2- Geometrik Ortalama (G)

• Bir serideki gözlem değerlerinin birbirleri ile

çarpımlarının, gözlem sayısı derecesinde kökünün
alınması ile elde edilir. Basit seri için şöyle yazılır.
• G  N X 1  X 2  X 3     XN olup X 1  X 2  X 3       X N   X i
yazılırsa kısaca geometrik ortalama
olarak yazılır.
N
GN  X
i 1
i

Ancak bu yoldan geometrik ortalamayı bulmak için

gözlem sayısının az olması gerekir. Gözlem sayısı
arttıkça bu yoldan geometrik ortalamayı hesaplamak
güçleşmektedir. Bunun yerine logaritmik dönüşüm
uygulanarak geometrik ortalama hesaplanır.
G  N X 1  X 2  X 3     XN ifadesi üslü olarak
G  ( X 1  X 2  X 3     XN )1/ N yazılır, bu ifadenin her iki
tarafının logaritması alınırsa
1
log G  log( X 1  X 2  X 3      X N )
N
Çarpımın logaritması ayrı ayrı logaritmalar
toplamına eşit olduğuna göre;
log X 1  log X 2  log X 3       log XN
log G 
N
olup düzenlenirse,
N

 log X i

log G  i 1
Burada logG’yi G ye çevirmek için
N
logG’nin ters logaritması alınarak geometrik
ortalama elde edilir.
G  10 log G
• Tasnif edilmiş seride;
G  fi f 1
X 1  X 2f 2  X 3f 3     X kfk
logaritmik olarak; k

f 1 log X 1  f 2 log X 2  f 3 log X 3       fk log Xk

 f log X
i i

 log G 
i 1
log G 
f 1  f 2  f 3      fk
k

 f olur.
i 1
i

• Gruplanmış seri için;

G  fi f 1 f 2
m1  m2  m3f 3    mkfk
k

f 1 log m1  f 2 log m2  f 3 log m3       fk log mk  fi log mi

log G   log G  i 1 k
f 1  f 2  f 3      fk  fi i 1

Geometrik ortalamanın özellikle geometrik dizi

şeklindeki serilere uygun olduğunu söylemek
mümkündür. Geometrik bir dizi logaritması alınarak
Örnek Bir işletmede aynı parçayı üreten 5 işçinin
belli bir günde ürettikleri kusurlu parça sayıları
aşağıda verilmiştir. Bu işçilerin parça üretiminin
geometrik ortalamasını bulunuz.

Kusurlu parça
logXi G  N X 1  X 2  X 3     XN
sayısı (Xi)
3 0.477 G  5 3  5  8 15  30  5 54000
5 0.699 G  8,84 parça
8 0.903 veya
N
15 1.176  log X i
4.732
30 1.477 log G  İ 1
  log G  0,9464
N 5
log Xi = 4.732 G  10 0,9464 G  8,84 parça
 Örnek 1.10) Bir işletmede çalışan işçilerin belli bir günde
ürettikleri kusurlu parça sayılarının dağılımı aşağıda
verilmiştir. Bu verilerden hareketle işçi başına günlük
kusurlu parça üretiminin geometrik ortalamasını bulunuz.
Kusurlu parça İşçi sayısı
mi logmi filogmi
sayısı (fi)
0 – 10 5 5 0.69897 3.49485
10 – 13 8 11.5 1.0606 8.4848
13 – 15 10 14 1.146 11.46
15 – 20 12 17.5 1.243 14.316
20 – 40 5 30 1.477 7.385
fi = 40 filogmi = 45.74065

G   m1f 1  m2f 2  m3f 3    mkfk

fi
 40 55 11.58 1410 17.512  305 G=13,98
k

 f log m
i i
45,74065
log G  i 1
k
  log G  1,1436 G  101,1436 G=13,98 parça
f
40
i
i 1
• Tartılı Geometrik Ortalama: Önem derecesi farklı
olan verilere tartılı ortalamalar tatbik edilmektedir.
Tartılı geometrik ortalama aşağıdaki formüllerle
hesaplanır.
N

 t log X
i i

log GT  i 1
• Basit seride: N

t
Ni 1
i

 f t log X i i i

• Tasnif edilmiş seride: log GT  i 1

N

 ft
i 1
i i

• Gruplanmış seride:  f t log m i i i

log GT  i 1
N

 ft
i 1
i i
 Örnek Bir işletmede verimin tecrübeye bağlı olduğu
düşünülmektedir. Bu işletmede çalışan işçilerin üretim
miktarları ve tecrübe (çalışılan yıl) dağılımı aşağıdaki
tabloda özetlenmiştir. İşçi başına günlük üretimin tartılı
geometrik ortalamasını hesaplayınız.
Günlük İşçi Tecrübe
üretim sayısı (çalışılan yıl) logXi fi t i fitilogXi
(adet) (fi) (ti)
40 5 3 1.602 15 24.03
45 7 8 1.653 56 92.568
50 15 15 1.699 225 382.275
55 20 20 1.74 400 696,14
Toplam 696 1195,313

