KÜTLE SPEKTROMETRİSİ

Bakr Aldoori
 Kütle spektrometresi, analiz örneğinin buharlaştırılması,
iyonlaştırılması ve oluşan iyonların kütle/yük (m/e veya
m/z) değerlerine göre ayrılarak kaydedilmesi işlemleri için
geliştirilmiş bir cihazdır.

Gaz haline dönüştürülmüş bir kimyasal madde, moleküller

arasındaki çarpışmaların minimum olacağı bir basınçta,
sıcak bir tungsten veya renyum flamandan yayılan elektron
(e-) demeti ile bombardıman edilir.
 Elektronların enerjisi bileşiğin iyonizasyon
potansiyeline kadar yükseltilirse, molekülden 1 e-
ayrılması sonucunda pozitif yüklü bir radikal katyon
oluşur. Burada oluşan radikal katyona Moleküler iyon
denir ve (M+.) ile ifade edilir. Molekülden ayrılan tek
bir elektronun kütlesi hesaba katılmayacak kadar
küçüktür ve oluşan moleküler iyon, molekülün gerçek
kütlesine eşittir.

Moleküler iyon (radikaler katyon) oluşumu

 Madde moleküllerini bombardıman eden ē ların
enerjisi artırılırsa, moleküler iyonun daha ileri
parçalanmalara (fragmantasyona) uğraması da söz
konusudur ve oluşan küçük molekül ağırlıklı üniteler
fragman olarak nitelenir
 İyonlaşma ve parçalanma sonucunda çeşitli radikal
katyonlar, katyonlar, nötr veya radikal parçacıkların bir
karışımı oluşur.

elektron bombardımanıyla oluşan + yüklü

parçacıkların kütle/yük (m/e) değerinin bağıl
bolluklarına göre grafiğe geçirilmesiyle Kütle
Spektrumu’nu oluşturarak molekülün yapısını tayin
etmektir.
Yüklü iyonları ayırma şekillerine göre kütle spektrometreleri
4 çeşittir.
• Manyetik alanlı spektrometreler

- Tek odaklı spektrometre: Yalnızca manyetik alan içerirler

- Çift odaklı spektrometre: Manyetik alan ve elektriksel
alan içerirler

• Kuadrupol kütle spektrometresi

• Uçuş zamanlı spektrometresi
• İyon-Siklotron Rezonansı spektrometreleri
kütle spektrometresinin birimleri
1- örneğinin spektrometreye verilmesi ve
buharlaştırılması
Madde gaz, sıvı ya da katı halde verilebilir. Madde
bozunmadan belli bir sıcaklık ve düşük basınçta gaz haline
getirilir.

2- İyonlaşma
İyonlaşma odasına giren gaz halindeki maddenin basıncı
10-6 – 10-5 mmHg olacak şekilde ayarlandıktan sonra kızgın
tungsten veya renyum flamentten oluşan ve 90˚lik bir açı
ile gelen, 70 eV’luk enerjiye sahip ē lar tarafından
bombardımana uğratılır.
3- İyonların ayrılması
İyonlaşma odasından hızla çıkan iyon demeti iyon
ayırma bölgesine girer.
Bu teknik, çift odaklamalı Yüksek Ayırmalı ve tek
odaklamalı Düşük Ayırmalı spektrometrelerde uygulanır.

Tek odaklamalı
Çift odaklamalı
4- İyonların toplanması ve kaydedilmesi
Ayırma bölgesinde ayrılan ve ayarlanabilen bir yarıktan
geçerek toplayıcıda toplandıktan sonra detektöre gelen
iyonların sayılması ve m değerlerine karşı bağıl
bolluklarının kaydı fotoğraf plağı veya elektron
çoğaltıcılar kullanılarak yapılır.
Kütle Spektrumu

Bir kütle spektrumu piklerin m/e değelerine karşı

bağıl bolluklarının düşey çizgiler halinde grafiğe alındığı
çubuk grafiği şeklinde gösterilir veya piklerin m/e
değelerine karşı bağıl bollukları hesaplanarak
Yon kütlesi-bağıl bolluk çizelgesi düzenlenir.
Moleküler İyonu piki
• Molekül iyonu M+ piki kütlesi, bileşiğin molekül kütlesine
eşit olan piktir (en yüksek).
• M+ piki ile beraber daima izotop pikleri görülür.
• Bir bileşiğin molekül kütlesi çift sayı ise çift sayıda N içerir,
tek sayı ise tek sayıda N içerir: Azot kuralı, daha geniş
anlamda kural şöyle tanımlanır: Molekül atom kütlesi ve
değerliği ikisi de çift sayı olan veya ikisi de tek sayı olan
atomlar içeriyorsa (H, C, O, S, Si, P, F, Cl, Br, I) M+ çift
sayıdır. Diğer elementlerin (N, C, H) olması durumunda
bunlar çift sayı da ise M+ çift sayıdır, tek sayı ise M+ tek
sayıdır.
• M+ iyonu gözükme gerilimi (enerjisi) en düşük olan piktir.
İzotop Pikleri

Organik bileşikler de bulunan elementlerin izotopik

bileşimi ve izotopların atom kütleleri çizelgede
verilmiştir.
Bazı Elementlerin İzotop Kütleleri ve Doğadaki Bağıl Bollukları