavnom na prinudne polozaje.
• Tako je,npr.zapazeno da je produktivnosti rada bolja pri nekim
poslovima koji zahtijevaju veliko naprezanje.Pri tome su sami radnici
izjavili da se manje zamaraju i bolje osjećaju dok stoje nego kad isti rad
obavljaju sjedeci.
• Poznata je deviza:”Ako radis stojeci,odmaraj sjedeci,a ako radis
sjedeci,odmaraj se stojeci.”Najvecu paznju treba posvetit stolici,a
posebno pojedinim dijelovima:sjedistu,bolje reci njenoj
povrsini,naslonu i oslonu za noge.
• Ravno sjediste moze,izmedju ostaloga,uticati na slabljenje dna
karlice.U mnogim poslovima mogu se koristiti lake,pokretne stolice.
 Naprezanje pojedinih organa i sistema oragana

• Pritisak na pojedine dijelove tijela pri nemehanizovanim

radovima je stalna pojava.Kakve ce posljedice biti zavisi od
toga na koje tkivo djeluje,koliko dugo,kakvom
jacinom,koliko je doticno tkivo osjetljivo i sl.
• Zuljevi- su najcesca posljedica pritiska trenja na
kozi.Nema,tako reci,”fizickih” radnika bez zuljeva na
rukama.Zuljevi mogu toliko narasti da pocnu smetati u
radu.Pri tome se svojim kupastim vrhom mogu spustiti
duboko kroz sve slojeve koze i pritiskati krvne sudove,nerve
i tetive,koji leze ispod njih.Ponekad su zuljevi toliki da
onesposobljavaju ruke za bilo kakav posao.
• U radnika ciji je posao vezan za klecanje,nosenje tereta na
ramenima ili oslanjanje laktom o tlo,odnosno neki predmet
dolazi do promjene sinovijalni vrecica u oblasti doticnog
zgloba i njhovog povecanja(burziti).Ovo se javlja kod
parketara,rudara...
 Naprezanje pojedinih organa i sistema oragana

• Prenaprezanje pojedinih grupa misica moze dovesti do povrede

nervnog aparata i misica,te do jacih bolova u misicima i njihove
slabosti-atrofije.
• Radnici koji u poslu moraju vrsiti brze i mnogobrojne
pokrete(upakivaci,duvanski
radnici,kovaci,pralje,bravari,dimnjacari,utovarivaci,gimnasticari
i dr.),cesto imaju ozbiljna zapaljenja tetiva,kako u sluznima
vrecicama(vaginama) tako i van njih. Tendovaginitisi mogu da
recidiviraju,a ponekad moze doci i do prekidanja tetiva doticnih
misica,sto,razmije se,veoma smanjuje radnu sposobnost.
• Duzi rad pri slabom osvijetljenju,narucito ako je osvijetljenje
nehigijensko,moze dovesti do kratkovidnosti, sto su dokazala
mnoga ispitivanja radnika raznih zanimanja.Dok procenat
kratkovidnosti kod radnika koji ne naprezu mnogo vid pri radu
ne prelazi 8%,dotle kod slovoslagaca iznosi 50%,litografa do
45%,radnika fine mehanike do 25%,gravera do 35%.
 Toksicne materije i mjere istih
• Otrovima nazivamo sve materije koje dospijevaju u organizam,stupaju u
hemijske ili fiziko-hemijske odnose sa tkivima i izazivaju u njima ostecenja
zivotnih funkcija,koje vode do privremenih ili trajnih patoloskih stanja
organizma.Otrovnost jedne supstanice za covjeka zavisi od unijete kolicine
koncentracije,oblika,nacina unosenja,otpornosti organizma,itd.U industrijskoj
toksikologiji gotovo sve hemijske materije sa kojima radnik dolazi u dodir
mogu,pod izvijesnim okolnostima,postati otrovi.
 Klasifikacija otrova:
A. Hemijska klasifikacija
 Kiseline,
 Baze,
 Metali,
 Metaloidi,
 Organski otrovi,
 Sintetski otrovi;
B. Klasifikacija otrova po fizikalnom stanju:
 Dimovi su cvrste cestice nastale kondenzacijom iz gasne faze,obicno poslije
isparavanja otopljenih metala,
 Magle su suspendovane tecne kapljice,nastale kondenzacijom iz gasnog tecnog stanja ili

rasprsavanjem tecnosti,kao sto su prskanje,pijenje i atomizacija .

