GONAD HORMONLARI

• Gonadlar; germ hücreleri ve cinsiyet

hormonları (steroid yapılı) üreten çift işlevli
organlardır
• Germ hücrelerinin gelişmesi için yerel
cinsiyet hormonları gerekli
• Ovaryum: ovum ve östrojen, progesteron
üretir.
• Testis: spermatozoa ve testosteron üretir.
 Testisler sperm ve
androjen sentezler
• Germ hücreler: (seminifer
tubullerde)
spermatogonyum,
spermatosit…
• Leyding hücreleri
seminifer tübüllerde bağ
doku içine saçılmış halde
bulunur: testosteron
üretir.
• Sertoli hücreleri: germ
hücre farklılaşması ve
olgunlaşması için gerekli
Gonad steroidleri böbreküstünde olduğu gibi
kolesterolden sentezlenmektedir. Hız kısıtlayıcı
basamak kolesterolun kırpıldığı ve Pregnenolun
oluşması basamağıdır. Ancak gonadlarda bu
basamağı ACTH yerine LH uyarmaktadır.
 Testosteron sentezi
• Hipotalamus GnRH
(peptid)
• Hipofiz: LH; FSH
• LH; testosteron
üretimi için başlıca
düzenleyici (ACTH’a
benzer mekanizma
ile) Kolesterolun StAR
(steroidojenik akut
düzenleyici protein)
ile mitokondri iç
zarına taşınma hızını
artırır.
• StAR (steroidojenik
akut düzenleyici
protein) ile Kolesterol,
mitokondri iç zarına
taşınır: Hız kısıtlayıcı
basamak.
• Mitokondri iç zardaki
P450scc ile
pregnenolon
sentezlenir (adrenal,
over ve testis).
(Adrenalde ACTH ile
uyarılır)
Testosteron Sentezi
 Testosteron Metabolitleri
• Dihidrotestosteron (DHT) %4
• Androsteron %2
• Östradiol %1-5
 Dihidrotestosteron (DHT)
A halkasının indirgenmesi ile oluşur
• Testosteron (prohormon), 5α-redüktaz ile
dokularda (KC, böbrek (tip1), seminal vezikül,
prostat (tip2)) androjen olan ve kendisinden
daha güçlü etkiye sahip dihidrotestosterona
(DHT) irreversibl indirgenir.
 Düzenlenmesi