 f t log X
i i i
1195,313
log G  i 1
N
  1,717 logG = 1.717 G = 101,717  G = 52,12 parça
 ft
696
i i
i 1
• Geometrik Ortalamanın Tahmin Amacıyla Kullanımı
• Geometrik diziye benzer değişim gösteren nüfus, milli gelir
artışı, fiyat artışı ve sermaye artışı gibi değişkenlerin tahmininde
geometrik ortalama özelliğinden yararlanılabilir. Bu tür seriler
genel olarak bir önceki yılın belli bir yüzdesi şeklinde değişim
göstermektedir. Bunun için bir dönemlik (ay yıl vs)değişim oranı
geometrik ortalama ile belirlenir. Bu eğilimin gelecekte de
benzerlik göstereceği varsayımı ile gelecek dönem ile ilgili
tahminler elde edilebilir.
• Bir malın fiyatı için:
Po: başlangıç dönemi değeri,
Pn: n. Dönemin değeri,
r : bir dönemlik değişim yüzdesi

Pn  (1  r ) n  Pn şeklinde olur.
(1  r )  n
P0
Pn  P0 (1  r ) n
P0
 Örnek Bir X malının 1995 yılı fiyatı 10000 TL , 2003 yılı fiyatı
300000 TL olduğu bilindiğine göre;
a) Bu malın yıllık fiyat artış oranını hesaplayınız
b) 2010 yılı için X malının fiyatını tahmin ediniz
c) 1985 yılı fiyatı ne olmuş olabilir
d) 1999 yılı fiyatını tahmin ediniz
e) Hangi yılda fiyatlar 50000000 TL olur?
Çözüm
P1995 = 10000 P2003 = 300000 n= 8 (2003-1995)
Fiyat artış oranı için geometrik artış dikkate alınırsa;
 (1  r )  8 30 (1  r )  1,53 fiyat artışı %53
Pn 8 300000
a) (1  r )  n 
P0 10000
b) Pn  P 0(1  r ) n formülünden 2010 yılı fiyatı tahmin edilebilir.
P2010 = P2003(1,53)(2010-2003) P2010 = 300000(1,53)7 = 300000(19,626)
P2010 = 5887800 TL olur.
 Geometrik ortalamanın özellikleri
1) Geometrik ortalamanın gözlem sayısı kadar üssü alınırsa
serinin çarpımı elde edilir.
GN = X1X2X3XN GN = Xi
2) Bir serideki gözlem değerlerinin geometrik ortalamaya
oranları çarpımı 1’e eşittir.
X 1  X 2  X 3     XN  Xi G N
 N  N 1
G  G  G    G G G
3) Bir serideki değerlerin logaritmalarının serinin geometrik
ortalamasının logaritmasından farklarının toplamı sıfır olur
(logXi - logG) = 0 logXi - NlogG = 0
 log X i

N  log G
 0  log G  log G  0
N N
4) Serideki aşırı değerlere karşı, aritmetik ortalama kadar
hassas değildir.
5- İki serinin gözlem sayısı ve çarpımları eşit ise geometrik ortalamaları
da eşit olur.
6)-Geometrik ortalamada serideki sayıların çarpımı negatif ve serideki
sayı adedi (n) çift ise hesaplama yapılamaz. Eğer serideki sayıların
çarpımı negatif ve serideki sayı adedi tek ise hesaplama yapılabilir.
7)-Seride 0 (sıfır) değeri varsa geometrik ortalama hesaplanamaz.
8) Geometrik ortalama özellikle geometrik dizi şeklindeki (değişim oranı
sabit) serilerin ortalamasının hesaplanmasında kullanılır. (2,4,8,16,32,64
tam geometrik 1,10,100,1000,10000 tam geometrik vs.)

Xi logXi
3 0,477 G  5 3  9  27  81 243  5 14348907
9 0,954 G  27
log X i 7,156
27 1,431 log G    log G  1,4312
N 5
81 1,908
G  10 1, 4312 G  27
243 2,386
3- Harmonik Ortalama

• Harmonik ortalama bir serideki gözlem değerlerinin

terslerinin aritmetik ortalamasının tersine eşittir.
Basit bir seri için bu ifade şöyle gösterilebilir.