C. Fizioloska klasifikacija:
- Iritansi su materije koje izazivaju koroziju i plikove.Oni se
mogu podijeliti na:
 Iritansi koji ostecuju gornji respiratorni trakt:
• aldehidi,amonijak,bromova
kiselina,hlorovodik,sumpordioksid,
 Koji ostecuju gornji respiratorni trakt i plucno tkivo:
• Brom,hlor,jod,ozon,bromcijamid...
o Zagusljivci otezavaju oksidacione proces u tkivima.Mogu se
podijelit na:
 Proste zagusljivce,koji su fizioloski interni gasovi:
• Ugljendioksid,etan,hidrogen,metan,azot...
 Hemijski zagusljivci,sprecavaju da se prenosi kisik iz pluca ili
sprecavaju normalnu oksigenaciju tkiva:
• Ugljenmonoksid,cijanvodik,nitriti,nitrobenzol,tohidin,...
 Anestetici i narkotici,koji imaju deprimirajuce dejstvo na CNS:
• Aetilen,alefin,estri,parafin...
o Sistemski otrovi:
 Otrovi koji uzrokuju organske povrede na jednom ili vise visceralnih
organa:
• Vecina halogeniziranih ugljikovodika.
 Otrovi koji osteceuju hemopoeticni sistem:
• Benzol,fenol,ksilol,naftalen,
 Nervni otrovi:
• Ugljendisulfid,metil alkohol.
 Toksicni metali:
• Olovo,ziva,kadmijum,antimon,mangan...
 Anorganski toksicni nemetali:
• Jedinjenja arsena,jedinjenja fosfora,jedinjenja seleniuma,jedinjenja
sumpora...
 Definicija prašine i klasifikacija
• Prasine nastaju sitnjenjem cvrstih materija.Raspresene u vazduhu
razlicito dugo zadrzavaju jer se taloze pod uticajem zemljene teze.
Prasina moze dijelovati na sva tkiva i organe do kojih dospije putem
vazduha ili krvlju (iz pluca),odnoso sa hranom(kada radnici jedu na
radnim mjestima zagadjenim rukama).No,najveci dio prasine prodire u
organizam preko disajnih organa.Najcesce se cestice lijepe i zadrzavaju
na sluzokozi nosa i gornjih disajnih puteva.Samo najsitnije cestice imaju
mogucnost da prodru do plucnih mjehurica-alveola,i ako su topive
prelaze u krvotok,a odatle u sve organe i tkiva.
• Prema porijeklu prasina se svrstaje u tri grupe:
• organskog porijekla,
• neorganskog i,
• mijesane.
• Prasina moze biti zagadjena mikroorganizmima koji sa njome prodiru u
organizam i tako djeluje infektogeno.
 Metali i metaloidi
• U industrijskoj toksikologiji znacajno mjesto zauzimaju metali.
 Teski metali:
 Olovo,
 Ziva,
 Mangan,
 Cink.
 Laki metali:
 Belirium,
 Litium.
 Tesko topivi:
 Vanadium,
 Titan i dr.
o Metali najcesce djeluju na organizam u obliku aerosola dezintegracije i
kondenzacije,a mogu se pojaviti u obliku para i tekucina.U organizam se
unose,preko disajnog trakta,a nije iskljucen ni perovalni put.Teski metali su
protoplazmatski otrovi i imaju sposobnost da stvaraju depoe.Rijetki metali imaju
toksicno i fibrogeno svojstvo,ili pak oba.
OLOVO (Pb)
-tezak,mek metal
-topi se na 327 stepeni,isparavnje pocinje na 400 stepeni.
Nacin prodiranja u organizam:
-inhalacijom prasine,dima i pare
-gutanje olovne prasine,putem hrane,
-putem koze.
Stetno djelovanje:
-olovo i njegova jedinjenja su protoplazmatski otrovi,
-jedinjenja olova su toksicnija nego metalno olovo,
-najizrazanije su promjene u krvi,krvnim sudovima i nervnom sistemu.
U krvi dovodi do:
-do kocenja biosinteze Hb
-anemije,
-ostecenje krvnih sudova srca,bubrega i mozga,
-ostecenje CNS-olovna encefalopatija.
PARE: Isparavanje nastaje pri zagrijavanju i sagorijevanju supstanica, te kondenzacijom.
Najcesce nastaje pri topljenju metala. Cestice pare su sitne (ispod 1 mikrometra) i lako
dospijevaju u pluca. Tako se cesto truju oni koji tope olovo i druge metale.
GASOVI: su potpuno elasticna tijela bez oblika,koja posve ispunjavaju prostor u kojem se
nalaze,a mogu se pretvoriti u tekuce ili kruto stanje samo kombinovanim djelovanjem
povecenog pritiska i snizavanjem temperature.
 Organski rastvaraci
• Solvensi su uglavnom tecne supstanice koje rastvaraju
organske supstanice ne mijenjajuci im pri tome hemijeske
osobine,pa se sve vise koriste u mnogim granama industrije
i zanatstva radi topljenja i ekstrakcije masti,ulja i
mirisa,zatim industrije boja i plasticnih masa,gume i dr.
• Zajednicke osobine su im: pretezno su tecnosti lako
isparljive na sobnoj temperaturi,lako prodiru u organizam
kroz disajne organe,ali i kroz nepovrijedjenu
kozu,ugrozavajuci nervni sistem(tope masti).
• Organski rastvaraci mogu izazvati teska akutna i hronicna
trovanja.
• Organski restvaraci se iz organizma izlucuju najcesce putem
bubrega,a neki jace isparljivi i sa ekspiratornim vazduhom.
• Grupisani su u 6 grupa:
1. Zasiceni aciklicni ugljikovodici - dobijaju se frakcionom
destilacijom ili krekingom nafte.u kl.slici daju
znake:glavobolje,vrtoglavice,malaksalosti,gadjena...
2. Ugljkovodici tipa benzena (benzen,toluen,ksilen...)-
dobivaju se destilacijom kamenoguglja,katrana..
 Organski rastvaraci
3. Hlorirani ugljikovodici- hlorirani derivati metana,etana i
etilena.Dijeluju iritativno,a u vecim koncentracijama moze
dovesti do plucnog edema i do poremecaja respiracije i
smrti,pogadjaju CNS i krv.
4. Alkoholi,esteri,oksidi etera i ketoni se najcese
upotrebljavaju u industriji vjestacke svile,za lakiranje i za
bojenje.Oni mogu izazvati razlicita trovanja.Alifatski esteri
su relativno malo otrovni,aldehidi iritiraju kozu,sluzokoze
respiratornih puteva i konjuktive.
5. Aromatska nitro i amino jedinjenja (anilin,mono i
dinitrobenzen koji pretezno dijeluju na krv (stvaraju
methemoglobin)).
6. Ugljik-disulfid su posebna jedinjenja koja se izdvajaju zbog
otrovnog djelovanja na CNS.On za kratko vrijeme izaziva
vrtoglavicu,gubitak svijesti i smrt.

