Professional Documents
Culture Documents
Projekt Biologji
Projekt Biologji
Lenda: Biologji
Tema: Qeliza
Punoi:Klevis Etsi
Pranoi:Arlinda Agastra
Qeliza është njësia thelbësore, funksionale dhe strukturale e të
gjitha organizmave të gjalla ; është njësia më e vogël mbartëse e
jetës. Ky përkufizim u formulua nga Robert Hooke, shkencëtar
anglez, i cili ishte edhe i pari që vëzhgoi ekzistencën e qelizës në
vitin 1665. Vetë fjala qelizë vjen nga latinishtja, cellula, që do të
thotë „dhomë e vogël“.
Qelizat
e kanë prejardhjen e tyre nga qeliza
pararendse nëpërmjet proçesit të riprodhimit
•Membrana qelizore
•Protoplazma
Njihet ndryshe edhe me termin plazmalema. Ka trashësi 7-9nm.Në të vihen re dy zona strukturalisht të
ndryshme. Përveç një polariteti të theksuar të sipërfaqes me strukturë të spikatur mozaike,vihet re një
diferencë e theksuar e dy anëve të membranës (asimetria e membranës plazmatike). Modeli i mozaikut
fluid( Singer-Nicolson 1972) e përshkruan membranën si një strukturë dinamike:
Proteinat periferike notojnë mbi shtresën lipidiko-fluide, ndërsa proteinat integrale janë të zhytura
në brendësi të membranës falë mbetjes hidrofobe.
Molekulat e membranës janë të lidhura midis tyre në mënyrë që të formojnë një kompleks
supermolekular (struktura irreale e mozaikut), pasi vetëm kjo mënyrë organizimi mund të zgjidhw
disa nga funksionet specifike të saj.
FUNKSIONI:
Kufizues: kufizon mjedisin brendaqelizor nga mjedisi jashtëqelizor
Rregullues:kontrollon futjen e lëndëve të ndryshme të nevojshme për qelizën, eleminon mbeturinat dhe
sekreton produktet qelizore
Strukturor: lidhja e saj me substanca të ndryshme u jep indeve strukturë tëqëndrueshme
Ndijor: kap dhe u përgjigjet nëpërmjet receptorëve të gjithë molekulave specifike që vijnë nëlëngun
jashtëqelizor.
PROTOPLAZMA
Është e gjithë lënda qelizore me veprimtari
biologjike.Protoplazma përmban 60-70%
ujë, proteina, lyra, sheqerna dhe kripëra
minerale. Përbëhet nga:
Bërthama
Citoplazma
BËRTHAMA
Përbëhet nga: membrana bërthamore,
nukleoplazma, nukleolat,kromozomet.
Bërthama është qëndra e kontrollit të
aktivitetit qelizor.Pa bërthamën qeliza nuk
mund të jetojë për një kohë të
gjatë.Bërthama ka formë sferike ose ovale.
Pozicionohet thuajse në qëndër të
qelizës.Mbështillet ngamembrana
bërthamore e cila është poroze.Përmban
një lëng viskoz, koloidal të pasur me
proteina që quhetnukleoplazëm.Në të
gjenden disa trupa sferikë që
quhen nukleola dhe fije të holla
kromatine: kromozomet.Nukleolat përmbaj
në ARN që merr pjesë në sintezën e
proteinave.
CITOPLAZMA
Ndahet në:
Citosol (lëngu brendaqelizor)
Organelet (të cilat kryejnë funksione specifike për qelizën)
Organelet ndahen në:
Organele me membranë (mitokondritë, rrjeti endoplazmatik, aparati i Golxhit, lisozomat dhe
peroksizomat)
Organele pa membranë (citoskeleti, centriolat, ribozomet flagjelët ciljet)
MITOKONDRITË
Ndërtohen nga:
Membrana e jashtme
Membrana e brëndshme
Rrjeti endoplazmatik kokrrizor (përmban ribozome dhe merrr pjesë në ndryshimet kimike të
proteinave dhe pakeimin e tyre për në organelet e qelizës)
Funksioni:
Prodhues: i proteinave , karbohidrateve dhe lyrave
Depozitues: ruan dhe depoziton lëndët e prodhuara , thith substanca nga citosoli pa prekur
veprimtarinë qelizore
Transportues: nëpërmjet sistemit të gypave dhe kanaleve lëndët mund të lëvizin në pjesë të
ndryshme të qelizës
APARATI I GOLXHIT
Përbëhet nga trasta membranore që quhen sakule. Një qelizë mund të ketë më shumë se një
aparat Golxhi.Vendosen afër bërthamës.