1 N N
H  H  N
1 1 1 1 1 1 1 1 1
 
X1 X 2 X 3
  
XN
 
X1 X 2 X 3
  
XN 
i 1 Xi
N

H
 f i

• Tasnif edilmiş seride f

X
i

H
 f i

• Gruplanmış seride f
m
i

i
• Örnek Bir ilkokulda 1 dakikada okunan 1
kelime sayısı (Xi) Xi
5. Sınıf öğrencilerinin 60 0,0166
okuma hızlarını 68 0,0147
ölçmek için yapılan 72 0,0139
araştırmada alınan 75 0,0133
sonuçlar şöyledir. 80 0,0125
Buna göre Toplam 0,0710
öğrencilerin ortalama
okuma hızını H N
N

5
harmonik ortalama ile 1

0.071
bulunuz i 1 Xi

H=70,42 kelime
Örnek: Sakarya ilinde aylık yağışların dağılımı ile
ilgili yapılan çalışmada aşağıdaki veriler elde
edilmiştir. Bu verilerden hareketle aylık
yağışların harmonik ortalamasını bulunuz.

Yağış Ay sayısı mi fi
(kg/m2) (fi) mi
H
 fi

27
0 - 20 4 10 0,4 f
m 0,9
i

20- 40 6 30 0,2 i

40- 60 10 50 0,2
60- 80 7 70 0,1 H  30 kg / m2

27 0,9
 Harmonik ortalamanın kullanıldığı yerler
• Harmonik ortalamanın kullanıldığı yerler
• Harmonik ortalama az kullanılan ortalamalardan biri olup, özellikle
oran şeklinde ortaya çıkan verilerin ortalamasında kullanılır. Bir
seride sabit ve değişken unsurun yer değiştiriyorsa, yani sabit
unsur, değişken, değişken unsur sabit oluyorsa böyle durumlarda
harmonik ortalama kullanılır.
• Hız → yol (km)/zaman(saat):zaman sabit, alınan yol değişken
• Verim → zaman/parça: üretilen parça sabit,zaman değişken
• Fiyat → ödenen para(TL)/miktar(kg): miktar sabit, ödenen para
değişken olarak ifade edilir.
• Bu ifadeler tam ters şekilde; yani sabit unsuru değişken, değişken
unsuru sabit tutmak sureti ile de ifade edilebilir.
• Hız → zaman/yol şeklinde ters olarak ifade edilebilir. (Belli
uzunluktaki bir yolun ne kadar zamanda alındığı ifade edilebilir.)
• Verim → parça/zaman: Belli bir zamanda ne kadar parça üretildiği
• Fiyat → miktar/ödenen para: Para miktarı sabit iken, bu paraya
alınabilecek değişen mal miktarı şeklinde düşünülebilir
Bu gibi durumlarda harmonik ortalama en uygun sonucu verir.
• Örnek: Bir işletmede çalışan ve
aynı parçayı işleyen 4 işçinin bu
parçayı üretim sürelerinin dağılımı İşçiler Üretim
aşağıda verilmiştir. Bu işçiler hep süresi
birlikte bu parçayı 4 saat süre ile (dk)
Ürettiklerinde ürettikleri parçaların A 5
Ortalama üretim süresini bulunuz.
B 6
Çözüm:
Üretim süresi 4*60=240 dakika C 10
1. İşçinin üretimi 240/5=48 parça
D 20
2. İşçinin üretimi 240/6=40 parça,
3. İşçinin üretimi 240/10=24 parça,
4. İşçinin üretimi 240/20=12 parça.
İşçilerin 4 saatteki toplam üretimi 48+40+24+12=124 parça
Toplam işçilik süresi 4*240=960 dakika
Parçanın ortalama üretim süresi: 960/124=7,74 dakika/parça
• Yukarıdaki örneğin Üretim süresi (Xi) 1/Xi
Harmonik ortalama ile
5 0,2
çözümü:
N 4 6 0,167
H  10 0,1
1
X 0.517
20 0,05
i

H  7,74 dakika / parça Toplam 0,517

Harmonik ortalamanın özellikleri

- Harmonik ortalama seride sıfır değeri varsa hesaplanamaz,
- Seride farklı işaretli değerler varsa harmonik ortalama
mantıklı olmayan sonuçlar verir.
- Xi: -2, 5,10,20 serisinin harmonik ortalaması

N 4
-H   H  26,66 olup sonuç mantıksızdır.
1  0,15
X
i
 4. Kareli Ortalama (K)
• Kareli ortalama serideki değerlerin karelerinin aritmetik
ortalamasının kareköküdür.Kareli ortalama aşağıdaki
formüllerle hesaplanır. N

X  X  X    X
2 2 2 2 X i
2

K 1 2 3 N
K i 1
Basit seride: N N
k

f1 X 12  f 2 X 22  f 3 X 32      f k X k2 f X 2

Tasnif edilmiş seride:

i i
K K i 1

f 1  f 2  f 3       fk k

f
i 1
i

f1 m12  f 2 m22  f 3 m32      f k mk2  f i mi2

Gruplanmış seride: K K i 1

f 1  f 2  f 3       fk k

f
i 1
i
Örnek: Bir otomobil servis istasyonuna günlük olarak gelen
araçların dağılımı aşağıda verilmiştir.
Araç sayısı Gün sayısı 2
(Xi) (fi)
X i fi  X i
2

1 4 1 4
2 8 4 32
3 12 9 108
4 10 16 160
5 6 25 150
Toplam ∑fi= 40  f i  X i2  454

K
 f i  X i2

454
f i 40
K  11,35 K  3,39 araç
 Örnek Bir şehirdeki konutlarda elektrik enerjisi tüketimi
üzerine yapılan araştırmada, 200 konut rasgele seçilmiş ve
aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.