• GnRH’un pulsatil
salınım ile başlar.
• Ön hipofizde LH
(yarı ömrü 30
dak.), FSH(4
saat)salınımı
• LH ve FSH
salınımı GnRH ve
testislerin – feed
back sinyallerine
bağlı
Testosteron ve DHT cinsel farklılaşmada,
spermatogenez, erkek tipi davranışlarda, ikincil seks
karakterleri ve aksesuar yapıların gelişimi ve
fonksiyonlarında etkilidir
 Hipogonadizm
Azalmış testis fonksiyonları sonucu testosteron
ve spermaozoa veya her ikisinde azalma.
• Hipogonadotropik hipogonadizm: Hipofiz
hormonları az. (Ör: Kallmann sendromu, GnRH
eksik, kadın ve erkekte)
• Hipergonadotropik hipogonadizm: Hipofiz
hormonları yüksek ve düşük testosteron
(primer). Kromozom bozuklukları, Ör: Klinefelter
sendromu (47, XXY); küçük testis, azospermi,
infertilite görülür. Enzim defektleri.
 Testosteron sentezi yokluğu Ergenlik öncesi olursa ikincil
cinsiyet karekterleri gelişemez. Erişkin dönemde olursa
karekterler geriler.
• Primer hipogonadizm: Testisi etkileyen olaylar testis
yetmezliği (sentez defekti). Testosteron düşük,
gonodotropinler yüksek.
• Sekonder hipogonadizm: Gonadotropinlerin kusurlu
salınımı.
• İzole kalıtımsal enzim kusurları.
Ovaryum dişi cinsiyet hormonları
(östojenler) ve dişi germ hücrelerini
üretir
• Östrojenler: Hormon ailesi. Ovaryum
kaynaklı başlıca östrojen 17β-östradioldür
• Gebelikte: plesanta kaynaklı östriol de
üretilir
Östrojenlerin sentezi
• Androjenlerden (O2, NADPH) aromatazla (P450 karma
işlevli oksidazdır) sentezlenirler.
• Teka hücreleri: Androsteron ve testosteron kaynağı
• Granüloza hücrelerinde: Aromataz enzimi ile östron ve
östradiol çevirim gerçekleşir
• Korpus luteum: Progesteron ve östradiol sentezler ve
salgılar
 Östrojenler
• Androjelerden periferde aromataz ile de
sentezlenir. Erkekte tüm östradiol’un (E2) %80’i.
• Gebelikte: E2’nin %50‘si periferik aromataz ile
adrenal androjenlerden sentezlenir.
• Östron (E1) çok az overlerden salınır.
androstenedion östrona çevrilimi atomataz ile
özellikle yağ dokuda (karaciğer, deri ve diğer
dokularda da var). Enzimin artışı; hipertirodizm,
yaşlanma ve obesitede: östrojenizasyon
• Menapoz sonrası: Androstenedion östrona (E1)
çevrimi menapoz döneminde ana östrojen kaynağı
olmakda.
• Östrojenler ve Androjenler kanda SHBG’e
(Seks Hormon Bağlayıcı Globulin),
progesteron ise CBG’ye (Kortikosteroid
Bağlayıcı Globulin) bağlanarak
taşınmaktadır.
Hiptalamus-Hipofiz Aksı:
Döngüsel over fonksiyonu
hipofiz gonodotropinlerin
uygun zamanda
salınımına bağlı,
steroidlerin salgılanma
hızları menstrüel döngü
süresince değişir. Siklus;
1. gün mensturel
kanamadan-bir sonraki
kanamaya kadar. (28
gün) (foliküler faz: 10-16
gün, luteal faz: sabit 14
gün)
 Menstruel Siklus
Foliküler Evre: FSH etkisiyle belli bir folikül
büyümeye başlar. İlk hafta E2 (17β
östradiol) düşük, folikül geliştikçe artar.
LH/FSH doruğundan 24 saat önce E2 doruk
düzeyine ulaşır ve hipofizi GnRH’ya duyarlı
hale getirir. LH bu doruğun oluşumu veya
düşmeye başlamasıyla salınır. LH doruğu,
foliküler evrenin bittiğini işaret eder ve
ovulasyondan 16-18 saat önce oluşur.
• Luteal Evre: Ovulasyondan sonra çatlamış
folikülün granüloza hücreleri lüteinleşir ve
progesteron ve östrodiol üreten korpus luteumu
oluşturur. Östrodiol luteal evrenin ortalarında bir
doruk yapar ve daha sonra en düşük
düzeylerine iner. Bu dönemin ana hormonu
uterusu sekretuar özelliği ile gebeliğe hazırlayan
progesterondur. Korpus luteumun sürdürülmesi
LH gerektirir. Gebelik gerçekleşirse LH benzeri
etkisiyle plasentadan salınan hCG gebeliğin
devamını sağlar. Luteal evre 14±2 gündür ve
sabittir.
• Gebeliğin oluşmadığı bir siklusda korpus
luteum geriler ve uterus endometriumu
desqueme olarak adet kanaması şeklinde
dökülür.
• Ovulasyondan önce
PG’ler artar (folikül
rupturu).
• Luteal faz: çatlayan
folikül korpus
luteuma (geçici
endokrin organ)
dönüşür ve
östrodiol ve
progesteron üretir
(endometriumu
hazırlar).
• Progesteron (ana
hormon, pik 8.gün)
ve östrodiol artışı LH
ve FSH’ı inhibe
eder.
 Etki mekanizması
• Steroid reseptörleri gibi
• Östrojen reseptörü (α ve β) ve progesteron
reseptörü (A, B)2 formu var: Steroid bağlayan
bölge, DNA bağlayan bölge ve transkripsiyon
başlatan bölge
• Spesifik gen transkripsiyonu, protein sentezi
• Cinsiyet hormon reseptörlerine diğer steroid
cinsiyet hormonları bağlanabilir. HRE bağlanma
dizileri çok benzer. Bazı hormonlar çapraz etkilere
sahip.
• Östrojenler hem östrojen hem de progesteron
 Menopoz
• Menstrasyonun kalıcı kesilmesidir. Yaşla birlikte atrezi, Folikül
kaybı ve Ovaryumdan östrojen üretimi kaybı
• Östron (zayıf östrojen) androstenediondan periferde aromataz
ile
• Progesteron için alternatif yok.
• Östron hipofizi baskılamak için yeterli değil. LH ve FSH yüksek
(testoron artışı). Hirsutizm (erkek tipi kıllanma)
• Östradiol %90’ kadar azalır, inhibin çok düşer.
• Östron alt idrar yolu ve vajen epiteli atrofisini önlemeye yeterli
değil.
• Klinik semptomlar: ısı basma, vajinal kuruluk (östradiol düştüğü
için)
• Koroner kalp hastalığı (2kat) ve osteoporoz riski artar.
• Osteoporozda kemik kütlesi azalanlarda östron çok az.
 Yapay agonist ve antagonistler
• Östrojenler: dietilstilbesterol, Kc’den met yavaş olan
17αetinil östradiol (oral kontraseptif olarak)
• Klomifen: Hipotalamus östrojen R’ne bağlanır. GnRH
salınımını kısıtlamaz. LH, FSH salınır birden çok folikül
olgunlaşır, çoğul gebelik olabilir.
• Tamoksifen. Meme kanserinde. Östojen R ile bağlanır.
Kararlı bileşik oluşur. R sürekli bağlı döngüye giremez,
östradiol etkisi bloke olur.
• Osteoporoz tedavisinde: Östrojen agonisti; üreme
sistemini etkilemeksizin kemikte anabolizan etki
• Progestinler: 17α-alkil 19-nor testosteron androjenik etkisi
az. (oral kontraseptif),
 Hipogonadizm
• Primer hipogonadizm: Ovaryumu doğrudan
etkileyen olaylar: over yetmezliği, (ovulasyon
az, hormon sentezi az)
• Sekonder hipogonadizm: Hipofiz
gonodotropinler işlev kaybı.
• Turner sendromu: Kromozomal anomali X
yok, veya 46XY