Funksioni:
Sintetizon lëndë të ndryshme që shërbejnë si sekrecione
Paketon sekrecionet dhe enzimat e ndryshme që përdoren në citoplazmën e qelizës
Merr pjesë në formimin dhe ndryshimin e membranave
qelizore.
LISOZOMAT
Janë fshikëza që përmbajnë enzima me funksion tretës. Formohen nga aparati i Golxhit.
Funksioni:
Tretës
Ushqyes
PEROKSIZOMAT
Janë fshikëza më të vogla se lisozomat dhe formohen nga rrjeti endoplazmatik kokrrizor
Funksioni:
Thithin dhe neutralizojnë substancat e ndryshme me natyrë helmuese që prodhohen ose futen në qelizë
MIKROFIJËZAT DHE MIKROGYPTHAT
Janë pjesë përbërëse të citoskeletit.
Mikrofijëzat përbëhen nga një proteinë që quhet aktinë.
Funksioni:
I japin qëndrueshmëri dhe
Ndryshueshmëri në formë qelizave
Mikrogypthat përbëhen nga një proteinë që quhet tubulinë
Funksioni:
Formojnë përbërësit kryesor të citoskeletit
I japin qëndrueshmëri qelizës
Kapin dhe pozicionojnë organelet e ndryshme të qelizës
Marrin pjesë në ndryshimin e formës së qelizave
Ndihmojnë në lëvizjen e qelizës.
CENTRIOLAT
Janë struktura cilindrike të përbëra nga mikrogyptha të
shkurtër të organizuara në 9 grupe me nga 3 mikrogyptha në
grup.
Funksioni:
Drejtojnë fijet e ADN gjatë ndarjes qelizore
CILIET
Përbëhen nga 9 çifte mikrogypthash që rrethojne një çift të
vendosur në qëndër. Ciliet lëvizin ritmikisht duke shkaktuar
lëvizjen e lëngut përreth qelizave.
Funksioni:
Ndihmojnë lëvizjen e organizmave që i kanë (parameci)
FLAGJELËT: Për nga ndërtimi ngjajnë me ciliet por janë më
të gjatë.
Funksioni:
Lëvizës për qelizën
KLOROPLASTET
Gjenden vetëm në qelizat bimore. Kanë formë ovale ose sferike rrallë të
sheshtë.klorofila ndodhet në brendësi të disa disqeve të shkurtër që
quhen grana.Struktura e kloroplastit karakterizohet nga: një membranë e
dyfishtë,stroma(matriksi pa ngjyrë) që përmban shumë proteina. Në
stromë gjenden trasta membranore diskoidale që quhen tilakoide.
Funksioni:
Kryejnë fotosintezën. Proçes që çon në shndërrimin e energjisë dritore në
energjikimike e nevojshme për sintezën e substancave të pasura me energji (
glukoza, amidoni) duke u nisur nga substanca të varfra në energji ( uji dhe
dioksidi i karbonit)
MURI QELIZOR
Qeliza bimore rrethohet nga disa shtresa të vendosura mbi membranën
qelizore që formojnë murin qelizor. Këto shtresa përmbajnë lëndë të tilla
si:pektina, celuloza, linjina.Ka pore nëpërmjet t ë cilave mund të kalojnë
lehtësisht molekula të çfarëdo madhësie.
Funksioni:
I jep formë
Qëndrueshmëri
dhe mbrojtje qelizës bimore.
Membrana qelizore rregullon shkëmbimin e substancave ndërmjet tretësirave që gjenden brenda qelizës
dhe mjedisit rrethues.Ajo është një membranë gjysëm e përshkueshme, dhe si e tillë përshkohet nga
molekula dhe jone të shumta në përpjestime të ndryshme.Veprimi rregullues i membranës qelizore
synon që:
të kalojnë lehtësisht në dy drejtime molekulat e ujit, substancat ushqyese, gazet dhe lëndë të
tjera
DIFUZIONI (shpërhapja)
Proçesi me anë të të cilit molekulat zhvendosen në hapsirë derisa përqëndrimi i tyre në çdo pjesë të
kësaj hapësire të jetë i njëjtë quhet difuzion ose shpërhapje.
Kur numri i molekulave që hyjnë brenda në qelizë është i barabartë me numrin e molekulave
që dalin jashtë saj themi se është arritur ekuilibri dinamik.
Faktorët e jashtëm që përcaktojnë shpejtësinë e shpërhapjes janë:
Përqëndrimi
Temperatura
OSMOZA: SHPËRHAPJA E UJIT