Aylık elektrik Konut

k
sayısı
fm 2 Tüketimi mi fimi2
i i (Kwh) (fi)
4235875
K i 1

k 0 – 60 10 30 9000
f
200
i
i 1 60 – 100 20 80 128000

K  21179,375 100 – 120 40 110 484000

120 – 140 50 130 845000

K  145,53 Kwh / ay 140 – 180 45 160 1152000

180 – 250 35 215 1617875
Toplam 200 4235875
 Kareli ortalamanın kullanıldığı yerler
• Diğer ortalamaların kullanılmadığı durumlarda kareli
ortalama kullanılabilir. Bir seride sıfır ve/veya farklı işaretli
değerler varsa geometrik ve harmonik ortalamalar
hesaplanamaz, hesaplansa da mantıklı sonuçlar vermez.
Eğer aritmetik ortalama da makul bir sonuç vermiyorsa
kareli ortalama kullanılabilir.
• Kareli ortalama özel olarak sapmalar serisinin ortalamasında
kullanılır. Sapmalar serisi verilerin aritmetik ortalamadan
sapmalarını veren seridir. Yani  ( X i  X )serisidir. Sapmalar
serisinin toplamı sıfır olduğundan {  ( X i  X ) =0 }, bu serinin
ortalaması kareli ortalama ile hesaplanabilir. Bu şekilde
hesaplanan ortalamaya standart sapma adı verilir.

Analitik ortalamalar arasındaki ilişkiler

Normal bir seride ortalamalar arasında aşağıdaki gibi bir
büyüklük ilişkisi vardır.
K >X > G > H
• Örnek: Bir işletmede gerçekleştirilen günlük üretim miktarının dağılımı
aşağıda verilmiştir. Bu verilerden hareketle;
• Aritmetik ortalamayı,
• Geometrik ortalamayı,
• Harmonik ortalamayı,
• Kareli ortalamayı bulunuz.
Üretim
fi mi fi.mi fi/mi mi2 fimi2 logmi filogmi
(Kg)
0 – 60 10 30 300 0,3333 900 9000 1,47712 14,771
60 – 100 20 80 1600 0,25 6400 128000 1,90309 38,062
100 – 120 40 110 4400 0,3636 12100 484000 2,04139 81,656
120 – 140 50 130 6500 0,38462 16900 845000 2,11394 105,7
140 – 180 45 160 7200 0,2813 25600 1152000 2,20412 99,185
180 – 250 35 215 7525 0,1628 46225 1617875 2,33244 81,635
Toplam 200 27525 1,7756 4235875 12,0721 421,01

• Aritmetik ortalama: 137,63 logGeometrik ortalama: 2,105

• Harmonik ortalama: 112,64 Geometrik ortalama: 127,36
• Kareli ortalama: 145,53
• K = 145,53>X = 137,63 > G = 127,36> H = 112,64 olduğu görülür.
Analitik olmayan ortalamalar
Bu gruptaki ortalamalar serinin bütün değerlerini dikkate
almayıp, sadece belli birkaç değerini, özellikle ortadaki
değerleri esas alarak hesaplanan ortalamalardır. Serinin
bütün değerlerini dikkate almadan hesaplandıkları için
analitik olmayan ortalamalar olarak adlandırılmaktadırlar.
1. Mod
Bir seride en çok tekrarlanan değere mod adı verilir.
İstatistikte nispeten az kullanılan bu ölçü özellikle verilerin
simetrik bir dağılış göstermediği durumlarda iyi bir ölçü
olarak düşünülebilir. Basit ve tasnif edilmiş seride modun
bulunması oldukça kolaydır. Seride en fazla rastlanan ya da
frekansı en yüksek olan değer mod olarak ifade edilir. Eğer
seride en çok tekrarlanan birden fazla eleman varsa bu tür
seriler çok modlu seriler olarak isimlendirilir. Böyle serilerde
modun tek bir değerle ifade edilmesi istenirse seri
gruplanmış hale dönüştürülerek modu hesaplanabilir.
Gruplama sonrasında da en yüksek frekansa sahip tek bir
sınıf bulunamazsa sınıflar birleştirilerek mod hesaplanabilir.
Örnek:Adapazarı’nda nisan ayında yağışlı gün
sayısı için aşağıdaki iki veri elde edilmiştir. Nisan
ayı yağışlı gün sayısının modunu bulunuz.
Yağışlı gün sayısı
3 Yağışlı gün sayısı Ay sayısı

