ARTIKULACIJA

NASTAVNE
SITUACIJE
(NASTAVNOG SATA)

Didaktika
Artikulacija nastavne
situacije Što je to artikulacija nastave i učenja?

• pod pojmom artikulacije situacije nastave i učenja podrazumijevamo

raščlanjivanje i strukturiranje, oblikovanje procesa nastave i učenja
u pojedinim situacijama odgojno-obrazovnog rada

• proces učenja i nastave, kao vrlo složeni proces i aktivnost, sastoji

se od više jednostavnijih procesa, faza i operacija, više komponenti
koje čine njegovu strukturu

Didaktika
Artikulacija nastavne
situacije Razine strukturiranja

• struktura i funkcija procesa učenja i nastave može se razmatrati na

globalnoj i pojedinačnoj razini

• MAKROSTRUKTURA PROCESA UČENJA I NASTAVE – bitne

temeljne (opće) komponente i odrednice tipoloških struktura
situacije nastave i učenja (usvajanje novih znanja, vježbanje,
ponavljanje, sistematiziranje i generaliziranje, evaluiranje ...)

• MIKROSTRUKTURA PROCESA UČENJA I NASTAVE – određuje

konkretnost svake pojedinačne situacije i determinira je svaki
konkretan sadržaj, ciljevi i zadaci, sudionici i kompleks didaktičko-
metodičkih postupaka
Artikulacija nastavne
situacije Odnos makro i mikro strukturianja

• mikrosituacija nastave i učenja ovisna je o elementima makrosituacije

• mikrosituacija nastave i učenja u svojoj ukupnosti čini vrlo dinamičan,

promjenjiv i neponovljiv fenomen

• dinamičnost, promjenjivost i neponovljivost svake situacije nastave i učenja

proizlazi prije svega iz specifičnosti psihostrukture sudionika tih procesa
(učenika i nastavnika), sociostrukture (uvjeti u kojima se ti procesi
događaju), ciljeva i sadržaja nastave i učenja, didaktičko-metodičke i
tehnološke podrške

• u strukturiranju svake situacije učenja i nastave u skladu s njenom

specifičnosti i svrhovitosti potrebno je pristupiti razradi svake situacije,
njene strukture, te da se u skladu s tim primjene odgovarajući postupci koji
će dati optimalni učinak u procesu učenja
Artikulacija nastavne
situacije Proces nastave i učenja

Proces nastave i učenja sastoji se od:

 više didaktičkih funkcija
 više tipova situacija (uvođenje i priprema, usvajanje znanja,
vježbanja, ponavljanja, sistematiziranja i generaliziranja,
evaluacije)
 više elemenata i faktora uvjetovanosti
 više faza

• sve komponente ne moraju biti u cijelosti i jednakoj mjeri ugrađene

u svaku situaciju nastave i učenja (u nastavnim situacijama
prevladavaju pojedine funkcije, komponente procesa učenja i
nastave – govorimo o raznim tipovima situacija)
Artikulacija nastavne
situacije Razredno-predmetno-satni sustav

• učenici grupirani u razrede prema dobi

• programski sadržaji raščlanjeni na nastavne predmete i unutar toga na niz
sadržajnih jedinica (nastavnih jedinica, tema)
• nastavne jedinice su raspoređene u fiksne vremenske periode (vremenske
jedinice – nastavne satove od 45 minuta)

Nedostaci razredno-predmetno-satnog sustava

• uniformiranje dinamičkog procesa nastave i učenja
• usmjeravanje cjelokupnog procesa na prosječnog učenika
• nefleksibilnost organizacije
• ne uzimanje u obzir razlike u kognitivnim, afektivnim i psihomotornim
osobinama ličnosti učenika
• sputavanje kreativnih potencijala
Artikulacija nastavne
situacije Nastavni sat

• u razredno-predmetno-satnom sustavu nastave i učenja temeljna

situacija učenja i nastave uzima se nastavni sat kao osnovna
vremenska jedinica
• nastavni sat zauzima centralno mjesto u artikulaciji (u razredno-
predmetno-satnom sustavu)
• u okviru nastavnog sata strukturiraju se sve druge komponente i
elementi nastave i učenja (ciljevi, zadaci, sadržaji, metode, oblici,
tehnologija i druge didaktičko-metodičke komponente i postupci)
Artikulacija nastavne
situacije Situacija nastave i učenja

• u RPS sustavu umjesto nastavnog sata pravilnije je govoriti o

temeljnoj strukturnoj jedinici kao situaciji učenja i nastave
• situacija učenja i nastave temeljni je strukturni element procesa
učenja i nastave (bit je u cjelovitosti i logičkoj povezanosti sadržaja
učenja, u smišljenom odabiru i racionalnoj primjeni odgovarajućih
didaktičko-metodičkih postupaka i tehnologije učenja u racionalno
korištenom vremenu u kojem se ostvaruju etapni zadaci učenja i
nastave)
• situacija učenja i nastave predstavlja cjelinu i element nastave i
učenja (u RPS sustavu je nastavni sat)
Artikulacija nastavne
situacije Trajanje situacije nastave i učenja