Zastita od rastvaraca se proizvodi zavisno od njihovih

osobina koje smo vec izlozili.
• BUKA nazivamo svaki nepozeljan ili neugodan zvuk koji dopire do ljudskog
uha.Zvuk je titranje cestica zraka,u ritmu frekvencija koje ljudsko uho cuje.
Izvori buke u pogonskim uvijetima su obicno strojevi (prenosni
mehanizmi,lezajevi,naprave itd.). Medju izvore buke koji najcesce dovode do
ostecenja sluha spadaju:lupanje metala po metalu,kompresori,strojevi za
obradu drveta,busilica,brusilica,itd.). Tehnicke mjere zastite su uvodjenje
modernijih strojeva,oblaganje zidova specijalnim materijalima koji upijaju
buku,oblaganje strojeva i dr.licna zastita:usne skoljke i usni cepici.Jedna od
mjera moze biti i skraceno radno vrijeme.
• VIBRACIJE svi strojevi koji imaju pokretne dijelove,kroz koje struje plinovi ili
zrak ili su vozila u pokretu,tresu se dok su u pogonu.Te vibracije prenose se na
osobu koja s njima rukuje ili ih posljuzuje.Vibracije zamaraju covjeka,smanjuju
mu radnu sposobnost i ugrozavaju mu zdravlje.Da su vibracije stetne znat
cemo po tome,sto cemo osijecat umor,a kasnije bolove u predjelu kicme kada
je citavo tijelo izlozeno vibracijama.Kad rukujemo sa vibrirajucim orudjima
prvi znaci su trnci u prstima,a kasnije bolovi u zglobovima ruku.Medju
najsetnijim izvorima vibracija treba spomenuti platforme ili podnozja na
kojima radnici stoje i vibrirajuca orudja za rad,kao sto su npr.motorne
pile,pneumatski alat,brusilice i sl.
 Principi i mjere zastite na radu
• Dijelimo ih na opste i individualne.
• Od opstih je od posebnog znacaja proucavanje tehnoloskih
procesa sa gledista higijene rada,te blagovremeno planiranje
zastitnih mjera,kao npr.
1. Mehanizacija i automatizacija-zaposljavanje sto manjeg broja
lica gdje postoji mogucnost ugrozenosti,
2. Opsta i lokalna ventilacija,
3. Zamjena skodljivih supstanci i operacija neskodljivih,
4. Izgradnja uredjaja koji smanjuju buku i vibraciju,kolicinu prasine
i gasova,
5. Uoptreba automatskih uredjaja za detekciju i alarm pri pojavi
skodljivih materija,
6. Upotreba srestava za neutralizaciju(aerosol)
7. Obezbjedjenje specijalnih mjera(sobica sa kondicioniranim
vazduhom),
8. Sretstva za brzu evakuaciju u slucaju opsanosti,
9. Razne mjere za opstu zastitu od prenosilaca uzrocnika
oboljenja(glodara,insekti),
10. Sistematska kontrola prisustva skodljivih materija.
Individualne zastitne mjere su brojne i zavise od osobina noksi i
dijela tijela koje treba zastiti.Najcesce se
koriste:naocari,sljemovi,maske,rukavice,odijela...