4 3 2
5 4 4
5 5 7
5 6 9
6
7 4
6
7

Mod = 5 gün Mod= 6 gün

 Gruplanmış seride modun hesaplanması
Gruplanmış seride modu belirleyebilmek için önce modun
içinde bulunduğu sınıf belirlenir. Mod sınıfı frekansı en fazla
olan sınıftır. Gruplanmış seride modun hesaplanabilmesi için
serinin sınıf aralığının eşit olması gerekir. Çünkü sınıf
içindeki frekansların dağılımı sınıf aralıklarının büyüklüğüne
göre değişir. Eğer sınıf aralıkları eşit değilse eşit hale
getirmek gerekir. Eşit hale getirilemiyorsa modun bu şekilde
hesaplanması uygun olmaz. Bu sınıf içindeki modun değeri
aşağıdaki formülle bulunur.
1
Mod  l1  s
1   2
Yukarıdaki formülde;
l1: mod sınıfının alt sınırı
1: mod sınıfı frekansından bir önceki sınıf frekansının farkı,
2: mod sınıfı frekansından bir sonraki sınıf frekansının farkı,
s: seride sabit olan sınıf aralığı
• Örnek Bir ilköğretim okulunda öğrencilerin günlük olarak
aldıkları harçlıkların dağılımı aşağıda verilmiştir.
Öğrencilerin aldıkları günlük harçlık miktarının ortalamasını
mod ile belirleyiniz.

Harçlık (YTL/gün) Öğrenci sayısı

0 – 0,5 30 l1 = 1
0,5 –1 50 1 = 100 – 50 = 50
1– 1,5 100 Mod sınıfı
1,5 –2 70 2 = 100 – 70 = 30
2 – 2,5 20 s = 0,5
1 50
Mod  l1   s  Mod  1   0,5  Mod  1,3125
1   2 50  30
Mod  1,312500 YTL / gün
• Örnek: Aşağıda bir parçanın üretim süreleri verilmiştir. Bu parçanın
üretim sürelerinin
• a) Aritmetik (13,52) b) Geometrik (12,77)
• c) Harmonik (12,03) d) Kareli ortalamalarını (14,25)
• e) modunu bulunuz. (11,67)

Üretim Parça fi
m 2
f i  mi2
süresi sayısı (fi) mi fimi mi i

5-9 4 7 28 0,571 49 196

9-13 10 11 110 0,909 121 1210
13-17 7 15 105 0,467 225 1575
17-21 4 19 76 0,211 361 1444
21-25 2 23 46 0,087 529 1058
Toplam 27 365 2,245 5483
 Modun Grafikle Gösterilmesi