• u artikulaciji tog procesa mora se polaziti od toga da je svaka

situacija nastave i učenja dio logičkog niza složene i raznovrsne
cjeline procesa nastave i učenja (povezana je sa situacijama koje
prethode i slijede svakoj konkretnoj situaciji učenja)
• vremensko trajanje ovisi o cjelokupnoj strukturi situacije učenja
(ciljevima, zadacima, sadržajima, mogućnostima učenika, motivaciji,
interesu, didaktičko-metodičkih odluka, strategija i postupaka,
konkretnih uvjeta u kojima se odvija proces učenja)
• vremenska komponenta u tom slučaju mora biti samo jedan od
strukturnih elemenata situacije učenja i nastave
• u fleksibilnoj organizaciji nastave situacija učenja nije unaprijed
određena fiksnim vremenskim intervalom (45 ili 90 minuta)
Artikulacija nastavne
situacije Didaktičke funkcije

• uvođenje u proces nastave i učenja

• usvajanje novih znanja, spoznaja, činjenica i generalizacija
• vježbanje
• ponavljanje
• primjena znanja
• sistematiziranje i generaliziranje
• evaluiranje uspjeha i postignuća u procesima učenja
Artikulacija nastavne
situacije Ostvarivanje didaktičkih funkcija

• u svakoj konkretnoj situaciji učenja i nastave ne mogu se ostvariti sve

didaktičke funkcije nastavnog procesa

• u konkretnoj nastavnoj situaciji ostvaruju se pojedini dominantni dijelovi,

faze, elementi i funkcije procesa učenja i nastave

• situacijama nastave i učenja određuju se dominantne didaktičke funkcije i

prema tome se određuje njihova klasifikacija

• nema mogućnosti da se prema didaktičkim funkcijama odredi «čista»

klasifikacija situacija učenja i nastave

• postoje razne klasifikacije i tipologije situacije nastave i učenja

Artikulacija nastavne
situacije
Tipologija situacija nastave i učenja

• situacije uvođenja učenika u proces nastave i učenja (veće sadržajne

cjeline, novo područje nastave i učenja)

• situacije u kojima je dominantan proces učenja u užem smislu

(stjecanje, usvajanje, prenošenje znanja)

• situacije u kojima je dominantno vježbanje i primjena usvojenog

znanja (razvitak i usavršavanje sposobnosti, vještina i navika)

• situacije u kojima je dominantno ponavljanje, utvrđivanje i

sistematiziranje usvojenih znanja

• situacije u kojima je dominantna kontrola, evaluacija procesa i

rezultata nastave i učenja
Artikulacija nastavne
situacije Struktura situacije nastave i učenja

• struktura situacije nastave i učenja ima brojne sastavne elemente i zavisi od

mnogih faktora (ti faktori i elementi su međusobno povezani i cjeloviti i
potrebno ih je u konkretnoj analizi raščlaniti i razlikovati)

Elementi strukture situacije nastave i učenja:

 ciljevi
 zadaci
 sadržaji
 didaktičko-metodičke odluke i strategije učenja
 tijek (faze)
 unutarnja povezanost strukturnih elemenata
Artikulacija nastavne
situacije Fleksibilnost artikulacije situacije nastave i učenja

• struktura nastavne situacije i situacije učenja razlikuje se s obzirom

na tip situacije (struktura situacije usvajanja novih znanja razlikuje
se od situacije ponavljanja ili vježbanja)
• na konkretnu artikulaciju, strukturiranje i oblikovanje situacije učenja
i nastave treba gledati kao na jednu od mogućih artikulacija (ne
treba gledati kao na jedinu moguću artikulaciju koja se može
primijeniti uvijek i svugdje zbog složenosti procesa nastave i učenja)
 Artikulacija nastavne
situacije Faktori i elementi artikulacije situacije nastave i učenja *

Bitni faktori i elementi koje treba uvažavati i od kojih treba

polaziti pri strukturiranju i artikulaciji situacije učenja i
nastave:

 cilj nastave i učenja

 spremnost i gotovost za procese nastave i učenja
 prepreke u procesu nastave i učenja
 sadržaj nastave i učenja
 didaktičko-metodička podrška nastave i učenja

* dodatak u tiskanim materijalima

Artikulacija nastavne
situacije Faze situacije nastave i učenja

• potrebno je utvrditi pojedine faze, dijelove situacije nastave i učenja

• situacija nastave i učenja nije izolirana cjelina pa se njenu strukturu
po fazama ne smije određivati po činiteljima formalnog karaktera
(pokušaj utvrđivanja faza po formalnoj-logičkoj strukturi Herbarta)
• unatoč tome svaka bi nastavna situacija morala kao orijentaciju imati
sljedeće FAZE PROCESA NASTAVE I UČENJA:
 faza preparacije situacije nastave i učenja (uvodni dio)
 faza realizacije situacije nastave i učenja (centralni, glavni dio)
 faza evaluacije situacije nastave i učenja (završni dio)
Artikulacija nastavne
situacije Odnos faza i tipova situacije nastave i učenja

• faze situacije nastave i učenja ovise o tipološkoj strukturi određene

situacije
• uvođenje unifikacije (ujednačavanje strukture) situacije nastave i
učenja vodi šablonizmu, formalizmu i stereotipnosti nastave i učenja
• ciljevi, zadaci, sadržaji, didaktičko-metodički postupci, tehnološka
rješenja i ostale komponente po pojedinim fazama su različiti u
odnosu na tipove situacije učenja
• sve elemente (aspekte) situacije nastave i učenja potrebno je detaljno
analizirati za svaku konkretnu situaciju i izvršiti pripremu po pojedinim
elementima
Artikulacija nastavne
situacije

HVALA NA PAŽNJI

PITANJA?