• modun grafikle
gösterilebilmesi için
serinin histogramı çizilir.
Histogramda en yüksek
sütün mod sınıfına
karşılık gelir. Burada
modun yerini tayin
etmek için en yüksek
sütunun üst köşegenleri
ile komşu sütunların
bitişik üst köşeleri
çapraz olarak birleştirilir.
İki doğrunun kesim
noktasından yatay
eksene çizilen doğrunun
ekseni kestiği nokta
mod olarak tespit edilir.
 Modun özellikleri
• Ortalamalar arasında en temsili olanıdır.
• Pratik hayatta çok kullanılan ortalamalardandır
• Özellikle kalitatif (niteliksel) serilerin ortalaması mod ile ifade
edilir. Göz rengi, medeni hal, marka, cinsiyet v.s gibi
değişkenler kalitatif değişkenler olup sayısal olarak ifade
edilemezler
• Mod serideki aşırı değerlere karşı hassas değildir. Çünkü
normal serilerde mod genellikle serinin orta bölgesinde yer
alır, uç değerlerden etkilenmez.
• Yukarıdaki avantajlarının yanında analitik olmaması sebebi
ile matematik işlemlere elverişli olmaması dezavantajıdır.
• J, ters J ve U tipi serilerde mod temsili alma özelliğini
kaybeder. Böyle serilerde mod ya en küçük veya en büyük
değere karşılık gelir.
 2. Medyan (Ortanca)
• Serideki değerler küçükten büyüğe sıralandığında tam ortaya
düşen ve seriyi iki eşit parçaya bölen değere medyan adı verilir.
• Basit ve tasnif edilmiş seride medyanın bulunuşu:
• Bunun için serideki değerler küçükten büyüğe sıralanır. Daha
N 1
sonra medyana karşılık gelen değerin sıra değeri
2
işlemi ile belirlenir. Eğer bu işlemin sonucu tam sayı ise bu
sıradaki eleman medyan olarak belirlenmiş olur. Eğer bu
işlemin sonucu kesirli çıkarsa medyan iki değerin tam ortasına
düşeceğinden bu iki değerin ortalaması alınarak medyan
bulunur.
• Örnek: Xi:15,8,12,23,45,32,5,18,16,28,39,51
Yukarıdaki serinin medyanını bulunuz.
Önce serideki değerler büyüklük sırasına göre dizilir.
Xi : 5,8,12,15,16,18,23,28,32,39,45,51 gözlem sayısı N=12
N  1 12  1
  6,5 sıradaki değer medyandır. Bu değer 18;23 arasına
2 2
18  23
düşer. Medyan 
2
Medyan = 20,5 olur.
• Örnek: Aşağıda bir
atölyede çalışan işçilerin
belli bir günde ürettikleri
Kusurlu
kusurlu parçalarının parça İşçi sayısı İşçi sayısı
dağılımı verilmiştir. Bu sayısı
verilerden hareketle işçi 10 2 10 ve daha az 2
başına ortalama kusurlu 12 3 12 ve daha az 5
parça sayısını medyanla 15 4 15 ve daha az 9
belirleyiniz. 16 6 16 ve daha az 15
• Çözüm: 18 10 18 ve daha az 25
20 5
• Medyanın serideki sırası
21 4
N  1 36  1
  18,5 25 2
2 2
Toplam (N) 36
• Medyan = 18 parça
 Gruplanmış seride medyanın hesaplanması
• Gruplanmış seriler sürekli karakterde seriler olduğu için
medyanın sıra değeri N/2 şeklinde bulunur. Bu değer toplam
frekansın yarısına eşit olup serinin orta noktasını gösterir. Bu
noktayı tespit etmek gruplanmış serilerde basit bir sayma
işlemi ile mümkün olmaz. Bu işlemle medyanın içinde
bulunduğu sınıf tespit edilir. Belirlenmiş olan medyan
sınıfından hareketle aşağıdaki formül yardımı ile medyan
değeri hesaplanır.
N m 1
  Ni
2 i 1
Medyan  l1   sm
Nm
• l1 : Medyan sınıfının alt sınırı Nm : Medyan sınıfının frekansı
• Sm : Medyan sınıfının sınıf aralığı N/2 : Medyanın sıra değeri

medyan1

• N
i 1
i
: Medyandan sınıfından önceki frekanslar toplamı
• Örnek: Bir işletmede işçilere ödenen saat ücretlerinin dağılımı
aşağıda verilmiştir. Bu verilere göre medyan saat ücretini
hesaplayınız.
Saat ücreti (Bin TL) İşçi sayısı İşçi sayısı
500 – 600 10 600 den az 10 l1=700
600 – 700 50 700 den az 60 N/2=150/2=75
700 – 800Medyan sınıfı 40 800 den az 100 Ni= 60
800 – 1000 30 Nm=40
1000 – 1500 20 Sm= 800-700 = 100
Toplam 150

N 150
  75. sıradaki değer medyandır. Bu değer 700-800 sınıfına
2 2
düşmektedir. Bu sınıf içindeki medyan değeri şöyle hesaplanır.
N m1
  Ni
2 i 1 75  60
Medyan  l1   sm  Medyan  700  100  Medyan  737,5 YTL / saat
Nm 40
Medyanın grafikle belirlenmesi
• Medyanın grafik üzerinde gösterilebilmesi için kümülatif ve ters
kümalatif frekans serilerin oluşturulması gerekir. Bu serilerin grafiği
birlikte çizildiğinde iki eğrinin birbirini kestiği noktadan yatay eksene
çizilen doğrunun ekseni kestiği nokta medyan olarak tespit edilir.
Esasen bu işlemi sadece eğrilerden birini çizmekle de yapabiliriz.
Eğrilerden biri çizildiğinde Y ekseninde N/2 değerine karşılık gelen
noktadan X eksenine paralel çizildiğinde, bu doğrunun kümülatif eğriye
temas ettiği noktadan X eksenine çizilen doğrunun ekseni kestiği
noktada medyanı gösterecektir.
• Örnek: Yukarıdaki örneğin grafikle gösterimi
Kümülatif frekans dağılımı Ters kümülatif frekans dağılımı
Saat ücreti (Bin TL) fi fi
500 den az 0 500 den çok 150
600 den az 10 600 den çok 140
700 den az 60 700 den çok 90
800 den az 100 800 den çok 50
1000 den az 130 1000 den çok 20
1500 den az 150 1500 den çok 0
Medyanın grafikle gösterilmesi
 Medyanın özellikleri
• 1- Pratik bir ortalamadır. Çünkü sadece basit bir sıralama
işlemi gerektirir.
• 2- Özellikle açık sınıflı seriler için medyan daha bir önem
kazanır. Bu tür serilerde diğer ortalamalar ya hesaplanamaz,
ya da açık sınıflar için sınıf sınırları farazi olarak seçilerek
hesaplanabilir. Mod ise sınıf aralıklarının eşit olmasını
gerektirdiğinden hesaplanamaz. Medyan ise böyle serilerin
ortalamasında problemsiz olarak hesaplanabilir.
• 3- Serideki aşırı değerlere karşı hassas değildir. Çünkü
medyan serinin ortasına rastladığından, uçlarda oluşan aşırı
değerler medyanı etkilemez.
• 4- Serideki değerlerin medyandan mutlak farkları toplamı
minimum olur. Bu sebeple ortalama sapma medyandan
sapmalar şeklinde de hesaplanmaktadır.
Xi-medyan  minimum
• 5- Medyanın zayıf tarafı serideki bütün değerleri dikkate
almaması sebebi ile matematik işlemlere uygun olmamasıdır.
 Mod, Medyan ve Aritmetik Ortalama Arasındaki
İlişkiler
• 1- Simetrik seride her üç
ortalama birbirine eşit olur.
• X = medyan = mod
• 2- Sağa çarpık serilerde

• 3- Sola çarpık seride

• 4- Asimetrisi hafif serilerde

aşağıdaki yaklaşık eşitlik vardır.
(X  Mod)  3(X  Medyan)
 3. Kartil(Q), Desil(D) ve Santiller(C)
• Bir serinin elemanları küçükten büyüğe doğru sıralandığında,
seriyi dört eşit parçaya bölen değerlere kartil, on eşit parçaya
bölen değerlere desil, yüz eşit parçaya bölen değerlere santil
adı verilir. 2.kartil, 5.desile ve 50.santile eşit olup, bu değer
seriyi iki eşit parçaya bölen medyana eşittir.
• Basit ve tasnif edilmiş seride kartil, desil ve santilin
hesaplanması
• Basit ve tasnif edilmiş serilerde kartil, desil ve santilin sıra
Nh
değerleri r  0.5 formülü ile bulunur.
N: Serinin toplam gözlem sayısı
h: Q, D veya C nin derecesi
r: Bölen değer olup, Q için 4, D için 10, C için 100 değerini alır.
Q, D, C nin serideki değeri saymak suretiyle bulunur. Eğer bu
değer kesirli ise Q, D, C iki sayının arasına düşer.
 Örnek: Xi:5,8,9,12,18,22,23,28,32,45,54,67,71,75,84 seri
değerleri verilmiştir. Bu verilerden hareketle;
a)Q1’i (1.kartili)
b)D8’i (8.desili)
c)C38’i (38.santili) bulunuz.
Çözüm
a) N=15 Q1’in sıra değeri
Nh 15 1
 0.5   0.5  4.25
r 4
4,25. sıradaki değer 12;18 aralığına düşmektedir. Şu halde;
Q1=0,75*12+0,25*18 Q1=13,5 olur.
15  8
b) D8’in sıra değeri :  0,5  12,5 olup D8 değeri;
10
D8 = D8 = 0,5*67+0,5*71  D8 = 69 olur.
15  38
c) C38’in sıra değeri  0,5  6,2 olur.
100
C38 = 0,8*22 + 0,2*23  C38 = 22,2 bulunur.
 Gruplanmış seride kartil, desil ve santillerin hesaplanması
Nh
• Gruplanmış serilerde önce r ile Q, D veya C’nin ait
olduğu sınıf bulunur. Bu sınıf içerisinde değerlerin eşit
aralıklarda dağıldıkları kabulüne göre medyanın
hesaplanmasında kullanılan formül tatbik edilir.
Nh m 1
  Ni
r
Q, D, C  l1  i 1
 sQ , D ,C
N Q , D ,C
• l1: Q,D veya C sınıfı alt sınırı
Nh
• : Q,D veya C’nin sıra değeri
r
m 1

N i
• i 1 : Q,D veya C sınıfından önceki frekanslar toplamı
• NQ,D,C : Q,D veya C sınıfının frekansı
• SQ,D,C : Q,D veya C sınıfının sınıf aralığı
Örnek Bir lisede ÖSYS sınavına giren öğrencilerin
puanlarının dağılımı aşağıda verilmiştir. Bu verilere göre;
• a) Q3 ü
• b) D2’yi
Puanlar Öğrenci Küm. Frekans
• c) C65’i bulunuz
sayısı fi • d) Puanı en düşük olan 29.
Öğrencinin puanını tahmin
180 – 220 20 20
ediniz
220 – 240 30 50 • e) Puanı en fazla olan 32.
240 – 260 40 90 Öğrencinin puanını
260 – 290 25 115 • f) 273’den az puan alan
290 – 350 20 135 öğrenci sayısını tahmin ediniz.
• g) 287’den fazla puan alan
öğrenci sayısını tahmin ediniz
• h) En yüksek puana sahip
%28’lik öğrenci grubunun
en düşük puanını tahmin
ediniz.
• Çözüm
Nh 135  3
• a) Q3 ün sıra değeri   101,25 olup bu değer
r 4
260 – 290 sınıfındadır.
Nh m 1
  Ni
r 101,25  90
Q3  l1  i 1
 sm  Q3  260   30 Q3  273,5 puan
Nm 25
• b) D2 değeri 135  2  27. sıradaki değer olup, bu değer
10

220 - 240 sınıfındadır.

27  20
D2  220   20  D  224,67 puan
30
• e) Puanı en fazla olan 32. öğrenci; puanı en az olan
Nh
135-32=103. öğrenci demektir. O halde  103 olup bu
r
değer 260 – 290 sınıfındadır.
103  90
Puanı en fazla olan 32.öğrencinin puanı= 260   30  275,6
25
 Puanlar Öğrenci Küm. Frekans
sayısı fi
180 – 220 20 20
220 – 240 30 50
240 – 260 40 90
260 – 290 25 115
290 – 350 20 135
c) C65’i bulunuz
d) Puanı en düşük olan 29. Öğrencinin
puanını tahmin ediniz
f) 273’den az puan alan öğrenci sayısını
tahmin ediniz.
g) 287’den fazla puan alan öğrenci
sayısını tahmin ediniz
h) En yüksek puana sahip %28’lik öğrenci
grubunun en düşük puanını tahmin
ediniz.
 Örnek: Bir doğum evinde yapılan 7 günlük gözlemde
doğan çocuk sayıları aşağıda verilmiştir.

Çocuk sayısı 5 7 7 9 10 11 13
• Doğum evinde günlük doğan çocuk sayısının
• a) Aritmetik b) Geometrik c) Harmonik
• d) Kareli ort. d) Mod f) Medyanı bulunuz.
 Örnek: Bir X malının piyasadaki fiyatı üzerine yapılan
araştırmada aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.
Malın Satıcı
fiyatı sayısı
20 – 22 3
22 – 24 5
24 – 26 9
26 – 28 6
28 – 30 1

• Malın fiyatının
a) Aritmetik f) Medyanını
b) Geometrik g) 1. Kartilini
c) Harmonik h) 8. desilini
d) Kareli ort. ı) 43. santilini
e) Modunu
j) Fiyatı en düşük olan %36
lık grubun en yüksek fiyat
düzeyini tahmin ediniz
 Malın Satıcı
fiyatı sayısı
20 – 22 3
22 – 24 5
24 – 26 9
26 – 28 6
28 – 30 1
• Malın fiyatının
a) Aritmetik f) Medyanını
b) Geometrik g) 1. Kartilini
c) Harmonik h) 8. desilini
d) Kareli ort. ı) 43. santilini
e) Modunu
j) Fiyatı en düşük olan %36
lık grubun en yüksek fiyat
düzeyini tahmin ediniz
• Örnek: Basit bir seri için aşağıda bazı veriler verilmiştir. Bu
verilerden hareketle;

 X i  55 X
1
X  1,5929 i
2
 592 K  8,6 Mod  7,5
i

• a) Gözlem sayısını
• b) Aritmetik ortalamayı
• c) Harmonik ortalamayı
• d) Medyanı tahmin ediniz.
• e) Geometrik ortalaması en az ve en fazla ne olur?
• f) Medyan serideki kaçıncı elemandır?
• g) Serinin asimetrisi hakkında ne söyleyebilirsiniz?
• Örnek: Simetrik bir seride medyan=12 olarak verilmiştir.
∑Xi=132, ∑Xi2=1859, ∑1/Xi=1,06 olarak verilmiştir.
• a) Gözlem sayısını bulunuz,
• b) Serinin modunu bulunuz,
• c) Kareli ortalamayı bulunuz,
• d) Harmonik ortalamayı bulunuz,
• e) Serinin 5. desilini bulunuz,
• f) Serinin geometrik ortalaması en az ne olur,
• Örnek: Bir işletmede bulunan 4 tezgahın 5 aylık üretim
miktarları ile ilgili veriler aşağıda sunulmuştur.

Tezgahlar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Toplam

A 10 15 18 20 8 71
B 12 10 16 25 12 75
C 20 12 24 22 14 92
D 8 23 12 13 6 62
Toplam 50 60 70 80 40 300
• Yukarıdaki tabloyu analiz ediniz ( Üretim in tezgahlara ve
aylara göre yüzde dağılımı, aylara göre üretimin değişimi vs.)